Polityka innowacyjna

1. POLITYKA INNOWACYJNA W UE, podstawy prawne, rozwój

Podstawy polityki Unii Europejskiej w zakresie badań i rozwoju technologicznego są zawarte w tytule XVIII trzeciej części TWE (obejmuje 11 artykułów - od 163 do 173). Postanowienia dotyczące wspierania badań naukowych znalazły się również w traktacie EWWiS i Traktacie Euratomu, natomiast traktat EWG w swoim pierwotnym kształcie przewidywał taką kompetencję Wspólnoty tylko w zakresie rolnictwa. Wyraźna kompetencja WE w zakresie wspierania badań i rozwoju technologicznego wykraczająca poza problematykę rolnictwa została wprowadzona dopiero przez JAE z1986 r., jednak problematyka badań była przedmiotem zainteresowania WE przed prowadzeniem postanowień traktatowych.

1. Postanowienia dotyczące działań Wspólnot w zakresie badań i rozwoju technologicznego wprowadzone przez JAE zostały następnie zmodyfikowane przez Traktat z Maastricht, a obecnie postanowienia traktatowe dotyczące polityki kształtują się następująco: Art. 163 TWE wskazuje, iż „WE ma na celu wzmacnianie podstaw naukowych i technologicznych przemysłu WE i sprzyjanie zwiększaniu jego międzynarodowej konkurencyjności, przy jednoczesnym promowaniu działalności badawczej uznanej za niezbędną na mocy innych rozdziałów niniejszego Traktatu”

2. Dla realizacji tego celu WE ma, między innymi, „wspierać przedsiębiorstwa, w tym małe i średnie (SME), ośrodki badawcze i uniwersytety w wysiłkach badawczych i rozwoju technologicznym wysokiej jakości, ma także wspierać wysiłki tych podmiotów w zakresie wzajemnej współpracy. Art. 164 TWE wymienia działania WE w zakresie badań i rozwoju technologicznego. Obejmują one:

- Wykonywanie programów badań, rozwoju technologicznego i pokazów, wraz z promowaniem współpracy z przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczymi i uniwersytetami oraz między nimi;

- Popieranie współpracy w dziedzinie wspólnotowych badań, rozwoju technologicznego i pokazów z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi

- Upowszechnianie i optymalizację wyników działań w dziedzinie wspólnotowych badań, rozwoju technologiczne-go i pokazów

- Stymulowania kształcenia i mobilności naukowców w WE.

Podstawowym instrumentem realizacji polityki w zakresie badań i rozwoju technologicznego są środki kierowane z budżetu wspólnotowego do różnych instytucji (w tym do instytucji naukowych czy naukowo-dydaktycznych) w państwach członkowskich (pośrednie środki wsparcia) lub do Wspólnego Centrum Badawcze-go (Joint Research Centre) (bezpośrednie środki wsparcia). Najbardziej znanym elementem wspólnego instrumentarium prawnego dotyczącego badań i rozwoju są wieloletnie programy ramowe.

Program ramowy ustala naukowe i technologiczne cele, które mają być osiągnięte przez działania wymienione w art. 164 oraz priorytety, które się z nimi wiążą, wskazuje ogólne kierunki tych działań i ustala ogólną maksymalną kwotę oraz szczegółowe zasady współuczestnictwa finansowego WE w programie ramowym, jak i odpowiednie udziały w każdym z przewidzianych działań. Program ramowy, zgodnie z art. 166 ust. 3TWE jest następnie urzeczywistniany poprzez programy szczegółowe - określające zasady, czas i środki do jego realizacji. Po podstawach prawnych wsparcia finansowego badań, drugim najistotniejszym elementem traktatowych regulacji dotyczących polityki badawczo-rozwojowej jest obowiązek koordynacji działań. Badania w ramach programów ramowych zorganizowane są w praktyce w dwojaki sposób:

- Badania objęte kontraktem, dofinansowane z budżetu Wspólnoty;

- Własne badania realizowane w instytucjach badawczych Wspólnoty.

Badania dofinansowane przez Wspólnotę są najbardziej typową formą współpracy z punktu widzenia zasad ich finansowania. Komisja ponosi z reguły do 50% kosztów projektu, a resztę finansują jednostki w nim uczestniczące (uczelnie wyższe, jednostki badawcze państwowe i prywatne państw członkowskich). Druga metoda polega na tym, że Wspólnota prowadzi własne badania, realizowane w jednym z instytutów Wspólnego Centrum Badawczego (Joint Research Center - JRC). Centrum to osiem instytutów usytuowanych w pięciu miejscach: Iskra we Włoszech, Gees w Belgii, Karlsruhe w Niemczech, Petent w Holandii oraz w Sewilli w Hiszpanii. Takie centra realizują również projekty na zlecenie zewnętrznych klientów

2. REALIZACJA POLITYKI INNOWACYJNEJ

Obecnie realizowany w ramach polityki innowacyjnej program ramowy to 7 Program BADAŃ, ROZWOJU TECHNOLOGICZNEGO I WDROŻEŃ WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ (2007 - 2013)

Jest on największym programem finansowania badań naukowych i rozwoju technologicznego w Europie. Jego najważniejsze cele to:

