BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

przedmiot: Polityka bezpieczeństwa temat nr 1; Problemy bezpieczeństwa w nauce o stosunków międzynarodowych

SECURITOLOGIA JAKO NAUKA

NURTY I DZIEDZINY;

GEOSTRATEGIA I GEOPOLITYKA

POLEMOLOGIA

IRENOLOGIA

ELEMENTY NAUKI O STOSUNKACH MIĘDZYNARODOWYCH

BIBLIOGRAFIA

1. Cziomer E., Zyblikiewicz L.W., Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, PWN, Warszawa-Kraków 2000 i kolejne;

2. Kukułka J., Wstęp do nauki o stosunkach międzynarodowych, Oficyna Wydawnicza ASPRA - Warszawa 2000.

3. Zięba R. (red.), Wstęp do teorii polityki zagranicznej państwa, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004.

4. Zięba R., Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego, Scholar, Warszawa 2003.

POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA

Definicje bezpieczeństwa

Stan pewności, spokoju, zabezpieczenia, czyli braku zagrożenia i ochrony przed niebezpieczeństwami;

Zaspokojenie takich potrzeb, jak: istnienie, przetrwanie, całość, tożsamość, niezależność, spokój, posiadanie, pewność rozwoju;

Wartość współtworząca inne niezbędne człowiekowi wartości, określony cel, którego utrata czyni iluzorycznym rozwój i dobrobyt;

Podstawowa potrzeba państwa i systemów międzynarodowych, brak bezpieczeństwa oznacza niepokój i poczucie zagrożenia.

Aspekty bezpieczeństwa, niezbędne składniki pełnego bezpieczeństwa każdego podmiotu

Bezpieczeństwo wewnętrzne, czyli stabilność i harmonijność wewnętrzna danego państwa lub podmiotu zbiorowego;

Bezpieczeństwo zewnętrzne, czyli brak zagrożenia ze strony innych państw, podmiotów stosunków międzynarodowych.

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE I MIĘDZYNARODOWE

W nauce o stosunkach międzynarodowych występuje podział na:

bezpieczeństwo międzynarodowe

bezpieczeństwo narodowe

BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE

Bezpieczeństwo międzynarodowe łączy bezpieczeństwo państwa oraz innych uczestników stosunków międzynarodowych ze sposobem zorganizowania i funkcjonowania środowiska międzynarodowego.

Jest więc niejako następstwem ścisłego związku między bezpieczeństwem poszczególnych państw, a innymi podmiotami stosunków międzynarodowych: organizacji międzynarodowych, wspólnot, sojuszy, wielkich korporacji

BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE

Brak obiektywnie istniejących zagrożeń i subiektywnych obaw oraz zgodne dążenie i działanie społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony określonych wartości państwowych i pozapaństwowych (społecznych) za pomocą norm, instytucji i instrumentów zapewniających pokojowe rozstrzyganie sporów oraz tworzenie gospodarczych, społecznych, ekologicznych i innych przesłanek dynamicznej stabilności i eliminowania zagrożeń

BEZPIECZEŃSTWO MIĘDZYNARODOWE

Według H. Morgenthau jest to

„wartość chroniona w ramach polityki bezpieczeństwa, która obejmuje integralność terytorialną oraz zachowanie instytucji państwa”.

Według D.Fischera bezpieczeństwo międzynarodowe w zakresie przedmiotowym obejmuje:

” zespół uwarunkowań, w których państwa nie czują się zagrożone atakiem militarnym oraz presją polityczną lub gospodarczą mając możliwość swobodnej realizacji własnego rozwoju i postępu”.

Pojęcie bezpieczeństwa międzynarodowego

Służy najczęściej do określania bezpieczeństwa pewnej grupy państw, chociaż nie jest z nim tożsame. Obejmuje nie tylko wartości egzystencjonalne pojedynczych państw, ale też wartości wspólne, takie jak: stabilność, pokój, równowaga, współpraca.

O istocie bezpieczeństwa międzynarodowego stanowi zespół warunków, norm i mechanizmów międzynarodowych, które zapewniają każdemu państwu poczucie pewności istnienia, przetrwania
i swobód rozwojowych bez nacisków z zewnętrz.

Stabilność bezpieczeństwa międzynarodowego zależy od stopnia zgodności interesów państw danego systemu.

Związki bezpieczeństwa z zagrożeniem

Zagrożenie to stan psychiki lub świadomości wywołany postrzeganiem pewnych zjawisk jako niebezpiecznych.

Percepcja zagrożeń ma duże znaczenie dla poczucia bezpieczeństwa. Jeśli odczuwane niebezpieczeństwo rzeczywiście istnieje, to mamy do czynienia z realnym zagrożeniem i faktycznym brakiem bezpieczeństwa.

Jeśli natomiast zjawisko postrzegane jako zagrożenie - nie jest groźne, to mamy do czynienia z mispercepcją (fałszywą percepcją).

Różnice pomiędzy zagrożeniami i wyzwaniami

Wyzwania mają w znacznej mierze charakter subiektywny i państwa mogą je określać samodzielnie, a nawet postrzegać je jako zagrożenia, co może prowadzić do obsesji.

W doktrynie stosunków międzynarodowych znany jest tzw. dylemat bezpieczeństwa, rozumiany jako gra o sumie zerowej. Wyraża on konstatację, że wzrost bezpieczeństwa jednego państwa powoduje automatycznie spadek poczucia bezpieczeństwa przez inne państwa. Trudno jednoznacznie ocenić intencje drugiej strony - zbrojenia mogą mieć na celu zarówno obronę, jak i atak.

Bezpieczeństwo można rozumieć negatywnie bądź pozytywnie. W rozumieniu negatywnym zwraca się przede wszystkim uwagę na brak zagrożeń, w pozytywnym zaś traktuje je jako stan pewności, przetrwania, swobód rozwojowych.

Założenia polityki obronnej RP

Specyfika zmiennego środowiska bezpieczeństwa pozwala zdefiniować następujące rodzaje zagrożeń oraz wyzwania:

zagrożenia realne - obiektywne istniejąca możliwość wystąpienia niekorzystnych zjawisk dla stabilności i bezpieczeństwa, wymagająca użycia sił
i środków wojskowych;

zagrożenia potencjalne - zjawiska mogące negatywnie wpływać na bezpieczeństwo państwa
i wymagające zachowania określonych zdolności wojskowych;

wyzwania - trwałe tendencje w środowisku bezpieczeństwa, wymagające identyfikacji i podjęcie działań niemilitarnych.

