Zjawisko bezrobocia w wolnym rynku

Formy bezrobocia

Bezrobocie naturalne Stopa bezrobocia jest to odsetek nie zatrudnionej sily roboczej w stosunku do ogolnej liczby ludzi zdolnych do pracy. Bezrobocie w ujeciu ekonomii klasycznej jest zjawiskiem naturalnym i dobrowolnym, wyniklym z niedostosowania rynku pracy do jej podazy. Wyrozniamy tu dwie przyczyny powstawania bezrobocia, jedno z nich to niedostosowanie posiadanych kwalifikacji i miejsca zamieszkania do wymaganych miejsc pracy. Jest to bezrobocie frykcyjne obejmujace również ludzi zmieniajacych prace, przejsciowo jej poszukujacych z roznych powodow. Pojawia siê również bezrobocie strukturalne które charakteryzuje siê zastojem gospodarczym i nowe roczniki naplywajace na rynek pracy nie mogą jej znalezc. Istnienie wiec samego zjawiska bezrobocia tlumaczone jest tym że chec podjecia pracy i zgloszonej jej podaży nie daje siê w pelni urzeczywistnic. Obrazuje to nastepujacy wykres: Wr na wykresie to przecietny poziom placy realnej, Fz faktyczne zatrudnienie, Pz pelne zatrudnienie, Nb bezrobocie, Zs zasoby sily roboczej zdolnej do pracy. Wyroznia się tu popyt zgloszony i zrealizowany, jak i podaz pracy zgloszona i zrealizowana, krzywe te wyznaczaja bezrobocie naturalne (odcinek Pz Nb), stan rownowagi na rynku Pz w punkcie E gdzie przecinaja siê proste zrealizowanego popytu i podazy pracy, jak również bezrobocie dobrowolne (odcinek Nb Zs)i przymusowe (odcinek Fz Pz).

Bezrobocie dobrowolne Drugim rodzajem bezrobocia, jest bezrobocie dobrowolne oznaczone na powyzszym wykresie odcinkiem Nb Zs. Spowodowane jest tym ze czesc pracownikow poszukujacych pracy nie akceptuje poziomu placy realnej Wr1, sa sklonni pracowac przy wyzszej stawce a pracodawcy gotowi ich zatrudnic ponizej placy Wr1. Zjawisko to jest glownym powodem powstawania tej odmiany bezrobocia gdzie preferencje sily roboczej nie pokrywaja się z rachunkiem oplacalnosci pracodawcow.

Bezrobocie przymusowe Trzecim rodzajem bezrobocia jest bezrobocie przymusowe, czyli niezalezne od zachowania bezrobotnych ( odcinek na wykresie Fz Nb). Ekonomia klasyczna tlumaczy je tym, że istnienie ustawowej gwarancji p³acy minimalnej, zafa³szowuje sygna³y na rynku pracy, stan rownowagi rynkowej zostaje znieksztalcony, nawet przy spadku cen i popytu, wzroscie bezrobocia, place i tym samym koszty nie maleja, poprzez strajki zwiazki zawodowe wymuszaja stawki powyzej wolnej ceny rynkowej, na wykresie jest to stawka Wr2. przy tej stawce pracodawcy S.A. w stanie zatrudnic tylko czesc zdolnych do pracy i deklarujacych jej podaż, reszta (na odcinku Fz Pz) niestety jest bezrobotna przymusowo. Powoduje to spiecia spoleczne i stale wzrastajacy tred do podnoszenia wydajnosci pracy który to musi nadrobic wyzsze jej koszta.

Bezrobocie koniunkturalne Keynesowska teroia przymusowego bezrobocia przyjmuje że jest ono wywo³ane zbyt ma³ym popytem konsumpcyjnym i inwestycyjnym, który powoduje zbyt ma³e wykorzystanie zdolnosci produkcyjnych, poziom popytu stale ulega wahaniom, czyli jest zalezny od koniunktury, stad nazwa bezrobocia. W fazach wysokiej koniunktury popyt roszerza się i bezrobocie spada nawet do poziomu bezrobocia naturalnego.

