Wstępna i wskaźnikowa analiza sprawozdań finansowych

Dokonanie prawidłowej oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa narzuca konieczność ustalenia relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku i źródeł jego finansowania. Dokonać tego można przy pomocy analizy bilansu. Obejmuje ona dwa etapy. Pierwszy z nich to wstępna analiza bilansu, natomiast drugi to analiza wskaźnikowa.

Istotą wstępnej analizy bilansu jest umiejętność czytania bilansu, polegająca na znajomości treści poszczególnych pozycji bilansu, badania zmian i proporcji tych pozycji oraz trafnym ustaleniu, co one oznaczają i jaki mają wpływ na gospodarkę finansową przedsiębiorstwa.

Obliczone wskaźniki w ramach wstępnej i wskaźnikowej analizy bilansu służą do:

• porównania między jednostkami w ramach danej branży, czy gałęzi gospodarki. W tym wypadku wskaźniki porównuje się ze wskaźnikami uzyskanymi w firmach o podobnym kierunku produkcji lub ze wskaźnikami z danej gałęzi gospodarki, aby ustalić jaka jest sytuacja finansowa przedsiębiorstwa na tle innych podmiotów gospodarczych,

• analizy trendu, w której wybrane parametry finansowe szacuje się na podstawie danych historycznych.

Analiza wstępna bilansu może być przeprowadzona w ujęciu statycznym i dynamicznym.

Ujęcie statyczne polega na badaniu struktury majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania w wybranym momencie czasu, natomiast ujęcie dynamiczne pozwala ocenić kierunki zmian struktury oraz dynamikę poszczególnych elementów aktywów i pasywów, poprzez porównanie danych z kilku kolejnych lat.

Analiza pozioma bilansu

Analiza pozioma polega na ustaleniu zmian w ujęciu wartościowym i procentowym poszczególnych składników bilansu w ciągu określonego czasu, najczęściej kilku lat.

Analiza pozioma polega na porównywaniu poszczególnych pozycji bilansu oraz rachunku zysków i strat w ujęciu wartościowym i procentowym w przeciągu określonego czasu.

Rozpoczyna się obliczeniem zmian pozycji bilansu pomiędzy rokiem poprzedzającym i bazowym [1].

Indeks =	zmiana	X 100 % =	(stan pozycji rok 2 - stan pozycji rok 1)	X 100%
			stan z roku bazowego			stan z roku 1

Oprócz analizy dla dwóch lat, możliwe jest także przeprowadzenie analizy poziomej dla kilku lat z rzędu. Dzięki temu możliwe jest pokazanie sytuacji przedsiębiorstwa i zmian jakie w nim zachodzą w przekroju kilku okresów, a także zaprezentowanie tendencji w formie graficznej. Do obliczania dynamiki zmian pozycji bilansu używa się innych indeksów [2].

Dynamika zmiany pozycji bilansowej
Indeks =	stan z roku badanego	X 100 %
			stan z roku bazowego

W analizie porównawczej chodzi nie tylko o ustalenie zmian poszczególnych pozycji bilansu, ale również o określenie czynników wywołujących te zmiany oraz ich wpływ na wyniki finansowe przedsiębiorstwa.

Analiza trendów i odchyleń wynikających z badania poszczególnych wielkości sprawozdań finansowych, może być podstawą do podjęcia kroków zaradczych przy pojawieniu się niekorzystnych tendencji dla przedsiębiorstwa.

Istotnym utrudnieniem w analizie poziomej jest inflacja, ponieważ wszystkie zmiany pozycji sprawozdań finansowych należy skorygować o jej wielkość.

Analiza pionowa bilansu

Analiza pionowa bilansu określana jako analiza struktury, polega na badaniu udziału poszczególnych składników aktywów i pasywów w sumie bilansowej.

Analiza struktury bilansu (pionowa) obejmuje badanie:

• struktury majątkowej bilansu

• struktury kapitałowej bilansu

• struktury kapitałowo-majątkowej bilansu

Badanie struktury bilansu ma na celu określanie przesunięć, jakie nastąpiły w środkach gospodarczych i źródłach ich pokrycia. Struktura aktywów informuje o sposobie zaangażowania kapitału przedsiębiorstwa. Jest ona uzależniona od szeregu czynników, wśród których można wymienić:

• rodzaj prowadzonej działalności,

• program produkcyjny,

• długość cyklu produkcyjnego,

• rodzaj stosowanych materiałów i surowców,

• efektywność wykorzystania środków gospodarczych.

