Helmuth Karl Bernhard von Moltke

1. POSTAĆ AUTORA, ŻYCIE, DOKONANIA.

Helmuth Karl Bernhard von Moltke baron (od 1843), hrabia (od 1870) (ur. 26 października 1800 w Parchim, Mecklenburg-Schwerin, zm. 24 kwietnia 1891 w Berlinie) był słynnym pruskim generałem i feldmarszałkiem, reformatorem armii pruskiej, a potem niemieckiej.

Pochodził ze starej, szlacheckiej rodziny, będąc stryjem Helmuta Johannesa Ludwiga von Moltke. Karierę w pruskiej armii rozpoczął w 1822 jako porucznik, przechodząc ze służby duńskiej, w latach 1835-39 służył jak doradca wojskowy w imperium Ottomańskim. Od 1848 w sztabie generalnym, został 1858 jego szefem. Urząd ten pełnił do 1888 roku.

Zaplanował i skutecznie przeprowadził kampanie wojenne przeciwko Danii (1864), Austrii (1866) i Francji (1870-71), co doprowadziło do powstania Cesarstwa Niemieckiego. Zasadę jego było uderzać na główne siły przeciwnika na jego terytorium i bić je w rozstrzygających spotkaniach, przy czym maszerujące oddzielnie korpusy schodziły się na polu bitwy i otaczały nieprzyjaciela (Sadowa, Sedan).

Był wybitnym strategiem i autorem szeregu prac z dziedziny wojskowości. W latach (1867—1891) zasiadał w parlamencie, w 1872 w pruskiej Izbie Panów.

Moltke uznawany jest za twórcę nowoczesnej operacji wojskowej. Udało mu się pogodzić trzy zasadnicze czynniki operacyjne: siły, czas i obszar, które od tej pory stały się podstawowymi wyznacznikami operacyjności.

Do dziś Helmuth von Moltke (starszy) jest uznanym autorytetem w dziedzinie strategii oraz zarządzania, przez niektórych uważany za znacznie wybitniejszego stratega od Clausewitza. On sam narzekał "Jak można w ogóle napisać książkę o strategii?", przecież strategia to po prostu stosowanie zdrowego rozsądku, a tego nikogo nie można nauczyć.

Zasadę jego było uderzać na główne siły przeciwnika na jego terytorium i bić je w rozstrzygających spotkaniach, przy czym maszerujące oddzielnie korpusy schodziły się na polu bitwy i otaczały nieprzyjaciela (Sadowa, Sedan).

Jednym z najczęściej cytowanych i przyswajanych zaleceń von Moltkego jest "Maszerować osobno, uderzać razem", które wyraża chyba najbardziej ogólną zasadę działania każdego dużego koncernu, czy grupy kapitałowej, która jest obecna na różnych rynkach i oferuje produkty adresowane do różnych grup klientów. Genialny strateg, położył również wybitne zasługi jako wychowawca oficerów sztabowych. Stworzył liczne pokolenia oficerów wojskowych, nadzwyczajnie zgranych ze sobą, wyszkolonych na wysokim poziomie przygotowania do wojny i przysposobienia wojskowego.

Definiując istotę strategii Helmuth von Moltke uznał ją za "realizację wiodącej idei, modyfikowaną stosownie do zmiany warunków". Jest autorem dzieła: Gesammelte Schriften und Denkwürdigkeiten (1891—1893, 8 tomów) i in. Jako pisarz wojskowy należy do klasyków.

20 kwietnia 1842 r. Helmuth von Moltke poślubił Marie Burt (urodzona w 1826 r.), która była pasierbicą jego siostry Auguste. Małżeństwo było bezdzietne. 1 sierpnia 1867 zakupił za 240 000 talarów majątek Krzyżowa koło Świdnicy. Rok później, 24 grudnia 1868 r. zmarła jego żona i została pochowana w mauzoleum w Krzyżowej. W 1891 r. obok niej spoczął również Helmuth von Moltke.

2. EPOKA, PAŃSTWO, POLITYKA, TECHNIKA.

Związek Niemiecki - luźna konfederacja państw niemieckich utworzona na kongresie wiedeńskim w 1815 r. W jej skład wchodziły początkowo 34 państwa (księstwa, królestwa i cesarstwo Austriackie). We Frankfurcie nad Menem utworzono Zgromadzenie Związkowe (Sejm Związkowy), któremu przewodzić miała Austria. W praktyce okazał się on być polem nieustannego ścierania się wpływów Austrii z wpływami Prus. To właśnie rywalizacja pomiędzy tymi dwoma mocarstwami uniemożliwiała skuteczną współpracę państw związkowych: Prusy kontrolowały północną część związku, Austria południową.

Związek został powołany w celu zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego oraz zewnętrznego państw członkowskich. Wszystkie państwa były zobowiązane do dostarczania kontyngentów wojskowych. W razie wojny Związek wybierał dowódcę wspólnych sił zbrojnych. Jednak wspólna akcja zaczepna ze strony Związku nie była możliwa, a należące do niego państwa niemieckie miały zakaz jednoczenia się. Dowodem trwałości tej polityki jest fakt, że od czasów kongresu wiedeńskiego przez pół wieku nie podnoszono tej kwestii oficjalnie, tj. zjednoczenia Niemiec.