Żywotne interesy

Zapewnienie bezpieczeństwa narodowego jest naczelnym zadaniem polityki zagranicznej państwa, zaś celem narodowej polityki bezpieczeństwa - ochrona państwa i społeczeństwa przed zagrożeniem płynącymi z zewnątrz. Bezpieczeństwo narodowe ma za zadanie chronić wewnętrznej wartości każdego społeczeństwa i państwa.

Oprócz przetrwania, polityka bezpieczeństwa, obejmuje: suwerenność, niezawisłość państwa, przeżycie ludności, system społeczno-gospodarczy, panującą ideologię, prestiż państwa w środowisku międzynarodowym, interesy własnych obywateli za granicą, postęp gospodarczy, standard życia ludności.

Polskie interesy narodowe

Rzeczypospolita Polska - mając na uwadze swą tożsamość narodową opierając się na historycznych doświadczeniach i współczesnych potrzebach
- za podstawowe wartości, które odzwierciedlają najważniejsze interesy narodowe, uznaje, zgodnie
z art. 5 Konstytucji RP:

niepodległość i nienaruszalność swojego terytorium,

wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli;

dziedzictwo narodowe;

ochronę środowiska.

Rozumienie bezpieczeństwa w ukształtowanym w realiach zimnej wojny środowisku międzynarodowym.

Scentralizowane i suwerenne państwo jako podstawowa jednostka stosunków międzynarodowych;

Traktowanie bezpieczeństwa jako „sumy zerowej”;

Polityka bezpieczeństwa miała chronić dotychczasowy ład;

Podstawowe zagrożenia to zagrożenia militarne;

Bezpieczeństwo definiowano jako brak zagrożeń;

Bezpieczeństwo zorientowane na państwo.

Dlaczego wywołana została dyskusja nad kształtem bezpieczeństwa?

• Koniec zimnej wojny - radykalne zmiany środowiska międzynarodowego;

• Pogłębienie współzależności międzynarodowych i procesy globalizacji;

• Zmiana układu sił między poszczególnymi państwami.

Zmiany zachodzące w środowisku międzynarodowym uruchomiły dyskusję nad nowym rozumieniem bezpieczeństwa i jego dostosowanie do nowych realiów.

Zmiana obszarów zjawisk, które tworzą zagrożenia dla narodów i państw;

- polityczny (pojawienie się OBWE);

- gospodarczy (surowce energetyczne);

- społeczny (nacjonalizmy/napięcia etniczne);

- wojskowy (nowa doktryna obronna);

- ekologiczny ( fundamentalne znaczenie).

Uwzględnianie podmiotów pozarządowych;

Przejście od bezpieczeństwa narodowego do międzynarodowego.

Bezpieczeństwo państwowocentryczne

Dawnej rozumiano bezpieczeństwo państwowocentrycznie jako układ okoliczności, który sprawia, że państwo nie będzie przedmiotem ataku, a przynajmniej, że atak skierowany przeciwko niemu nie będzie miał żadnych szans powodzenia. Wartościami chronionymi, w tym ujęciu, była przede wszystkim integralność terytorialna i niezależność polityczna.

Gwarancję bezpieczeństwa przez całe wieki widziano w sile militarnej i zawieranych sojuszach obronnych.

Takie rozumienie bezpieczeństwa wiązało się z traktowaniem wojny jako instrumentu polityki zagranicznej, jako jej przedłużenia i środka rozwiązywania sporów międzynarodowych.

Obecnie mamy do czynienia z odmilitaryzowanym pojmowaniem bezpieczeństwa i ciągłym poszerzaniem jego treści (wartości chronione) oraz środków jego zapewniania. Świadczą o tym utrwalone już w nauce o stosunkach międzynarodowych takie pojęcia, jak: bezpieczeństwo ekonomiczne, ekologiczne, społeczne (social security).

Środki polityki bezpieczeństwa

podejmowanie w ramach funkcji wewnętrznej państwa - wzmacniane siły wojskowej i gospodarczej, ulepszanie i stabilizacja systemu społeczno-politycznego;

realizowane w ramach funkcji zewnętrznej państwa.

Podstawowe typy polityki i strategii bezpieczeństwa narodowego

Unilateralna (jednostronna).

Multilateralna (wielostronna).

Współcześnie dominuje strategia multilateralna. Większość państw wybiera współpracę z innymi w zapewnieniu sobie bezpieczeństwa. Nawet supermocarstwo musi liczyć się
z innymi państwami i nie może prowadzić wyłącznie egoistycznej polityki. Multilateralizm może przyjmować formy:

zbiorowej obrony,

zbiorowego bezpieczeństwa.

Multilateralizmem nazywamy praktykę koordynacji polityki przez trzy lub więcej państw. Może mieć charakter formalny lub (i) faktyczny. Oprócz samego faktu konsultacji międzypaństwowych w zakresie bezpieczeństwa najczęściej określa się także pewne zasady porządkowania stosunków między tymi państwami.

Sposoby kształtowania bezpieczeństwa międzynarodowego

sojusze polityczno-wojskowe;

równowaga sił;

system bezpieczeństwa zbiorowego;

państwo światowe;

polityka rozbrojenia;

polityka niezaangażowania.

Niektórzy teoretycy i część praktyków twierdzi, że bezpieczeństwo można zapewnić także przez odstraszenie, kontrolę zbrojeń lub politykę ograniczonych wojen. Wydaje się jednak, że sposoby te nie sprzyjają stabilizacji stosunków międzynarodowych.

Sojusz polityczno-wojskowy

Jest historycznie najstarszą formą współpracy militarnej państw oraz zapewniania bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Pod pojęciem sojuszu można rozumieć:

dwu- lub wielostronną umowę międzynarodową,
w której państwa zobowiązują się do udzielenia sobie wzajemnej pomocy w określonej przez siebie sytuacji;

traktat wiążący państwa przyrzeczeniem przyjścia sobie z pomocą zbrojną w okolicznościach określonych w traktacie („casus foederis”, „casus belli”);

długoterminową polityczną relację zawiązaną między państwami dla poprawy ich bezpieczeństwa poprzez agregację ich siły.

Systemy bezpieczeństwa

Do końca XVIII w. pojęcie bezpieczeństwa skoncentrowane było na konfliktach. Definiowano je w kategoriach wojen między państwami i przetrwania państwa.

System westfalski (od 1648 r.) zinstytucjonalizował wojnę jako mechanizm rozwiązywania sporów
i utrzymania równowagi międzynarodowej
w anarchistycznym systemie europejskim.