- wspieranie współpracy ponadnarodowej na wszystkich płaszczyznach w całej UE;

- zwiększenie dynamizmu, kreatywności i doskonałości europejskich badań naukowych w pionierskich dziedzinach wiedzy (naukowcy w sposób niezależny i odpowiedzialny określają główne badania w tym obszarze);

- wzmacnianie potencjału ludzkiego w zakresie badań i technologii poprzez zapewnienie lepszej edukacji i szkoleń, łatwiejszego dostępu do potencjału badawczego oraz uznania dla zawodu naukowca, także poprzez znaczne zwiększenie udziału kobiet w badaniach naukowych oraz zachęcanie naukowców do mobilności i rozwijania kariery;

- zintensyfikowanie dialogu między światem nauki i społeczeństwem w Europie celem zwiększenia społecznego zaufania do nauki;

- wspieranie naukowców rozpoczynających karierę;

- wspieranie szerokiego stosowania rezultatów i rozpowszechniania wiedzy uzyskanej w wyniku działalności badawczej, finansowanej ze środków publicznych.

Cele 7.PR będą realizowane poprzez następujące programy szczegółowe:
COOPERATION (Współpraca) - Program ma na celu wspieranie ponadnarodowej współpracy naukowo-badawczej w wybranych dziesięciu obszarach tematycznych:

• Zdrowie, (Cel: Poprawa stanu zdrowia obywateli oraz zwiększanie konkurencyjności i pobudzanie innowacyjności europejskiego przemysłu i przedsiębiorstw w sektorze zdrowia, przy jednoczesnym zajęciu się globalnymi kwestiami zdrowotnymi, w tym pojawiającymi się epidemiami. Nacisk zostanie położony na tzw. translational research (przekładanie podstawowych odkryć naukowych na zastosowania kliniczne, w tym naukowe zatwierdzanie wyników doświadczeń), rozwój i zatwierdzanie nowych terapii, metod promowania zdrowia oraz profilaktyki, w tym propagowania zdrowego trybu życia wśród osób starszych, narzędzi diagnostycznych i technologii medycznych, jak również zrównoważone i sprawnie działające systemy opieki zdrowotnej).

• Żywność, rolnictwo, rybołówstwo i biotechnologia (Cel: Budowa europejskiej biogospodarki opartej na wiedzy poprzez połączenie nauki, przemysłu i innych zainteresowanych stron w celu wykorzystania nowych i powstających możliwości badawczych związanych z rosnącym popytem na bezpieczniejszą, zdrowszą, lepszą jakościowo żywność oraz zrównoważonym wykorzystywaniem i wytwarzaniem odnawialnych zasobów biologicznych, wzrastającym ryzykiem wystąpienia chorób epizootycznych i odzwierzęcych oraz chorób dietozależnych, zagrożeniem dla zrównoważonego charakteru i bezpieczeństwa produkcji rolnej, akwakultury i rybołówstwa oraz rosnącym popytem na żywność wysokiej jakości, przy uwzględnieniu dobrostanu zwierząt i aspektów rozwoju obszarów wiejskich i wybrzeży oraz spełnianiem konkretnych potrzeb żywieniowych konsumentów).

• Technologie informacyjne i komunikacyjne (Cel: ICT mają decydujące znaczenie w trzech obszarach: wydajności i innowacyjności, modernizacji usług publicznych i postępie naukowo-technicznym. Zastosowanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych odgrywa kluczową rolę w zaspokajaniu rosnących potrzeb dotyczących opieki zdrowotnej i społecznej, przede wszystkim osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności i osób starszych, a także w modernizacji usług w dziedzinach publicznych, takich jak edukacja, ochrona dziedzictwa kulturowego, bezpieczeństwo, energia, transport i środowisko oraz w promowaniu dostępności i przejrzystości rządzenia i procesów kształtowania polityki. Naukowcy zajmujący się ICT biorą udział w światowym wyścigu koncentrującym się na miniaturyzacji, doprowadzeniu do konwergencji informatyki, technologii komunikacyjnych i medialnych, w tym większej interoperacyjności systemów oraz konwergencji z innymi właściwymi dziedzinami i dyscyplinami naukowymi, jak również stworzeniu systemów zdolnych do uczenia się i rozwoju).

• Nanonauki, nanotechnologie, materiały i nowe technologie produkcyjne (Cel: ICT mają decydujące znaczenie w trzech obszarach: wydajności i innowacyjności, modernizacji usług publicznych i postępie naukowo-technicznym. Zastosowanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych odgrywa kluczową rolę w zaspokajaniu rosnących potrzeb dotyczących opieki zdrowotnej i społecznej, przede wszystkim osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności i osób starszych, a także w modernizacji usług w dziedzinach publicznych, takich jak edukacja, ochrona dziedzictwa kulturowego, bezpieczeństwo, energia, transport i środowisko oraz w promowaniu dostępności i przejrzystości rządzenia i procesów kształtowania polityki. Naukowcy zajmujący się ICT biorą udział w światowym wyścigu koncentrującym się na miniaturyzacji, doprowadzeniu do konwergencji informatyki, technologii komunikacyjnych i medialnych, w tym większej interoperacyjności systemów oraz konwergencji z innymi właściwymi dziedzinami i dyscyplinami naukowymi, jak również stworzeniu systemów zdolnych do uczenia się i rozwoju).

