1. Geneza i ewolucja
Pierwsze koncepcje integracji zarówno politycznej, jak i gospodarczej Europy
pojawiły się już w minionych stuleciach. Jednak dopiero po zakończeniu drugiej wojny światowej powstały warunki dla urzeczywistnienia idei integracji w Europie, rozumianej jako świadome tworzenie mechanizmów regulujących procesy gospodarczo-polityczne. Po drugiej wojnie światowej ukształtował się nowy układ sił zarówno w skali światowej, jak i, przede wszystkim w Europie. Europa Zachodnia straciła swą pozycję dotychczasowego politycznego i gospodarczego centrum świata na rzecz Stanów Zjednoczonych. Powojenne zniszczenia gospodarki, a tym samym konieczność jej odbudowy i modernizacji, rozpad systemu kolonialnego, postępujący rozwój sił wytwórczych, konieczność pogłębienia międzynarodowego podziału pracy, postawiły przed tymi krajami nowe wyzwania ekonomiczne. Przerastały one możliwości pojedynczych krajów i ich podjęcie było możliwe tylko przy połączeniu wysiłków. Również sytuacja polityczno-społeczna sprzyjała nasileniu idei integracji gospodarczej i politycznej w Europie. Tendencje do integracji regionalnej w Europie były generalnie akceptowane przez Stany Zjednoczone jako hegemona politycznego i gospodarczego świata zachodniego, dostrzegającego w nich szansę na realizację własnych interesów. Dodatkowym i niezwykle istotnym elementem motywującym integrację była obawa przed odrodzeniem się tendencji nacjonalistycznych , a także powstanie w Europie Wschodniej obozu państw komunistycznych, a zwłaszcza obawa przed militarnym zagrożeniem ze strony ZSRR. Wszystko to potęgowało tendencje do gospodarczego i politycznego zjednoczenia krajów Europy Zachodniej. W obliczu zaistniałej sytuacji chciały one stworzyć trzecią, równorzędną wobec USA i ZSRR, siłę ekonomiczną i polityczną. W 1947 r. Belgia, Holandia i Luksemburg podpisały porozumienie, przewidujące utworzenie unii celnej, które w 1958 r. zostało zastąpione przez układ w sprawie utworzenia Unii Ekonomicznej Beneluksu. W 1948 r. trzy kraje Beneluksu, Francja oraz Wielka Brytania utworzyły tzw. Pakt Brukselski, organizację głównie o charakterze militarnym. W 1947 r. Stany Zjednoczone wystąpiły z planem udzielenia pomocy krajom Europy Zachodniej w odbudowie ich gospodarki. Przedstawiony Plan Pomocy Europie, zwany potocznie planem Marshalla, przewidywał udzielenie kredytów amerykańskich, pod warunkiem jednak, że państwa uczestniczące w tym planie opracują wspólny program odbudowy i rozwoju swoich gospodarek oraz podziału tych kredytów. Reakcją państw zachodnioeuropejskich było utworzenie 16 kwietnia 1948 r. Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej - OEEC. Członkami OEEC zostało 16 państw Europy Zachodniej, a także amerykańska, brytyjska i francuska sfera okupacyjna Niemiec (RFN przystąpiła do OEEC w 1949 r.) oraz Triest. Członkami stowarzyszonymi były : Kanada, USA i Jugosławia ( od 1955 r.). Finlandia od 1957 r. brała udział w pracach OEEC w charakterze obserwatora. Państwa socjalistyczne, chociaż były zaproszone do udziału w planie Marshalla, nie przystąpiły do OEEC . W 1949 r. została utworzona organizacja o kompetencjach ogólnych - Rada Europy. Członkami założycielskimi były : Belgia, Dania, Holandia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. W 1996 r. Rada Europy liczyła 40 państw Europejskich. W 1949 r. z inicjatywy USA powołano do życia Organizację Paktu Północnego Atlantyku - NATO, do której weszły : Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Kanada i USA. RFN została członkiem NATO w 1955 r. Członkami NATO są także Grecja, Turcja i Hiszpania. W zarysowanych powyżej okolicznościach R. Schumann, francuski minister spraw zagranicznych, wystąpił w 1950 r. z memorandum dotyczącym utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Istota zgłoszonego przez Schumanna planu, którego autorami w rzeczywistości byli : J. Monnet, P. Reuter, P. Uri, S. Hirsch, sprowadzała się do poddania całości produkcji podstawowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i RFN - górnictwa węgla oraz hutnictwa żelaza i stali - kontroli międzynarodowej sprawowanej w ramach ponadnarodowej organizacji. W czerwcu 1950 r. w Paryżu rozpoczęła się konferencja przedstawicieli sześciu państw : Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch. Po uregulowaniu niektórych kwestii spornych traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali został podpisany 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu. Traktat paryski o EWWiS został zawarty na pięćdziesiąt lat. 10 lutego 1953 r. nastąpiło utworzenie wspólnego rynku węgla, rud żelaznych i złomu. Pracom nad utworzeniem EWWiS towarzyszyły działania zmierzające do utworzenia dwóch organizacji o charakterze militarnym i politycznym : Europejskiej Wspólnoty Obronnej ( EWO ) i Europejskiej Wspólnoty Politycznej (EWP).Układy jednak nie weszły w życie . Bariera interesów narodowych spowodowała tymczasowe zaniechanie planów integracji politycznej i militarnej Europy Zachodniej i skoncentrowanie się na integracji gospodarczej. Członkowie EWWiS porozumieli się co do celowości utworzenia wspólnoty gospodarczej.
W rezultacie czego 25 marca 1957 r. sześć państw podpisało w Rzymie traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (EWG). Nabrał on mocy obowiązującej 1 stycznia 1958 r., a okres jego ważności jest nieograniczony. Wraz z traktatem w sprawie EWG został opracowany i zawarty w Rzymie 25 marca 1957 r. traktat w sprawie trzeciej Wspólnoty : Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, zwanej potocznie Euratomem. Wszedł on w życie 1 stycznia 1958 r. Został zawarty na czas nieograniczony. Powstałe trzy Wspólnoty miały ulec w przyszłości połączeniu w jedną organizację. W lipcu 1967 r. na podstawie traktatu ustanawiającego jedną Radę i jedną Komisję dla trzech Wspólnot Europejskich ( tzw. Traktat fuzyjny), nastąpiło kolejne ujednolicenie organizacyjne. W traktacie tym przewidziano również opracowanie jednolitego aktu
konstytucyjnego Wspólnoty Europejskiej, rozumianej jako jedna organizacja integracyjna o ogólnych uprawnieniach.
