Wraz z gwałtownymi przemianami, które zachodziły we wszystkich dziedzinach życia społeczno - ekonomicznego w XX wieku, nastąpił wzrost przestępczości i zjawisk patologicznych. Przestępczość zaczęła przybierać nowe, coraz groźniejsze i bardziej skomplikowane formy. Walka z nią stała się jednym z podstawowych zadań państw i społeczeństw. Aby skutecznie jej przeciwdziałać, należy dokładnie poznać czynniki będące przyczynami patologii społecznych. Do tych podstawowych czynników zalicza się między innymi alkoholizm i narkomanię. Warto również zwrócić uwagę na takie negatywne zachowania, jak działania o charakterze zorganizowanej przestępczości, agresję i przemoc.
Przeciwdziałanie wielu problemom, które powstają na skutek używania przez młodzież i dzieci substancji psychoaktywnych, lub, przez które mogą stać się ich użytkownikami, wymaga wzbogacenia procesu wychowania o działania profilaktyczne. Oprócz rodziny, najbliższego środowiska, instytucji wyznaniowych czy grup rówieśniczych ważnym miejscem do pracy jest szkoła. Tam dziecko spędza dużo czasu, spotyka rówieśników, rozwija się pod względem intelektualnym i społecznym, poznaje dorosłych, którzy mogą stać się autorytetami i wzorcami do naśladowania. Szkoła jest również miejscem, gdzie młody człowiek styka się z różnymi oczekiwaniami, zadaniami, specyficznym rodzajem kontroli, co oddziałuje na jego spojrzenie na świat i realizację zadań rozwojowych.

Do typowych zachowań antyspołecznych należą:

- nieprzystosowanie społeczne

- nieprzystosowanie szkolne

- wykolejenie społeczne

- zachowania przestępcze

Nieprzystosowanie społeczne polega na braku umiejętności pełnienia ról społecznych, utraceniu kontaktu ze społeczeństwem; polega na nie przyswajaniu przez jednostkę społecznie akceptowanych sposobów realizacji własnych potrzeb, brak ukształtowania w niej zdolności i gotowości do pełnienia zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami - właściwych jej ról społecznych

Lesław Pytka definiuje niedostosowanie społeczne jako: „zaburzenie charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, a wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i w realizacji zadań życiowych danej jednostki”.

Według Pytki istnieją cztery definicje nieprzystosowanie społecznego:

1. objawowe- określają definicje nieprzystosowania społecznego na podstawie objawów zachowań i wskaźników o charakterze behawioralnym

2. teoretyczne- oprócz objawów nieprzystosowanie społecznego zawierają pojęcia teoretyczne, jak motywacja, role społeczne, normy, poziom lęku

3. operacyjne- określają symptomy nieprzystosowania społecznego oraz wykazują sposoby jego pomiaru za pomocą takich narzędzi jak test, skale, kwestionariusz

4. utylitarne- ujmują nieprzystosowanie społeczne od strony środowiska wobec jednostki sprawiającej mu trudności wychowawcze oraz niedostosowanie tego środowiska do potrzeb rozwoju dziecka oznaczonego jako zaburzone, wobec którego należy stosować specjalne metody i środki

Stadia nieprzystosowania społecznego

1. poczucie odtrącenia

2. wrogie reakcje wobec rodziców i wychowawców

autonomizm zachowań antyspołecznych

Objawami nieprzystosowania społecznego są negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania, nakazy zawarte w przypisanych jednostce rolach społecznych- dziecka w rodzinie, kolegi w grupie rówieśniczej, ucznia w szkole.

L. Pytka wymienia następujące przejawy niepożądanego społecznie zachowania dzieci i młodzieży :

• Notoryczne kłamstwa

• Wagary

• Alkoholizowanie się

• Ucieczki z domów

• Kradzieże

• Niekonwencjonalne zachowania seksualne

• Rozmaite formy agresji antyspołecznej, łącznie z autoagresją

Inną typologię symptomów niedostosowania społecznego podaje O. Lipkowski

Wskazuje w szczególności na:

• Notoryczne kłamstwa

• Werbalna agresja (wulgarność)

• Lenistwo szkolne

• Lękliwość

• Nieprzestrzeganie wewnętrznych zarządzeń i przepisów szkoły

• Zaburzenia koncentracji uwagi

• Konflikty z nauczycielami lub wzmożone konflikty z rówieśnikami

PRZEJAWY NIEDOSTOSOWANIA SPOŁECZNEGO

Przybliżymy teraz najczęściej powtarzające się przejawy niedostosowania społecznego które pojawiają się w licznych typologiach: nieposłuszeństwo, kłamstwo, agresja, wagary.