Analiza pionowa bilansu - aktywa trwałe

W ramach pionowej analizy wstępnej bilansu oblicza się następujące wskaźniki struktury:

• wskaźnik udziału składników aktywów trwałych w aktywach ogółem [1] informuje, jaki jest udział aktywów trwałych w sumie bilansowej firm. Wskaźnik ten jest wysoki w firmach produkcyjnych, natomiast niski w firmach handlowych i usługowych.

aktywa trwałe	X 100 %
aktywa ogółem

• wskaźnik udziału rzeczowych składników aktywów trwałych w aktywach ogółem [2] ukazuje jaki jest udział rzeczowych składników aktywów trwałych w sumie bilansowej. Chodzi tu o budynki, budowle, maszyny, urządzenia, grunty i środki transportu. Wartość tego wskaźnika jest wysoka w firmach produkcyjnych, niska zaś w handlowych i usługowych.

rzeczowe aktywa trwałe	X 100 %
aktywa ogółem

• wskaźnik udziału wartości niematerialnych i prawnych w aktywach ogółem [3] określa udział wartości niematerialnych i prawnych w sumie bilansowej. Wartość tego wskaźnika w porównaniu z rzeczowymi składnikami aktywów trwałych w firmach jest niska.

niematerialne i prawne aktywa trwałe	X 100 %
aktywa ogółem

Analiza pionowa bilansu - aktywa obrotowe

• wskaźnik udziału aktywów obrotowych w aktywach ogółem [1] określa udział aktywów obrotowych w sumie bilansowej. Im udział tego wskaźnika jest wyższy tym płynność finansowa firmy jest wyższa. Aktywa obrotowe w porównaniu z rzeczowymi składnikami aktywów są o wiele łatwiej zamieniane na gotówkę.

aktywa obrotowe	X 100 %
aktywa ogółem

• wskaźnik udziału zapasów w aktywach ogółem [2] obrazuje udział zapasów w sumie bilansowej. W firmach produkcyjnych wielkość tego wskaźnika jest dużo wyższa niż w firmach handlowych i usługowych.

zapasy ogółem	X 100 %
aktywa ogółem

• wskaźnik udziału należności w aktywach ogółem [3] informuje jaki procent aktywów ogółem stanowią należności. W firmach o stałej ściągalności należności wysokość tego wskaźnika jest wysoka.

należności	X 100 %
aktywa ogółem

• wskaźnik udziału środków pieniężnych w aktywach ogółem [4] przedstawia udział środków pieniężnych (gotówka, środki pieniężne w banku, lokaty bankowe do 3 miesięcy) w sumie bilansowej. Im wskaźnik wyższy tym płynność finansowa firmy jest wyższa. Wysoka wartość wskaźnika oznacza nadpłynność finansową, która jest zjawiskiem niekorzystnym, ponieważ środki pieniężne nie są angażowane w różne przedsięwzięcia. Efektem jest spadek rentowności firmy.

środki pieniężne	X 100 %
aktywa ogółem

• wskaźnik udziału krótkoterminowych papierów wartościowych w aktywach ogółem [5] informuje, jaki jest udział krótkoterminowych papierów wartościowych w sumie bilansowej. Krótkoterminowe papiery wartościowe przetrzymywane są w firmie krócej niż 1 rok. Wynika z tego, że motywem ich nabywania jest motyw spekulacyjny. Wskaźnik ten jest wysoki, w przypadku kiedy firma angażuje się w działalność finansową, polegającą na zakupie i sprzedaży papierów wartościowych w krótkim okresie czasu.

krótkoterminowe papiery wartościowe	X 100 %
aktywa ogółem

Analiza pionowa pasywów

Struktura pasywów określa źródła finansowania majątku firmy. W ramach analizy pasywów wykorzystuje się następujące wskaźniki:

• wskaźnik wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitał własny [1] określa jaki jest udział kapitału własnego w pasywach ogółem. Im wskaźnik wyższy tym ryzyko finansowe działalności firmy jest niższe. Wskaźnik ten informuje w jakim stopniu majątek firmy finansowany jest kapitałem własnym.

kapitał własny	X 100 %
pasywa ogółem

• wskaźnik obciążenia przedsiębiorstwa zobowiązaniami długoterminowymi [2] ukazuje jaki jest udział zobowiązań długoterminowych w pasywach ogółem.

zobowiązania długoterminowe	X 100 %
pasywa ogółem

• wskaźnik wyposażenia przedsiębiorstwa w kapitał stały [3] informuje jaki jest udział kapitału stałego w pasywach ogółem. Kapitał stały to suma kapitału własnego oraz zobowiązań długoterminowych.

kapitał stały	X 100 %
pasywa ogółem

• wskaźnik obciążenia przedsiębiorstwa kredytem krótkoterminowym [4] przedstawia udział kredytów krótkoterminowych do 1 roku w pasywach ogółem.

kredyt krótkoterminowy	X 100 %
pasywa ogółem

• wskaźnik obciążenia przedsiębiorstwa zobowiązaniami bieżącymi [5] określa jaki procent pasywów ogółem stanowią zobowiązania bieżące (krótkoterminowe).

zobowiązania bieżące	X 100 %
pasywa ogółem

Wysoki udział kapitału własnego w jednostce gospodarczej świadczy o mniejszym ryzyku finansowym prowadzonej działalności. Z drugiej strony firma mając wysoki udział kapitału własnego nie wykorzystuje efektu dźwigni finansowej, co jest zjawiskiem niekorzystnym. W firmie powinno się dążyć do takiej struktury kapitału, która zapewniałaby najwyższą rentowność prowadzonej działalności.