Istotną rolę w ewolucji trzech Wspólnot Europejskich spełnił podpisany w 1986 r. Jednolity Akt Europejski , który wszedł w życie 1 lipca 1987 r. W wyniku jego postanowień Wspólnoty otrzymały nowe kompetencje w dziedzinie gospodarczej. Przewidywał on realizację do końca 1992 r. Jednolitego Rynku Wewnętrznego (“Europa 1992”). Zmodyfikował proces podejmowania decyzji we Wspólnotach; dokonał regulacji prawnej współpracy politycznej państw członkowskich.
Kolejnym i, jak dotychczas, najbardziej dalekosiężnym przedsięwzięciem, wyznaczającym nowy etap w historii Wspólnot Europejskich jest traktat o Unii Europejskiej z Maastricht. Po wieloletnich pracach tekst traktatu został podpisany przez 12 państw członkowskich 7 lutego 1992 r. Jednak ze względu na przedłużającą się procedurę ratyfikacyjną zyskał on moc wiążącą 1 listopada 1993 r. Został zawarty na czas nieokreślony. Traktat o Unii Europejskiej ,znany także jako Traktat z Maastricht, zawierał dwie główne grupy postanowień: pierwsza - dotyczyła ustanowienia unii gospodarczo-walutowej najpóźniej do 1 stycznia 1999 r. Określono działania w kierunku osiągnięcia unii politycznej, obejmującej wspólną politykę zagraniczną i obronną. Druga grupa postanowień - rozszerzała lub dokładniej określała kompetencje Wspólnoty w innych dziedzinach polityki oraz zmieniała uprawnienia różnych instytucji Wspólnoty Europejskiej. Traktat ustanowił trzy filary Unii Europejskiej .
Pierwszy filar obejmuje trzy istniejące traktaty Wspólnot Europejskich ( Europejskiej Wspólnoty
Węgla i Stali, Wspólnoty Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej ).
Drugi filar zawiera nowe postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i obronnej, a trzeci filar przewiduje kooperację pomiędzy państwami członkowskimi w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
2. Cele Unii Europejskiej
Podstawowym celem Unii Europejskiej jest tworzenie coraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy. Za swoiste unijne credo może posłużyć cytat z artykułu “A” układu z Maastricht . “Unię buduje się w oparciu o Wspólnoty Europejskie, uzupełniając politykę i formami współpracy ustanowionymi niniejszym Traktatem. Jej zadaniem jest organizacja, w sposób konsekwentny i solidarny, stosunków między Państwami Członkowskimi i ich narodami”.
W artykule “B” tego traktatu cele Unii zostały określone następująco :
- “osiąganie trwałego i zrównoważonego postępu gospodarczo-społecznego, zwłaszcza poprzez tworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmacnianie spójności ekonomicznej i społecznej oraz ustanowienie unii gospodarczo-walutowej, docelowo ze wspólną walutą”.
- “potwierdzenie swojej tożsamości w skali międzynarodowej, w szczególności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa”.
- “wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli Państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii”.
- “rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych”.
To oczywiście nie wszystkie cele Unii, jest ich znacznie więcej, ale o nich będziemy mówić w rozdziale “Przyszłość Unii Europejskiej”, ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy wstąpienia Polski i innych krajów kandydackich do Unii Europejskiej.
II. INSTYTUCJE UNII EUROPEJSKIEJ
1.Komisja Europejska
Komisja europejska jest organem wykonawczym Wspólnoty. Często bywa uważana za symbol europejskiej idei. Chociaż jest wybierana przez narodowe rządy, nie ma w stosunku do nich żadnych zobowiązań, a jej całkowita lojalność jest podporządkowana interesom Wspólnoty jako całości. Komisja składa się z 20 członków, po dwóch z każdego z pięciu większych państw
( Francji, Hiszpanii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Włoch ) i po jednym z każdego z dziesięciu mniejszych członków ( Austrii, Belgii, Danii, Finlandii, Gracji, Holandii, Irlandii, Luksemburg,
Portugalia i Szwecja ). Są oni wybierani na pięcioletnią kadencję przez Radę Ministrów, a nominację otrzymują od własnych rządów narodowych. Przed 1995 r. kadencja trwała tylko cztery lata. Czas sprawowania urzędu podlega przedłużeniu i pod koniec każdego czteroletniego okresu zwykle około połowa komisarzy otrzymuje mandat na kolejną kadencję. Pozostała część jest zastępowana nowymi nominantami.
Przewodniczący Komisji był pierwotnie wybierany na dwuletnią kadencję, chociaż w praktyce była ona przedłużana na okres czterech lat, w zasadzie w sposób automatyczny. Od 1 stycznia 1995 r. obie kadencje, zarówno Komisji, jak i przewodniczącego, zostały przedłużone do pięciu lat. Rządy państw członkowskich są teraz zobowiązane do przeprowadzenia konsultacji z Parlamentem Europejskim przed dokonaniem nominacji na stanowisko przewodniczącego Komisji. Muszą również skonsultować się z przewodniczącym-elektem przed nominowaniem innych komisarzy. Parlament Europejski drogą głosowania musi zatwierdzić przewodniczącego i innych członków Komisji, jako kolegium. Zgodnie z Traktatem z Maastricht, komisja sama może mianować wiceprzewodniczącego lub wiceprzewodniczących ze swoich członków.
Na mocy traktatu każdy z komisarzy ma inny zakres obowiązków. Mogą oni liczyć na pomoc sześciu mianowanych osób, które nie tylko są doradcami, ale także zwyczajowo interweniują w imieniu komisarzy na wszystkich szczeblach zbiurokratyzowanej Komisji.
Prawodawstwo we Wspólnocie jest tworzone poprzez akty prawne i dyrektywy. Oba instrumenty prawne powstają z inicjatywy Komisji i są przyjmowane przez Radę Ministrów.
Rozporządzenia mają charakter ogólny : są wiążące w całości i stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich. Dyrektywy są wiążące w tych państwach członkowskich, do których są skierowane. Dotyczą one nie tylko wyników, które mają być osiągnięte, ale formy i metody, jakimi zostaną osiągnięte. Komisji powierzono realizację decyzji powziętych przez Radę. Ma także znaczne autonomiczne uprawnienia w zakresie polityki konkurencji i polityki rolnej. Komisja przygotowuje projekt budżetu, który musi zostać zatwierdzony przez Radę i Parlament Europejski. W imieniu Wspólnoty negocjuje porozumienia międzynarodowe, chociaż zawarte mogą być tylko przez Radę. Komisja nadzoruje realizację prawa wspólnotowego przez kraje członkowskie. Komisja zatrudnia ok. 16 000 pracowników, głównie tłumaczy jedenastu oficjalnych języków Wspólnoty. Jej siedziba znajduje się w Brukseli, w budynku Berlaymonta,
wybudowanego w 1969 r. specjalnie dla Komisji.