• Energia (Cel: Przekształcenie obecnego systemu energetycznego w system bardziej zrównoważony, w mniejszym stopniu oparty na paliwach importowanych, a w większym stopniu - na zróżnicowanych źródłach i nośnikach energii niepowodujących zanieczyszczeń, w szczególności na odnawialnych źródłach energii. Wspierane będą działania w kierunku wzmacniania efektywności energetycznej, między innymi poprzez racjonalizację zużycia i magazynowania energii. Działania te mają stanowić odpowiedź na pilne wyzwania w zakresie bezpieczeństwa dostaw i zmian klimatu, przy jednoczesnym wzmacnianiu konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw).

• Środowisko - łącznie ze zmianami klimatycznymi ( Cel: Zrównoważone zarządzanie środowiskiem i jego zasobami: badanie interakcji pomiędzy klimatem, biosferą, ekosystemami i działalnością człowieka, opracowanie nowych technologii, narzędzi i usług w celu rozwiązywania ogólnoświatowych problemów ekologicznych. Wykorzystywanie wyników dla poprawy pozycji Europy na rynkach technologii środowiskowych oraz dla potrzeb polityki).

• Transport - łącznie z aeronautyką ( Cel: Budowa zintegrowanego, bezpieczniejszego, bardziej ekologicznego i "inteligentniejszego" ogólnoeuropejskiego systemu transportowego, korzystnego dla obywateli, społeczeństwa oraz polityki w zakresie klimatu. Uwaga będzie zwrócona na poszanowanie środowiska i zasobów naturalnych. Działania na poziomie europejskim pobudzą również restrukturyzację przemysłu, łącznie z integracją łańcucha dostaw, w szczególności MŚP. Należy wziąć pod uwagę systemy transportu, uwzględniające interakcje pojazdów lub statków, sieci transportowych lub infrastruktur oraz korzystania z usług transportowych na poziomie europejskim).

• Nauki społeczno-ekonomiczne i humanistyczne (Cel: Zapewnienie zrozumienia wyzwań społeczno-gospodarczych, przed którymi stoi Europa, takich jak wzrost, zatrudnienie i konkurencyjność, spójność społeczna, wyzwania społeczne, kulturowe i edukacyjne w UE oraz zrównoważony rozwój, zmiany demograficzne, migracja i integracja, jakość życia i globalna współzależność. Wspomniane kwestie stanowią priorytet europejski i są przedmiotem polityk wspólnotowych. Ponadto badania porównawcze na poziomie UE są szczególnie korzystne, ponieważ umożliwiają gromadzenie danych na skalę europejską. Wreszcie, stworzenie europejskich, społeczno-gospodarczych podstaw wiedzy w zakresie tych kluczowych wyzwań przyczyni się do ich lepszego zrozumienia w całej Unii Europejskiej).

• Przestrzeń kosmiczna (Cel: Wspieranie europejskiego programu kosmicznego skupiającego się na zastosowaniach takich jak Globalny Monitoring dla Środowiska i Bezpieczeństwa (Global Monitoring for Environment and Security - GMES) niosących korzyści dla obywateli i konkurencyjności europejskiego przemysłu kosmicznego. Przyczyni się to do rozwoju europejskiej polityki przestrzeni kosmicznej, uzupełniając wysiłki państw członkowskich oraz innych kluczowych uczestników, w tym Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA).

• Bezpieczeństwo (Cel: Rozwój technologii i wiedzy dla zapewnienia obywatelom bezpieczeństwa w zakresie zagrożeń takich jak terroryzm, kataklizmy i przestępczość, przy jednoczesnym respektowaniu podstawowych praw człowieka, w tym prawa do prywatności; zapewnienie optymalnego i zgodnego wykorzystywania dostępnych technologii, pobudzanie współpracy dostawców i użytkowników rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa cywilnego, poprawa konkurencyjności europejskiego sektora bezpieczeństwa oraz zmniejszenia istniejących braków w dziedzinie bezpieczeństwa.

IDEAS (Pomysły) - Program IDEAS będzie narzędziem wspierania najbardziej twórczych, interdyscyplinarnych, często ryzykownych badań naukowych znajdujących się na granicy wiedzy (frontier research) będących nowym rozumieniem badań podstawowych. W programie IDEAS działania będą realizowane przez European Research Council (ERC - Europejską Radę ds. Badań Naukowych). ERC jest pierwszą paneuropejską agencją kierującą i wspierającą finansowo badania typu frontier research. Składa się ona z niezależnej Rady Naukowej i specjalnej jednostki ds. realizacji programu. Członkowie Rady są mianowani przez Komisję Europejską na okres czterech lat, z możliwością jednorazowego przedłużenia, w systemie rotacyjnym. Ma to zagwarantować ciągłość pracy Rady Naukowej. Działają oni we własnym imieniu, niezależnie od interesów politycznych lub innych, zapewniając różnorodność obszarów badawczych.

Cel. Dążenie do zwiększenia dynamiki, kreatywności i doskonałości europejskich badań naukowych przekraczających granice dzisiejszej wiedzy. Nastąpi to poprzez wspieranie pionierskich projektów badawczych inicjowanych przez naukowców, pojedyncze zespoły rywalizujące na poziomie europejskim.