Złota reguła finansowania

kapitał własny	X 100 %
aktywa trwałe

Ważnym aspektem wstępnej analizy bilansu jest badanie relacji głównych pozycji aktywów i źródeł ich finansowania. Analiza ta pozwala ocenić, czy występujący sposób finansowania aktywów sprzyja utrzymaniu równowagi finansowej przedsiębiorstwa.

Pierwszym ze wskaźników struktury kapitałowo-majątkowej jest wskaźnik pokrycia aktywów trwałych kapitałem własnym.

Zgodnie z zasadami "złotej reguły bilansowej" aktywa trwałe w firmie powinny być w 100% sfinansowane kapitałem własnym. Bardzo często w wielu podmiotach gospodarczych nie jest spełniona ta zasada, szczególnie w firmach powiększających swe inwestycje i korzystających z kredytów. W takim wypadku wartość tego wskaźnika jest niższa niż 100%. Przyjmuje się, że wielkość tego wskaźnika powinna wynosić 100%. Oznacza to, że wartość kapitału własnego w firmie nie powinna być niższa niż wartość aktywów trwałych

Złota reguła bankowa

kapitał stały	X 100 % > = 100 %
aktywa trwałe

Kolejnym wskaźnikiem jest wskaźnik pokrycia majątku kapitałem stałym.

Zgodnie ze "złotą regułą bankową" dopuszcza się możliwość sfinansowania aktywów trwałych kapitałem stałym, na który składa się kapitał własny i zobowiązania długoterminowe. Ze względu na to, że aktywa trwałe charakteryzują się niskim stopniem płynności, muszą być one finansowane kapitałem długoterminowym. Muszą być one pokryte ze stabilnych źródeł finansowania, nie wymagających szybkiego zwrotu. Nieprzestrzeganie tej zasady i częściowe finansowanie aktywów trwałych krótkoterminowym kapitałem obcym grozi zachwianiem równowagi finansowej jednostki gospodarczej, co może doprowadzić do jej upadłości. Wielkość wskaźnika pokrycia aktywów trwałych kapitałem stałym powinna być równa lub wyższa od 100 %.

AKTYWA	PASYWA
Aktywa trwałe	Kapitał stały	Kapitał własny
				Zobowiązania długoterminowe
Aktywa obrotowe	Zobowiązania krótkoterminowe

Kapitał krótkoterminowy a aktywa obrotowe.

Relację kapitału krótkoterminowego do aktywów obrotowych w jednostkach gospodarczych przedstawia się przy pomocy wskaźnika relacji kapitałów krótkoterminowych do aktywów obrotowych [1].

kapitał krótkoterminowy	X 100 %
aktywa obrotowe

Powszechnie uważa się, że kapitał krótkoterminowy powinien w 100% pokrywać aktywa obrotowe. Jednakże niewielkie odchylenia od tej wartości w jednostkach gospodarczych są zjawiskiem dopuszczalnym.

Kapitał stały a aktywa obrotowe.

Klasyczne ujęcie zasad finansowania majątku firmy zakłada również możliwość pokrycia kapitałem stałym części aktywów obrotowych, zwłaszcza niskopłynnych jego składników. Część kapitału stałego finansującego aktywa obrotowe określa się jako kapitał obrotowy netto [2] lub kapitał pracujący.

kapitał obrotowy = kapitał stały - aktywa trwałe
AKTYWA		PASYWA
Aktywa trwałe			Kapitał stały
Aktywa obrotowe	Kapitał obrotowy
			Zobowiązania krótkoterminowe

W sytuacji, gdy różnica między kapitałem stałym, a składnikami aktywów trwałych jest dodatnia, oznacza to, że część środków obrotowych jest finansowana kapitałem własnym lub kapitałem długoterminowym obcym. Zgodnie z powyższym, kapitał stały powinien pokryć co najmniej wartość aktywów trwałych oraz wartość zapasów, jako składników aktywów obrotowych o niskiej płynności finansowej.

