FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA

Początki sięgają VI w. przed narodzeniem Chrystusa, 520 zamknięcie przez Justyniana Akademii Platońskiej (trwała 900 lat), zamknął by ograniczyć pogaństwo. Są to ciemne wieki seculo obscurem - stagnacja rozwoju filozofii. Od śmierci Augustyna do Eugleny mały rozwój filozofii, prawie jej brak, typowy dla średniowiecza charakter religijny, bo świata nie można poznać bez Boga. Większość filozofów to mnisi lub księża, dopiero renesans pozwolił innym. Charakter scholastyczny- sposób prowadzenia zajęć - analizowano dzieła znanych i je komentowano na usługach teologii - Utworzenie uniwersytetów- powstają w XII w., w Bolonii, Padwie, Paryżu, Oxfordzie

JAN SZKOT ERIUGENA IX w,

• Relacja rozum - wiara, uprawianie filozofii w kontekście teologii

INTELEKT Filozofia opiera się na intelekcie, wiara tez: powinno się wierzyć racjonalnie

• Intelekt jest w 3 odniesieniach do prawdy

ODNIESIENIE HISTORYCZNE

• Pomiędzy grzechem pierworodnym, a przyjściem Chrystusa - to czas obciążenia rozumu błędem wynikającym z grzechu pierworodnego - przeciwstawienie się Bogu w rzeczy fundamentalnej od tego czasu każdy człowiek rodzi się ze skutkami grzechu pierworodnego, nasza natura jest ułomna, z błędem

• Rozum wiec mógł się zajmować tylko fizyką i rzeczami materialnymi

• Udowodnić istnienie Boga jako przyczyny działania

ODNIESIENIE OBECNE TERAŹNIEJSZE - Od przyjścia Chrystusa do dzisiaj

• Ludzki intelekt dostał pomoc w postaci objawienia- Pismo Św., są tam informacje do których człowiek sam by nie dotarł, prawdy objawione - Bóg stworzył świat, Bóg jest doskonały, prawda o odkupieniu człowieka

ODNIESIENIE W PRYSZŁOŚCI Wizja uszczęśliwiająca (teol.widzenie Boga, niebo), czyli pełne widzenie na zasadzie poznania rzeczy, które na ziemi poznajemy niejasno lub wcale, to poznanie daje szczęście

WIARA A ROZUM

• W obecnym stanie rozum ludzki jest pod wpływem objawienia (teologicznego i filozoficznego)

• Konsekwencją tego jest przekonanie, że wiara przychodzi z pomocą rozumu w poznaniu (Św. Piotr i Św. Poznanie wiary jest poznaniem pierwszym, dopiero później dochodzi rozum. PIERWSZEŃSTWO WIARY

NATURA I JEJ PODZIAŁ

• Należy rozumieć to, w co się wierzy i metodę posługiwania się rozumem, w tym celu nazywa to dialektyką

• Dialektyka to sposób poznania, w którym podstawowymi operacjami jest podział i analiza

• Poznaję daną rzecz to próbuję ją podzielić, czyli wyróżnić pewne elementy składowe i podda je analizie

• Podział ma za punkt wyjścia jedność, analiza ma połaczyć to, co podzielone

• Podział i analiza to czynności intelektu i prawa natury - w rzeczywistości dokonuje się podział i analiza (człowiek: dusza i ciało - podział i analiza relacji między nimi

PODZIAŁ NATURY NA PODSTAWIE W.W. METODY

• Natura, która stwarza i nie jest stworzona - Bóg

• Natura, która jest stworzona i tworzy: prawa i idee

• Natura, która jest stworzona i nie tworzy: materia

• Natura, która nie jest stworzona i nie tworzy (Bóg, który odpoczywa)

• WAŻNE - ostry podział całej natury na Boga i stworzenie, Bóg konieczny, absolutny, stworzenie niekonieczne i nieabsolutne