2. Rada Ministrów
Jeśli Komisja jest instytucją reprezentującą ogólny interes europejski, to zadaniem Rady Ministrów jest troszczenie się o szczególne interesy każdego państwa członkowskiego. Należy ona niezaprzeczalnie do najbardziej wpływowych organów Wspólnoty. Rada składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. W jej zebraniach bierze udział przynajmniej jeden komisarz i urzędnicy Rady. Jednakże lista jej członków się ciągle zmienia. Jeśli w porządku zebrania Rady są sprawy związane z rolnictwem, spotykają się ministrowie rolnictwa.
Posiedzenie ministrów spraw zagranicznych, zwoływane jest przynajmniej raz w miesiącu, z wyjątkiem sierpnia i jest nazywane Radą ds. Ogólnych, ponieważ ministrowie nie zawężają swojej dyskusji do tematów z zakresu spraw polityki zagranicznej. Spoczywa na nich również ciężar kierowania pracami innych rad ministerialnych oraz zajmowanie się szczególnie skomplikowanymi lub pilnymi sprawami, które nie podlegają kompetencji ich bardziej wyspecjalizowanych kolegów. Do zadań Rady ds. Ogólnych należy również przygotowanie, odbywających się dwa razy w roku, spotkań szefów rządów. Są one znane jako Rada Europejska.
Przewodnictwo Rady ma charakter rotacyjny, sprawują je kolejno ministrowie wszystkich państw członkowskich przez okres sześciu miesięcy. Minister spraw zagranicznych państwa obejmującego przewodnictwo w Radzie przyjmuje tytuł przewodniczącego Rady Ministrów, a ministerstwo spraw zagranicznych państwa, które reprezentuje, przyjmuje na siebie, z pomocą sekretariatu Rady, obowiązek organizowania prac Rady przez sześć miesięcy. Do obowiązków przewodniczącego należy dążenie do zawierania porozumień w tak wielu kwestiach, jak to tylko możliwe. W czasie kadencji każdego przewodniczącego odbywa się spotkanie na szczycie szefów państwa w kraju, który właśnie objął przewodnictwo. Natomiast większość rad specjalistycznych organizuje spotkania nieformalne w celu wymiany poglądów na temat zagadnień długoterminowych. We Wspólnocie Europejskiej Rada Ministrów pełni rolę ustawodawczą. Inicjatywę w dziedzinie ustawodawstwa wspólnotowego, tj. dyrektyw i rozporządzeń ma tylko Komisja. W większości przypadków musi ona brać pod uwagę opinię Parlamentu Europejskiego oraz niekiedy Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, ale propozycje są zatwierdzane przez Radę. Obok tworzenia ustawodawstwa Wspólnoty, przed Radą stoją jeszcze inne obowiązki. Wraz z Parlamentem Europejskim zatwierdza budżet Wspólnoty.
3. Rada Europejska
Podczas szczytu w Paryżu w 1974 r. postanowiono oficjalnie, że szefowie rządów powinni się spotykać trzy razy w roku, tworząc w ten sposób Radę Europejską. Pierwsze takie spotkanie odbył się w Dublinie w marcu 1975 r. W 1995 r. w Paryżu postanowiono, że Rada Europejska będzie spotykać się tylko dwa razy do roku. Jednak w 1990 r. , kiedy zwołano dwa dodatkowe szczyty, związane z napiętą sytuacją międzynarodową stwierdzono, że w szczególnych przypadkach Rada może spotykać się trzy lub nawet cztery razy w roku. Spotkania na szczycie odbywają się w państwie członkowskim przewodniczącego Rady Ministrów, zaś premier tego kraju zostaje przewodniczącym szczytu i jest odpowiedzialny za jego organizację. Głównym celem Rady Europejskiej jest prowadzenie nieoficjalnych, roboczych rozmów. Szefowie spotykają się sami bez urzędników w towarzystwie jedynie ministrów spraw zagranicznych.
4. Parlament Europejski
Rola Parlamentu Europejskiego w strukturach Unii Europejskiej polega na kontrolowaniu działalności Komisji Europejskiej i Rady Europejskiej. Parlament posiada także prawo uczestnictwa w procesach ustawodawczych, jak również uczestniczy w kształtowaniu budżetu. Uprawnienia Parlamentu zostały sformułowane w Traktacie Rzymskim. Należą do nich:
· prawo do zadawania pytań Komisji Europejskiej.
· prawo do dyskutowania nad Ogólnym Sprawozdaniem Rocznym przedstawionym przez Komisję
· możliwość odrzucenia budżetu rocznego
· prawo do uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej, mogące doprowadzić do dymisji Komisji.
Na mocy Traktatu z Maastricht Parlament powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich. Rola ustawodawcza sprowadza się do funkcji doradczej. Parlament jest najczęściej proszony o wydanie opinii w sprawie nowych projektów i dyrektyw. W zakresie budżetu uprawnienia Parlamentu są bardzo duże ponieważ to on wraz z Radą Ministrów uchwala go. Budżet bez zgody Parlamentu nie może zostać uchwalony. Posiedzenia sesji Parlamentu odbywają się w Strasburgu lub w Brukseli. Parlament nie posiada stałej siedziby.
5. Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Komitet ten ma zadania czysto doradcze, jednakże zarówno Komisja jak i Rada Europejska mają obowiązek konsultowania się w kwestiach: politycznych, socjalnych, rozwoju regionalnego, edukacji, kultury, ochrony zdrowia, transeuropejskich sieci transportowych. Siedzibą Komitetu jest Bruksela.
6. Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości ma zagwarantować, że wszystkie państwa członkowskie będą przestrzegać postanowień traktatów i prawa obowiązującego w Unii. Trybunał rozpatruje sześć rodzajów spraw:
1. Spory między państwami członkowskimi
2. Spory między Wspólnotą Europejską, a państwami członkowskimi
3. Spory między instytucjami
4. Spory między osobami indywidualnymi, stowarzyszeniami i Wspólnotą
5. Opinie dotyczące porozumień międzynarodowych
6. Wstępne orzeczenia w sprawach przedstawionych przez sądy narodowe
Od orzeczeń Trybunału nie przysługuje odwołanie ponieważ jest on najwyższą instancją sądową w Unii Europejskiej. Procesy dotyczą najczęściej nie wywiązywania się danej instytucji z postanowień traktatów, dyrektyw itp. Orzeczenia Trybunału doprowadzają często do konsolidacji Wspólnoty. Prawo Unii chroni bowiem jej obywateli i instytucje przed wszelkimi przypadkami łamania prawa Unii.