Z klasycznym systemem równowagi sił mieliśmy do czynienia w tzw. długim wieku XIX (1815-1914).

Od Rewolucji Francuskiej i Kongresu Wiedeńskiego zaczęto obawiać się o bezpieczeństwo wewnętrzne, rozumiane jako ochrona panującego porządku przed wewnętrzną rewolucją (wewnętrzny wymiar bezpieczeństwa).

Systemy bezpieczeństwa (c.d.)

System wiedeński przez sto lat radził sobie z konfliktami
i wojnami między mocarstwami europejskimi. Oparty był na równowadze i wspólnym podejmowaniu decyzji w kwestiach bezpieczeństwa europejskiego. Starano się poprzez wzajemne ustępstwa znajdować rozwiązania satysfakcjonujące wszystkie państwa. System załamał się wraz z wybuchem I wojny światowej.

Pierwszy system zbiorowego bezpieczeństwa stworzono
w okresie międzywojennym w oparciu o Ligę Narodów. Organizacja ta nie spełniła jednak swojej roli ze względu na agresywną politykę Niemiec i Związku Radzieckiego oraz fakt, że nie była organizacją powszechną (tylko W. Brytania
i Francja z wielkich mocarstw przez całe 20-lecie były jej członkami). Skutki II wojny światowej zmusiły państwa do zreformowania systemu Ligi Narodów i stworzenia systemu zbiorowego bezpieczeństwa w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Zbiorowa obrona i system zbiorowego bezpieczeństwa różnią się pod względem czterech kryteriów:

1. Pochodzenia zagrożenia - system zbiorowego bezpieczeństwa skierowany jest do wewnątrz i ma zapewnić wszystkim jego członkom bezpieczeństwo w razie zagrożenia ze strony uczestników systemu (przekładając to na stosunki wewnątrzpaństwowe można go porównać z policją). Zbiorowa obrona skierowana jest na zewnątrz, przeciw ewentualnemu agresorowi spoza systemu (porównanie z siłami zbrojnymi państwa). W systemie zbiorowego bezpieczeństwa nie ma
   z góry określonych koalicji ani wrogów, jest to sojusz uniwersalny.

2. Uniwersalności systemu - system zbiorowej obrony
   z założenia ma ograniczone członkostwo, natomiast system zbiorowego bezpieczeństwa powinien obejmować wszystkie istotne państwa.

Zbiorowa obrona i system zbiorowego bezpieczeństwa różnią się pod względem czterech kryteriów:

3. Instytucjonalizacji systemu - system zbiorowego bezpieczeństwa musi być zinstytucjonalizowany, musi posiadać organizację wewnętrzną, która podejmowałaby decyzje o interwencji; prawo do zbiorowej obrony jest zagwarantowane w Karcie Narodów Zjednoczonych (art. 51),

4. Pełnionych funkcji - celem zbiorowej obrony jest ochrona członków przed agresją na ich terytorium (tylko) przy użyciu środków militarnych. W zakres systemu zbiorowej obrony nie wchodzą operacje pokojowe, dyplomacja prewencyjna, pokojowe rozwiązywanie sporów, interwencje humanitarne, które to instytucje są nieodłącznymi elementami systemu zbiorowego bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo kooperacyjne

Współczesne państwa stoją przed konieczności wspólnego, kooperacyjnego zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Wynika to nie tylko z rozwoju doktryny bezpieczeństwa, dojrzałości społeczeństw poszczególnych państw do takich rozwiązań, ale jest koniecznością ze względu na takie problemy
i zagrożenia o zasięgu globalnym, jak: problem broni jądrowej, niestabilność polityczna wielu państw postsocjalistycznych, powiększanie się dysproporcji rozwojowych między Północą i Południem, problem zadłużenia międzynarodowego, głód i przeludnienie
w Trzecim Świecie, wyczerpywanie się surowców naturalnych, zagrożenia ekologiczne.

Bezpieczeństwo międzynarodowe
a pokój na świecie

Problemem pokoju na świecie, nieodłącznego składnika rozwoju każdego społeczeństwa, jest również ściśle powiązany z kwestią bezpieczeństwa międzynarodowego.

Gdy nie ma pokoju - nie ma bezpieczeństwa,

gdy bezpieczeństwo nie jest zapewnione - pokój jest zagrożony.

Pokój jest istotną wartością państw i systemów międzynarodowych. Skoro tak, to bezpieczeństwa międzynarodowego nie można traktować tylko jako sumy bezpieczeństw narodowych poszczególnych państw, jest bowiem wzmocnione czymś wspólnym dla wszystkich - pokojem. Pokój jest niepodzielny, jest wartością ogólnoludzką, dlatego tylko te koncepcje bezpieczeństwa międzynarodowego są realistyczne, w które wbudowana jest ochrona i umacnianie pokoju.

Zagrożenia według
Strategii bezpieczeństwa UE

Do głównych zagrożeń zaliczono:

1. terroryzm,

2. rozprzestrzenianie broni masowego rażenia,

3. konflikty regionalne,

4. rozpad państwa,

5. przestępczość zorganizowaną.

Problemy gospodarcze i polityczne powodują pojawianie się konfliktów i destabilizacji.

Największym dziś niebezpieczeństwem jest ewentualność uzyskania broni masowego rażenia przez terrorystów i przestępców.

DYNAMIKA I CZYNNIKI EWOLUCJI ZAGROŻEŃ BEZPIECZEŃSTWA MIĘDZYNARODOWEGO

Po zakończeniu zimnej wojny i w warunkach coraz głębszych współzależności międzynarodowych zagrożenia militarne przestają być jedynymi, chociaż w dalszym ciągu istotnymi.
Obok nich pojawiają się polityczne, społeczne, gospodarcze, ekologiczne, a więc wzrasta rola zagrożeń niemilitarnych .

Do zagrożeń ludzkiego wymiaru bezpieczeństwa zaliczono naruszanie praw człowieka, nacjonalizm, rasizm, ksenofobię, szowinizm, antysemityzm, nieprzestrzeganie praw mniejszości etnicznych, fundamentalizm religijny, nietolerancję.