NIEPOSŁUSZEŃSTWO

Nieposłuszeństwo to przejaw postępowania dziecka sprawiającego rodzicom i wychowawcy szczególną przykrość, gdyż traktowane jest ono bowiem jako wyraz utraty pozycji autorytarnej wobec dziecka i wpływu na kształtowanie jego postawy. O nieposłuszeństwie mówi się wtedy, kiedy dziecko „nie słucha” nie daje posłuchu, poleceniom, nakazom, nie reaguje na to, co się do niego mówi. Nieposłuszeństwo dziecka można więc określić jako postawę wyrażającą się w niespełnieniu poleceń osób dorosłych i przeciwstawianiu się im. Nie można wic uznać jako nieposłuszne takie dziecko, które doraźnie nie spełnia polecenia, ale nie wykazuje postawy nieposłuszeństwa.

Przyczyn nieposłuszeństwa jest bardzo wiele. Między innymi:

1. Dziecięca bezradność i lęk ( dziecko które np. ma trudności w czytaniu, nie chce czytać, bo boi się ośmieszenia)

2. Dziecko nie słucha natychmiast, bo przywykło do tego, że może zwlekać ( w tym przypadku wina leży po stronie wychowawcy, który nie egzekwuje spełnienia polecenia. Brak konsekwencji, stanowczości i systematyczności wychowawcy często jest przyczyną ociągania się dziecka w posłusznym postępowaniu )

3. Brak akceptacji przez dziecko wymogów wychowawców/ dziecko ma nieraz inne pomysły, inne propozycje postępowania. Zdarza się to szczególnie często u dzieci wychowujących się bez należytej opieki, więc przywykłych do postępowania samowolnego, zgodnie z własnymi potrzebami i według własnej oceny rzeczywistości.

KŁAMSTWO

Sporo kłopotu sprawiają dzieci kłamiące. Nie wiadomo, kiedy mówią prawdę, a kiedy nie. Trudno ustalić dziedziny ich poprawności. U dzieci często bywają KŁAMSTWA KOMPENSACYJNE dotyczące własnej osoby. Do tego rodzaju kłamstw zaliczyć można opowiadania o wysokim stanowisku ojca, który w rzeczywistości jest robotnikiem i triumfach brata, który dopiero pierwszy raz był na treningu, o nowym samochodzie kupionym przez wujka, który teraz będzie woził rodzinę co niedziele na wycieczki. Takie historie rodzą się z tęsknoty za posiadaniem rzeczy nieraz nieosiągalnych, czasami opowiada się o nich z zazdrości w stosunku do koleżanek i kolegów, którzy mają wszystko naprawdę. Czasami dlatego, że pragnie się zaimponować otoczeniu, albo dlatego, że po prostu wstyd przyznać się, że nie ma się tego, co maja inni. Skłonność do kłamstw fantastycznych mija nieraz sama, kiedy dziecko wyrasta, dostrzega nieprawdopodobieństwo tego wszystkiego, co opowiadało otoczeniu. Zaczyna się tez dostrzegać naiwność i bezsensowność własnych kłamstw, bo wzrasta samokrytycyzm i wrażliwość na reakcje zarówno dorosłych, jak i rówieśników. Bywa jednak i tak, że skłonność do fantazjowania pozostaje, ale zmienia się jego temat.

Wielu uczniów KŁAMIE TROSZECZKĘ, to znaczy nie zmyśla fantastycznych historii, nie stwarza sobie okazji do przedstawiana spraw nie tak, jak miały się w rzeczywistości, ale od czasu do czasu rozmija się z prawdą, bo albo czegoś nie chce powiedzieć, albo uważa, że lepiej to powiedzieć nieco inaczej niż było, czy po prostu przemilczeć. Uczniowie tacy nie stanowią problemu wychowawczego.

