Zajęcia NR 6

ISTOTA I FUNKCJE UWAGI

Uwaga jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji.

Uwaga jest mechanizmem, dzięki któremu spostrzegamy tylko część bodźców docierających do organów zmysłów, przypominamy tylko część informacji zakodowanych w pamięci, uruchamiamy tylko jeden z wielu możliwych procesów myślenia i wykonujemy tylko jedną z wielu możliwych do wykonania reakcji

uwaga, a świadomość

Współcześnie przyjmuje się, że pole uwagi jest szersze od pola świadomości, zatem możliwe jest „zwracanie uwagi” na bodźce, z których istnienia nie zdajemy sobie sprawy.

• Świadomość introspekcyjna - zdawanie sobie sprawy z własnych procesów psychicznych, czyli z tego, że coś wiemy, spostrzegamy lub o czymś myślimy

• Świadomość percepcyjna - zdawanie sobie sprawy z tego, co się dzieje w otoczeniu

• Można mówić o różnych stopniach natężenia świadomości percepcyjnej.

• Niektóre czynności zachodzą dzięki uwadze skupionej na bardzo niewielkiej liczbie bodźców - ale skupionej intensywnie.

• Inne czynności mogą zachodzić w stanach uwagi rozproszonej, obejmującej wiele bodźców lub obiektów w sposób mniej intensywny.

Uwadze intensywnej towarzyszy wyostrzona świadomość treści wchodzących w jej pole.

Dla uwagi ekstensywnej charakterystyczne jest osłabienie świadomości tego, co znajduje się w jej polu.

Procesy przeduwagowe - polegają na przedświadomej obróbce bodźców, zwykle prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany; procesy przeduwagowe polegają zatem na odbiorze, selekcji i obróbce bodźców, z których działania nie zdajemy obie sprawy

czynności automatyczne i kontrolowane

Czynności automatyczne zwykle są wynikiem długiego procesu nabywania wprawy.

• Czynności automatyczne wykonywane są równolegle, a kontrolowane - szeregowo.

• W konsekwencji czynności automatyczne są szybkie, a kontrolowane - wolne.

Czynności kontrolowane - są sterowane „globalnie”, to znaczy z zaangażowaniem całego systemu poznawczego, w szczególności ważnych centrów dyspozycyjnych, takich jak uwaga i pamięć robocza

Czynności automatyczne - sterowane przez struktury „lokalne”, nie angażują mechanizmów uwagi i pamięci, albo też czynią to w minimalnym zakresie

funkcje uwagi

selektywność

Selektywność to zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych.

czujność

Czujność to zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem.

Teoria detekcji sygnałów - w dowolnej sytuacji sygnał może być obecny lub nie, a człowiek ma do wyboru zareagowanie lub powstrzymanie się od reakcji.

• Jeśli zareaguje na sygnał, oznacza to trafienie; jeśli nie zareaguje na szum, oznacza to poprawne odrzucenie.

• Można jednak zareagować na szum (błąd fałszywego alarmu) lub zlekceważyć sygnał (błąd chybienia).

przeszukiwanie

Przeszukiw
anie jest procesem aktywnym - polega na systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.

• Podstawowym czynnikiem utrudniających przeszukiwanie jest obecność bodźców zakłócających, czyli dystraktorów.

• Badania wykazały, że efektywność i czas przeszukiwania pola percepcji wzrokowej zależą od liczby dystraktorów, ich podobieństwa do szukanego sygnału i wzajemnego podobieństwa samych dystraktorów.

• Jeśli zbiór dystraktorów jest różnorodny, przeszukiwanie staje się trudne, a jeśli jednorodny - łatwiejsze.

• Przeszukiwanie jest łatwiejsze, jeśli szukany obiekt jest prosty, a trudniejsze - jeśli składa się z dwóch cech.

kontrola czynności jednoczesnych

W większości wypadków jednoczesne wykonywanie kilku czynności, nie pociąga za sobą negatywnych skutków, ponieważ czynności są dość proste albo dobrze zautomatyzowane.

Psychologiczny okres refrakcji - czynności wykonywane w tym samym czasie, nawet jeśli nie wykazują objawów ob
niżenia poprawności wykonania, zwykle spowolniają się wzajemnie; kontrola czynności jednoczesnych polega w istotnie na przetwarzaniu szeregowym, a nie równoległym

Teoria zasobów - każda czynność wymaga pewnej porcji ogólnej energii mentalnej, zwanej zasobami uwagi, która jest ograniczona

• Oprócz zainwestowania zwiększonej ilości zasobów obsługa czynności jednoczesnych wymaga skutecznego działania mechanizmu przełączania uwagi z jednej czynności na drugą

• Zgodnie z hipotezą przełączania, nawet czynności w pełni zautomatyzowane i wykonywane równolegle wymagają więcej czasu niż każda z nich osobno

teorie uwagi selektywnej

teorie wczesnej selekcji

Koncepcje wczesnej selekcji zakładają, że przyjęcie informacji ważnej, a odrzucenie zbędnej, dokonuje się na wczesnych etapach przetwarzania informacji - w związku z tym mechanizm uwagi ma się kierować sensorycznymi, fizycznymi właściwościami bodźców.

model broadbenta

Technika cienia - polega na jednoczesnym prezentowaniu dwóch różnych komunikatów do obojga uszu osoby badanej, której uwaga „podąż jak cień” za jednym z nich - sens tej techniki polega na tym, że jeśli uwaga „podąża jak cień” za jednym komunikatem, drugi powinien być ignorowany

Uwaga, przepuszcza pewne informacje z kanału ignorowanego - przedostaje się z niego niewiele informacji, ale to, co się przedostanie, nie ma wymiaru semantycznego, lecz fizykalny.