PEOPLE (Ludzie) - ilościowe i jakościowe wzmacnianie potencjału ludzkiego w zakresie badań i rozwoju technologicznego w Europie oraz zachęcanie do mobilności międzynarodowej i międzysektorowej;

Cel: Wzmocnienie, ilościowe i jakościowe, potencjału ludzkiego w obszarze badań i technologii w Europie poprzez: zwiększanie atrakcyjności Europy dla najlepszych naukowców, zachęcenie europejskich naukowców do pozostania w Europie, przyciąganie badaczy z całego świata oraz zainteresowanie większej liczby młodych ludzi karierą naukową.

Program PEOPLE składa się z akcji Marie Curie podzielonych na pięć grup, skierowanych do naukowców pracujących w sektorze publicznym i prywatnym, będących na różnych szczeblach kariery. Akcje te rozpoczynają się od początkowego kształcenia dla ludzi młodych, po kształcenie ustawiczne i rozwój kariery doświadczonych naukowców włącznie z ułatwianiem powrotu do kariery naukowej po przerwie.

CAPACITIES (Możliwości) - wspieranie kluczowych aspektów europejskiego potencjału w zakresie badań, rozwoju technologicznego i innowacji takich, jak infrastruktury badawcze, regionalne klastry badawcze, rozwój pełnego potencjału badawczego we wspólnotowych regionach konwergencji i regionach najbardziej oddalonych, badania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw, problemy budowy społeczeństwa opartego na wiedzy, koordynacja polityki badawczej oraz horyzontalne działania w zakresie współpracy międzynarodowej.

7. PR będzie wspierał także bezpośrednie działania naukowe i technologiczne nienależące do obszaru badań jądrowych prowadzone przez Wspólne Centrum Badawcze (Joint Research Centre - JRC). Program uzupełnia działania prowadzone w państwach członkowskich związane z wykorzystaniem funduszy strukturalnych, w szczególności w przemyśle, rolnictwie i edukacji, dotyczące szkoleń, konkurencyjności, innowacyjności, zatrudnienia i ochrony środowiska. Całkowity budżet 7.PR na lata 2007-2013 wynosi 50 521 mln euro. Oprócz tego przewidziano wsparcie dla działań badawczo-szkoleniowych związanych z energetyką jądrową w programie EURATOM o budżecie 2700 mln euro.

Całkowity budżet 7.PR:

50 521

Systemy finansowania. Działania pośrednie wspierane w ramach 7.PR będą finansowane poprzez różne systemy finansowania określone w zaproszeniach do składania wniosków.

• Projekty realizowane w ramach współpracy (collaborative projects) - wsparcie dla projektów badawczych prowadzonych przez konsorcja z uczestnikami z różnych państw, mających na celu stworzenie nowej wiedzy, nowych technologii, produktów, demonstracji lub wspólnych zasobów przeznaczonych na badania. Projekty mogą być również skierowane do określonych grup, np. MŚP.

• Sieci doskonałości (networks of excellence) - wsparcie wspólnego programu działań, wdrażanego przez wiele organizacji badawczych łączących swoje działania w danej dziedzinie, prowadzonych przez zespoły badawcze w ramach współpracy w dłuższym okresie.

• Działania koordynacyjne i wspierające (coordination/support actions) - wsparcie dla działań mających na celu koordynację i wspomaganie działań i polityk badawczych (tworzenie sieci, wymiany, międzynarodowy dostęp do infrastruktur badawczych, prace studyjne, konferencje itd.).

• Wsparcie na rzecz badań pionierskich - wsparcie dla projektów prowadzonych przez pojedyncze, krajowe lub ponadnarodowe, zespoły badawcze. System ten będzie wykorzystywany do wspierania inicjowanych przez samych naukowców projektów badawczych przekraczających granice dzisiejszej wiedzy.

• Wsparcie na rzecz kształcenia i rozwoju kariery naukowców - wsparcie na rzecz kształcenia i rozwoju kariery naukowców, w szczególności wykorzystywane do realizacji działań programu Marie Curie.

• Badania na rzecz określonych grup (zwłaszcza MŚP) - wspieranie projektów badawczych, w ramach których większa część badań i rozwoju technologicznego prowadzona jest przez wyższe uczelnie, ośrodki badawcze lub inne podmioty prawne, na korzyść określonych grup, zwłaszcza MŚP lub ich stowarzyszeń.

3. ERA

Ważną inicjatywą UE jest też koncepcja budowy Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA - European Research Area). Jest to platforma pozwalającą na intensyfikację działań badawczych na poziomie UE oraz ich koordynację z inicjatywami krajowymi i międzynarodowymi. ERA jest określana przez Komisję jako “zasadniczy element na rzecz zabezpieczenia gospodarczej i konkurencyjnej przyszłości dla Europy”.

Koncepcja utworzenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej powstała w 2000 r., mając na celu pokonanie trzech barier: niewystarczających funduszy przeznaczonych na badania, braku działań stymulujących rozwój badań oraz braku spójności pomiędzy podejmowanymi inicjatywami badawczymi. Badania kosztują coraz więcej z uwagi na ich coraz większe zaawansowanie: w ciągu 20 lat koszt rozwoju pojedynczego leku wzrósł ponad dwukrotnie, natomiast nowego komponentu mikroelektronicznego - dziesięciokrotnie.