Formy walki z bezrobociem

Formy aktywnej walki Do aktywnych form możemy zaliczyc, szkolenia i przekfalifikowanie na inne bardziej potrzebne zawody, rownież uruchomienie robot publicznych, ważnym elementem mogą być upusty w podatkach dla pracodawcow uruchamiajacych nowe stanowiska pracy. Polityka proexportowa panstwa prowadzi do zwiekszenia produkcji i zatrudnienia, przykladowo stosowane w Polsce zwolnienia z platnosci VAT przy eksporcie.

Inflacja w gospodarce wolnorynkowej

Formy pasywnej walki Do pasywnych form możemy zaliczyc, zasi³ki dla bezrobotnych, jednorazowe odprawy dla odchodzacych z pracy, skracanie czasu pracy, opieka spoleczna i jej swiadczenia, sa to jednak formy nie wpływajace dodatnio na zmniejszenie bezrobocia, jedynie łagodza jego skutki.

Przyczyny powstawania inflacji Inflacja popytowa Zjawisko inflacji należy do jednego z najtrudniejszych problemow makroekonomii. Inflacje możemy zdefiniowac jako wzrost cen rynkowych w ciagu jednego roku. Definicja ta ujmuje jednak zjawisko inflacji od strony objaw a nie przyczyn powstawania. Odpowiedzi na to pytanie będzie tlumaczyc zjawisko wzrostu cen, a pierwszym ekonomista któremu udalo się na nie odpowiedziec był Keynes. Wprowadzil on pojecie tzw. waskich gardel które polegalo na tym ze w miare wzrostu popytu wzrasta produkcja do momentu wykorzystania jej calkowitej zdolnosci i w tym czasie nie ma zjawiska wzrostu cen, wzrasta natomiast dochod narodowy. Gdy zdolnosci produkcyjne wyczerpia się pojawiaja się waskie gardla produkcyjne, nastepuje wzrost zatrdunienia i plac, wzrost kosztow produkcji i cen, ilustruje to nastepujacy wykres: odcinek Y1-Y2 obrazuje wzrost dochodu narodowego bez wzrostu cen, nastepuje tu wyczerpanie się mocy przerobowych przy Y max, dalej dochod narodowy nie ulega zmianie, natomiast nastepuje wzrost cen wywolanych nadmiernym popytem, rozkreca się spirala inflacyjna, place gonia ceny, a te rosna wskutek wzrostu plac i kosztow. Model ten jest typowym przykladem inflacji ciagnionej przez popyt. Inflacja kosztowa Wedlug teorii kosztowej odpowiedzialnym za wzrost cen jest rosnacy poziom plac, wywolany przykladowo przez zwiazki zawodowe, lub monopole które zwiekszaja swe zyski metodami pozakonkurencyjnymi, nastepuje wzrost kosztow i cen. Inna przyczyna wzrostu kosztow produkcji może być wzrost cen surowcow mineralnych, przykladowo ropy naftowej. przykladem może być kryzys naftowy w latach 1973-74 który wywolal szok cenowy. Poziom inflacji wrosl wówczas przykladowo w USA z 3% do 9% w Wielkiej Brytanii z 5% do 15%. Inflacja strukturalna Trzecim rodzajem inflacji wystepujacym także w Polsce jest inflacja wywolana przemianami strukturalnymi w systemie gospodarczym, typowe dla gospodarek o systemie rynku planowego przy przejsciu na system wolnorynkowy. Zmiana struktury gospodarczej pociaga za soba koszty finansowe, przykladowo zakupu nowych technologii, zatrudnienia wysoko wykfalifikowanej kadry, koszty te znajduja swoje odbicie w podniesieniu cen przynajmniej w pewnym okresie czasu. Monetarystyczna teoria inflacji Inna szkole niż keynesisci wytlumaczenia przyczyn powstawania inflacji reprezentuja monetarysci. Twierdza oni ze istnieje przyczynowo-skutkowy zwiazek miedzy podaza pieniadza a poziomem cen, który jest scisle zwiazany i tlumaczy przyczyny inflacji. Wynika ona po prostu z nadmiernej podazy pieniadza na rynku, ktorej nie towazyszy odpowiedni wzrost produktu narodowego. Podaz pieniadza powinna rosnac w tempie wzrostu dochodu narodowego, inflacja staje się wylacznie zjawiskiem pienieznym, jest to zblizone do teorii popytowej, gdzie zbyt duza podaz pieniadza budzi nadmierny popyt, sprowadzona jedynie do aspektow pienieznych. Skutki inflacji Inflacja zwlaszcza dwu i wiecej cyfrowa bywa zabojcza dla gospodarki danego panstwa. Rodzi niepewnosc w przewidywaniu zyskow, zniecheca do podejmowania inwestycji, jej wzrost powoduje wzrost stopy procentowej, spadek zainteresowania kredytami, co wplywa niekorzystnie na inwestycje. Inflacja na dluzsza mete prowadzi do dewaluacji waluty i podrozenia importu, co powoduje dalszy wzrost cen krajowych. Wplywa również negatywnie na rynek papierow wartosciowych i zakloca tym samym dzialalnosc calego systemu finansowego panstwa. Obniza tez realne dochody ludnosci, wprowadza niepewnosc jutra. Mniejsze znaczenie ma inflacja pelzajaca, czyli jednocyfrowa, w ograniczonych iloscia jest nie do unikniecia i może stymulowac dodatnio rynek krajowy, a nadmierne jej zwalczanie może doprowadzic do recesji. Duzo gorsze efekty może budzic inflacja galopujaca, czyli dwucyfrowa, może ona wymknac się spod kontroli panstwa i banku centralnego i wejsc w faze hiperinflacji