Paweł Jurecka

Nr 175222

Zanieczyszczenie powietrza w południowej części Wrocławia na podstawie porostów znajdujących się w Parku Południowym

1. Wprowadzenie

Celem przeprowadzanych badań jest określenie stopnia zanieczyszczenia powietrza w południowej części Wrocławia na podstawie ilości oraz formy w jakiej występują porosty na tamtejszych drzewach. Do interpretacji wyników posłuży nam skala zamieszczona w załączniku 1.

Porosty są organizmami zaliczanymi do królestwa grzybów, składającymi się z dwóch składników - grzybowego i glonowego powiązanych symbiozą nierozłączną (w przeciwieństwie do glonu grzyb nie potrafi egzystować samodzielnie\ Grzyb i glon tworzą organizm o zupełnie nowych właściwościach, dzięki czemu porosty mogą egzystować w miejscach często niedostępnych dla innych form życia. Plechy porostów mają postać różnokolorowych ziarnistych lub skorupiastych nalotów, łusek, listków bądź krzaczków. Powszechne występowanie epifitów, przy stosunkowo dużej ich wrażliwość na toksyny w zanieczyszczonym powietrzu, zostało wykorzystane do wstępnej oceny stopnia skażenia środowiska (lichenoindykacja), taksony z innych grup ekologicznych spełniają wyłącznie rolę pomocniczą. Do najbardziej narażonych zalicza się gatunki o plechach najbardziej

rozbudowanych, czyli krzaczkowate. Natomiast najmniejszą wrażliwością cechują się porosty

o plechach skorupiastych, które również są zróżnicowane pod względem odporności na

zanieczyszczenia

Właściwości porostów z których wynika mała odporność na zanieczyszczenia:

- braku tkanki okrywającej, następuje wtedy bezpośrednia infiltracja kwaśnych deszczy, suchej depozycji,
- małej zdolności przystosowawczej,
- niskiej tolerancji na zanieczyszczenia,
- małej ilości chlorofilu, nawet jego niewielki rozkład pod wpływem toksyn jest bardzo szkodliwy.

Porosty mogą w różny sposób reagować na zanieczyszczenia. Np. poprzez zmianę barwy i degradację plech porostowych.

Park Południowy

Park we Wrocławiu, mieszczący się w południowej części osiedla Borek. Zaliczany jest do parków krajobrazowych o dużych walorach kompozycyjnych i dendrologicznych.

W przeciwieństwie do innych parków miasta utworzono go od podstaw, a nie poprzez adaptację terenów leśnych. W 1877 r. właściciel ziemski znacznych terenów m.in. na południowych obrzeżach Wrocławia, w tym części Borku i pobliskich Partynic, znany wrocławski kupiec i filantrop Julius Schottländer, przekazał park miastu w zamian za przyłączenie Borku do miejskiej sieci gazowniczej, wodociągowej i kanalizacyjnej.

Od 1995 r. park ma status zabytku przyrody. Rośnie w nim 109 gatunków roślin; do atrakcji parku należą ciekawe okazy dendrologiczne cypryśnika błotnego ,tulipanowca amerykańskiego , orzesznika pięciolistkowego , platana i rzadko spotykanej w Polsce odmiany kasztanowca .

2 Sposób przeprowadzenia badań

Badania przeprowadzono zgodnie z metodą,

opierającą się na założeniu, że największą wrażliwością na zanieczyszczenia charakteryzują

się gatunki o plechach najsilniej rozbudowanych i odstających od podłoża.

W parku południowym wybrano losowo 50 drzew (starano się o równomierne rozmieszczenie badanych roślin). Na wybranych drzewach odnotowano (lub nie) obecność glonów oraz określono :

• Stopień pokrycia

• Gatunek drzewa

• Wysokość występowania porostów

• Formę porostu

Do zinterpretowania wyników posłużono się następującą skalą:

Bardzo wrażliwe Mało wrażliwe

krzaczkowate >> listkowate >> skorupiaste

3. Wyniki
Lp.	forma	pokrycie	wys. występowania	gatunek
	morfologiczna	[%]		drzewa
1	skorupiaste	<5	0,8	dąb
2	skorupiaste	15	1,5	lipa
3	listkowate	<5	1,5	lipa
4	listkowate	<5	całe drzewo	lipa
5	listkowate	<5	2	dąb
6	listkowate	<5	2	dąb
7	skorupiaste	<5	2	dąb
8	listkowate	<5	2	dąb
9	skorupiaste	30	całe drzewo	dąb
10	skorupiaste	<5	2	dąb
11	skorupiaste	<5	2	lipa
12	listkowate	<5	2	lipa
13	brak			buk
14	skorupiaste	<5	2	lipa
15	listkowate	<5	2	lipa
16	skorupiaste	<5	1,5	lipa
17	listkowate	<5	2	lipa
18	skorupiaste	<5	2	lipa
19	skorupiaste	<5	1,5	dąb
20	listkowate	<5	1,5	dąb
21	skorupiaste	20	2	lipa
22	listkowate	<5	całe drzewo	grab
23	skorupiaste	<5	1,5	lipa
24	listkowate	<5	1,5	kasztanowiec
25	skorupiaste	<5	1,5	kasztanowiec
26	skorupiaste	10	2	lipa
27	listkowate	<5	2	dąb
28	skorupiaste	<5	2	dąb
29	listkowate	<5	2	buk
30	skorupiaste	<5	2	olsza
31	listkowate	40-50	2	klon
32	listkowate	15	2	wierzba
33	brak			dąb
34	brak			dąb
35	brak			buk
36	brak			buk
37	brak			dąb
38	brak			buk
39	skorupiaste	<5	1	lipa
40	listkowate	<5	1	lipa
41	skorupiaste	<5	1,5	lipa
42	skorupiaste	<5	1,5	lipa
43	skorupiaste	30	3	topola
44	listkowate	<5	1,5	grab
45	skorupiaste	<5	1,5	grab
46	skorupiaste	20	2	klon
47	listkowate	<5	0,5	klon
48	skorupiaste	<5	2	dąb
49	skorupiaste	<5	1,5	dąb
50	skorupiaste	<5	1	dąb