BOSKIE IDEE:

• Idee to byty stworzone będące twórcami (Platonizm) (konflikt Demiurg - Bóg, Idee - Bóg) Idee nei pasowały do chrześcijaństwa więc pozmieniał

• Bóg pierwszym aktem stwórczym, stwarza idee i wkłada je w umysł Syna Bożego. Syn Boży tworząc wpatruje się w idee

• Idee Ojca w Słowie istnieją w nim odwiecznie bo do momentu stworzenia nie ma czasu, czas został stworzony, bo Bogu nie był potrzebny

• Stworzenie idei to pierwsza TEOFANIA- objawienie się Boga w tym, co stwarza. Objawił sobie samego siebie, to samopoznanie, samomanifestacjaIdee są ogólne jest ich pewna liczba

STWORZENIE CZŁOWIEKA

• Człowieka i naturę należy rozpatrywać w II stanach

• Stworzony człowiek przez Boga i ten najpierw był podobny do Anioła, miał ciało, ale bez płci, a płeć jest lekarstwem na grzech pierworodny (nie odpowiada to chrześcijaństwu)

• Z Platona wziął- człowiekiem jest dusza, która za karę jest strącona na ziemię i zamknięta w ciele, kontynuuje wizję o aniołach

• Grzech pierworodny oddala człowieka od idei, a zatem też od Boga

SYSTEM ZATOCZENIA KOŁA

- Pan Bóg stwarza idee, potem świat, świat odchodzi od Boga (grzech) a poprzez J. Chr. Będzie wracał, wszystko wychodzi od Boga i do niego wraca

• I STADIUIM - powrót do Boga rozpoczyna się w momencie największego rozproszenia - śmierć - dusza oddziela się od ciała, ostatni moment podziału to pierwszy moment powrotu

• II STADIUM - zmartwychwstanie ciała (z Objawienia) - Bóg wskrzesi ciała i ponownie znikną płcie

• III STADIUM - powrót ciała do duszy - połączenie

• IV STADIUM - połączenie ciała z duszą połączy się z ideą człowieka, każdy człowiek to byt jednostkowy, zostanie wchłonięty przez ideę człowieka

• V STADIUM - cała ziemska sfera powróci do Boga i stanie się rajem, nie będzie niczego poza Bogiem, Bóg jest rajem,

• Zmartwychwstanie J. to moment zwrotny - rozpoczęcie procesu powrotu do Boga

ANZELM Z CANTENBURRY 1033-1109, biskup, ojciec scholastyki

• SCHOLASTYKA to średniowieczny sposób prowadzenia filozofii, służy do objaśniania prawd wiary

• Temat podstawowy: relacja rozum a wiar, aby dojść do prawdy trzeba zachować porządek: najpierw uwierzyć w tajemnice wiary, a potem rozważać je za pomocą rozumu, tak się dojdzie do prawdy, błędem byłoby nie uznanie wiary na początku - zarozumiałość, nieużywanie rozumu to niedbalstwo

• Dzieło „Monologion” - rozmowa z samym sobą, próba napisania dzieła o Bogu, gdzie jest odwołanie tylko do rozumu, co się da powiedzieć o Bogu używając rozumu

DOWODY NA ISTNIENIE BOGA

• W RZECZACH ISTNIEJE DOBRO- przekonanie metafizyczne- inne jest dobro rzeczy materialnych, człowieka i Boga

• Jest hierarchia dobra i wybieramy dobro istotniejsze, stojące wyżej Dobra duchowe mają wyższą wartość niż materialne, bo wzięły od Boga więcej dobra,

• Skąd mają dobro w sobie? Skoro jest hierarchia dobra, to musi mieć swój punkt najwyższy, czyli dobro samo w sobie (bezwzględne), nim jest Bóg, wszystko co dobre jest dobre, bo partycypuje w Bogu, na tyle dobre na ile jest w Bogu.