trzycyfrowej, co dziala destrukcyjnie na gospodarke i destabilizujaco na stosunki spoleczno-polityczne. Sposoby walki z inflacja Teorie monetarystyczne Walka z inflacja zalezy w duzym stopniu od diagnozy przyczyn jej powstania, a i tu trudno znalezc jednoznaczne metody. Wedlug monetarystow i ich szkoly ktorej prekursorem był laureat nagrody Nobla, amerykanski ekonomista M. Friedman, inflacja jako zjawisko czysto monetarne może być zwalczona przy pomocy umiejetnej regulacji podazy pieniadza w wyrazeniu realnym. Należy doprowadzic do sytuacji gdzie realna podaz pieniadza będzie rosla w tempie odpowiadajacym popytowi wynikajacemu ze wzrostu dochodu narodowego, ilosc pieniadza wiec powinna zrownac się z popytem na jego zasoby i zahamowac wzrost cen. W ten oto sposób dzialaniami wylacznie rynkowymi, Bank Centralny poprzez regulacje stopami procentowymi i rezerwami może czuwac nad rozwojem inflacji. Teorie neokeynesistowskie Zakladaja one ze wzrostowi dochodu narodowego towarzysza wiecej niż proporcjonalny wzrost cen, nawet gdy zdolnosci produkcyjne nie sa w pelni wykorzystane ( co przeczy tradycyjnej teorii Keynesa który w tym upatrywal wlasnie przyczyny inflacji). Przyczyny wzrostu cen sa wiec bardziej zlozone i należy z nimi walczyc poprzez hamowanie wzrostu plac, ograniczanie deficytu budzetowego oraz regulacje doplywu pieniadza przez Bank Centralny. Nie mala jest tez ranga rzadu który stara się przekonywac zwiazki zawodowe przed nadmiernymi rozczeniami placowymi. Inflacja a bezrobocie Teoria Phillipsa A.W. Phillips, ekonomista z Nowej Zelandii odkryl zaleznosc miedzy rozwojem bezrobocia i inflacji, ktorych zwiazek jest odwrotnie proporcjonalny, tzn. wzrostowi inflacji towarzyszy spadek bezrobocia i odwrotnie. Na tej podstawie stworzyl swoja krzywa która weszla do ekonomii pod nazwa jego nazwiska. Przesuniecie z punktu A do B na krzywej obrazuje spadek bezrobocia któremu towarzyszy wzrost inflacji. Przesuniecie z A do C oznacza natomiast spadek inflacji przy jednoczesnym wzroscie bezrobocia, ta zaleznosc nazwano zjawiskiem wymiennosci, czyli wyboru cos za cos. Zmniejszajac bezrobocie zwiekszamy automatycznie podaz pieniadza i inflacje, ktorej zmniejszenie warunkuja restrykcje monetarne i budzetowe, które to przyczyniaja się do recesji i wzrostu bezrobocia. Ta zbieznosc istniala do lat 60-tych, po pojawieniu się nowych niekorzystnych zjawisk i stagnacji gdzie produkcja spada a ceny mimo to wzrastaja wraz z bezrobociem, krzywa ulega modyfikacji do punktu D, zwlaszcza pod wplywem gwaltownych skokow cen surowcow w tym glownie ropy naftowej. Teoria Friedmana Ekonomisci klasyczni w odroznieniu od Keynesai Phillipsa zaprzeczyli istnieniu przymusowego bezrobocia, które wedlug Keynesa było wynikiem niedostatecznego globalnego popytu. Twierdzili oni ze istnieje bezrobocie dobrowolne i naturalne wynikle z naturalnych cech jakimi sa fluktuacja ludnosci i brakiem checia podjecia pracy przy danej stawce placy realnej. Stopa bezrobocia jest zatem niezalezna od stopy inflacji, przedstawiona zaleznosc ma ksztalt inny niż krzywa Phillipsa: jak widac krzywa przybiera ksztalt linii prostej, wiec jest niezalezna od inflacji. Pojecie naturalnej stopy bezrobocia wprowadzil ekonomista amerykanski M. Friedman, motywujac ja tym ze jeśli bezrobocie wzrasta ponad stope naturalna, place spadaja zwieksza się rentownosc produkcji i wzrasta zatrudnienie, spadek bezrobocia naturalnego wzmaga zadania placowe i obniza rentownosc co jest wynikiem wzrostu bezrobocia do poziomu naturalnego. Ilustruje to wykres gdzie bezrobocie waha się miedzy stopa procentowa 3-5 a jednoczesnie jest niezalezne od inflacji, co obrazuja krzywe na poszczegolnych stopniach stop inflacji, ich przebieg jest niezmienny. Reasumujac, w rozwoju ekonomii naszego stulecia wyksztalcily się dwa kierunki klasycystyczny zwany tez monetarnym i keynesowski, rozniace się przede wszystkim spojrzeniem na glowne problemy z jakimi borykaja się dzisiejsze gospodarki, mianowice na inflacje i bezrobocie. Ekonomisci klasyczni wykazuja ze bezrobocie nie jest problemem, bo reguluje się samo w sobie a inflacja może i powinna być zredukowana do minimum przy rozmiarach dochodu narodowego odpowiadajacym zdolnosciom produkcyjnym, glownym problemem jest wiec walka z inflacja. Szkola keynesowska natomiast za glowny problem uwaza bezrobocie i walke z nim, natomiast inflacja pelzajaca jest nieszkodliwa i nie wymaga wiekszej uwagi ze strony rzadu. Mysle ze przedstawilem calosc zagadnienia mozliwie jasno, na koniec proponuje male referendum na temat tych dwoch szkol, która z teorii jest sluszniejsza, czy walka z bezrobociem czy tez z inflacja.