Teoria filtra uwagi - ten model, symbolicznie można przedstawić w postaci dużej litery Y

• Uwaga jest mechanizmem decydującym, które „ramię” sensoryczne otrzyma wstęp do semantycznej „nogi”

• Jeżeli np. kanał lewy otrzymuje wstęp, wtedy informacje z kanału prawego czekają na swoją kolej - niestety, nie mogą czekać zbyt długo, ponieważ ulegają samoistnej degradacji - w rezultacie informacje niedopuszczone do natychmiastowej obróbki na poziomie semantycznym zostają odrzucone definitywnie i nieodwracalnie

krytyka modelu broadbenta

• Osoby badane, bez żadnych trudności przełączają się z jednego kanału na drugi, odbierając spójny komunikat.

• W innych badaniach okazało się, że spontanicznie przełączenia uwagi z jednego kanału na drugi zachodzi nawet wtedy, gdy oba kanały zawierają informację tego samego rodzaju, np. tekst

teorie późnej selekcji

Koncepcje później selekcji zakładają, że wybór i odrzucenie informacji przez mechanizm uwagi dokonuje się na późnych etapach przetwarzania - głównym kryterium selekcji mają być zatem semantyczne, a nie sensoryczne aspekty stymulacji.

Model „osłabiacza” - treisman

Hipoteza „osłabiacza” - zgodnie z tym modelem, informacje nieważne
, nieistotne lub niespełniające kryterium selekcji są osłabiane na wczesnym etapie przetwarzania, ale nie blokowane i bezpowrotnie odrzucane - osłabione, przechodzą do dalszych etapów przetwarzania i mogą być wykorzystane nawet na najwyższym świadomym piętrze analizy, jeśli to okaże się konieczne

• Zgodnie z tym modelem, selektywny odbiór informacji dokonuje się w trzech etapach:

• I - najpierw odbieramy i analizujemy bodźce zew względu na ich właściwości fizykalne - obróbka na tym etapie dokonuje się w sposób przeduwagowe, całkowicie nieświadomy i równoległy, a dotyczy wszystkich informacji docierających do organów zmysłów - informacje
  spełniające określone kryterium selekcji są przekazywane dalej w niezmienionej postaci, natomiast pozostałe informacje - w postaci osłabionej

• II - w drugim etapie analizujemy informacje ze względu na charakterystyczne wzorce percepcyjne - wykryte wzorce są przekazywane dalej w niezmienionej postaci, jeśli spełniają kryterium selekcji, lub w postaci osłabionej jeśli nie spełniają tego kryterium

• III - w trzecim etapie skupiamy świadomą uwagę na informacjach, które dotarły do tego piętra - nadajemy im sens i znaczenie, a także oceniamy kolejne nadchodzące informacje pod względem ich znaczenia - na tym etapie system uwagi działa szeregowo, a jego pojemność jest stosunkowo mała

Informacja osłabiona może wspomóc tę, która przechodzi przez kolejne piętra analizy w postaci nieosłabionej.

Zgodnie z modelem osłabiacza, pojemność systemu uwagi można porównać do stoż
ka: jest ona największa we wczesnych, przeduwagowych etapach analizy, a najmniejsza - w później etapach świadomej obróbki informacji.

model deutschów

• Wszystkie informacje przechodzą przez etap analizy sensorycznej i percepcyjnej w oryginalnej postaci.

• 
  Żaden filtr i „osłabiacz” nie eliminuje bogactwa informacji docierających do organów zmysłów, aż do momentu, gdy informacje mają być przekazane do pamięci krótkotrwałej.

• Filtr uwagi, działa na możliwie najpóźniejszym etapie, tuż przed świadomą obróbką informacji przez system pamięci operacyjnej.

teorie integrujące

Istotą integrujących koncepcji uwagi jest założenie, że selekcja informacji dokonuje się zarówno na wczesnych, jak i na późniejszych etapach przetwarzania.

model johnsto
na

• Johnston zakładał, że filtr sensoryczny byłby odpowiedzialny za wczesną redukcję informacji, dokonującą się ze względu na fizyczne właściwości bodźca - filtr semantyczny działałby znacznie później, na podstawie znaczenia poszczególnych informacji.

• Jeśli istnieją dwa niezależne filtry uwagi, jeden nie powinien przeszkadzać drugiemu, a w każdym razie poziom działania jednego z nich nie powinie zależeć od tego, jak wyczerpująca i odpowiedzialna jest praca drugiego.