Do głównych dających się zidentyfikować zjawisk i procesów tworzących zagrożenia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego w warunkach procesów globalizacji należą:

wzrost dostępu do technologii produkcji broni masowego rażenia, zwłaszcza broni jądrowej;

większe możliwości działania transnarodowych grup przestępczych, karteli narkotykowych, grup terrorystycznych, co oznacza, ze wraz z procesami globalizacji nastąpiła intensyfikacja transnarodowych zagrożeń bezpieczeństwa;

groźba załamania się cyberprzestrzeni światowych finansów. w tym kontekście formułowany jest pogląd, że światowe rynki finansowe są większym zagrożeniem dla stabilności społeczności międzynarodowej aniżeli bomba atomowa;

powiększanie się obszarów ubóstwa i możliwe na tym tle konflikty tak we wnętrzu państw jak i w środowisku międzynarodowym;

brak zrównoważenia przepływu wartości kulturowych, które głównie z państw bogatych są transmitowane do państw ubogich, co tworzy zagrożenia dla tożsamości kulturowej tych ostatnich;

zmiany w środowisku naturalnym, których efektem są globalne problemy ekologiczne w postaci „efektu cieplarnianego", zaniku warstwy ozonowej czy ginięcia gatunków;

wzrost społecznych napięć we wnętrzu państw, które zagrażają ich spójności i stabilności, ale także środowisku międzynarodowemu.

Nawet pobieżna analiza zagrożeń bezpieczeństwa
w pozimnowojennej Europie i świecie wyraźnie pokazuje zmianę ich charakteru. Dość jednoznacznie określone i globalne zagrożenia okresu zimnej wojny są zastępowane przez wieloznaczne, różnorodne i często bez konkretnej lokalizacji. Tworzą wyzwania nie tylko dla państw i narodów, lecz także pozapaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych. Są bardziej złożone i kompleksowe niż te z okresu zimnowojennej konfrontacji, jednakże mniej apokaliptyczne niż ukształtowany wówczas system wzajemnie gwarantowanego zniszczenia.

Proces zmiany międzynarodowego układu sił w Europie i na świecie.

Na zmianę międzynarodowego układu sił w Europie na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w. wpłynęło wiele czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym.
Do najważniejszych z nich zaliczyć można:

1. strukturalną niewydolność systemu gospodarczego europejskich państw realnego socjalizmu;

2. pojawienie się coraz bardziej zorganizowanej opozycji politycznej;

3. wpływ procesu KBWE;

4. ideologiczną klęskę radzieckiego komunizmu;

5. „pieriestrojkę” w polityce zagranicznej ZSRR;

6. wzrastający opór społeczny i determinację w pragnieniu dokonania przemian ustrojowych;

7. odrodzenie świadomości narodowej ;

8. uwarunkowania geopolityczne.

Wszystkie wyliczone przesłanki trzeba traktować kompleksowo. Będąc zbieżnie ukierunkowanymi wzmacniały się wzajemnie, tworząc tzw. mechanizm samonapędzający się.

Głównymi rezultatami politycznych przeobrażeń w Europie na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w. stały się:

1. zmiany ustrojowe (likwidacja systemu tzw. realnego socjalizmu) w krajach Europy Środkowej (Polsce, Węgrzech, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii i Albanii), a następnie w krajach Europy Wschodniej;

2. zjednoczenie Niemiec (w następstwie m. in. wcześniejszych zmian ustrojowych w NRD), w wyniku którego przestało istnieć jedno z państw europejskich - NRD;

3. rozpad starych (blokowych) powiązań między państwami środkowo
   i wschodnioeuropejskimi (w wyniku rozwiązania UW i RWPG);

4. rozpad państw wielonarodowych w Europie Środkowej i Wschodniej: Jugosławii i ZSRR (także m. in. w związku z podważeniem podstaw ustrojowych) oraz Czechosłowacji;

5. powstawanie nowych form współpracy regionalnej (ze szczególną rolą WNP, dającej przesłanki organizacji o charakterze konfederacji) oraz zawieranie coraz ściślejszych związków państw postsocjalistycznych z państwami i strukturami zachodnimi, a także z innymi organizacjami międzynarodowymi);

6. wyzwolenie procesu kompleksowych przemian: politycznych, gospodarczych, wojskowych i innych.

Zmiana międzynarodowego układu sił zdeterminowała szereg przeobrażeń
w Europie o charakterze:

1. podmiotowym (ilościowym),

2. instytucjonalno-funkcjonalnym (charakter powiązań międzynarodowych),

3. przedmiotowym (sfery: polityczna, gospodarcza, militarna, kulturowa).

W wymiarze podmiotowym

Odnotować należy wzrost liczby państw europejskich
z 35 do 49, jaki dokonał się w następstwie rozpadu państw wielonarodowych (Jugosławii, ZSRR, Czecho-Słowacji) oraz przy tylko dwóch połączeniach państw - przystąpieniu NRD do RFN i utworzeniu federacji między Serbią i Czarnogórą (Federalna Republika Jugosławii, tzw. Nowa Jugosławia).

Zawiązanie się namiastki konfederacji rosyjsko-białoruskiej (Stowarzyszenie Suwerennych Republik,
a następnie Związek Białorusi i Rosji) nie jest jeszcze formalnym zjednoczeniem tych państw i nie powoduje zaniku ich odrębnych podmiotowości prawnomiędzynarodowych na rzecz wspólnej takiej podmiotowości.

Zmiany w wymiarze instytucjonalno-funkcjonalnym w okresie I-połowy lat 90-tych sprowadzają się do:

• likwidacji UW i RWPG;

• rozszerzenia składu jedynej instytucji ogólnoeuropejskiej - KBWE/OBWE z 35 do 55 uczestników

• powiększenie składu Rady Europy z 23 do 39 uczestników

• stowarzyszenie kilku państw postsocjalistycznych z Unią Europejską (Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry) i Unią Zachodnioeuropejską i przyjęcie ich do UE

• włączanie w prace organizacji zachodnich, jak np. Zgromadzenia Północnoatlantyckiego NATO

• tworzenie nowych instytucji wzajemnej współpracy, jak Północnoatlantycka Rada Współpracy NATO, przekształcona w maju 1997 r. w Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego (38 państw) i Forum Konsultacyjne UZE (9 państw do czasu zawieszenia jego działalności)

• instytucjonalizowanie się dotychczasowych form współpracy (m. in. w ramach OBWE, NATO, UZE, UE),

• powstawanie nowych form (instytucjonalnych lub tylko funkcjonalnych) współpracy regionalnej (w tym tzw. nowy regionalizm),

W zakresie przedmiotowym zmiany dotyczą, najogólniej to ujmując, procesów transformacji systemowych i konsekwencji, jakie powodują one dla stosunków międzynarodowych.

Dokonujące się w europejskich państwach postsocjalistycznych transformacje systemowe (reorientacja polityki wewnętrznej i zagranicznej na wszystkich płaszczyznach) zmierzały na ogół do pełnej integracji (reintegracji) ze wszystkimi strukturami zachodnioeuropejskimi.