• wskaźnik udziału kapitału obrotowego w finansowaniu aktywów ogółem [1] ukazuje jaki jest udział kapitału obrotowego w aktywach ogółem. Przyjmuje się, że kapitał obrotowy powinien finansować w części składniki aktywów obrotowych firmy. Zakłada się, że suma kapitału obrotowego i zobowiązań krótkoterminowych powinna w 100% pokrywać składniki aktywów obrotowych.

kapitał obrotowy	X 100 %
aktywa ogółem

• wskaźnik udziału kapitału obrotowego w finansowaniu aktywów obrotowych[2].

kapitał obrotowy	X 100 %
aktywa obrotowe

Analiza wstępna rachunku wyników

Wstępną analizę rachunku zysków i strat firmy przeprowadza się w oparciu o jego wersję analityczną. Ułatwia to formułowanie ocen o kształtowaniu się poszczególnych wielkości rachunku zysków i strat w przeszłości oraz o przewidywanych rozmiarach przychodów, kosztów, wynikach finansowych i rentowności.

Wstępna analiza rachunku zysków i strat obejmuje:

• analizę poziomą rachunku zysków i strat (najczęściej w latach),

• analizę pionową (struktury) rachunku zysków i strat.

Analiza pozioma rachunku zysków i strat nazywana jest analizą porównawczą. Polega na porównaniu między sobą poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat w przeciągu określonego czasu. W analizie wstępnej poziomej każda pozycja rachunku może być porównana z tą samą pozycją w roku poprzednim lub wcześniejszym. Takie porównania dla okresu dwuletniego lub dłuższego pozwalają ustalić dynamikę zmian pozycji rachunku zysków i strat. Jeżeli analiza dotyczy okresu kilku lat, to możliwe jest ustalenie trendów wielkości poszczególnych pozycji rachunku, np. przychodów ze sprzedaży, kosztów wytworzenia wyrobów i usług, kosztów własnych produkcji sprzedanej, zysku operacyjnego, przychodów i kosztów finansowych, zysku brutto i zysku netto. Analiza trendu ułatwia planowanie działalności firmy, co jest aspektem bardzo istotnym.

Analiza pionowa rachunku zysków i strat nazywana jest analizą struktury. Polega ona na ustaleniu udziału poszczególnych pozycji rachunku wyników w przychodach ze sprzedaży. Wskaźniki struktury można porównywać w czasie w tej samej firmie lub w innych z danej branży.

W analizie pionowej rachunku zysków i strat najczęściej jako podstawę odniesienia przyjmuje się przychód ze sprzedaży netto. Wszystkie inne pozycje rachunku zysków i strat odnoszone są do tej wielkości bazowej.

W analizie pionowej rachunku zysków i strat należy wszystkie pozycje skorygować o poziom inflacji.

Analiza wstępna - pozioma i pionowa sprawozdań finansowych traktowana jest jako wstępna ocena sytuacji majątkowo - finansowej firmy.

Rodzaje analizy

Przyjmując za kryterium czas, możemy wyróżnić analizę retrospektywną, bieżącą i prospektywną.

• Analiza retrospektywna (ex post) zwana inaczej wstępną, zawiera ocenę wyników działań podejmowanych w przeszłości. Poznany stan jest podstawą do podjęcia zamierzeń bieżących i przyszłościowych.

• Analiza bieżąca (operatywna) ocenia przebieg podjętych działań oraz sygnalizuje odpowiednim komórkom negatywne skutki zdarzeń gospodarczych, informując również o wszelkich zakłóceniach w realizacji zadań. Uwidacznia także szczególnie korzystne obszary i sposoby funkcjonowania przedsiębiorstwa.

• Analiza prospektywna (ex ante) zwana inaczej następczą obejmuje ustalenie i ocenę różnych wariantów rozwiązań, przed podjęciem ostatecznej decyzji. Polega na wyborze optymalnego wariantu.

• analiza taktyczna jest tym rodzajem analizy ex ante, który obejmuje okresy nie dłuższe niż 1 rok. Dzięki krótkiemu horyzontowi czasowemu wyróżnia się ona dużą szczegółowością i wysokim prawdopodobieństwem uzyskanych wyników badawczych.

• analiza strategiczna odnosi się do okresów dłuższych niż 1 rok i z tego względu ma nieco odmienny zakres tematyczny oraz mniejszy stopień szczegółowości i dokładności niż analiza taktyczna. Dzielimy ją na:

• analiza wewnętrzna zajmująca się słabymi i mocnymi przedsiębiorstwami w zakresie:

• zasobów ludzkich np. kwalifikacje zawodowe, jakość kierowania

• zasobów technologicznych, nowoczesności wyposażenia, potencjał badawczy, zdolność produkcyjna.

• zasobów handlowych np. dystrybucji, konkurencyjności wyrobów

• zasobów finansowych płynność zadłużenia, cash flow, struktura kosztów własnych

• analiza zewnętrzna zajmuje się szansami i zagrożeniami przedsiębiorstwa w otoczeniu. Szczególną uwagę zwraca się w niej na stan konkurencji, stan gospodarki jako całości, stan prawno - polityczny państwa, zasoby surowcowo materiałowe itp.

• analiza synergii przedsiębiorstwa z otoczeniem

Kryterium zastosowania metod badawczych pozwala wyróżnić następujące rodzaje analizy: funkcjonalną, kompleksową, decyzyjną i systemową.