Innym rodzajem kłamstwa przejawianym przez uczniów jest tzw. KŁAMSTWO BOHATERSKIE, w którym obwiniony, chociaż łatwo mógłby się oczyścić z zarzutów, nie czynie tego, aby obronić kolegę w tej sytuacji bardziej zagrożonego niż on sam. Kłamstwa bohaterskie nie ustaną do chwili, w której szkoła nie opanuje trudnej sztuki wstawiania się w sytuację ucznia. Jeżeli na przykład dobry uczeń przyznaje się do nie popełnionego czynu, żeby obronić kolegę, który i uczy się słabo, i zachowuje się kiepsko, czyni to dlatego, że jemu grozi mniej niż tamtemu koledze. Gdyby szkoła troskliwą opieką i serdecznością otaczała właśnie uczniów słabych i gorzej zachowujących się, może nie byłyby potrzebne takie kłamstwa.

Oprócz wyżej wymienionych można także wskazać także na KŁAMSTWA WYKRĘTY czy KŁAMSTWA POPEŁNIANE ZE STRACHU przed wstydem lub poniesieniem kary. Wśród dzieci społecznie niedostosowanych dominującymi przyczynami kłamstw są:

• Obawy przed przykrymi konsekwencjami (kłamstwa obronne)

• Demoralizujący przykład dorosłych

• Podkreślenie własnej wartości

• Protest wobec trudnej sytuacji życiowej

Nie ma możliwości wyplenienia kłamstwa natychmiast, ponieważ niektóre jego rodzaje nie wypływają ze strachu ani z chęci zaszkodzenia komuś, ale są do pewnego stopnia marzeniami na jawie, ziszczeniem w słowach tego, czego nie można zrealizować w czynie.

AGRESJA

Wyjaśnienie zjawiska agresji zasadniczo da się sprowadzić do trzech teorii:

1. TEORI AGRESJI JAKO POPĘDU (INSTYNKTOWNA TEORIA AGRESJI)

Teoria ta u Z. Freuda zyskała oryginalne ujęcie w postaci niszczącego popędu śmierci. Została ona rozwinięta przez etologa K. Lorenza. Podkreślał on biologiczną funkcje agresji oraz sądził, że energia agresji wymaga rozładowania, co występuje bądź spontanicznie, będź w skutek pojawienia się odpowiedniego bodźca czy sytuacji. Normy kulturowe uniemożliwiają wyładowanie agresji, w wyniku czego dochodzi do aktów samoagresji oraz innych zaburzeń. K. Lorentz sądził, że dla uruchomienia wybuchów lub innych konsekwencji agresji korzystne są jej drobne rozładowania. Obecnie wiadomo, że uczestniczenie w niewielkiej agresji lub obserwowanie przyczynia się do jej kumulacji oraz kształtowania agresywnej postawy.

2. TEORIA AGRESJI JAKO REAKCJI NA FLUSTRACJE

Teoria związku agresji z frustracją, wiążąca się z nazwiskiem J. Dollarda, ujmuje agresję reaktywnie. Głosi ona, że każda frustracja prowadzi do agresji i u podstaw każdej agresji można znaleźć frustrację. Obecnie wiadomo że każda agresja jest rezultatem frustracji. Teoria ta zyskała szeroki rozgłos najpierw w ujęciu bezpośredniego związku frustracji z agresją, następnie w ujęciu związku odległego w czasie, w którego mechanizm włączają się także inne emocje, jak np. lęk. Stwierdzono, że w wielu zachowaniach agresywnych występuje komponent lęku. Lek może wyzwolić agresję, agresja może być sposobem jego pokonania. Można tez agresją maskować lęk. Równocześnie lęk i agresją często wzbudzają sytuacje konfliktowe.

3. TEORIA UCZENIA SIĘ AGRESJI

Teoria uczenia się agresji związana jest głowinie z nazwiskiem A. Bandury i R.H. Waltera. Głosi ona, że zachowania agresywne są, jak wszystkie inne zachowania, wyuczone i to przede wszystkim w oparciu o warunkowanie instrumentalne oraz o modelowanie. W wypadku instrumentalnego uczenia się agresji, polegającego na uczeniu się poprzez pożądany skutek, dochodzi do utrwalenia się zachowań agresywnych. Dzieci uczą się agresji w domu, w szkole, a także na ulicy oraz ze środków masowego przekazu. Ludzie zmęczeni trudnościami codziennego życia, bywają napięci, rozdrażnieni i skłonni do wybuchów gniewu. Dzieci to widzą. Uczą się, że agresywne zachowanie bywa skuteczne dzieci nie uczą się na podstawie naszych słów, ale czynów.