Dyskusja

Na terenie parku południowego brak porostów krzaczkowatych (najbardziej wrażliwych na zanieczyszczenia) . Najwięcej tutaj form skorupiastych które stanowią 61% wszystkich oznaczonych porostów . Można znaleźć tutaj formy listkowate które stanowią pozostałe 39% porostów. Taki stan rzeczy pozwala umieścić południowy Wrocław w IV strefie wg VII stopniowej skali. Podobne badania przeprowadzono na terenie Szczecina. Miasto to znalazło się w III strefie wg tej samej skali.

Należy wziąśc pod uwagę że park południowy jest nieco oddalony od ścisłego centrum co zmniejsza ilość docierających tam zanieczyszczeń. W Szczecinie badania były przeprowadzone w kilku punktach miasta. Może być to głównym czynnikiem przez który Wrocław wypadł w tych badaniach lepiej.

Porosty występują na korze różnych gatunków drzew . Formy skorupiaste

i listkowate licznie możemy spotkać na korze takich gatunków, jak: dąb, grab, kasztanowiec,

klon, lipa.

Obserwacja miejsca występowania porostów pozwoliła na wyznaczenie gatunków

drzew preferowanych przez poszczególne formy morfologiczne. Zauważono, że na większości

badanych buków porosty w ogóle nie występują, a jeśli są obecne - posiadają plechy

listkowate. Form listkowatych nie zaobserwowano natomiast na olszy i topoli, a

skorupiastych form porostów nie znaleziono na korze buka oraz wierzby.

Wnioski

Dane ukazują, iż na terenie parku południowego najbardziej popularne są porosty skorupiaste. Formy krzaczkowate nie występują, na 14 % drzew brak jakichkolwiek porostów. Najokazalsze formy porostów znalezione zostały w centrum parku, co najprawdopodobniej ma związek z większa odległością od źródeł zanieczyszczeń (dróg), niż w przypadku pozostałych stanowisk, jak również z redukcją ilości zanieczyszczeń na skutek pochłaniania przez otaczające stanowisko pasy zieleni. Całkowity brak porostów odnotowano dla stanowisk znajdujących się najbliżej ul . Powstańców Śląskich (jednej z głównych tras komunikacyjnych Wrocławia), co może mieć związek z emisją spalin samochodowych, zawierających m.in. związki siarki. Na podstawie dokonanej analizy Park Południowy został zakwalifikowany do - IV - STREFY O OSŁABIONEJ WEGETACJI (opis stref w załączniku)

Załącznik nr. 1

I - o szczególnie silnie zanieczyszczonym powietrzu (= bezwzględna pustynia porostowa), która charakteryzuje się całkowitym brakiem porostów nadrzewnych;

II - o bardzo silnie zanieczyszczonym powietrzu (= względna pustynia porostowa), w której występują tylko najbardziej odporne na zanieczyszczenia porosty o plechach skorupiastych: misecznica proszkowata i liszajec;

III - o silnie zanieczyszczonym powietrzu (= wewnętrzna strefa osłabionej wegetacji), w której, poza gatunkami skorupiastymi, rosną również porosty łuseczkowate; gatunkami wskaźnikowymi są: brudziec kropkowaty, paznokietnik ostrygowy, obrost wzniesiony i złotorost postrzępiony;

IV - o średnio zanieczyszczonym powietrzu (= środkowa strefa osłabionej wegetacji), w której występują już porosty o plechach listkowatych; strefę tę wyróżniają: pustułka pęcherzykowata i tarczownica bruzdkowana;

V - o względnie mało zanieczyszczonym powietrzu (= zewnętrzna strefa osłabionej wegetacji), którą wyróżniają mniej wrażliwe na zanieczyszczenia porosty krzaczkowate: mąkla tarniowa, mąklik otrębiasty i odnożyce; występują one nielicznie, a ich plechy są małe i zdeformowane;

VI - o nieznacznie zanieczyszczonym powietrzu (= wewnętrzna strefa normalnej wegetacji), gdzie gatunki wyróżniające strefę V są typowo wykształcone, a ponadto rosną tu wrażliwe porosty listkowate i krzaczkowate: włostka brązowa, brodaczka kępkowa i płucnik modry;

VII - o powietrzu czystym lub ze znikomą zawartością zanieczyszczeń (= typowa strefa normalnej wegetacji), w której jedynym czynnikiem ograniczającym są naturalne warunki siedliskowe; występują tu bardzo wrażliwe gatunki z rodzajów: włostka, granicznik, pawężniczka, brodaczka i in.

---