• Wszystko co istnieje ma swoją przyczynę - pierwsza przyczyną jest Bóg czyli Absolut (fil)

• Każda z rzeczy ma swoją doskonałość - najdoskonalszy byt - Bóg- Absolut

PROSOLOGION

• Dowód ontologiczny - oryginalna myśl Anzelma - dowód, gdzie punktem wyjścia jest Bóg

• Jeżeli w języku istnieje słowo Bóg, to znaczy, że on istnieje, jeśli się posługujemy pojęciem dodajemy mu atrybuty - wszechmogący etc., Bóg może żyć w intelekcie i poza nim

• Pojęcie Bóg zawiera odniesienie do bytu, o którym nic większego nie możemy wymyślać i nic większego nie może być pojęte. To wszystko co myślimy o Bogu dokonuje się w naszym intelekcie

• Który z bytów jest doskonalszy: ten, co jest w umyśle, czy ten, który jest w umyśle i realnie - ten drugi, więc jeśli mówimy, że jest tu i tu, oznacza, że jest naprawdę

• Słaby punkt to przejście od bytu w świadomości do bytu realnego - nie wszystko co sobie wyobrażam w świecie musi istnieć - twierdzi, że ta zasada przejścia pasuje tylko do boga

BONAWENTURA 1221-1274

• Nazwa od „dobry los”, franciszkanin, wykształcony, teolog, mistyk, doktor seraficki - tytuł dla mądrych

• Kwestia fundamentalna- Bóg i relacja wiary i rozumu

• Wiara jest przewodnikiem człowieka, rozum jej towarzyszy, ale są momenty, gdzie rozum nie może pójść dalej, rozum dojdzie do tego, że jest Bóg, ale Trójca to wyższa szkoła jazdy

• jako istotę powołania franciszkańskiego wskazywał dążenie do osiągnięcia prawdziwego pokoju, to jest zjednoczenia człowieka z Bogiem. Zachęcał swoich współbraci, aby idąc śladami św. Franciszka, dążyli do zjednoczenia z Bogiem poprzez miłość. Tylko pielęgnowanie modlitwy wewnętrznej oraz prowadzenie głębokiego życia duchowego pozwoli franciszkanom głoszenie pokoju innym ludziom. Tylko tacy zakonnicy mogą być przewodnikami do zjednoczenia z Bogiem.

DROGA CZŁOWIEKA DO BOGA

• 1 ETAP - poznanie zmysłowe - aby odnaleźć odcienie i ślady Boga w świecie materialnym poprzez ruch, porządek, harmonię, piękno bytu. Dla człowieka o oczyszczonym sercu to łatwe z materii odczytać istnienie Boga

• 2 ETAP - szukanie Boga w sobie samym, w sferze ducha, tutaj odnajdujemy obraz Boga (doskonalszy od śladów), taki obraz Boga odbity jest w duszy. Dusza jest duchem, więc Bóg ujawnia się bardziej

• Obecność Boga w duszy to podstawa naszej wiedzy o Nim - Bóg istnieje bo ma się jego obraz w sobie

• 3 ETAP - Mistyczny - pełne poznanie Boga udzielone przez specjalną łaskę - poznanie go wprost

DEFINICJA DUSZY

• To intelektualnie poznawana substancja zupełna sama w sobie

• Intelektualnie świat duchowy związany jest z intelektem (rozum, myślenie, abstrahowanie)

• Substancja - jako fundament człowieka, podstawa bytu

• Zupełna- istnieje sama w sobie, raz stworzona istnieje, nie potrzebuje uwarunkowań do życia, np. ciała

DWA INTELEKTY W DUSZY (2 funkcje)

• CZYNNY - poznanie zaczyna się od zmysłów (Aryst) to poznanie wymaga uporządkowania, intelekt czynny porządkuje chaos poznania i przedstawia nam świat spójny, obraz spójny tego, co mnie otacza