7. Europejski Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Inwestycyjny spełnia zarówno funkcję Banku, jak i instytucji Wspólnoty. Powstał on na mocy Traktatu Rzymskiego w 1958 roku. Zadaniem Banku jest finansowanie przedsięwzięć mających na celu rozwój Unii Europejskiej. Bank również udziela pożyczek dla państw Europy Środkowej i Wschodniej w ramach systemu Phare i TACIS. Europejski Bank Inwestycyjny ma swoją siedzibę w Luksemburgu..
1. Cele i założenia unii walutowej
Głównym celem unii walutowej jest pogłębienie współpracy w obszarach gospodarczych i walutowych. Pogłębienie to miał doprowadzić do wzmocnienia Europejskiego Systemu Walutowego, roli ECU oraz wprowadzenia wielostronnej efektywniejszej koordynacji narodowych polityk gospodarczych. Jednym z ważniejszych etapów było utworzenie Europejskiego Systemu Banków Centralnych ( EuroFedem ), który stopniowo stawałby się niezależny w stosunku do polityk walutowych i polityk w zakresie interwencji na rynku wymiany walut. W przypadku Unii Europejskiej integracja gospodarcza i walutowa oraz integracja narodowych rynków finansowych są ze sobą wzajemnie powiązane i uwarunkowane. Integracja gospodarcza doprowadziła do powstania wielkiego rynku wewnętrznego towarów i usług. Intensyfikacja handlu na tym rynku tworzy potrzebę stabilnych kursów między walutami.
Kluczowe znaczenie dla jednolitego rynku finansowego mają postanowienia Traktatu Rzymskiego dotyczące swobody osiedlania się, świadczenia usług oraz przepływu kapitałów. Swobody te razem tworzą podstawę funkcjonowania jednolitego rynku finansowego obejmującego: rynek bankowy, ubezpieczeniowy i rynek papierów wartościowych. W połączeniu z innymi elementami, takimi jak zbliżanie systemów podatkowych i ograniczanie zmienności kursów walut maja one doprowadzić do zintegrowania narodowych rynków finansowych w jeden Europejski Obszar Finansowy (European Financial Area). Warunkiem niezbędnym do zapewnienia efektywnej konkurencji między instytucjami finansowymi z różnych krajów Unii jest swobodny przepływ kapitałów między krajami członkowskimi.
Jednolity rynek finansowy postrzegany jest jako jeden z podstawowych elementów przyszłej unii walutowej, ponieważ jednolita polityka pieniężna nie może być na danym terytorium prowadzona bez zagwarantowania na nim swobodnego przepływu kapitałów. Znaczenie przyszłej waluty Unii w międzynarodowym systemie walutowym będzie uzależnione w dużej mierze od swobody w dokonywaniu w niej wszelkich transakcji handlowo-finansowych nie tylko w obrębie Wspólnoty, ale także w stosunkach z krajami spoza niej.
Szczyt w Maastricht zobowiązał państwa członkowskie do prowadzenia polityki gospodarczej w taki sposób, aby osiągnąć cele unii gospodarczo-walutowej, stosując zasadę gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji. Państwa członkowskie mają uważać swoje polityki gospodarcze za sprawę wspólnego zainteresowania i koordynować je za pomocą Rady Ekonomiczno-Finansowej ( Ecofin ). Ogólne wytyczne polityki gospodarczej są formułowane przez Radę Europejską, następnie muszą zostać zatwierdzone przez Ecofin kwalifikowaną większością głosów.
2. ECU - waluta międzynarodowa
ECU jest walutą istniejącą od 1979 roku i różni się pod wieloma względami od innych walut w międzynarodowym systemie walutowym. O rozwoju zastosowania ECU na rynkach międzynarodowych zadecydowało wiele czynników. W połowie lat 90-tych ECU wchodziła do grupy głównych walut międzynarodowych, będących codziennie przedmiotem obrotu na międzynarodowym rynku pieniężnym i kapitałowym. Podmioty gospodarcze z różnych krajów, również spoza Unii, pragnące zastosować tę walutę do różnych transakcji mają do swej dyspozycji kompletną infrastrukturę do dokonywania takich operacji. Można bowiem w niej otwierać bankowe rachunki bieżące i terminowe, są w niej wystawiane certyfikaty depozytowe, weksle handlowe, obligacje skarbowe oraz inne obligacje oraz czeki podróżnicze. ECU można posługiwać się też za pomocą kart płatniczych lub kredytowych, podobnie jak to się dzieje w przypadku posługiwania się innymi walutami wymienialnymi. Banki oferują nie tylko różnego rodzaju wkłady w ECU, ale także różne kredyty. Duże zainteresowanie uczestników międzynarodowego rynku walutowego stosowaniem ECU należy tłumaczyć głównie niechętnym nastawieniem wielu z nich do ponoszenia ryzyka związanego ze zmiennością kursów walutowych i stóp procentowych. ECU, będąc koszykiem walutowym, jest walutą bardziej stabilną niż waluty wchodzące w jej skład oraz inne waluty narodowe.
Jakkolwiek ECU zdołała zająć wysoką pozycję na rynku obligacji międzynarodowych i pełni w ten sposób jedną z funkcji pieniądza, jaką jest akumulacja wartości, nie uzyskała jednak ona roli akceptowanego na szeroką skalę środka płatniczego. Pod wieloma względami rynek finansowy ECU mimo silnego wsparcia oficjalnego nie osiągnął stadium pełnego rozwoju (dotyczy to głównie rynku obligacji). Należy podkreślić niezwykle istotny fakt, że traktat z Maastricht przewiduje wprawdzie, że ECU ma być walutą przyszłej Unii Gospodarczo-Walutowej, ale zgodnie z decyzją Rady Europejskiej, podjętą na spotkaniu w Madrycie w grudniu 1995 roku waluta ta miałaby nazywać się EURO.
3. EURO - w przyszłości jedyna waluta Unii Europejskiej
Od 1 stycznia 1999 r. EURO stanie się walutą wspólną dla jedenastu krajów Unii - Belgii, Niemiec, Hiszpanii, Francji, Irlandii, Włoch, Luksemburga, Holandii, Austrii, Portugalii, Finlandii. Tego dnia zatwierdzą kursy EURO - Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny wobec walut tychże państw. Wyznaczenie kursów było przedostatnim z wielkich kroków na drodze do wspólnego pieniądza. Następny przystanek już końcowy, będzie w 2002 r. EURO, które przez najbliższe trzy lata używane ma być głównie w rozliczeniach, w roku 2002 istnieć będzie głównie w świecie finansów.Przez trzy “przejściowe” lata zwyczajni ludzie będą mogli płacić w nowej walucie, ale tylko za pośrednictwem kart kredytowych i czeków.