• Analiza funkcjonalna polega na badaniu oddzielnych zjawisk w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Dokonywana jest przez odrębne komórki organizacyjne lub osoby odpowiedzialne za kształtowanie się i rozwój przedmiotowych zjawisk. Taki podział pozwala na skrócenie czasu przeprowadzania analizy, ale nie dostrzega ona wzajemnych związków i oddziaływań pomiędzy poszczególnymi zjawiskami.

• Analiza kompleksowa obejmuje ogół zjawisk gospodarczych, występujących w przedsiębiorstwie, z ich powiązaniami i zależnościami. Ta ocena prowadzonej działalności i stanu ekonomicznego dostarcza uporządkowany obraz zjawisk, wyrażony we wskaźnikach i zależnościach przyczynowo-skutkowych.

• Analiza decyzyjna dotyczy badań wycinkowych, które grupują zjawiska gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji. W analizie tej zjawiska ujmowane są w ciągi zdarzeń przyczynowo - skutkowych, co pozwala na pełne zbadanie zjawiska w jego wzajemnych wielostronnych związkach.

• Analiza systemowa ujmuje badane obiekty jako części składowe określonej całości, a nie jako elementy niezależne. Będąc narzędziem kształtowania strategii działania, analiza ta bada zjawiska z punktu widzenia interesu przedsiębiorstwa jako całości.

Biorąc pod uwagę kryterium szczegółowości, możemy wyróżnić analizę ogólną i szczegółową.

• Analiza ogólna obejmuje całokształt działalności przedsiębiorstwa i opiera się na wąskiej grupie wskaźników syntetycznych. Przydaje się przy ocenie ogólnej działalności gospodarczej, gdyż jej główną cechą jest brak wzajemnych zależności między zjawiskami gospodarczymi.

• Analiza szczegółowa polega na badaniu określonego odcinka działalności, czy problemu. W sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwia uchwycenie zależności przyczynowo - skutkowych między badanymi zjawiskami.

Kryterium zakresu przedmiotowego pozwala wyróżnić analizę całościową i odcinkową.

• Analiza całościowa pokrywa całą działalność gospodarczą przedsiębiorstwa. Sprecyzowane cele tej analizy narzucają zastosowanie badań szczegółowych lub ogólnych. Badania ogólne obejmują całościowe wyniki przedsiębiorstwa, natomiast szczegółowe zajmują się konkretnymi problemami, uwidaczniają przyczyny niepowodzeń i źródła sukcesów.

• Analiza odcinkowa polega na badaniu jednego z segmentów działalności przedsiębiorstwa lub poszukiwaniu rozwiązania jednego z problemów. Różni się od analizy całościowej innym przedziałem czasu.

Z uwagi na częstotliwość przeprowadzania analizy, wyróżniamy analizę ciągłą i doraźną.

• Analiza doraźna tworzona jest jednorazowo w zależności od potrzeb, w ściśle określonym celu.

• Analiza ciągła sporządzana jest przez cały okres działalności, najczęściej dotyczy pojedynczych zjawisk i procesów.

Ze względu na kryterium rodzaju informacji analitycznej, wyróżnia się analizę wskaźnikową i zależnościową.

• Analiza wskaźnikowa służy do oceny przedsiębiorstwa przy pomocy określonych mierników działalności gospodarczej. Charakteryzują one wielkość, bądź jakość zjawisk gospodarczych, występują w postaci mierników bezwzględnych (przedstawiają rozmiar zjawisk) oraz względnych (opisują cechy jakościowe i relacje między cechami).

• Analiza zależnościowa stanowi dalszy ciąg analizy wskaźnikowej. Polega na formułowaniu ocen oraz podejmowaniu decyzji na podstawie zależności zjawisk w badanym obszarze.

Kryterium przeznaczenia, obejmujące takie czynniki jak źródło, cechy i odbiorców, pozwala wyróżnić analizę zewnętrzną i wewnętrzną.

• Analiza zewnętrzna określana jako sprawozdanie roczne, dostosowana jest do potrzeb otoczenia przedsiębiorstwa. Skierowana jest do odbiorców zewnętrznych, takich jak inwestorzy, udziałowcy, czy banki.

• Analiza wewnętrzna zawiera analizę podstawowych sprawozdań finansowych oraz ocenę kondycji finansowej przedsiębiorstwa i czynników ją determinujących. Jej odbiorcami jest kierownictwo. Uwzględnia potrzeby decyzyjne zainteresowanych nią komórek w przedsiębiorstwie.

Stosując kryterium przedmiotowe możemy wyodrębnić analizę makro i mikroekonomiczną.

• Analiza makroekonomiczna jej przedmiotem są stany i wyniki ekonomiczne całej gospodarki narodowej. Sporządzają je Centralne Organy Administracji Państwowej (GUS PARP).