• BIERNY- możnościowy, abstrahowanie, wyróżnianie rzeczy najważniejszych, pojęciowanie, tworzenie uogólnień

• Dusza ma dostęp do 2 rzeczywistości, ludzkie poznanie ma podwójny aspekt: miedzy Bogiem a materialnymi rzeczami i dusza ma dostęp do obydwóch. (po nim Św. Tomasz)

JUS GENTIUM

• Polska myśl filozoficzna - myśl społeczna utworzona na bazie sporów z krzyżakami (Hugo Gracjusz 1645 niderlandzki dyplomata, intelektualista, twórca prawa międzynarodowego i podziału na prawo wojny i pokoju, Polska początek XV w. opracowane przez profesorów Akademii Krakowskiej

• Stanisław ze Skalbimierza zm. 1431 prawnik, filozof, twórca wykładu (o prawach wojny i rozboju)

• Paweł Włodkowic ok. 1370- 1435 dyplomata i prawnik, pisarz religijny

• Bierze udział w soborze w Konstancji [3 papieży - spalono Husa - porusza wiele tematów społecznych i politycznych]

• Wykład o prawach narodów - historia Polski z Zakonem Krzyżackim - Zakon rozgłasza złe pogłoski o Polsce, trzeba bronić interesów Polski przed Papieżem i biskupami

• „O władzy cesarza i papieża nad wiernymi”

• Prawa narodów mają długą historię 0 zawarcie pokoju czy wojna były oparte na religii (błogosławieństwo kapłańskie żołnierzy)

• W chrześcijaństwie religia dotyka kwestii społecznych. Np. czy chrześcijanie mogą być żołnierzami, Orygenes nie, Augustyn tak, teoria wojny sprawiedliwej - w obronie własnego narodu

• Średniowiecze opracowanie myśli wojny sprawiedliwej

MYŚL POLSKA

• W państwie kluczowa rolę pełni prawo nat. i prawo boskie (obydwa od Boga, bo Bóg zaszczepił naturę)

• Prawo narodów to konsekwencja prawa naturalnego, najwyższa jego forma

• Dotyczy społeczeństwa - bo człowiek jest istotą społeczną

• Pokój to stan naturalny między społeczeństwami, jedynym celem wojny może być zaprowadzenie sprawiedliwości, przeciw krzyżakom, bo oni nie wprowadzali sprawiedliwości

• Domaganie się ścigania zbrodniarzy wojennych przez międzynarodowy trybunał (nowatorskie)

• Podstawowa kategoria la człowieka - Prawo bycia wolnym - to także prawo pogranicza0 z prawa naturalnego (krzyżacy uważali, że tylko chrześcijanie zasługują

• Wolność religijna p człowiek ma prawo wyboru religii

• Wolność do osiedlania się

• Model prawa międzynarodowego opartego na prawie naturalnym i bożym

JAN DUNS SZKOT

• Franciszkanin, poświęcił się nauce, umył krytyczny polemiczny

• Poglądy w wielu miejscach równe z Tomaszem, teologiczne, ale ontologiczne, epistemologiczne, psychologiczne, odrzucenie iluminacji, kształtował je wg przeżyć wew.

Przewaga wiary nad rozumem

• do nauki należy, to co jest znalezione przez rozum, ale rozum nie znajdzie wszystkiego co przypisywał mu św. Tomasz wiele tez nie może być dowiedziona

• Własności Boga (rozum, wola, nieskończoność, etc) Są do wierzenia, ale nie do udowodnienia

• Nie można dowieś nieśmiertelności duszy, stworzenia duszy przez Boga - są to prawdy Objawione

• Rezygnuje z nauki scholastycznej, żeby wiarę przetworzyć w wiedzę

PRZEWAGA INTUICJI NAD ABSTRAKCJĄ

• Przejmuje teorie poznania od św. Tomasza

• Akty postrzegania zew. I akty umysłu są skierowane do wew., są pierwotnymi aktami