Ekstremalną formą agresji jest OKRUCIEŃSTWO, które jest szczególnie trudnym problemem wychowawczym. Jest to działanie niszczące fizycznie lub psychicznie żywa istotę, w sposób szczególnie wymyślny lub okrutny.

W literaturze spotykamy liczne opisy i klasyfikacje przyczyn agresji. My przytoczymy przyczyny agresji według H. Rylke:

1. tym związku dziecka z głównym opiekunem (najczęściej matką); dzieci, które doświadczyły braku zainteresowania i ciepła ze strony rodziców, maja dużą szansę na „odreagowanie” tych braków przez przemoc.

2. brak reguł (postawa permysywistyczna) opiekunów wobec dziecka- typowy dla dzieci z „dobrych domów” które wchodzą w konflikt z prawem: rodzice uważają (często z braku czasu), że ich dziecku „wolno wszystko”.

3. stosowanie przemocy przez opiekunów, bicie, brutalne traktowanie, przemoc psychiczna.

4. temperament własny dziecka; dzieci z tzw. „gorącym temperamentem” łatwiej ujawniają zachowania agresywne.

WAGARY

O wagarach mówi się zwykle w związku z sytuacją dziecka w szkole. Opuszczanie lekcji bez istotnego powodu, opuszczanie samowolne, nazywa się WAGAROWANIEM.

Przyczyny wagarów są rozmaite, ale z punktu widzenia stosunku dziecka do szkoły można wyróżnić dwa zasadnicze zespoły motywów wagarowania:

1. te, które mają swe źródło w niechęci do szkoły na skutek przykrych w niej doznań i przeżyć

2. te, które tkwią poza szkołą, w środowisku, które nęci i zachęca do opuszczania nauki i zajęć szkolnych

Dziecko, które szkoły nie lubi, wagaruje bo:

• nie jest przygotowanie do lekcji

• boi się złej oceny lub kary

• nie ma zeszytu czy ksiązki

• nie wykonało zadania domowego

• nie ma przyjaciół w szkole

• lęka się silniejszych, którzy byli przyczyną przykrych doświadczeń

• doznawało upokorzeń i niepowodzeń

wagary spowodowane tymi motywami SA wyrazem słabej więzi dziecka ze szkołą, a także braku dostatecznej troski i pomocy ze strony szkoły i domu.

Wagary rzadkie, jednorazowe, pozostawiające na długo poczucie winy i niezadowolenia z samego siebie, zdarzają się nawet pilnym uczniom. Częste jednak nieobecności uczniów słabych pogarszają i tak już trudną sytuację dziecka w szkole. Każda opuszczona lekcja zwiększa dystans w stosunku do przerobionego materiału. Dlatego opuszczanie bez istotnego i ważnego powodu zajeć lekcyjnych jest ze szkolnego punktu widzenia sprawa bardzo ważną, a wychowawczo nawet groźną.

Mniej szkody przynoszą wagary spowodowane przez bodźce spoza szkoły, np. dzieci wagarują bo:

• otwarto nowy obiekt sportowy, który warto zobaczyćprzyjechał zespół muzyczny, który trzeba powitać

• słońce przygrzewa, kusi woda, las itp.

Wagary, które nie mają źródła niechęci do szkoły, SA rzadsza, nie powoduja, tak dotkliwych luk w opanowaniu wiedzy szkolnej. W żadnym przypadku nie można jednak lekceważyć wagarów. Trzeba im zapobiegać i zdecydowanie przeciwdziałać nie tylko z uwagi na możliwość wykolejenia, ale także ze względu na aktualne zagrożenie dziecka pozostającego bez opieki dorosłego.

NIEPRZYSTOSOWANIE SZKOLNE

Szkoła jest miejscem, w którym nieprzystosowanie społeczne uczniów ujawnia się i dokonuje. Objawami nieprzystosowania szkolnego młodzieży negatywnie i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w rolach - kolegi, ucznia. Warunkiem dobrego przystosowania w szkole jest dobre wypełnianie tych ról.