Procesy integracyjne, trwające także w państwach poradzieckich, również objęły kompleks ich polityki wewnętrznej i zagranicznej, lecz zachowały swą odrębność od transformacji europejskich państw postsocjalistycznych (m. in. niski stopień zaawansowania, większy stopień obciążeń pozostałościami dawnego systemu, mała intensywność reform, specyfika społeczno-kulturowa tamtejszych społeczeństw, geopolityczna bliskość Rosji - bezpośredni zasięg jej bliskich interesów, nieprzesądzony kierunek ewolucji).

Zakres transformacji na obu zarysowanych obszarach powodował też nieuchronną konieczność zmiany dotychczasowej polityki Zachodu wobec tej części kontynentu, zmuszał do reorganizacji wzajemnych powiązań, redefinicji głównych priorytetów, a także wpływał na przekształcenia w zakresie współpracy ogólnoeuropejskiej (płaszczyzny: polityczna, gospodarcza, militarna, kulturowa), implikując szereg ważnych porozumień międzynarodowych (m. in. w zakresie bezpieczeństwa - porozumienia o ograniczaniu oraz redukcji sił zbrojnych i zbrojeń, a także o budowie środków wzajemnego zaufania).

TENDENCJE REDEFINICJI
BEZPIECZEŃSTWA MIDZYNARODOWEGO

Zmiany zachodzące w środowisku międzynarodowym uruchomiły nowe rozumienie bezpieczeństwa, jego redefinicje i dostosowanie i dostosowanie do nowych realiów

Można wyodrębnić cztery kierunki tego procesu:

1. Redefinicję rozumienia bezpieczeństwa w układzie horyzontalnym, dotyczącą jego przedmiotowego zakresu.

2. Redefinicję w układzie wertykalnym dotyczącą poszerzenia zakresu podmiotowego „w dół”, od państwa i narodu do uwzględnienia grup społecznych, a nawet jednostek.

3. Poszerzenie zakresu przestrzennego i wyjście poza obronę granic państwa.

4. Redefinicję działań i politycznej odpowiedzialności za bezpieczeństwo czyli obok rządów państw włączanie organizacji międzynarodowych i podmiotów pozarządowych oraz podejmowanie wielowymiarowych działań na rzecz ładu międzynarodowego.

I. Redefinicja zakresu przedmiotowego

Dotyczy próby określenia obszaru zjawisk, które mogą tworzyć zagrożenia dla narodów i państw, ale jednocześnie działania w ich ramach mogą być istotne dla podniesienia poziomu bezpieczeństwa i jego poczucia. Widoczna jest tu wyraźna tendencja do poszerzania jego pojęcia i obejmowania nim coraz liczniejszych zjawisk. Prowadzi to do ukształtowania się poglądu o wielowymiarowości zjawiska bezpieczeństwa i jego szerokiego rozumienia.

OBEJMUJE PIĘĆ WYMIARÓW

1. Wymiar polityczny

2. Wymiar gospodarczy

3. Wymiar społeczny lub humanitarny

4. Wymiar wojskowy

5. Wymiar ekologiczny

II. Redefinicja zakresu podmiotowego

Dotyczy określenia podmiotów, które podlegają ochronie w ramach polityki bezpieczeństwa oraz pomiotów, których działania w nowych realiach środowiska międzynarodowego są istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa. Zagadnienie to związane jest pytaniem: czyje bezpieczeństwo ? Czy tylko państwa, jak uważano jeszcze do niedawna, są jedynymi podmiotami bezpieczeństwa w stosunkach międzynarodowych, czy także podmioty pozarządowe, jak zorganizowane grupy społeczne, a nawet jednostki?

Przemijanie ładu westfalskiego w stosunkach międzynarodowych- procesy : decentralizacji państw, rozmywania się granic

Podmioty niepaństwowe odgrywają coraz większe znaczenie na arenie międzynarodowej / Różnego rodzaju korporacje, grupy /.

Coraz liczniej podnoszące się głosy iż najważniejsze jest bezpieczeństwo jednostki .

Grupy terrorystyczne i struktury transnarodowej przestępczości jako nowe źródło zagrożeń zwłaszcza w aspekcie asymetrycznym.

MIMO TYCH NOWYCH TRENDÓW NALEŻY PRZYJĄĆ IŻ PAŃSTWO BĘDZIE GLÓWNYM PODMIOTEM POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA

III. Redefinicja zakresu przestrzennego

Dotyczy przechodzenia od bezpieczeństwa narodowego do międzynarodowego w warunkach lawinowo narastających współzależności. Zmieniając charakter zagrożeń, sprawiają one, że państwa widzą swoje interesy bezpieczeństwa w coraz szerszym zakresie, a nie tylko w potencjale obronnym, umożliwiającym odparcie ewentualnych zagrożeń lecz także w uładzeniu i stabilizacji środowiska międzynarodowego. Następuje poszerzenie przestrzennego zakresu interesów bezpieczeństwa.

Państwa swoje narodowe interesy bezpieczeństwa „wkomponowują” w bezpieczeństwo w szersze struktury ładu międzynarodowego - bezpieczeństwo każdego państwa jest nierozerwalnie związane z bezpieczeństwem innych państw.

Bezpieczeństwo państwa przestaje być wyłącznie zdolnością do odparcia bezpośredniego ataku zewnętrznego.

Tendencję tą potwierdza nasza SBN 2003 oraz obecność w Afganistanie

Takie postrzeganie bezpieczeństwa niesie ze sobą pewne zagrożenia-należy wystrzegać się by każdy problem traktować jako wyzwanie dla bezpieczeństwa państwa/ nie należy widzieć tylko zagrożeń bo można przeoczyć sznsę/.

Dziękuje za uwagę

BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA;

Wykład II;Bezpieczeństwo narodowe. Uwarunkowania.Czynniki.Kryteria

Prowadzący: dr hab. Andrzej CIUPIŃSKI

Bibliografia:

• B.Balcerowicz, Siły zbrojne w stosunkach międzynarodowych i państwie demokratycznym, Warszawa 2005

• R.Kuźniar, Polityka i siła, Warszawa 2005

• W. Szymborski, Międzynarodowe stosunki polityczne, Bydgoszcz 2006

• R. Zenderowski, Stosunki międzynarodowe Vademecum, Wrocław 2006

Roman Kuźniar

Polityka bezpieczeństwa 1989-2000 WARSZAWA 2001

Polityka zagraniczna RP w latach 1989 - 2002 , Warszawa 2005

POLITYKA I SIŁA Warszawa 2005

Światowy system [Bezpieczeństwa]

CZYNNIKI ROZWOJU ŚRODOWISKA MIĘDZYNARODOWEGO

Systematyka czynników

(kryterium czasowe, przestrzenne, strukturalne)

1. Czynniki warunkujące:

1. środowisko geograficzne;

2. czynnik demograficzny;

3. stosunki narodowościowe;

4. ideologia;

5. religia.