Teoria równowagi rynkowej

Teoria Keynesa

Zagregowany popyt i podaz Na dochod narodowy możemy patrzec od strony zagregowanej podaży dobr i usług wytworzonych w ciagu roku, jak i od strony zagregowanego popytu na dobra i uslugi, wynikajacego z wydatkow podmiotow gospodarczych. Od strony popytowej zależnosc miedzy poziomem cen a realnym dochodem narodowym jest odwrotnie proporcjonalna, czyli obniżka poziomu cen powoduje wzrost sily nabywczej pieniadza i chec zakupienia dobr jak i jej możliwosc wzrasta, wzrasta tez popyt inwestycyjny, bo przy spadku cen spada też stopa procentowa i popyt na kredyty zwieksza się. Gdy ceny wzrastaja, mamy do czynienia z sytuacja odwrotna, spada sila nabywcza pieniadza, rosnie stopa procentowa od kredytow, spada popyt i dochod narodowy. Od strony podazowej relacje miedzy cenami a dochodem narodowym S.A. wprost proporcjonalne, czyli wzrost cen powoduje dostarczenie bodzcow do wiekszej produkcji, tym samy podaz zwieksza się zwiekszajac dochod narodowy. Zaleznosci wzajemne popytu i podazy od ceny ilustruje ponizszy wykres: Krzywa popytu Pa1 przecina się w punkcie rownowagi gospodarki E1 z krzywa podazy Sa1, przy dochodzie narodowym Y1 i poziomie cen C1. W wypadku wzrostu popytu, spowodowanym przykladowo przez wzrost plac, lub innego zrodla wzrostu ilosci pieniedzy w obiegu nastepuje przesuniecie krzywej do Pa2, poziom cen wzrasta do C2, ustala się nowy punkt rownowagi E2. W odwrotnym przypadku gdy podaz nagle wzrosnie, wówczas krzywa Sa1 przesuwa się do Sa2, ceny spadaja do punktu C3 dochod narodowy wzrasta do Y3.