Nieprzystosowani to ci, u których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub niekorzystnych warunków środowiska występują utrwalone, powtarzające się zaburzenia w zachowaniu

• zaburzenia kontaktu z dorosłymi (agresja, nieposłuszeństwo)

• zaburzenia kontaktu z rówieśnikami (dokuczanie, napastowanie, przezywanie, bójki)

• zaburzenia w stosunku do obowiązku szkolnego (wagary, lenistwo, niedbałość)

• nie respektowanie zasad i norm współżycia (wybryki chuligańskie, niszczenie mienia, palenie papierosów, używki)

• zaburzenia w stosunku do siebie (lękliwość, wybuchy złości, zaniżona samoocena, unikanie pracy wykonywanej przez klasę)

Przejawy lżejszego i zaawansowanego nieprzystosowania społecznego ucznia

lżejsze nieprzystosowanie:

• systematyczne wagary, spędzanie czasu wolnego w sposób niekontrolowany (wałęsanie się po ulicach, parkach)

• przebywanie w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów

• zachowania agresywne

Jeżeli do tych objawów dodamy również ucieczki z domu, kradzieże, picie alkoholu, odurzanie się to mamy do czynienia z nieprzystosowaniem w stopniu większym.

W wyniku badań kompleksowych przeprowadzonych przez grupę pedagogów, psychologów, socjologów i lekarzy zostały wyodrębnione trzy grupy niepowodzeń szkolnych:
1. Przyczyny społeczno - środowiskowe
Uważa się, że uczniowie zamieszkujący na wsi osiągają dużo niższe rezultaty w nauce niż uczniowie mieszkający w mieście. Istnieje również wysoka zależność między poziomem wykształcenia rodziców, a poziomem wiedzy szkolnej ich dzieci. Wykształcenie rodziców determinuje wyraźnie i w wysokim stopniu losy dzieci na początku szkolnictwa ponadpodstawowego. Na osiągnięcie sukcesu w nauce szkolnej mają ogromny wpływ warunki materialne i kulturowe rodziny, kultura pedagogiczna i świadomość wychowawcza rodziców. Istnieje również duża zależność między atmosferą w domu, a niepowodzeniami w nauce szkolnej.
2. Przyczyny biopsychiczne.
Współcześni psycholodzy i pedagodzy w celu uniknięcia niepowodzeń szkolnych wskazują na potrzebę różnicowania programów szkolnych oraz zbliżenia ich do zainteresowań i potrzeb uczniów. Francuz A. Le Gall uważa, że charakter podobnie jak warunki środowiskowe i inteligencja jest jednym z podstawowych czynników powodzenia lub niepowodzenia w szkole. Ten sam autor upatruje również przyczyny niepowodzeń szkolnych w nadmiernym obciążaniu uczniów różnymi pracami i obowiązkami. Źródło występujących trudności tkwi w zaburzeniach nerwicowych. Psychologowie i lekarze szukają przyczyn niepowodzeń przede wszystkim w osobowości i stanie somatycznym ucznia. Taki punkt wyjścia w indywidualnej analizie przypadków często pozwala wyjaśnić istotne mechanizmy niepowodzeń, zwłaszcza ich wczesne ogniwa sprawcze. Analiza ta wykazuje jednocześnie, że nieprawidłowości dotyczące sfery psychosomatycznej, stanowiące przeszkodę na drodze do sukcesu szkolnego, zarówno od strony przyczyn, jak i skutków, są powiązane wieloma nićmi z czynnikami środowiska domowego.
3. Przyczyny pedagogiczne
Często zdarza się, że niepowodzenia szkolne powstają na skutek błędów dydaktycznych szkoły. Bardzo istotnym jest problem przeciążeń szkolnych. Uważa się, że nadmierne obciążanie obowiązkami prowadzi do gorszych efektów nauczania i odbija się ujemnie na zdrowiu. Szkoła podobnie jak dom czy grupa rówieśnicza ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój młodzieży. Duże znaczenie odgrywa właściwe współdziałanie między tymi ogniwami. Dlatego bardzo ważne jest, aby ta współpraca odbywała się w sposób harmonijny i ciągły.

Negatywizm szkolny

1. wycofywanie oporne (bierny opór, sporadyczne wagary, uczeń fantazjuje na jawie)

2. opór czynny (wagary, ucieczki)

3. zaczepność pozawerbalna (niszczenie dla rozładowania napięć- w samotności bez świadków)

4. izolacja zaczepna (zachowania demonstracyjne)

5. zaczepność werbalna (istnieje chęć usprawiedliwienia swoich czynów)

6. faza krytyczna (zdecydowany sprzeciw)

7. faza atakująca

WYKOLEJENIE SPOŁECZNE

Wykolejenie społeczne jest to układ postaw obejmujący manifestacje w różnej postaci, np. wykolejenia złodziejskiego, narkomanii itd.; stany osobowości jako układ nastawień, których manifestacją jest łamanie norm moralnych i prawnych wynikających z pobudek egoistycznych oraz stanowiące konsekwencje integracji ze środowiskiem patologicznym, tj. przyswojenia wzorców podkultury przestępczej.