II. Czynniki realizujące:

1. ekonomiczno-techniczne;

2. wojskowe;

3. organizacyjno-społeczne;

4. czynniki osobowościowe.

Uwarunkowania
międzynarodowych stosunków politycznych mogą mieć charakter:

• obiektywny

• subiektywny

Rodzaje wewnętrznych obiektywnych uwarunkowań

Środowisko geograficzne państwa Potencjał ludnościowy Potencjał gospodarczy i naukowo-techniczny System społeczno-polityczny

Rodzaje
zewnętrznych (międzynarodowych)
obiektywnych uwarunkowań

Trendy ewolucji najbliższego danemu państwu środowiska międzynarodowego Pozycję państwa w systemie stosunków i ról międzynarodowych Strukturę i zasięg umownych powiązań międzynarodowych państwa obowiązujące prawo międzynarodowe

Uwarunkowania międzynarodowych stosunków politycznych

Czynniki warunkujące

Najtrwalszym czynnikiem jest środowisko geograficzne. Rozumiemy przezeń położenie
i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego i linii brzegowej (jeśli takową posiada), klimat, rodzaje gleby i surowce. W przeszłości wielkie rzeki i żyzne doliny determinowały narodziny potężnych cywilizacji (np. starożytny Egipt), wyspiarskie położenie wpływało na dzieje Anglii, dobrowolna izolacja rzutowała na losy Indii, Chin i do połowy XIX w. Japonii, a przesmykowe położenie nad kanałem na Panamę.

Czynniki warunkujące (c.d.)

Cechy położenia geograficznego tak silnie rzutowały na postępowanie państw, iż ukształtował się trwały podział na państwa morskie i kontynentalne. Państwa morskie (zarówno wyspiarskie, jak
i położone na półwyspach) dysponowały wprawdzie ograniczonym przez opływające wody terytorium lądowym, ale za to chronionym przez naturalne przeszkody. Dlatego realizowały one ekspansję przez handel i kolonizację. Państwa kontynentalne, zwłaszcza te nie ograniczone naturalnymi przeszkodami, dążyły do maksymalnej rozległości swego terytorium. Nie należy jednak popadać w skrajny determinizm, często bowiem bardzo podobne położenie geograficzne inspirowało do odmiennych strategii w polityce zagranicznej w zależności do etapu rozwoju wewnętrznego i uwarunkowań zewnętrznych, np. Anglia i Japonia w różnych okresach swej historii realizowały zarówno politykę izolacjonizmu, jak i ekspansji.

(Bierzanek, 1972)

Klasyczne kryteria państwowości

Na gruncie politologii państwo jako organizacja polityczna najczęściej definiowane jest w kategoriach jedności trzech elementów. Są to:

Terytorium o wyraźnych granicach linearnych.

Ludność stale zamieszkująca dane terytorium państwowe (obywatele i cudzoziemcy).

Najwyższa władza sprawująca efektywną kontrolę nad terytorium i ludnością (suwerenność wewnętrzna).

ZAWOJOWANIE

od pierwszej połowy XX wieku (Traktat Przeciwwojenny 1928) prawnie niedozwolony sposób powiększania terytorium państwowego. Niegdyś warunkiem uznania legalności przyrostu terytorium państwowego w tej drodze, był wymóg ostatecznego i zasadniczo niezmienialnego charakteru dokonanych korekt granicznych - gdy przeciwnik przestawał istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego.

LUDNOŚĆ

Ludność państwa w prawie międzynarodowym oznacza ogół osób fizycznych zamieszkujących terytorium określonego państwa i podlegających jego jurysdykcji. Są to przede wszystkim [1] obywatele (czyli osoby pozostające w szczególnej więzi z danym państwem), ale również [2] cudzoziemcy (osoby przebywające zazwyczaj czasowo lub okresowo na terytorium państwa, którego nie są obywatelami). Cudzoziemcami są zarówno [a] osoby posiadające obywatelstwo innego państwa lub innych państw jak również [b] bezpaństwowcy (tzw. apatrydzi) nie posiadający żadnego obywatelstwa. W skład ludności nie wchodzą tzw. cudzoziemcy uprzywilejowani korzystający z przywilejów i immunitetów (głównie dyplomaci).

Czynnik demograficzny

Liczba ludności gęstość zaludnienia przyrost naturalny przekrój wiekowy ludności migracje

W przeszłości liczba ludności pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa, a prężność demograficzna (wysoki przyrost naturalny) służyła uzasadnianiu ekspansji terytorialnej pod pretekstem „przeludnienia”. Pojęcie przeludnienia nie jest jednoznaczne, podobnie jak termin „presja demograficzna”.

Od XIX w. do początku XX wieku w wysokim przyroście naturalnym widziano jedno ze źródeł militarnej siły państwa, bo wyznaczał on liczbę ludzi, których państwo mogło powołać pod broń. Szczyt tego zjawiska przypada na I wojnę światową, bowiem technika wojskowa stała wówczas na niskim poziomie i miała spore zapotrzebowanie na siłę żywą. Dopiero postęp naukowo-techniczny wpłynął na spadek znaczenia tego kryterium. Już w 1930 r. stwierdzono przy okazji konferencji rozbrojeniowej, że siła uderzeniowa w nowoczesnej wojnie zależy od potencjału przemysłowego, a nie liczebności sił zbrojnych.

Czynnik religijny

Wpływ czynnika religijnego na stosunki międzynarodowe zmienia się. W przeszłości więź religijna odgrywa znaczącą rolę w polityce i była zarówno przyczyną naturalnej solidarności („rodzina narodów chrześcijańskich” w Europie), jak i konfliktów („święte wojny” między krajami chrześcijańskimi a muzułmańskimi w średniowieczu oraz między europejskimi protestantami i katolikami). Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formowaniu się narodów oraz w utrzymaniu świadomości narodowej przez mniejszości narodowe. Bywa też jednak pożywką kształtowania się ruchów nacjonalistycznych.

W wielu krajach systemy rządów były ściśle związane z tzw. „religią państwową” (katolicyzm w monarchii austro-węgierskiej, prawosławie w Rosji carskiej, mahometanizm w krajach muzułmańskich, sintoizm w Japonii.