• Rozum poznaje nie tylko gatunki, ale i jednostki

• Zaprzecza, że poznanie rozumowe może mieć charakter tylko abstrakcyjny, musi poprzedzać je poznanie intuicyjne, które poprzedza poznanie abstrakcyjne, poznanie intuicyjne dotyczy bezpośredniego poznania przedmiotu obecnego

• Przewaga jednostki nad ogółem

PRZEWAGA WOLI NAD MYŚLĄ

• Teoria poznania- ma w nim udział intuicja oraz wola (św. Tomasz rozum kieruje wolą)

• Aktów woli nie można wyznaczać, gdyż z natury swej jest wolna, rozum nie może nia kierować, ale wola nim tak, czyli do poznania rozumowego wprowadza aktywność i wolność

• Pierwsze poznanie- cognito primo - odbywa się bez udziału woli, ale drugie zawsze z jej udziałem

• Wola, jako wolna jest najdoskonalsza z władz, poznanie nie jest najwyższym celem życia, prawda jest jednym z dóbr. Poznanie jest bierne, więc to wolna wola upodabnia i zbliża człowieka do Boga i stanowi istotę duszy

BÓG JEST WOLĄ

• Istota najdoskonalsza Bóg, musi posiadać wolę, Bóg jest wolą

• Cechą woli jest wolność, Bóg jest wolny w swych działaniach, prawdy SA prawdami dlatego, że Bóg tak je ustanowił na bazie własnego wolnego wyboru, czyli osnową bytu nie jest konieczność lecz wolność

• Dobro i prawda zależą od Boga i od jego ustaleń

• Irracjonalizm - rozum nie może dochodzić prawd bo prawda zależna jest od wyroków Boga i mogłaby być zupełnie inna

OCKHAM 1300- 1350

• Anglik, posądzony o herezję, uciekł z więzienia, ekskomunikowany, przeciwny scholastyce

POGLĄDY O SCHOLASTYCE

1. zebranie wiedzy w jeden system f. systematyczna	1. antysystematyczna - nie buduje systemu, ale krytykuje wiedzę
2. podstawy wiedzy są pewne f. dogmatyczna	2.antydogmatyczna- ogromna część wiedzy pozbawiona jest podstaw niezawodnych
3. wiedzę zdobywa się rozumem - f racjonalistyczna	3/ antyracjonalistyczna - podstawowy organ wiedzy to intuicja
4. pojęciom ogólnym rozumu odpowiada ogólny byt f. realistyczna	4. antyrealistyczna - w ogólnych pojęciach rozumu zaważa wytwór myśli i mowy, któremu byt ogólny nie odpowiada

INDYWIDUALIZM

• wszelki byt jest jednostkowy i konkretny

• wyższy poziom - słowa, nazwy istnieją w języku, jest to uogólnienie

• Poziom idei - inteligibilny, idea człowieka nie występuje w rzeczywistym świecie i języku, lecz w świecie myśli i świadomości

• Okhan uważa, ze myślenie ma 3 poziomy, tylko Iszy `nomina' - nazwa utrącą metafizykę zbudowana przez całe średniowiecze

• WOLUNTARYZM - własności bytu są zależne od woli, przede wszystkim od woli Bożej, obrońca wszechmocy Bożej

• ZASADA OMNIPOTENCJI - wszechmocny, odnosi się do Boga, ten z racji swej wszechmocy stworzył świat, ale mógł stworzyć też inny świat

SCEPTYCYZM

• Teologia nie jest nauką- atakuje zasadę przyczyności, nie da się udowodnić własności Boga, a nawet jego istnienia, niemożliwy jest dowód a priori (istnienie można stwierdzić przez intuicję a nie rozumowanie) i a posteriori,zakłada zasadę przyczyności i że łańcuch przyczyn jest zamknięty a pierwszą przyczyną jest Bóg