• Wykolejenie obyczajowe- naruszanie norm obyczajowych, moralnych. Zachowania te nie powodują skutków karnych. Do takich zachowań i zjawisk należą: bezdomność, żebractwo, prostytucja

• Wykolejenie przestępcze- obejmuje i dotyczy spraw czysto karnych, np. przestępczość przeciwko mieniu, zdrowiu, życiu, porządkowi publicznemu i przestępczość zorganizowana

Uzualne wykolejenie społeczne występuje wówczas, gdy ktoś gwałci normy prawne i obyczajowe powodujące sankcje elementarnych norm moralnych, co wywołuje reakcje opinii publicznej, domagając się interwencji instytucji specjalnie przeznaczonych do stosowania środków represji, prewencji ogólnej, opieki i środków wychowawczych wobec tego rodzaju osób.

Faktyczne wykolejenie społeczne oraz manifestacje tej formy społecznego niedostosowania, polega na obiektywnej dysfunkcjonalności wobec tych osób.

Zachowania przestępcze

Są dwa typy zachowań przestępczych:

- przestępczość trwała, uprawiana przez całe życie, psychopatologiczna, uwarunkowana genetycznie i neuropsychologicznie,

- przestępczość okresowa ograniczona do młodości, nieznaczna ciągłość lub jej brak

Rodzaje przestępców:

- jawni - zachowania ich mają charakter otwarty i konfrontacyjny (kłótnie, bicie, hiperaktywność, upór, zwracanie na siebie uwagi, nastrojowość, wybuchy gniewu).

- ukryci - zachowanie ich przejawia się w kłamstwie, drobnych kradzieżach, wandalizmie, piciu alkoholu, odurzaniu się. Przestępczość ukryta jest raczej przejściowa i może być uznawana za okresową

Typy przestępczości młodzieżowej

- przestępczość charakterologiczna - przestępcy działają samotnie, nikomu nie ufają, łamią wszelkie prawa, nie zwracają uwagi na uczucia innych

- przestępczość neurotyczna - ma charakter epizodyczny, towarzyszy jej napięcie. Młody człowiek chce być zauważony, zakomunikować wołanie o pomoc

- osobowość antyspołeczna - niedostatecznie rozwinięte sumienie, brak zdolności do identyfikacji z innymi

- osobowość psychopatyczna - nie mają poczucia miłości, manipulują innymi, powstrzymują się od przestępczości tylko wtedy, gdy chcą uniknąć kary.

Zachowania ryzykowne dzieci i młodzieży.

Tym terminem określa się różne zachowania niosące ryzyko negatywnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego, psychicznego jednostki, jak i dla jej otoczenia społecznego.

Do najważniejszych zachowań ryzykownych zalicza się:

• palenie tytoniu

• picie alkoholu

• zażywanie narkotyków, środków wziewnych, leków, sterydów

• przemoc rówieśniczą, zachowania agresywne i przestępcze

• wczesną aktywność seksualną

• porzucanie nauki

• ucieczki z domu

• materializm życiowy

• stosowanie szkodliwych dla zdrowia diet dla poprawienia atrakcyjności fizycznej

Liczne badania wykazały, że zachowania ryzykowne najczęściej ze sobą współwystępują. Jedno zachowanie pociąda drugie. Picie alkoholu, czy odurzanie się narkotykami często współwystępuje z zachowaniami agresywnymi, przestępczymi i wczesną aktywnością seksualną. Palenie tytoniu uważa się za pierwszy krok na drodze ku poznaniu dalszych przyjemności. Wiadomo róanież, że zachowania ryzykowne mogą się zastępować. Jeżeli jedno zachowanie jest utrudnione lub niemożliwe, nastolatek może wybrać inne. Mówi się, że zachowania ryzykowne, tak jak nieszczęścia chodzą parami. Co popycha młodzież, a nawet dzieci do działań, które w konsekwencji nie czynią ich życia lepszym, bardziej godnym czy atrakcyjniejszym.