Choć od 1 stycznia 1999 r. rodzime waluty będą tylko wiernym odbiciem EURO, do portfeli eurolandczyków EURO trafi na początku 2002 r. Wówczas do obiegu wejdzie 13 mld banknotów różnego nominału i 50 mld monet. Wycofane zostaną marki, guldeny, franki.
“EURO nie jest celem samym w sobie. To instrument rozwoju ekonomicznego”- tłumaczył przewodniczący Komisji Europejskiej Jacques Santer. Uważa on także, że EURO obok dolara i jena jedną z trzech decydujących walut na świecie. Eksperci oceniają , że EURO przejmie od dolara rynek obligacji i papierów dłużnych szacowany na ok.2 bln dolarów. Strefa EURO to gospodarczy gigant na miarę USA i Japonii, potęga handlowa z prawie 19 proc. udziałem w światowym handlu.
Komisarz Unii Europejskiej zapewnia, że EURO przyniesie większy wzrost gospodarczy, więcej inwestycji, firmy będą bardziej konkurencyjne i dadzą więcej miejsc pracy. EURO ułatwi transfer kapitału i wyeliminuje ryzyko związane z wahaniem kursów. Znikną koszty transakcji i obsługi bankowej związane z istnieniem kilkunastu walut i koniecznością ich przeliczania. Odczują to zwyczajni obywatele i firmy. Ekonomiści szacują, że koszty wymiany walut pochłaniają do 15 proc. zysków firm. Połączony jedną walutą rynek 290 mln konsumentów, będzie handlową potęgą z niemal jedną piątą udziału w międzynarodowym handlu. Podróże zagraniczne i zakupy staną się we Wspólnocie wygodniejsze i tańsze.
Do wspólnej waluty nie przyłączyła się Wielka Brytania. Otóż znajduje się ona w zupełnie innej fazie cyklu gospodarczego niż pozostałe kraje Unii i takie uwarunkowania ekonomiczne wykluczają przyjęcie wspólnej stopy procentowej z 11 państwami Unii. Ponadto ważnym czynnikiem był duży sprzeciw silnych, konserwatywnych sił politycznych na Wyspach.
Wymyślone przez polityków, a urzeczywistnione przez bankierów EURO jest w każdym calu pieniądzem XXI wieku. Jego przodek - ECU powstał z koszyka europejskich walut. W nocy z 31 grudnia 1998 na 1 stycznia 1999 został zamieniony na EURO według zasady 1 ECU = 1 EURO. Bez wspólnej waluty integracja europejska, trwająca 40 lat, zatrzymałaby się w miejscu. EURO jest tylko konsekwencją powstania jednolitego rynku. Wspólny pieniądz jeszcze bardziej powiąże gospodarki 11 krajów Unii i je wzmocni wobec światowej konkurencji.
1.Rozwój Unii Europejskiej
Poszerzenie Unii jest nieuniknione, zwłaszcza że sytuacja polityczno-społeczna i gospodarcza w Europie Środkowej w ostatnich latach zmieniła się radykalnie i nadal się zmienia. Wielkość Unii to jedna sprawa, a jej efektywność - druga. Dużo zależy od tego, w jaki sposób zostaną zrealizowane decyzje podjęte w Maastricht, a także od międzynarodowej konferencji, odbywającej się w latach 1996-1997, która oceni pracę różnych instytucji Unii i rozważy dalsze zmiany. W szczególności będą one się odnosić do funkcjonowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, jak również do możliwości wspólnej obrony.
Porównując dawne próby tworzenia federacji oraz współczesne wysiłki zmierzające do zbliżenia państw sąsiadujących ze sobą, można powiedzieć, że postęp, jaki nastąpił w ciągu czterdziestu lat od założenia Unii Europejskiej, jest znaczny. To oczywiste, że proces ten musi postępować dalej i szybciej, jeśli Europa ma wykorzystać swoją wagę w błyskawicznie kurczącym się, ale szybko rozwijającym się świecie. Rozwój Unii nie będzie łatwy, a po drodze Wielka Brytania i rządy innych krajów będą musiały podjąć trudne decyzje. Chociaż wybór, którego muszą dokonać, nie różni się wielce od owego dalekowzrocznego wyboru, dokonanego przez sześć państw założycielskich Wspólnoty blisko czterdzieści lat temu. Rola pojedynczych państw w świecie będzie się zmniejszać. Razem będą mogły osiągnąć więcej. Z pewnością w przyszłości, kiedy kraje dawniej pozostające w cieniu, będą starały się wykorzystać swój własny potencjał, znaczenie tego faktu będzie jeszcze większe.
2.Poszerzenie Unii Europejskiej
Od samego początku przewidywano, że obok pierwszych sześciu państw członkowskich, także inne kraje europejskie będą kolejno wstępowały do Wspólnoty Europejskiej. W artykule 327 Traktatu Rzymskiego stwierdzono : “ Każde państwo europejskie może ubiegać się o zostanie członkiem Wspólnoty .” To ogólne zaproszenie zostało sprecyzowane w preambule Traktatu, która odnosiła się do pierwszych sześciu państw członkowskich, gdzie czytamy, że państwa członkowskie są zdecydowane umacniać pokój i wolność, oraz wzywają “inne narody Europy, podzielające ich ideały, do przyłączenia się do ich wysiłków”. Oczywistym było, że wezwanie to jest skierowane do krajów z demokratyczną formą rządów, gdyż tylko takie kraje mogą przyłączyć się do Wspólnoty. Dalsze warunki dotyczyły gospodarek tych państw. Powinny one być dostatecznie rozwinięte, aby mogły wypełnić wszystkie obowiązki związane z członkostwem, a także aby były w stanie skutecznie konkurować z innymi gospodarkami w ramach wolnego rynku.
Nowi członkowie, którzy przystąpią do Unii Europejskiej, nie tylko do przyjęcia wszystkich postanowień traktatów, ale również całego tzw. wtórnego ustawodawstwa - dyrektyw, rozporządzeń i decyzji przyjętych na mocy traktatu. Dlatego też negocjacje w sprawie członkostwa, przeciągające się i wyczerpujące, skupiają się głównie na długości i charakterze okresu przejściowego, w którym kraj kandydujący będzie musiał dostosować własne prawo do prawodawstwa Unii, oraz na postanowieniach, które będą miały charakter przejściowy. Jeżeli traktat akcesyjny został zawarty, musi być ratyfikowany przez parlamenty wszystkich państw członkowskich, zanim wejdzie w życie. Od czasu wejścia w życie Jednolitego Aktu Europejskiego w 1987 r. ,także Parlament Europejski musi ratyfikować przystąpienie do Wspólnoty nowych państw członkowskich w głosowanie absolutną większością głosów. Po raz pierwszy Parlament Europejski przegłosował 5 maja 1994 r. zdecydowaną większością wnioski o członkostwie Austrii, Finlandii, Szwecji i Norwegii. Dopiero po uwolnieniu się od dominacji radzieckiej w latach 1989 - 1991 państwa Europy Środkowej i Wschodniej zaczęły się poważnie interesować przystąpieniem do Unii Europejskiej. Mimo głosów sprzeciwu w grudniu 1991 r. zawarto umowy stowarzyszeniowe z Czechosłowacją, Polską i Węgrami. Przewidywały one ostatecznie pełne członkostwo tych państw. Podobne umowy zawarto potem z Albanią, Bułgarią, Rumunią, Słowenią i krajami bałtyckimi : Estonią, Litwą i Łotwą. Umowa z Czechosłowacją została później zastąpiona przez oddzielne porozumienia z Republiką Czeską i Słowacją. Również byłe republiki jugosłowiańskie, łącznie z Bośnią-Hercegowiną, mogą liczyć na zawarcie podobnych umów w przyszłości.