• Teologia jest prawdziwa bo oparta na Objawieniu, ale nie jest sprawą wiedzy i wiary (fideizm)

• Psychologia - nie da się wykazać, że dusza myśląca jest niematerialna i niezniszczalna i że człowiek ja posiada - wiemy to przez wiarę

• Etyka- wola boża jest jedyną racją dobra moralnego, a żadne obiektywne prawa jej nie ograniczają

• Krytyka- nauka o Bogu, duszy, dobru nie spełnia kryteriów rozumowego analizowania, bo można dowieść tez przeciwnych

• Religia- Bóg jest, nieograniczony, gdyby zechciał wszystko by było inne, nic nie jest konieczne

• Poznanie intuicyjne- neguje - Bóg wszechmocny może wywołać intuicję przedmiotu nawet jak go nie ma

PSYCHOLOGIZM:

• Uniwersalia - czy to w rzeczach czy poza nimi - rozumiemy je jako rodzaj przedmiotów jednostkowych, których z definicji nie są - są niepotrzebne, bo wiedza da się wytłumaczyć bez nich, więc unikamy wyjaśnień złożonych, jeśli wystraszą proste

• umysł tworzy pojęcia, nie są realne

• pojęcia ogólne istnieją tylko w umyśle, mają byt subiektywny, intencjonalny, nie jest do końca bytem, bo ten musi być realny, fizyczny i psychiczny

• pojęcia ogólne znajdują się w umyśle to uniwersalia naturalne, są psychicznym i językowym odbiciem bytu jednostkowego

NIEMOŻLIWOŚĆ POZNANIA PRZYCZYNY I SKUTKU

• znając przyczynę znamy skutek

• to co zostało stworzone pośrednio może także działać samo - Bóg stworzył człowieka, my z rodziców, więc możemy działać sami z siebie, stąd wynika, że nie możemy poznać rzeczy jako konkretnych i powiązania przyczyny i skutku

• A nie implikuje B, ale B regularnie, ale nie zawsze po B jest A

INTUICJONIZM

• Myśl abstrakcyjna, nie można zawsze poznac bytu skoro jest on konkretny i jednostkowy, może to uczynić tylko poznanie bezpośrednie - eksperymentalne czyli ujmujące przedmiot obecny

• Rzeczywiście istnieje tylko umysł i realne rzeczy czyli umysłu do rzeczy bezpośredni

• Intuicja nie jest niezawodna, może być wytworzona na drodze przyrodzonej jak i przez ingerencję Boga

• Po poznaniu intuicyjnym mui nastąpić opracowanie abstrakcyjne, bo tylko ono tworzy wiedzę pewną i konieczną, a nie sumę poznania rzeczy przypadkowych

KOSMOLOGIA I FIZYKA

• Arystoteles mówi że świat jest skończony, a O., że Bóg zdolny jest tworzyć świat, nieskończenie wielki

• Teoria ruchu - A. kazde ciało ma swoje naturalne miejsce i porusza się aby je osiągnąć, co zrobić, gdy ustaje przyczyna ruchu? Powietrze, poruszone wraz z ciałem porusza je, a O. mówi że ciało porusza się, bo jest w ruchu - ten sam fakt wystarcza

BRZYTWA OKHAMA

Zasada ekonomii myślenia, nie należy przyjmować wielkości bez konieczności, jeśli masz wybór 2 teorie, które tłumaczą to samo, wybierz tą najprostszą

Średniowiecze uwielbia mnożyć byty, chciał by prosto tłumaczyć rzeczywistość, odrzucał metafizyczność, ciął brzytwą strony, wywalał niepotrzebne, nie lać wody przyjść na egz raz a przygotowanym

KONCEPTUALIZM - istnieją nazwy ogólne w języku i pojecia ogólne w intelekcie, ale w rzeczywistości nic im nie odpowiada

---