Kościoły różnych wyznań oddziałują na opinię publiczną zarówno w sprawach polityki wewnętrznej (np. partie polityczne o charakterze wyznaniowym), jak i międzynarodowej. Obecnie czynnik religijnych silniej wpływa na politykę państw słabiej rozwiniętych zwłaszcza islamskich i niektórych postkomunistycznych.

Czynnik narodowy

Podział ludzkości na państwa opiera się głównie na kryterium narodowym. Proces formowania się narodów nie jest równomierny
w skali globu: w Europie zakończył się zasadniczo w okresie rozpadu feudalizmu, a trwa nadal w krajach Trzeciego Świata, głównie w Afryce. Trudno jednoznacznie ustalić kryteria decydujące o przynależności narodowej, składają się bowiem nań zarówno cechy o charakterze obiektywnym, jak i subiektywnym (poczucie przynależności, świadomość narodowa). Rzadkością są państwa jednorodne narodowościowo, bowiem granice państw nie pokrywają się
z granicami zasiedlenia narodowego.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE

W wielu krajach istnieją mniejszości narodowe. Wielonarodowy charakter państwa lub występowanie silnej mniejszości może być przyczyną problemów wewnętrznych, często zasilanych z zewnątrz. Gdy mniejszości narodowe zamieszkują zwartymi grupami na terenach przygranicznych w sąsiedztwie państw tej samej co one narodowości, mogą wykazywać tendencje irredyntystyczne (np. Kaszmir). Problemy może też wywoływać fakt istnienia narodów, które na podstawie zasady samostanowienia dążą do utworzenia własnych państw, niejednokrotnie powodując rozpad zarówno mocarstw (ZSRR),
jak i małych federacji (Jugosławii, Czechosłowacja).

Czynnik gospodarczy

Polega głównie na sile ekonomicznej państwa, które nie działa w pojedynkę, lecz przeważnie włącza się w większe struktury integracyjne. Nawet bogate Stany Zjednoczone tworzą strukturę integracyjną wspólnie z Kanadą i Meksykiem. Szczególnie dobitym przykładem jest proces integracyjny w Europie, który rozszerza się na coraz liczniejsze państwa. Czynnik gospodarczy polega też na tym, że we współczesnym świecie kluczową rolę odgrywa grupa najsilniejszych państw świata (G-7, G-8).

Czynniki realizujące

Czynniki ekonomiczno-techniczne (potencjał gospodarczy państwa, postęp w nauce i technice).

Potencjał gospodarczy państw zawsze warunkował ich pozycję międzynarodową.

W starożytności i średniowieczu składały się na niego zasoby naturalne, żywność i wyroby rzemiosła.

Po rewolucji przemysłowej wysokość produkcji, wielkość wymiany handlowej.

Współcześnie, wysoki technologie, elektronika, informatyka.

Czynnik technologiczny

Postęp naukowo-techniczny jest głównym instrumentem ekspansji gospodarczej.

Towary najnowocześniejsze będą wypierać towary przestarzałe, wyroby materiałochłonne i drogie.

Wyścig technologiczny decyduje o opanowaniu rynków.

Zakazy administracyjne są nieskuteczne.

Czynnik finansowy

Finanse rządzą światem.

Sieć głównych banków, w tym takie, jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, kontroluje gospodarkę finansową większości państw. Stosuje się różne metody działania takie, jak: udzielanie kredytów, pomocy finansowej, ustalanie kursów walutowych za pomocą mechanizmów gry giełdowej. Jeśli państwo zadłuży się ponad miarę, to jego gospodarka pracuje w znacznej mierze pod dyktando światowych centrów finansowych. Nie w każdym przypadku muszą z tego wynikać ujemne skutki dla gospodarki dłużnika. Chodzi o skalę korzyści i skalę ujemnych skutków.

Czynniki organizacyjno-społeczne

Należą do nich instytucje państwowe i międzynarodowe, ich organizacja i współdziałanie, które wpływają bezpośrednio na stosunki międzynarodowe. Dotyczy to zarówno organów polityki zagranicznej, jak i mających pośredni związek z polityką. Również istotne są procesy decyzyjne oparte na zbieraniu i selekcji informacji, ocenie sytuacji, diagnozowaniu i prognozowaniu. Dlatego szczególnego znaczenia nabiera poziom przygotowania
i sprawności kadr służby zagranicznej w instytucjach narodowych i międzynarodowych. Wspomaga je nowoczesna technika na usługach dyplomacji.

Czynniki ideologiczne

U podłoża tych czynników tkwią struktury społeczno-ustrojowe państw, ich zróżnicowanie w zależności od systemu ideologicznego oraz przynależność do odmiennych systemów światowych. Rezultatem są różnice w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych, ścieranie się koncepcji i programów działań dotyczących sposobów realizacji nowego międzynarodowego ładu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego i informacyjnego.

Jednym z przejawów wpływu uwarunkowań ideologicznych na stosunki międzynarodowe był rozwój światowego procesu rewolucyjnego
i zmieniający się w rezultacie międzynarodowy układ sił. Znajdował on odbicie w pluralizmie ustrojowym świata. Upadek komunizmu pod koniec lat 80. ograniczył rolę ideologii i ich pochodnych (doktryn) w polityce i stosunkach międzynarodowych. Francis Fukuyama ogłosił nawet ideologiczny „koniec historii”.

Czynnik informacyjny

Obejmuje środki technicznej masowej informacji, metody ich używania
i wpływu na świadomość człowieka. Nigdy dotąd nie było takich możliwości sterowania informacją w skali światowej, jaka istnieje obecnie. Główną rolę odgrywa sieć stacji telewizyjnych i radiowych wzmacniających techniką satelitarną, internet. Informacja działa ponad granicami państw, bez pytania o ich zgodę. Wielką rolę odgrywa szybkość przekazywania informacji, jej treść (naświetlenie) polityczno-ideologiczna. Coraz więcej głosów z różnych środowisk świeckich i religijnych bije na alarm z powodu treści przekazu telewizyjnych (ilość pokazywanych gwałtów, zabójstw, krwi, przemocy itp. przejawów patologii życia ludzkiego), wpływającej szczególnie negatywnie na młode pokolenie. Jeśli do tego dodać, że
w filmach telewizyjnych dominuje zdecydowanie produkcja amerykańska, to wskazuje się na groźbę dla tożsamości narodowej kultury odbiorców. Istnieją też wielkie koncerny prasowe, telewizyjne, radiowe, produkcji filmów, książek. To one narzucają treści, decydują o nakładach, skutecznie konkurują z małymi nadawcami informacji.