Podczas szczytu w Kopenhadze w czerwcu 1993 r. potwierdzono, że każde państwo Europy Środkowej lub Wschodniej może zostać członkiem Unii, kiedy będzie w stanie zrealizować zobowiązania wynikające z członkostwa oraz spełnić wymagania ekonomiczne i polityczne. Pierwszymi krajami, które złożyły wnioski akcesyjne w marcu 1994 r. , były Polska i Węgry. W ciągu następnych dwóch lat w ich ślady poszły Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Republika Czeska, Słowacja i Słowenia. W odpowiedzi na to w maju 1995 r. Komisja opublikowała Białą Księgę, zawierającą wykaz wstępnych działań, które kraje kandydujące muszą podjąć, aby przygotować się do członkostwa. Ten obszerny dokument, zawierający setki zaleceń, zebranych pod 23 nagłówkami różnych polityk, miał w dużej mierze stać się listą kontrolną dla krajów ubiegających się o status członka Unii, pomagająca im przygotować odpowiednio własne administracje oraz przystosować prawo. W tym samym czasie każde z tych państw otrzymało ogromną pomoc techniczną w oparciu o program PHARE. Jego celem było zminimalizowanie wszystkich niekorzystnych skutków tego procesu. Na szczycie we Florencji w czerwcu 1996 r. zdecydowano, że negocjacje w sprawie członkostwa z kandydatami z Europy Środkowej i Wschodniej mogą się rozpocząć w tym samym czasie co rozmowy z Cyprem, to znaczy sześć miesięcy od zakończenia konferencji międzynarodowej. Poproszono Komisję, aby wydała swoją opinię na temat całokształtu warunków i gotowości każdego z kandydatów zaraz po jej zakończeniu. Najprawdopodobniej równolegle zostaną rozpoczęte oddzielne negocjacje z każdym z tych kandydatów. Nie zanosi się jednak na to, aby zakończyły się w tym samym czasie lub żeby wszystkie państwa ubiegające się o członkostwo w Unii wstąpiły do niej jednocześnie.
Jest to związane z tym, że różne kraje charakteryzuje różny stopień gotowości. Prawdopodobnie państwa kandydujące będą stawać się członkami Unii nie tylko w różnym czasie, ale również niektóre z nich będą potrzebowały znacznie dłuższego okresu przejściowego, aby przygotować się do spełnienia wszystkich zobowiązań wynikających z członkostwa.
3. Unia Europejska a Polska
Sprawa członkostwa Polski w Unii jest przesądzona. Nie leży w interesie Wspólnoty utrzymywanie na wschodniej granicy szarej strefy niepewności, rozprężenia gospodarczego i ubóstwa. Nie sprzyjałoby to realizacji kolejnych etapów integracji, do czego niezbędna jest stabilizacja, pokój i bezpieczeństwo. Parlament Europejski widzi ogromne korzyści w stworzeniu stabilnej i bezpiecznej strefy, wolnej od konfliktów i rozciągającej się na cały kontynent. Przyszłość jest jednak ciągle mglista, zwłaszcza, że Wspólnota ma ważniejsze sprawy do załatwienia i działania na tzw. krótkim dystansie, pod wpływem potrzeb bieżących związanych z realizacją Unii Gospodarczej i Walutowej oraz doraźnych, odnoszących się do wewnętrznego jej funkcjonowania. Układ stowarzyszeniowy, którego pełna nazwa brzmi : Układ Europejski Ustanawiający Stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich Państwami Członkowskimi z drugiej strony, podpisany został 16 grudnia 1991 r. , ratyfikowany przez sejm w lipcu 1992 r. Po zatwierdzeniu go przez Parlament Europejski i ratyfikowaniu przez parlamenty państw członkowskich Wspólnoty, wszedł w życie 1 lutego 1994 r.
W kwietniu 1994 r. Polska złożyła formalny wniosek o przyjęcie do Unii Europejskiej w charakterze pełnego członka, a w dwa lata później otrzymała obszerny, szczegółowy kwestionariusz, którego wypełnienie ma ułatwić Komisji przygotowanie opinii ( avis ) na temat przyszłego jej członkostwa. Celem stowarzyszenia, poza utworzeniem strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi pod koniec lat dziewięćdziesiątych, jest pełne członkostwo Polski we Wspólnocie. W preambule Układu podkreślono wyraźnie fakt, “że końcowym celem Polski jest członkostwo we Wspólnocie, a Stowarzyszenie, zdaniem Stron, pomoże Polsce osiągnąć ten cel”. Układ nie precyzuje jednak ani warunków, ani tego, w jaki sposób i kiedy uzyskamy status pełnego członkostwa w Unii. Negocjacje na ten temat rozpoczęły się w 1998 r.
Jeżeli zaś chodzi o strefy wolnego handlu, to proces dochodzenia do jej utworzenia podzielony został na dwa pięcioletnie etapy : pierwszy, tzw. asymetryczny, obejmujący okres do 1995 r., charakteryzował się szybszym znoszeniem przeszkód w dostępie polskich towarów do Jednolitego Rynku Europejskiego, w drugim natomiast Polska będzie musiała otworzyć stopniowo swoje granice dla wyrobów Wspólnoty tak, aby pod koniec bieżącej dekady możliwe było jej utworzenie. Wprowadzono tu pewne wyjątki i ustanowiono odmienne kalendarze dla samochodów osobowych i towarów tzw. wrażliwych. W art.1 Układu Europejskiego, określającym jego cele - dwa z nich mają znaczenie podstawowe; są to :
- popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych
- stworzenie właściwych ram dla stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą
Pozostałe to : utworzenie ram dla dialogu politycznego, podstawy pomocy finansowej i technicznej Wspólnoty dla Polski oraz popieranie współpracy w dziedzinie kultury. Oddaje to istotę rzeczy ponieważ handel wraz z towarzyszącymi mu usługami i szeroko rozumiana współpraca gospodarcza, są współcześnie głównymi formami współdziałania państw w ramach gospodarki światowej. Dlatego, jak dotychczas, o stopniu zaangażowania Polski na drodze integracji z Unią sądzić można głównie po rozwoju wzajemnych obrotów gospodarczych.