• Analiza mikroekonomiczna zajmuje się badaniem stanów i wyników działalności ekonomicznej podmiotów gospodarczych.w ramach analizy mikroekonomicznej wyodrębnia się:

• Analizy dziedzinowe obejmuje poszczególne dziedziny działalności gospodarczej np. analiza produkcji przedsiębiorstwa, analiza gospodarki materiałowej, analiza gospodarowania czynnikiem ludzkim itp.

• Analizy problemowe dotyczą głównych w danym okresie problemów gospodarczych np. wydajności pracy, kosztów własnych czy obrotowości aktywów.

Inne rodzaje analiz:

• Analiza przestrzenna (między zakładowa) ma na celu ustalenie przyczyn różnic między np. jednostkowymi kosztami własnymi porównywalnych wyrobów wytwarzanych przez przestrzennie wyodrębnione ogniwa organizacyjne przedsiębiorstwa np. wydziały, zakłady - obiektem analizy są wówczas jednostkowe koszty własne w układzie kalkulacyjnym. Dzięki zidentyfikowaniu przyczyn różnic między pozycjami kalkulacyjnymi kosztów własnych wyrobów wytwarzanych przez różne ogniwa organizacyjne można ustalić rozwiązanie najkorzystniejsze i upowszechniać je na inne porównywalne ogniwo.

• Analiza pionowa polega na weryfikacji poszczególnych pozycji sprawozdania finansowego za dany okres obrotowy, przeprowadzonej w oparciu o finansowe kryteria tzn. rentowność, płynność, sprawność działania, struktury finansowania oraz finansowa niezależność.

• Analiza pozioma polega na wyciągnięciu konstruktywnych wniosków z porównania wielkości sprawozdawczych za ostatni rok obrotowy z danymi zawartymi w sprawozdaniu z lat ubiegłych i lat prognozowanych.

• analizy porównawczej danych bieżących, historycznych, prognozowanych obejmujących ocenę dynamiki wzrostu przedsiębiorstwa i trendów rozwojowych.

• analizy zmian strukturalnych w aktywach, pasywach i wyniku finansowym

• analizy wskaźników finansowych

Największe znaczenie ma analiza wskaźnikowa, gdyż umożliwia ona nie tylko porównanie sprawozdań finansowych z lat ubiegłych, ale także umożliwia porównanie przedsiębiorstwa z podmiotami konkurencyjnymi w danej branży.

• Analiza branżowa (sektorowa) polega na porównywaniu wyników finansowych przedsiębiorstwa do jego konkurentów działających w ten samym sektorze gospodarki, umożliwia przeprowadzenie szacunkowej wyceny przedsiębiorstwa na bazie wskaźników rynkowych.

Przyczyny zewnętrzne kryzysu w firmie

Istnieje szereg czynników zewnętrznych, które w dużym stopniu oddziałują na stan finansowy przedsiębiorstwa.

• ZMIANY NA RYNKACH MIĘDZYNARODOWYCH są szczególnie istotne dla przedsiębiorstw, działających na rynkach zewnętrznych. Mogą być źródłem problemów zwłaszcza dla tych firm, które działają na jednym, wybranym rynku. Przykładowo, recesja w Niemczech i wprowadzenie administracyjnych ograniczeń dla firm zagranicznych spowodowały znaczny spadek przychodów polskich przedsiębiorstw budowlanych, operujących tradycyjnie na tamtejszym rynku.

• ZJAWISKA GOSPODARCZE W SKALI KRAJU. Do nich zaliczymy przede wszystkim takie czynniki, jak inflacja, zmiany kursów walutowych czy spadek realnych dochodów ludności. Przykładowo, w razie znacznego wzrostu inflacji przedsiębiorstwo może mieć kłopoty z wyceną zapasów. Zmiany cen walut mają równie duże znaczenie - dla importerów korzystny jest wzrost kursu złotego, dla eksporterów natomiast zjawisko to oznacza zmniejszenie konkurencyjności na rynkach zagranicznych. Z kolei wahania globalnego popytu powodują zmiany w strukturze sprzedaży.

• DECYZJE BANKU CENTRALNEGO I RADY POLITYKI PIENIĘŻNEJ. Instytucje państwowe określają politykę pieniężną, oddziałując na rynek m. in. za pomocą stóp procentowych czy regulacji kursu złotego. Szczególnie istotna jest kwestia stóp procentowych - ich wzrost oznacza droższy kredyt, co automatycznie podnosi koszty finansowe.

• DECYZJE RZĄDOWE w postaci zmian stawek podatkowych czy ulg inwestycyjnych, ceł i kontyngentów. Wzrost obciążeń ze strony państwa jest zwykle poważnym problemem dla firm, przeżywających trudności.