Potrzeby w zakresie badań są ogromne, nie mogłoby ich zaspokoić skutecznie żadne pojedyncze Państwo Członkowskie. Zwiększony wysiłek na poziomie europejskim oddziaływałby przede wszystkim jako potężny i ukierunkowany środek , pobudzający prywatne inwestycje w dziedzinie badań.

Przyjęty na Szczycie Unii Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 roku projekt Europejskiej Przestrzeni Badawczej stworzył ramy odniesienia dla badań w Europie. Na Szczycie w Barcelonie w marcu 2002 r. Unia przyjęła za swój cel zwiększenie do 2010 roku wspólnotowego nakładu na badania do 3 proc. PKB Unii, z czego 2/3 pochodzić ma z prywatnych inwestycji, a 1/3 z sektora publicznego. W porównaniu z nakładami Stanów Zjednoczonych (2,8 proc.) i Japonii (ponad 3 proc.) nakłady Unii - 2 proc. PKB - pozostają w tyle. W dokumencie powołującym ERA, „W kierunku Europejskiej Przestrzeni Badawczej”, wymienia się kilka specyficznych wyzwań, jakim ma ona sprostać. Należą do nich m.in.:

- lepsze wykorzystanie zasobów i placówek naukowych na poziomie europejskim,

- większa dynamika inwestycji prywatnych w badania i rozwój,

- zwiększenie mobilności zasobów ludzkich i badaczy,

- zapewnienie warunków bardziej sprzyjających przestrzeni badawczej ”wspólnych wartości”.

Aby wprowadzić ERA w życie, Komisja opublikowała dokument pod tytułem „Urzeczywistnić EPB : wytyczne dla Europejskich działań badawczych”. Podkreśla on, między innymi, znaczenie tworzenia sieci krajowych programów badań oraz wartość koordynacji i ukierunkowania projektów badawczych i infrastruktury w UE. Podkreśla także centralną rolę, jaką odgrywają zasoby ludzkie - czyli takie zagadnienia, jak: kobiety i nauka, mobilność badaczy, nauka i młodzi ludzie - w stymulowaniu europejskiej nauki i technologii w rozszerzającej się Unii.

Głównym celem ERA jest zgrupowanie rozproszonych zasobów i wiedzy po to, żeby móc wspólnie podejmować przedsięwzięcia ważne i dające wymierne efekty. Dzięki poprawie wymiany informacji i koordynacji można zmniejszyć biurokrację - zwiększając tym samym wydajność i zaufanie do procesu. Zdolność Europy przekształcenia wiedzy w produkty, usługi (zwłaszcza handlowe) i sukcesy ekonomiczne jest nadal niewystarczająca. Europejskie firmy zgłaszają rocznie 170 patentów na milion mieszkańców w porównaniu z 400 w przypadku firm amerykańskich.

BUDŻET 7PR na lata 2007-2013

Program Szczegółowy	Budżet w mln euro
COOPERATION (WSPÓŁPRACA)	32 413
1. Zdrowie	6 100
2. Żywność	1 935
3. Technologie informacyjne	9 050
4. Nanonauki	3 475
5. Energia	2 350
6. Środowisko	1 890
7. Transport	4 160
8. Nauki społeczno-ekonomiczne	623
9. Przestrzeń Kosmiczna	1 430
10. Bezpieczeństwo	1 400
IDEAS (POMYSŁY)	7 510
PEOPLE (LUDZIE)	4 750
CAPACITIES (MOŻLIWOŚCI)	4 097
1. Infrastruktury badawcze	1 715
2. Badania na rzecz MŚP	1 336
3. Regiony wiedzy	126
4. Potencjał badawczy	340
5. Nauka w społeczeństwie	330
6. Spójny rozwój polityk badawczych	70
7. Współpraca międzynarodowa	180
Nienuklearne działania JRC	1 751
Budżet 7PR	50 521
EURATOM	2 751

4. POLITYKA INNOWACYJNA - A STRATEGIA LIZBOŃSKA

W 2000 roku 15 krajów członkowskich Unii Europejskiej na szczycie w Lizbonie zdefiniowało plan rozwoju unii na następną dekadę. Plan ten pod nazwą Strategia Lizbońska stawia sobie za cel uczynienie unii do roku 2010 najbardziej konkurencyjną gospodarką świata, której podstawą rozwoju są nowoczesne technologie. W zamyśle autorów oznacza to osiągnięcie poziomu konkurencyjności gospodarki Stanów Zjednoczonych, a nawet jej wyprzedzenie. W celu osiągnięcia tego celu sformułowano 8 ogólnych obszarów działania, w których kraje członkowskie powinny postarać się poprawić dotychczasowe wskaźniki. Są to:

1. Stworzenie społeczeństwa informacyjnego dla wszystkich

2. Działania na rzecz zwiększenia innowacji, badań i rozwoju

3. Liberalizacja:

- zacieśnienie współpracy w ramach wspólnego rynku

- polityka pomocy publicznej i konkurencyjności

4. Budowa gospodarek sieciowych

- w telekomunikacji

- usługach i transporcie

5. Stworzenie efektywnych i zintegrowanych usług finansowych

6. Poprawa otoczenia biznesowego

- dla firm nowopowstających

- na poziomie uregulowań prawnych

7. Poprawa otoczenia społecznego

- pomoc w podejmowaniu pracy

- podnoszenie kwalifikacji

- unowocześnienie ochrony socjalnej

8. Wspomaganie trwałego wzrostu

Strategia Lizbońska formułuje następujące działania w tym obszarze:

- stworzenie tzw. Europejskiej Przestrzeni Badawczej (European Research Area)

- umożliwienie bardziej swobodnej wymiany myśli badawczej poprzez utworzenie wewnętrznego rynku badań,

- zwiększenie inwestycji w badania i rozwój do poziomu 3% wydatków budżetu państwa, przy założeniu, że 2/3 z nich powinno pochodzić z sektora prywatnego a 1/3 z publicznego,

- wypracowanie rządowej polityki badawczej, wspomagającej rozwój badań naukowych,

Trzeba również wziąć pod uwagę okoliczności sformułowania celów Strategii Lizbońskiej. Powstała ona w marcu 2000 r., w okresie gdy gospodarka światowa była jeszcze w fazie szybkiego wzrostu, opartego w dużej mierze na rozwoju firm z sektora nowoczesnych technologii. Ówczesną gospodarkę określano nawet mianem „Ekonomii wiedzy”, a prognozy dalszego rozwoju wydawały się najlepsze od wielu lat. W tym czasie nie było jeszcze oznak nadchodzącego spowolnienia gospodarczego, którego pierwsze symptomy pojawiły się dopiero pół roku później. To między innymi ze względu na rolę jaką we wzroście w drugiej połowie lat 90-tych wielu gospodarek krajowych pełniły firmy z sektora informatyki i telekomunikacji, twórcy Strategii Lizbońskiej położyli tak znaczny nacisk na inwestycje w badania i rozwój, upatrując w tym klucz do sukcesu obszaru gospodarczego UE, mając nadzieję, że dalszy dynamiczny rozwój pozwoli osiągnąć i przewyższyć poziom gospodarki amerykańskiej.

Efekty: Poziom 3% PKB wydatków na badania i rozwój osiągnęły do tej pory tylko nieliczne kraje unii (powyżej 3%): Szwecja, Finlandia, Norwegi, Irlandia, zaś pozostałe kraje oscylują wokół 1%.

W Polsce, nakłady na B+R stanowiły jedynie ok. 14% średnich nakładów na B+R per capita w UE. Jednocześnie struktura nakładów wg źródeł finansowania działalności B+R w Polsce jest odwrotna niż założono w Strategii Lizbońskiej

(2/3 nakładów na B+R powinno pochodzić z sektora poza budżetowego). Większość środków na B+R w Polsce pochodzi z

budżetu państwa (61,7% ogółu nakładów).

Innowacyjność może być postrzegana zarówno jako nieskomplikowana, ale też i wyjątkowo trudna do zrozumienia koncepcja. Ujmując najprościej, innowacyjność oznacza nowe produkty i procedury, inny sposób organizacji lub nowatorskie strategie marketingowe, ale niekoniecznie musi oznaczać to produkty wysoce zaawansowane technologicznie. Niemniej jednak pojęcie to uwzględnia znacznie więcej niż tak proste do zdefiniowania czynniki, jak wymienione powyżej, czy też coraz większe nakłady na badania i rozwój. Nie ma prostych rozwiązań dla wzrostu innowacyjności. Aby wywierać realny wpływ, konieczna jest polityka wspierania podmiotów podejmujących ryzyko oraz holistycznego podejścia obejmującego zestaw zbalansowanych i uzupełniających się czynników.

Badania są z całą pewnością jednym z niezbędnych elementów. Jednakże inne czynniki są również istotne. Odpowiedni rodzaj edukacji, aby wykształcać potrzebne umiejętności, obecność wspierającego innowacyjność otoczenia biznesowego i usług wspierających, dostęp do kapitału o charakterze venture, transfer technologii, jak i rozwój klasterów są tylko kilkoma z wielu czynników zachęcających przedsiębiorców do przekraczania granic wiedzy.

European Innovation Scoreboard (EIS) analizuje wyniki poszczególnych krajów w tych obszarach używając 26 różnych wskaźników pogrupowanych w pięciu kategoriach. Zaprojektowany przez Komisję Europejską oraz Uniwersytet w Maastricht, EIS obejmuje 25 krajów UE, Bułgarię, Rumunię, Turcję, Islandię, Norwegię oraz Szwajcarię oraz sporadyczne porównania do USA i Japonii.

Najnowsze, piąte wydanie zawiera kilka nowych wskaźników oraz poprawioną metodologię. Udoskonalenia zapewniają ciągłość z poprzednimi oszacowaniami oraz potwierdzają, że oryginalne wskaźniki zostały właściwie określone. Wnoszą one także szersze spojrzenie, które pozwala uzyskać bardziej kompletny obraz faktycznej innowacyjności danego kraju.