Teoria Neoklasyczna

Prawo rynku Saya Neoklasyczna teoria równowagi rynków siega jeszcze do XIX wiecznego prawa sformuowanego przez francuskiego ekonomiste B. Saya. Wyszedł on z założenia że wzrost produkcji stwarza odpowiedni wzrost popytu, gdyż wartosc produkcji tworzy sume dochodów wydatkowanych na zakup wyprodukowanych dóbr, dlatego nadprodukcja lub jej niedostatek nie sa możliwe. Jeśli wydje się mniej na konsumpcje to wzrastaja wydatki inwestycyjne i na odwrót, mechanizmy rynkowe nie dopuszczaja do stanu nierownowagi rynkowej i bezrobocia. Ekonomisci neoklasyczni rozwineli te teorie zaleznosci miedzy stopa procentowa a inwestycjami i oszczednosciami, jak i miedzy poziomem plac a liczba zatrudnionych, przy założeniu wolnego rynku i elastycznie zmieniajacych się płac. Spór wiec miedzy wyznawcami teorii klasycznej a keynesistami toczył się o to co decyduje o poziomie dochodu narodowego, popyt czy podaż, jak również czy równowaga gospodarcza możliwa jest przy różnym poziomie wykorzystania mocy produkcyjnych. Do mechanizmów samoregulujacych rynek należa stopy procentowe, które reguluja poziom oszczednosci i inwestycji. Gdy stopa procentowa spada, popyt na kredyt rosnie, inwestycje wzrastaja, gdy rosnie popyt na kredyt zmniejsza się i inwestycje maleja. Zaleznosc oszczednosci od stopy procentowej jest odwrotna, przy spadku również spada popyt na oszczedzanie, przy wzroscie stop wklady wzrastaja. Stopa procentowa znajduje się na poziomie rownowagi gdy I=O czyli inwestycje rownaja się oszczednosciom, obrazuje to nastepujacy wykres: Przy stopie procentowej r2 wystepuje nadwyżka O nad I, uklad nierownowagi doprowadzi do obnizenia stopy do r1, podobnie przy r3 doprowadzi do podwyższenia do r1. W ten sposób dziala mechanizm warunkujacy stala rownowage oszczednosci i inwestycji. Oszczednosci niejako automatycznie przeksztalacaja się w inwestycje, dlatego sens oszczedzasnia w ekonomii klasycznej odgrywał niemała role.

Teoria rynku pracy Druga ważna czescia teorii równowagi jest teoria rynku pracy, która wychodzi z zależnosci miedzy płaca realna a zatrudnieniem. Przedsiebiorcy reaguja odwrotnie proporcjonalnie w stosunku do zmiany poziomu płac, pracownicy zas wprost proporcjonalnie. Przy doskonałej konkurencji wszelkie zachwiania równowagi uruchamiaja mechanizmy korygujace, sprowadzajace płace do poziomu równowagi. obrazuje to poniższy wykres: Zakładajac teraz że jeśli inwestycje rowne sa oszczednosciom, a popyt na prace i jej podaż na poziomie płacy realnej z produktywnoscia krancowa i pełnym zatrudnieniem, to dochod narodowy wytwarzany jest na poziomie pełnego wykorzystania mocy produkcyjnych, stad też krzywa podaży jest pionowa i niezależna od poziomu cen. Jeśli teraz nastapi wzrost ilosci pieniadza w obiegu wzrosnie popyt z Pg1 do Pg2, wzrosna również płace nominalne tak że płace realne nie ulegna zmianie, zmieni się popyt nominalny, ale nie realny, dochod realny i zatrudnienie pozostana bez zmian. W ten sposób mechanizm rynkowy elastycznych cen i płac oraz stopy procentowej utrzymuje dochod narodowy na stałym poziomie w granicach pełnego wykorzystania zdolnosci produkcyjnych.

---