Johnston przyjął więc ostatecznie, że istnieje jeden filtr uwagi, charakteryzujący się elastycznością działania, a w szczególności - przystosowujący się do wymaganego poziomu przetwarzania informacji.

Przetwarzanie na poziomie płytkim - polega na analizie cech fizycznych bodźca, jest stosunkowo szybkie

Przetwarzanie na poziomie głębokim - polega na semantycznej obróbce bodźca - stosunkowo wolne

Im głębszy poziom przetwarzania, tym wolniejsze tempo działania filtra uwagi.

Filtr uwagi jest jeden, choć może działać na różnych poziomach przetwarzania danych (nie tylko dwóch), a na każdym poziomie kieruje się innym kryterium odrzucenia informacji lub przyjęcia ich do dalszego przetwarzania.

model integracji cech

Teoria szeregowej integra
cji cech

• Dwa etapy obróbki bodźca:

• Przeduwagowy

• Przetwarzania przeduwagowe polega na automatycznej rejestracji wszystkich istotnych cech obiektów - to proces niewymagający wysiłku, przebiegający mimowolnie, a wszystkie cechy rejestrowane są równolegle w tym samym czasie - pierwszy etap selekcji spełnia więc kryteria czynności automatycznej

• Uwagowy

• Drugi etap polega na zestawianiu wcześniej zarejestrowanych cech w obiekt - jest to procesu powolny, wymagający wysiłku i szeregowy, ponieważ cechy są integrowane w obiekt, jedna po drugiej, a nie równolegle - spełnia więc kryteria czynności kontrolowanej

Treisman zmodyfikowała jednak swój model, dopuszczając możliwość równoległego integrowania cech w obiekt na drugim etapie selekcji - nowa koncepcja to model równoległej i szeregowej integracji cech.

• Pierwszy etap, polegający na automatycznej analizie pojedynczych cech, pozostawiono w niezmienionej postaci

• Drugi etap, oprócz znanego już mechanizmu szeregowej integracji cech, uzupełniony został o przeduwagowe procesy kategoryzacji według kilku najważniejszych cech, takich jak ruch obiektu

• Drugi etap zachodzi jedynie wtedy, gdy wstępna, zgrubna kategoryzacja bodźców nie pozwala na wyselekcjonowanie sygnału i oddzielenie go przynajmniej od części bodźców nieistotnych, tworzących szum

teorie uwagi podzielnej

Teorie uwagi podzielnej odpowiadają na pytanie, jak jest możliwe nadzorowanie więcej niż jednej czynności w tym samym czasie.

teoria modułów

• Uwaga działa poprzez niezależne kanały sensoryczne, z których każdy zaopatrzony jest w osobny filtr.

• Jeśli wykonywanie dwóch jednoczesnych czynności angażuje ten sam kanał sensoryczny, nieuchronne jest pogorszenie poziomu wykonania przynajmniej jednej z nich, często zaś obu.

• Dochodzi bowiem do interferencji procesów poznawczych, wymagających tego samego kanału odbioru i przetwarzania danych, a nawet tych samych struktur autonomicznych.

Niezależne moduły przetwarzania informacji - uwaga jest systemem niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych, obejmujących nie tylko selekcje bodźców, lecz również kontrolę reakcji wykonawczych - każdy moduł ma ograniczoną pojemność, nie tylko na wejściu, ale też na wyjściu - jeżeli zatem kilka czynności angażuje ten sam moduł, efekt interferencji jest nieuch
ronny

teoria zasobów

Teoria podwójnego zadania - jednoczesne wykonywanie dwóch prostych czynności, z których jedna przybiera dwa poziomy trudności

Zasoby uwagi - uwaga działa, jak system dystrybucji energii mentalnej - zasoby uwagi są przydzielane poszczególnym czynnościom, decydującej o tym, jak dobrze będą wykonywane

• Zasoby uwagi traktowane są, jako coś niespecyficznego, niezależnego od rodzaju stymulacji, treści przetwarzanej informacji czy od rodzaju wymaganej reakcji motorycznej.

• Pojęcie zasobów, są raczej używano, jako konstrukty wyjaśniający, a nie zmienna, której natężenie można by zmierzyć.

Energia psychiczna - tak rozumiana uwaga jest chyba jedynym pojęciem z zakresu psychologii poznawczej, które w tak wyraźny sposób nawiązuje do czynników energetycznych w regulacji zachowania człowieka - a skoro uwaga to energia, jej funkcjonowanie musi powodować skutki typowe dla wydatkowania energii np. zmęczenie

Koncepcja zasobów jest w stanie opisać wszystkie funkcje uwagi iw wszystkie aspekty jej funkcjonowania, czego nie można powiedzieć o innych teoriach.

• 
  Im bardziej dana czynność jest zautomatyzowana, tym mniej potrzebuje zasobów uwagi.

• Zasada, że im więcej zasobów tym lepsze wykonanie odnosi się tylko do czynności limitowanych zasobami, pod warunkiem, że nie są zautomatyzowane.

• Natomiast wykonanie czynności limitowanych danymi, w ogóle nie zależy od wielkości przydzielonych im zasobów, a jedynie od tego czy system dysponuje konkretnymi informacjami.

---