• KONIUNKTURA W BRANŻY. Wahania koniunktury dotyczą również całych branż, co w znacznym stopniu rzutuje na sytuację poszczególnych przedsiębiorstw. Jeśli w dodatku firma na czas nie zauważy tego zjawiska, pozostaje z masą trudno zbywalnych zapasów, zwiększających zapotrzebowanie na kapitał.

• ZMIANY CEN SUROWCÓW - są odczuwalne w sytuacji, gdy koszt surowca stanowi znaczy procent kosztów bezpośrednich produkcji sprzedanej. Przykładowo, dla ZML Kęty duże znaczenie mają wahania cel aluminium, stanowiące podstawowy surowiec do produkcji, dla KGHM - zmiany cen miedzi.

• WZROST KONKURENCJI wymusza na przedsiębiorstwach redukcje marż oraz intensyfikację działań marketingowych w celu utrzymania dotychczasowej pozycji na rynku, co prowadzi do spadku wypracowanego zysku.

Wewnętrzne źródła kryzysu firmy

• PROBLEMY ORGANIZACYJNE. Ryzyko ich wystąpienia jest szczególnie groźne w przypadku większych struktur - przedsiębiorstw wielooddziałowych czy holdingów. Sytuacja, w której nie do końca wiadomo, kto za co odpowiada, prowadzi zwykle do niedowładu decyzyjnego oraz powoduje podejmowanie błędnych decyzji, obniżających rentowność. Równie niepożądana jest nadmierna liczba szczebli decyzyjnych - spółka jest wówczas mniej elastyczna od konkurencji, co może spowodować utratę części rynku.

• SŁABA KONTROLA FINANSOWA. Jeśli przedsiębiorstwo nie potrafi dobrze zarządzać kapitałem, spada dyscyplina kosztów, pogarsza się zarządzanie długiem, spada obrotowość składników majątkowych itp. Zwykle prowadzi to do wzrostu kosztów finansowych.

• BRAK SKOORDYNOWANEJ POLITYKI MARKETINGOWEJ. By firma rozwijała się prawidłowo, potrzebna jest jasna i ściśle określona polityka marketingowa, wspólna dla wszystkich jednostek w obrębie danej struktury. Konieczne jest szybkie reagowanie na zmiany preferencji wśród odbiorców czy systematyczna kontrola i rozwój sieci sprzedaży. W przeciwnym wypadku powiększa się wartość trudno zbywalnych, kapitałochłonnych zapasów.

• SŁABA LOGISTYKA. Istotnym problemem, który również powoduje przyrost masy zapasów jest zła organizacja służb logistycznych. Planowanie sprzedaży nie idzie wówczas w parze z wahaniami popytu, a nieprawidłowe lokowanie produkcji gotowej podnosi koszty transportu (późniejsze "przerzucanie" towarów pomiędzy punktami sieci handlowej).

• BRAK KAPITAŁU. Firma, która nie potrafi zorganizować sobie finansowania, jest z góry skazana na niepowodzenie. W przypadku nadmiernego korzystania z drogich źródeł zewnętrznych przedsiębiorstwo szybko wpada w tzw. spiralę zadłużenia - wówczas pozostaje już tylko układ z wierzycielami lub bankructwo.

• CZYNNIK LUDZKI. Zbyt silna pozycja związków zawodowych, braki wykwalifikowanej kadry czy przeciwnie - przerosty kadrowe - to wszystko może stać się poważnym źródłem problemów, uniemożliwiającym szybki rozwój firmy.

Najważniejsze sygnały problemów firmy

Istnieje kilka klasycznych sygnałów, świadczących o spadającej sile finansowej przedsiębiorstwa i zagrożeniu jego prawidłowego rozwoju.

• Zmniejszenie przychodów. W warunkach inflacji spadek przychodów jest zjawiskiem niepokojącym, świadczącym o możliwości utraty przez przedsiębiorstwo części rynku lub grupy klientów. Należy jednak zwrócić uwagę na takie możliwości wytłumaczenia spadku przychodów, jak sezonowość przychodów ze sprzedaży czy odłożona w czasie zapłata za realizowany właśnie kontrakt o dużej wartości. Ponadto konieczne jest przeanalizowanie nie tylko przychodów za dany okres, ale i wypracowanych w okresie, który stanowi dla nas punkt odniesienia. Może się zdarzyć, że np. rok wcześniej przychody były wyjątkowo wysokie z uwagi na zapłatę za realizowany kontrakt długoterminowy.

• Szybki przyrost kosztów Wzrost kosztów jest zjawiskiem niepokojącym, szczególnie przy zdecydowanie niższej dynamice przychodów. Należy odpowiedzieć na pytanie, na jakim poziomie nastąpił przyrost kosztów oraz ocenić, jakie czynniki spowodowały tę sytuację.