Niedawno wydany raport niewielkiej grupy ekspertów pod przewodnictwem byłego premiera Finlandii Esko Aho dostarcza kolejnych dowodów na to , że konieczne jest działanie na wielu frontach. Proponuje on pewną kombinację czynników, która pozwoli na bardziej efektywną europejską politykę innowacyjną. Raport podkreśla konieczność istnienia rynku na innowacyjne produkty i usługi, rozważnie dokonanej alokacji zasobów, nowych struktur finansowych oraz zwiększonej mobilności ludzi, pieniądza i organizacji. Jest to zestaw, który znacznie wykracze poza wąskie ramy tradycyjnego podejścia do badań i rozwoju (patrz następny artykuł).

Ostatnie wydanie EIS potwierdza, że istnieją znaczące różnice pomiędzy krajami. Można wyróżnić cztery grupy. Pierwszą stanowią czołowe kraje, które ciągle zwiększają swoją przewagę: Finlandia, Szwecja, Dania i Niemcy wraz ze Szwajcarią, Japonią oraz Stanami Zjednoczonymi. Jedna czwarta populacji Unii Europejskiej żyje na obszarze tych czterech państw członkowskich należących do światowej czołówki.

Druga grupa zawiera kraje wykazujące przeciętne osiągnięcia: Francja, Luksemburg, Irlandia, Wielka Brytania, Holandia, Belgia, Austria, Włochy, Norwegia oraz Islandia.

W trzeciej grupie są kraje nadrabiające zaległości: Słowenia, Węgry, Portugalia, Czechy, Litwa, Łotwa, Grecja, Cypr oraz Malta. Dobrym przykładem jest Cypr, który wykazuje najwyższą stopę wzrostu dla siedmiu wskaźników, począwszy od zatrudnienia w zaawansowanych technologicznie usługach a skończywszy na wydatkach publicznych środków na badania i rozwój.

Niemniej jednak, niwelowanie różnic nie jest szybkim procesem. Przy zachowaniu obecnego tempa, Węgry Słowenia i Włochy osiągną średni poziom krajów UE w roku 2015, natomiast Malta, Słowacja i Polska nie zdołają tego dokonać w ciągu najbliższych 50 lat.

Ostatnia kategoria zawiera kraje, które oddalają się od czołowych krajów. Estonia, Hiszpania, Bułgaria, Polska, Słowacja, Rumunia oraz Turcja - wszystkie te państwa stanowią południowe lub wschodnie peryferie Unii. Miejsce Hiszpanii w rankingu sugeruje, że jej dobre wyniki finansowe opierają się bardziej na użyciu niewykorzystywanych dotychczas zasobów niż na innowacyjnym przełomie.

Brak sukcesów w zmniejszeniu dystansu do USA i Japonii.

Unia Europejska ciągle nie może sobie poradzić z eliminacją innowacyjnej przepaści dzielącej ją od głównych konkurentów, USA i Japonii. Co więcej, podczas gdy dystans do pierwszego z krajów pozostaje niezmieniony, to w stosunku do drugiego - ciągle się zwiększa. Wyniki UE są szczególnie słabe w trzech obszarach: poziom wyższego wykształcenia populacji, który jest napędem innowacyjności; wydatki na informację i technologie komunikacyjne, które również są istotnym czynnikiem dla innowacyjności i przedsiębiorczości; oraz rejestracja patentów, która częściowo odzwierciedla tworzenie nowych własności intelektualnych.

USA osiąga lepsze niż UE wyniki dla 11 wskaźników, podczas gdy Unia ma przewagę w zaledwie pięciu (absolwenci uczelni technicznych, badania uniwersyteckie finansowane przez sektor prywatny, zatrudnienie w średnio- i wysoko-zaawansowanej działalności produkcyjnej, społeczne marki oraz społeczne wzorce).

Japonia, pomimo zastoju ekonomicznego w ostatnim czasie, także wyprzedza UE w 11 obszarach. Unia ma lepsze osiągnięcia tylko w czterech (udział średnio- i wysoko zaawansowanych technologicznie badań i rozwoju, badania uniwersyteckie finansowane przez sektor prywatny, społeczne marki i wzorce społeczne).

Dziedzina nauki jest tylko jednym wyraźnym obszarem, w którym widoczne są zasadnicze różnice pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i krajami UE. Badacze z USA wykazują większą produktywność, mierzoną zarówno ilością publikacji jak i cytatów w przeliczeniu na jednego naukowca. Dodatkowo, amerykańskie uniwersytety bardziej niż ich europejskie odpowiedniki są ogólnie zaangażowane w innowacyjność, co jest właściwością, którą ich absolwenci mogą wdrożyć później w realnym działaniu.

Wskaźniki nie zostały zaprojektowane po to, by na podstawie tabeli palcem wskazać maruderów i nagrodzić zwycięzców. Zamiast tego, mają one być podstawą do rozpoczęcia dyskusji z krajami członkowskimi, wskazywać im potencjalne trendy i podpowiadać właściwe rozwiązania. Innowacyjność to kluczowy składnik programów narodowych, które każde z państw członkowskich zatwierdziło w ramach programu reform ekonomicznych przyjętego w Lizbonie, który będzie rozpatrywany przez liderów UE na szczycie w Brukseli wraz z końcem marca.