Inne formy współpracy bądź nie zostały jeszcze uruchomione, bądź też znajdują się w początkowej fazie. Historyczne osiągnięcia narodów Europy, ich kultura, energia, umiejętności i zdolności adaptacyjne, powinny zapewnić im odgrywanie poważnej roli w nowym świecie. Jednak żeby wypełnić swoje posłannictwo, wszystkie te kraje potrzebują przyjęcia europejskiej kultury.
System prawny i instytucjonalny Unii Europejskiej
Z formalno - prawnego punktu widzenia należałoby mówić tutaj o systemie prawa i instytucji Wspólnot Europejskich. Pojęcia takie jak „system prawny Unii”, „instytucje Unii” są bowiem jak dotychczas tylko pojęciami obiegowymi, sięgającymi zapewne w przyszłość, ale nieuwzględniającymi strony formalnoprawnej. Stanowiąc swego rodzaju uproszczenie, są one jednocześnie dowodem na to, że powstanie UE usunęło w cień Wspólnoty Europejskie, chociaż to one są podstawą i głównym filarem Unii. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że niezależnie od systemu prawa Wspólnot Europejskich (używa się tu również takich określeń jak prawo europejskie, europejskie prawo wspólnotowe), odnoszącego się do I filaru Unii, proces kształtowania prawa unijnego już się rozpoczął. Dzieje się tak w wyniku realizacji zadań w II (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa), a w szczególności III filarze UE (współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych). Procesy te w swej konsekwencji mogą, wcześniej lub później, stworzyć formalnoprawne podstawy do posługiwania się pojęciem „prawo unijne”.
1. System prawny UE
Ukształtowany w wyniku ponad 50-letniego już funkcjonowania Wspólnot Europejskich skomplikowany system prawa wspólnotowego można przedstawić w ogólnym zarysie następująco. Prawo wspólnotowe dzieli się na prawo pierwotne i prawo wtórne, które są jego głównymi źródłami.
Prawo pierwotne stanowią:
traktaty założycielskie trzech Wspólnot: Traktat Paryski z 18 IV 1951 r., tworzący Europejską Wspólnotę Węgla i Stali; Traktaty Rzymskie z 25 III 1957 r. konstytuujące Europejską Wspólnotę Gospodarczą (obecnie Wspólnota Europejska) i
Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, wraz z ich załącznikami i protokołami; umowy modyfikujące lub uzupełniające traktaty założycielskie; umów takich zawarto, do końca 2001 r., kilkanaście, a do najważniejszych, obowiązujących
obecnie należy zaliczyć:
- protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich z 8 IV
1965r.
- układy akcesyjne o przystąpieniu do Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej
następujących państw: Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii; Grecji; Hiszpanii i
Portugalii; Austrii, Finlandii i Szwecji;
- Jednolity Akt Europejski z 17 II i 28 II 1986 r.;
- Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht) z 7 II 1992 r.;
- Traktat Amsterdamski z 2 X 1997 r.;
- umowa z Schengen z 14 VI 1985 r.;
- Traktat Nicejski z 26 II 2001 r. (jeszcze nie wszedł w życie).
Prawo wtórne tworzą akty prawne stanowione przez właściwe instytucje Unii, wyposażone w odpowiednie kompetencje na mocy postanowień traktatowych w celu realizacji zadań wyznaczonych przez te traktaty. Wyliczenia takich aktów prawnych dokonuje art. 249 Traktatu o WE. Zgodnie z nim mogą one przybrać postać: rozporządzenia, dyrektywy, decyzji, zalecenia i opinii. Rozporządzenie jest aktem prawnym o zasięgu ogólnym, a zawarte w nim normy prawne są sformułowane w sposób generalny i abstrakcyjny zarówno jeśli chodzi o zakres sytuacji, w których ma ono zastosowanie, jak i krąg adresatów, który jest nieograniczony. Obowiązuje ono co do wszystkich jego elementów, bez możliwości jakichkolwiek
modyfikacji i selektywnego stosowania. Ten akt prawny ma bezpośrednie zastosowanie w każdym państwie członkowskim. Staje się więc częścią wewnętrznego porządku prawnego tych państw bez konieczności podejmowania jakichkolwiek działań z ich strony. Formalna inkorporacja norm prawnych rozporządzenia do wewnętrznego porządku prawnego jest zabroniona. W sytuacji gdy treść rozporządzenia jest sprzeczna z aktem prawa wewnętrznego, ma ono wyższość (pierwszeństwo, prymat) nad normą prawa wewnętrznego. Prawo do uchwalania rozporządzeń traktaty powierzają Radzie
Unii; natomiast Komisja ma kompetencje do wydawania tzw. Rozporządzeń wykonawczych, które mają charakter techniczny i są niezbędne do realizacji jej funkcji wykonawczych. W takie uprawnienia jest ona, w przeważającej większości sytuacji, wyposażona nie przez postanowienia traktatowe, ale przez postanowienia Rady Unii, zawarte w wydanych przez tę międzyrządową instytucję rozporządzeniach. Szczególnie często rozporządzenia są wydawane w zakresie rolnictwa i polityki konkurencyjnej.