• Spadek zysku Spadający zysk jest kolejnym sygnałem, świadczącym o pogarszającej się sytuacji finansowej. Powstanie straty jest już zjawiskiem niebezpiecznym - szczególnie, jeśli firma notuje ujemny wynik przez kilka czy kilkanaście miesięcy, a towarzyszy temu spory udział kapitałów obcych w finansowaniu działalności (może to w stosunkowo krótkim czasie doprowadzić do niewypłacalności).

• Zwiększone zapotrzebowanie na kredyt Firma nie może poradzić sobie z finansowaniem bieżącej działalności, więc zaciąga drogie pożyczki krótkoterminowe. W przypadku nieregularnej spłaty zobowiązań znacznie powiększają się koszty finansowe (konieczność zapłaty wyższych odsetek).

• Kłopoty z egzekucją należności Rosnący wskaźnik rotacji należności sygnalizuje, że wkrótce mogą pojawić się problemy z finansowaniem. Czasami jednak (szczególnie w warunkach wysokiej konkurencji) odłożenie w czasie zapłaty za sprzedane towary czy usługi jest elementem walki z konkurencją.

• Wolny obrót zapasami Wzrastający poziom zapasów, szczególnie przy nieadekwatnym przyroście przychodów ze sprzedaży rodzi pytanie, czy przedsiębiorstwo nie ma czasem kłopotów z ich upłynnieniem. Złym sygnałem jest ponadto "ratunkowa" wyprzedaż zapasów poniżej kosztów ich wytworzenia.

• Wyprzedaż majątku trwałego Taka operacja świadczy o problemach przedsiębiorstwa, choć czasem może być rezultatem reorganizacji firmy (w takich przypadkach warto zwrócić uwagę na komentarze do raportów finansowych i artykuły w prasie).

• Zaleganie z płatnościami Nieterminowe regulowanie należności podatkowych czy wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie tylko dowodzi utraty płynności przedsiębiorstwa, ale i naraża je na dodatkowe koszty (w postaci karnych odsetek). Podobnie niepokojącym zjawiskiem są opóźnienia w wypłatach dla pracowników.

Kryzys - podstawowe narzędzia diagnostyczne

W przypadku spółek publicznych istnieje - określona odpowiednimi przepisami - dyscyplina informacyjna, nakazująca podawanie do publicznej wiadomości nie tylko okresowych raportów finansowych, ale i komunikatów o zdarzeniach, mających wpływ na generowane przez przedsiębiorstwo wyniki.
Poniżej przedstawimy w skrócie szereg wskaźników, które pomogą w ocenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, wraz z krótką interpretacją.
Pomiar wielkości bilansowych
Wskaźnik płynności bieżącej (current ratio):

FRTD =	majątek obrotowy
		zobowiązania bieżące

Wskaźnik ten obrazuje możliwość pokrycia zobowiązań dzięki upłynnieniu posiadanego majątku obrotowego. Jego optymalna wielkość wynosi od 1.5 do 2.0. Spadek poniżej 1.2 traktowany jest jako sygnał zagrożenia. Wzrost powyżej 2.0 sygnalizuje nadpłynność.
Wskaźnik płynności szybkiej (quick ratio):

QR =	majątek obrotowy - zapasy
		zobowiązania bieżące

QR wskazuje na możliwość spłaty zobowiązań poprzez sprzedaż bardziej płynnych elementów majątku obrotowego. Optymalna wielkość QR to 1.0.
Złota zasada bilansowa
Jeśli spółka korzysta z dźwigni finansowej, wówczas pożądane jest, by majątek obrotowy znajdował pokrycie w kredycie krótkoterminowym, a majątek trwały w kredytach długoterminowych. Złamanie tej zasady - np. finansowanie rozwoju aktywów trwałych za pomocą krótkookresowych pożyczek jest niebezpieczne i może być przyczyną poważnych kłopotów przedsiębiorstwa.

Diagnostyka kryzysu - badanie dynamiki przychodów i kosztów

Obowiązująca tu zasada jest wręcz intuicyjna - przyrost przychodów powinien być wyższy od tempa wzrostu kosztów. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na inflację - przykładowo, wzrost przychodów o 10 proc. w warunkach 19-procentowej inflacji oznacza ich realny spadek. Z drugiej strony inflacja usprawiedliwia częściowo przyrost kosztów.
Pomiar stopy zysku:

stopa zysku =	zysk
		przychody ze sprzedaży

Pod uwagę bierzemy zysk na poszczególnych poziomach - zysk brutto ze sprzedaży, zysk operacyjny, zysk z działalności gospodarczej, zysk przed opodatkowaniem i zwrot ze sprzedaży netto. Systematyczny spadek stopy zysku świadczy o pogłębiającej się niekorzystnej proporcji pomiędzy przychodami a kosztami. Szczególnie istotna jest stopa zysku brutto ze sprzedaży, wskazująca na rentowność podstawowej działalności przedsiębiorstwa - jej opadanie sygnalizuje możliwość wystąpienia poważnych kłopotów w najbliższej przyszłości.

1

---