Wskaźniki podzielone są na pięć grup, aby dać wyraźny obraz zalet i wad systemu innowacyjnego danego kraju. „Czynniki napędzające innowacyjność” mierzą warunki strukturalne niezbędne dla potencjału innowacyjnego. „Wytwarzanie wiedzy” jest rezultatem inwestycji w badania i rozwój. „Innowacyjność i przedsiębiorczość” szacuje wysiłki innowacyjne na poziomie indywidualnych przedsiębiorstw. „Zastosowanie” pokazuje wyniki odzwierciedlone przez nakłady pracy i działalność w sferze biznesu w innowacyjnych przedsiębiorstwach. „Własność intelektualna” to miernik wykorzystania innowacji przez firmy.

Badania te pokazują, że podczas gdy USA i Japonia mają ogólną przewagę we wspieraniu innowacyjności, to niektóre europejskie kraje również wypadają całkiem nieźle. Finlandia prowadzi w takich obszarach jak czynniki napędzające innowacyjność oraz kreacja wiedzy, natomiast Szwecja i Niemcy są również daleko przed USA i Japonią w drugiej z wymienionych przed chwilą kategorii. Szwecja oraz Dania są minimalnie słabsze od Japonii w pierwszej z tych kategorii, ale silniejsze niż USA.

Raport wyszczególnia również trzy najlepsze europejskie kraje dla każdego ze wskaźników. Szwecja, Finlandia, Dania, Niemcy oraz Szwajcaria zajmują 60% miejsc z pierwszej trójki, ale w żadnym razie nie mają monopolu. Irlandia przewodzi w ilości absolwentów uczelni technicznych. Austria zajmuje pierwsze miejsce w procentowej ilości firm otrzymujących dofinansowanie publiczne. Łotwa ma największy udział nakładów na edukację finansowanych przez sektor prywatnych przedsiębiorstw. Węgry mają większy udział innowacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw współpracujących z innymi firmami, natomiast Malta prowadzi w udziale eksportu zaawansowanych technologii.

W swoich analizach EIS ocenia również poszczególne sektory gospodarki. W tym roku ich liczba w raporcie zwiększyła się z 14 do 25 i obejmuje analizę krajów UE-15, z wyjątkiem Irlandii i Wielkiej Brytanii. Potwierdza to, że najbardziej innowacyjne sektory to sprzęt elektryczny i optyczny, technologie informacyjne i komunikacyjne oraz usługi komputerowe i związane z nimi działania. Najmniej innowacyjne to górnictwo, transport, składowanie i komunikacja oraz branża odzieżowa.

Zgodnie z przewidywaniami, Finlandia, Niemcy i Szwecja zajmują poczesne miejsce. Różnorodność obszarów przewagi innowacyjnej Finlandii (zawierających zarówno górnictwo i wytwórstwo jak i metale proste oraz transport) potwierdza, że zdolności innowacyjne tego kraju nie ograniczają się do telefonów komórkowych.

Jednakże, inne kraje członkowskie również przewodzą w poszczególnych sektorach: Belgia w sektorze produktów spożywczych i usługach dla biznesu; Austria w substancjach chemicznych, Portugalia w sektorze dostaw elektryczności, wody i gazu oraz pośrednictwie finansowym; natomiast Grecja w usługach komputerowych.

Konsekwencja to podstawa

Problem, z którym ciągle zmagają się decydenci, to decyzja, czy rozwijać mocne strony, czy też może zwalczać słabości. Każda odpowiedź musi uwzględniać specyficzne uwarunkowania danego kraju. Dla jednych, możliwości innowacyjne w jednej z dziedzin mogą zaprocentować i być czynnikiem stymulujących dla słabszych obszarów. Z drugiej strony, słabe wyniki w jednej dziedzinie, na przykład brak ducha przedsiębiorczości, może podkopać wysiłki czynione gdzie indziej. EIS sugeruje, że aby osiągnąć sukces, należy mieć równe i konsekwentne osiągnięcia we wszystkich pięciu kategoriach. Wynik poniżej średniej w jednej z dziedzin może obniżyć ogólne osiągnięcia i podsycić potencjalne problemy dla innowacyjności w przyszłości. Przykładem są Niemcy. Słabe wyniki w kraju, jeśli chodzi o czynniki stymulujące innowacyjność, zwłaszcza w edukacji następnych pokoleń przedsiębiorców, mogą osłabić wysiłki promujące innowacyjność w innych dziedzinach. Z tej samej przyczyny, relatywnie niska pozycja Danii, Wielkiej Brytanii i Szwajcarii w kreacji wiedzy, oraz Austrii i Portugalii w dziedzinie czynników stymulujących innowacyjność mogą osłabić ich ogólny rozwój. Z drugiej strony, nadzwyczajne inwestycje w jednej dziedzinie nie muszą prowadzić do wyraźnej poprawy ogólnej innowacyjności. Tak może być w przypadku Estonii i Portugalii w dziedzinie innowacyjności i przedsiębiorczości, gdzie te kraje zajmują odpowiednio czwarte i ósme miejsce, oraz Irlandii, która przewodzi w kategorii zastosowanie. Tak więc, zakładając ten sam poziom kosztów, więcej pożytku powinna przynieść próba poprawy w obszarach słabości, niż dalsza poprawa w dziedzinach już rozwiniętych.

10

---