Czynniki osobowościowe

Na stosunki międzynarodowe wpływają również wybitne jednostki - przywódcy państw, narodów, decydenci polityczni, których działania są usankcjonowane przez systemy wewnątrzpaństwowe. Fakt, że nie każdego przywódcę można uznać za wybitnego, nie oznacza bynajmniej, że można wyselekcjonować cechy, które jednostka bezwzględnie musi posiadać, aby być na taką uznaną. Człowiek bowiem jest istotą uwarunkowaną biopsychicznie, socjologicznie
i politycznie, ale i ulega wpływom otoczenia. Dlatego w różnych sytuacjach zachowuje się rozmaicie. Wymogi sytuacji sprawiają, że zachowania jednostki nie dają się ująć w jednoznaczne schematy. Co więcej, politycy działają w pewnej przestrzeni społecznej
i politycznej, więc nawet genialne zamierzenia jednostek rządzących nie zostaną zrealizowane bez uzyskania poparcia określonych sił politycznych.

Czynniki wojskowe

Wpływ siły wojskowej na stosunki międzynarodowe jest niepodważalny. Niegdyś wojna była powszechnie dopuszczalnym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych, traktowanym jako „przedłużenie polityki za pomocą innych środków”. Rozwój stosunków międzynarodowych i stopniowe zaciąganie przez państwa zobowiązań o nie uciekaniu się do wojny ograniczały jednak możliwość posługiwania się siłą wojskową w sposób sprzeczny z normami międzynarodowymi.

Współcześnie ius ad bellum jest całkowicie zakazane przez powszechne prawo międzynarodowe (zakaz stosowania siły i groźby jej użycia). Mimo to, istnieją państwa, które decydują się na jej użycie w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło pożądanych rezultatów.

Czynniki wojskowe (c.d.)

Zewnętrznym przejawem nieustannej gotowości państw do posłużenia się siłą jest wyścig zbrojeń. Zatem potencjał wojskowy państw nadal pełni istotną funkcję, choć zmienił swe znaczenie.

Współcześnie obejmuje on nie tylko armie, marynarkę
i lotnictwo, ale składniki gospodarki narodowej decydujące
o liczebności wojska, jego zaopatrzeniu, uzbrojeni, zapasach.

Po II wojnie światowej pojawiła się konieczność wprowadzenia nowego kryterium podziału broni na konwencjonalną i nuklearną.

Stany Zjednoczone dysponowały przez kilka lat monopolem atomowym.

Świat - Europa - Polska

GLOBALNY ; EUROATLANTYCKI;

REGIONALNY ;SUBREGIONALNY NARODOWY

Bezpieczeństwo regionalne

Po zakończeniu zimnej wojny szczególnego znaczenia nabrała kwestia bezpieczeństwa regionalnego w związku ze spadkiem prawdopodobieństwa wybuchu konfliktu globalnego.

Rodzaje rozwiązań kwestii bezpieczeństwa na poziomie regionalnym:

1. Wspólnota bezpieczeństwa - jej członkowie wyznają podobne wartości i dostosowują swoje zachowania do powszechnych zasad, norm i instytucji oraz procesów wspólnego podejmowania decyzji. Przykładem wspólnoty bezpieczeństwa jest Unia Europejska, której państwa członkowskie zdecydowały się na wspólną politykę bezpieczeństwa i politykę zagraniczną;

2. Hegemonistyczne przywództwo oparte na porozumieniu - przykładem takiego rozwiązania jest Sojusz Północnoatlantycki;

Bezpieczeństwo regionalne

1. Pluralistyczna wspólnota bezpieczeństwa - jest to grupa państw stosujących pokojowe środki we wzajemnych stosunkach. Państwa te mogą mieć inne systemy polityczne i wyznawać różne wartości, ale nie powinno być między nimi zasadniczych różnic;

2. Koncert państw - jest to system pomiędzy wspólnotą bezpieczeństwa i pluralistyczną wspólnotą bezpieczeństwa
   a równowagą sił. Przykładem takiej formy jest Partnerstwo dla Pokoju, mające na celu zintegrowanie Rosji z europejskimi systemu bezpieczeństwa;

3. Sfery wpływów (hegemoniczna przywództwo oparte na przymusie) - przykładem tej formy była KBWE z okresu zimnej wojny. Obecnie Rosja wyraża tendencję do utrzymania stref szczególnych interesów i odpowiedzialności (państwa WNP);

4. Równowaga sił - występowała w bipolarnym systemie zimnowojennym.

Równowaga sił w okresie zimnej wojny

1. Skutkiem II wojny światowej było wyłonienie się dwóch supermocarstw - Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego.

2. Drugim następstwem wojny było uznanie fundamentalnych niezgodności między supermocarstwami.

3. Trzecim następstwem II wojny światowej był początek końca systemu kolonialnego - proces przez mało kogo przewidywany. Klęska Japonii i Niemiec doprowadziła do natychmiastowego upadku ich imperiów kolonialnych.

4. Czwartym następstwem wojny była świadomość, że konflikty między dwoma nowymi supermocarstwami będą się rozgrywały pośrednio, na bocznych scenach, a nie przez bezpośrednią konfrontację.

Najważniejsze wydarzenia w okresie zimnej wojny

Wyłaniają się dwa supermocarstwa - Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. Dzielą je interesy narodowe, ideologie i wzajemny brak zrozumienia. Różnice te rzutują na rozmaite obszary geograficzne.

Następuje seria kryzysów - blokada Berlina (1948-1949), wojna koreańska (1950-1953), instalacja rakiet na Kubie (1962), wojna wietnamska (1965-1973), radziecka inwazja na Afganistan (1979).

Wzajemne odstraszanie utrzymuje długotrwały pokój.

Zimna wojna jako „długi pokój” w/g Lewisa Gaddisa

Skoro zimną wojnę wspomina się przede wszystkim jako serie kryzysów i pewnej liczby bezpośrednich i pośrednich konfrontacji, to dlaczego została nazwana okresem "długiego pokoju„?

1) Nuklearne odstraszanie przy względnej równowadze sił

Odkąd w posiadanie broni jądrowej weszły zarówno Stany Zjednoczone, jak i Związek Radziecki, żadne z tych państw nie było gotowe się nią posłużyć, ponieważ samo jej rozmieszczenie zagrażało ich egzystencji.

2) Dwubiegunowy podział sił

Równy rozkład sił prowadził do stabilności systemu międzynarodowego.

---