Motywy zachowań ryzykownych:

• zmniejszenie zahamowań

• obniżenie bariery lęku

• nabranie śmiałości w kontaktach z ludźmi

• wprowadzenie się w stan podniecenia

• z nudów

• dla zabawy, dla odprężenia się

• z ciekawości

• ucieczka przed problemami

• pod wpływem reklamy

• zwrócenie na siebie uwagi

• prowokowanie dorosłych

• uległość wobec naciaków ze strony rówieśników

• chęć zyskania uznania w grupie

• podniesienie własnej wartości

Jedna z popularnych teorii zachowań tłumaczy, że zachowania te mają znaczenie rozwojowe, pełnią ważną funkcję w życiu jednostki, mogą przynosić jej kożyści, słóżyć realizacji ważnych celów. Zachowania ryzykowne są sposobem na załatwienie bardzo ważnych spraw życiowych, których młodzi ludzie nie mogą lub nie potrafią załatwić inaczej. Różne zachowania ryzykowne pozwalają zaspokoić najważniejsze potrzeby psychologiczne, takie jak miłość, akceptacja, uznanie, bezpieczeństwo, przynależność. Umożliwiają realizację ważnych celów rozwojowych (określenie własnej tożsamości, uzyskanie niezależności od dorosłych), są sposobem na radzenie sobie z przeżyciami, trudnościami, redukują lęki i frustracje. Jednak zachowania ryzykowne są nieprawidłowym sposobem przystosowania się.

Osoby skłonne do podejmowania zachowań ryzykownych charakteryzuje:

• wysoki poziom lęku, niepokoju

• słaba odporność na frustrację

• niska samoocena

• niedojrzałość emocjonalna i społeczna

• słaba kontrola wewnętrzna

• poczucie odrzucenia

Zachowania ryzykowne związane z nałogami.

Zostawmy na chwilę substancje chemiczne, których zażywanie prowadzi do uzależnienia i i zajmijmy się innymi odmianami tych zaburzeń związanymi z wybranymi formami zachowania.

Jedzenie wydaje się nam normalną i podstawową dla życia czynnością. Równie normalne wydaje się dbanie o właściwą wagę i powstrzymywanie się od zbyt obfitego jedzenia. Jednak dla dużej ilości osób odchudzanie staje się nałogową formą zachowania, wymykającą się spod świadomej kontroli i prowadzi do tak znacznego spadku wagi ciała, że w części przypadków kończy się to śmiercią, mimo korzystania z profesjonalnej pomocy psychiatrów i psychologów.

Zachowania seksualne stanowią naturalną część życia dorosłych ludzi i mogą dostarczać znaczących doświadczeń pozytywnych pogłębiających i utrwalających miłosny związek kobiety i mężczyzny. A jednak w wielu przypadkach poszukiwanie doświadczeńseksualnych przybiera formę przymusowych i wymykających się spod kontroli ryzykownych zachowań naruszających prawo i zasady moralne a czasem, w epoce AIDS, tworzących także śmiertelne zagrożenie dla jednostki.

Praca stanowi dla większości ludzi nie stanowi tylko źródło zarobku ale i naturalną formę samorealizacji i zaspokojenia potrzeb. Na ogół uważamy, że problemem jest to, że zbyt wielu ludzi nie ma ochoty do pracy i wykonuje ją leniwie i niedbale. A tymczasem istnieją ludzie, któży stali się nałogowcami pracy i wykonują ja tak intensywnie i z takim uporczywam zaangażowaniem, że twoży to poważne zagrożenie dla ich zdrowia i życia osobistebo. Niektórzy prawie dosłownie „zapracowują się na śmierć” i nie mogą tego ograniczyć, mimo sygnałów o szkodach, które z tego wynikaja.

W podobny sposób, choć utrzymując swoją specyfikę, w nałogowe zachowania mogą się przekształcić czynności związane z grami hazardowymi, z wykonywaniem ćwiczeń fizycznych, z dokonywaniem agresywnych aktów przemocy, z wspinaczką wysokogórską lub wyprawami jaskiniowymi. Wspólnym mianownikiem tych różnorodnych form postępowania jest fakt, że człowiek sam swoim zachowaniem powoduje szkody i tworzy zagrożenia dla siebie lub innych ludzi i mimo odbierania sygnałów na ten temat, nie potrafi się powstrzymywać od robienia tego dalej. Oczywiście problem utraty zdolności do kontroli nie pojawia się od samego początku podejmowania tych czynności, lecz dopiero po upływie jakiegoś czasu ich kontynuowania.

10

---