3. Dyrektywa to następny rodzaj aktu prawnego stanowionego w UE. Wiąże ona swych adresatów, którymi mogą być wyłącznie państwa członkowskie (jedno, kilka lub wszystkie) Unii, co do celów, które powinny być osiągnięte, pozostawiając im swobodę wyboru formy i środków realizacji tych celów. Państwa członkowskie mają więc obowiązek zastosowania takich środków prawnych, które pozwolą na implementację dyrektyw do ich wewnętrznego porządku prawnego. Wydana przez instytucje UE dyrektywa nie wywiera bezpośredniego skutku aż do momentu upływu wyznaczonego przez nią samą terminu jej realizacji przez adresata. Dyrektywy są bardzo istotnym i często stosowanym instrumentem prawnym realizacji zadań w różnych zakresach funkcjonowania UE. Szczególnie ważną rolę odgrywają one w procesie harmonizacji i ujednolicania systemów prawnych państw członkowskich. Decyzja, jako trzeci rodzaj aktu prawnego wymienionego przez art. 249 Traktatu o WE, obowiązuje w całości wszystkich adresatów, do których jest skierowana. Nie ma więc charakteru abstrakcyjno - ogólnego tak jak rozporządzenie, zawsze bowiem określa adresatów, do których jest kierowana. Nie jest ona aktem prawotwórczym; ma charakter indywidualnego aktu administracyjnego. Obowiązuje bezpośrednio na terytorium państw członkowskich, a zatem nie wymaga żadnych dodatkowych przepisów prawnych niezbędnych do uzyskania mocy wiążącej. Ten rodzaj aktu prawnego szczególnie często jest używany w polityce konkurencji, wspólnej polityce rolnej UE. Zalecenia i opinie to akty prawne pozbawione mocy wiążącej. Znaczenie prawne tej kategorii instrumentów polega na wyrażaniu takiego stanowiska instytucji i organów UE, do którego ich adresaci nie mają obowiązku się zastosować. Są więc one wyrazem oceny, poglądu, propozycji, sugestii, których realizacja zależy od swobodnego uznania ich adresatów. Chociaż nie mają one charakteru wiążącego, to odgrywają istotną rolę ze względu na swe walory moralno-polityczne. Rozporządzenia, dyrektywy i decyzje przyjęte wspólnie przez Parlament Europejski i Radę, Radę albo Komisję wymagają jasnego i jednoznacznego uzasadnienia oraz powołania się na podstawę prawną. Muszą one być wydane przy zachowaniu stosownej procedury. Warunkiem wejścia w życie rozporządzeń oraz dyrektyw skierowanych do wszystkich państw członkowskich jest ich publikacja w „Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich” (Traktat z Nicei zmienia jego nazwę na „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej”). Wchodzą w życie z dniem oznaczonym przez nie same bądź też, w przypadku braku takiego 4. oznaczenia, 20 dnia po ich publikacji. Natomiast inne dyrektywy oraz decyzje obowiązują z chwilą ich notyfikacji adresatom. Do szeroko rozumianego prawa wtórnego zalicza się także orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości i Sądu I Instancji. Oprócz aktów prawnych nazwanych imiennie przez postanowienia art. 249 Traktatu o WE i stanowionych dla realizacji zadań wynikających z I filaru UE istnieje szeroki zestaw aktów, które można określić ogólnie jako wewnętrzne prawo wspólnotowe. Są to w szczególności regulaminy wewnętrzne poszczególnych instytucji i organów, różnego rodzaju deklaracje i umowy międzyinstytucjonalne. Ich cele szczegółowe są bardzo różne, ale w ujęciu ogólnym wszystkie te akty również służą realizacji szeroko rozumianych zadań wyznaczonych przez traktaty założycielskie. To samo można powiedzieć o stanowionych na forum Unii aktach nienazwanych, określanych czasem mianem aktów sui generis. Kategoria tych aktów prawnych jest bardzo bogata i zróżnicowana zarówno pod względem nazewnictwa, skutków prawnych, jak i zakresu stosowania. Mieszczą się tu więc takie instrumenty, jak np.: rezolucje, memoranda, komunikaty, programy, projekty itd., których autorami są instytucje oraz organy Unii. Realizacja zadań określanych w II i III filarze UE, która odbywa się na podstawie współpracy międzyrządowej a nie metodą wspólnotową, charakterystyczną dla I filaru, wymagała specjalnych instrumentów. Istota prawna aktów stanowionych w obrębie II i III filaru jest często trudna do zdefiniowania w sposób jednoznaczny. Podlegać one będą, jak się wydaje, stopniowej ewolucji wraz z rozwojem współpracy w tych obszarach funkcjonowania UE. Do stosowanych obecnie instrumentów realizacji zadań w II filarze - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa - zgodnie z art. 12 Traktatu o UE należą: zasady i ogólne wytyczne; wspólne strategie; wspólne działania; wspólne stanowiska; umacnianie współpracy państw członkowskich oraz umowy międzynarodowe. Natomiast w filarze III, obejmującym współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych, do środków prawnych umożliwiających tę współpracę należą, zgodnie z art. 34 Traktatu o UE: wspólne stanowiska; decyzje ramowe (zbliżone swym charakterem prawnym do dyrektyw w rozumieniu art. 249 Traktatu o WE); decyzje; konwencje międzynarodowe. Oprócz prawa pierwotnego i prawa wtórnego źródłami europejskiego prawa wspólnotowego są również umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty 5. Europejskie, mające podmiotowość prawnomiędzynarodową, której wyrazem jest m.in. prawo do zawierania porozumień z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.
Źródło europejskiego prawa wspólnotowego stanowią również umowy między państwami członkowskimi Wspólnot zawierane wówczas, gdy instytucje Wspólnot nie mają kompetencji do regulacji prawnej niektórych kwestii ściśle związanych z działalnością Wspólnot i wymagających takiej regulacji. Wreszcie do źródeł europejskiego prawa wspólnotowego zaliczyć należy ogólne zasady prawa oraz prawo zwyczajowe. Ogólne zasady prawa to m.in. prawa i wolności podstawowe, zasady prawa międzynarodowego, zasady prawa sformułowane w procesie orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości (zasada zgodności z prawem aktów o charakterze administracyjnym, zasada proporcjonalności), zasada lojalności (wierności). Europejskie prawo wspólnotowe stale się rozwija, a jego zasięg materialny rozszerza się, obejmując coraz więcej dziedzin. Cały dorobek prawny Wspólnot Europejskich (Unii Europejskiej) określa się terminem acquis communautaire. Zasada poszanowania tego dorobku została wyraźnie podkreślona przez Traktat z Maastricht, a każde nowo
przystępujące do UE państwo musi ją w pełni i bezwzględnie zaakceptować. Unia Europejska nie ma więc jeszcze, o czym już wspomniano, odrębnego w stosunku do Wspólnot, w pełni wykształconego systemu prawnego. Nie stworzyła ona również własnego systemu instytucji. Traktat z Maastricht „wypożycza” niejako na potrzeby UE funkcjonujący
w ramach Wspólnot system instytucjonalny, stwierdzając, że „Unia ma do swej dyspozycji jednolite ramy instytucjonalne, zapewniające spójność i ciągłość działań podejmowanych dla osiągnięcia swych celów, przy poszanowaniu i rozwijaniu acquis communautaire” (art. 3 Traktatu o UE). System instytucjonalny UE tworzą organy główne (określane jako instytucje
- art. 7 Traktatu o WE) oraz niezwykle rozbudowana sieć organów pomocniczych (doradczych) o różnym statusie prawnym, składzie członkowskim, zasadach funkcjonowania i kompetencjach. Do instytucji zalicza się: Radę Unii, Komisję Europejską, Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy. Zważywszy na status prawny Rady Europejskiej, należy ją również umiejscowić w grupie instytucji, aczkolwiek Traktat o UE mówi o niej w odrębny sposób, a Traktat o WE w ogóle nie wspomina o Radzie Europejskiej.