Związek Niemiecki został rozwiązany po wojnie austriacko-pruskiej o Holsztyn, na mocy pokoju praskiego (1866 r.). Jest to jeden z etapów jednoczenia się Niemiec. Od 1866 r. wzrosła rola Prus, które po wygranej w 1871 r. wojnie z Francją zjednoczyły Niemcy. W 1867 roku został utworzony Związek Północnoniemiecki, składający się tym razem tylko z 21 państw. Na czele tych państw zawsze występowały Prusy.

Szybka ofensywa armii pruskiej w bitwach pod Sedanem i Metzem (oblężenie twierdzy) pozbawiła Francję złudzeń. Skapitulowana, musiała podpisać preliminaria pokojowe w Paryżu (początek komuny paryskiej) 26 lutego 1871 roku. Traktat pokojowy podpisano 10 maja 1871 roku we Frankfurcie nad Menem. W ramach układu pokojowego, Francja musiała oddać nowo powstałemu Cesarstwu Niemieckiemu terytoria Alzacji i część Lotaryngii o łącznej powierzchni 14 508 km² oraz zapłacić olbrzymią jak na tamte czasy sumę 5 miliardów franków w złocie. Do czasu spłaty kontrybucji, wojska niemieckie stacjonowały w północnej Francji, oczywiście na rachunek tejże. W tym samym roku (1871) w pałacu Wersalskim doszło do podpisania dokumentu, który świadczył o zjednoczeniu ziem niemieckich. Wilhelm I koronował się na cesarza II Rzeszy. W skład zjednoczonych ziem niemieckich nie weszła Austria. Bismarck, korzystając ze swoich dużych uprawnień celowo osłabił Francję - wiedział bowiem, że ta w przyszłości będzie najbardziej zawziętym wrogiem Niemiec.

Przetrwał aż do 1871 kiedy to utworzono II Rzeszę Niemiecką (Cesarstwo Niemieckie), której pierwszym cesarzem został Wilhelm I Hohenzollern (król Prus).

Postęp techniczny i technologiczny a epoka.

W tzm wieku wiele nowych systemów uzbrojenych trafiał do armii. Najważniejszych były karabiny maszynowe, karabiny ładowane odtylcowo, gwintowane działa szybkostrzelne, wykorzystywanie transportu kolejowego do szybkiego przerzutu zmobilizowanych rezerw i zapasów materiałowych w kierunkach dofrontowych w siłach lądowych. Marynarka w tym czasie dostał okręty opancerzone o kadłubach stalowych napędzane maszyną parową, nowe typy okrętów wojennych (pancerniki, krążowniki, okręty torpedowe), szybkostrzelne armaty gwintowane ładowane odtylcowo (zamek klinowy lub śrubowy), początki systemów kierowania ogniem, samobieżne torpedy oraz broń minowa.

3. ŹRÓDŁA WIEDZY (METODOLOGIA).

Biografia Helmuta von Moltke wyszła spod pióra Friedrich Herre. Herre urodził się w 1926 roku w Fischer w Bawarii. Studiował na Uniwersytecie w Monachium. Pracę doktorską z historii nowożytnej obronił w 1949 roku. W latach 1962 -81 pracował w redakcji Deutsche Welle. Jest autorem wielu książek historycznych. Napisał między innymi biografie: „Freiherr vom Stein (1973 r.), „Kaiser Wilhelm I” (1980 r.), „Metternich” (1995 r) i „Wilhelm II” (1993 r.).

4. KONSTRUKCJA DZIEŁA.

Książka „Moltke“ składa się z przedmowy oraz 13 rozdziałów.

Rozdziały to są:

1. Człowiek XIX stulecia;

2. Z Kopenhagi do Berlina;

3. Prusak z wyboru;

4. Nad Bosforem i Eufratem;

5. W przededniu Wiosny Ludów;

6. Rewolucja i reakcja;

7. Scenariusz europejski;

8. Szef sztabu Generalnego;

9. Droga do Königgrätzu (Sadowa);

10. Między pokojem a wojną;

11. Sedan i Wersal;

12. W nowej Rzeszy;

13) Ostatnie lata w Krzyżowej.

5. TEZY STRATEGICZNE.

1. „Strategia jest systemem. Jest czymś więcej, niż tylko nauką, jest przeniesieniem wiedzy na praktykę życia, dalszym rozwojem głównej myśli w stale zmieniających się warunkach, jest sztuką działania pod presją najtrudniejszych okoliczności”.

2. „Nauka strategii wychodzi niedaleko poza pierwsze przesłanki zdrowo - rozsądkowe; nie można jej nazwać nauką, jej wartość polega prawie całkowicie na konkretnym zastosowaniu. Ważne jest to, żeby we właściwym tempie pojąć zmieniającą się w każdej chwili sytuację i następnie zdecydowanie i roztropnie zrobić to, co najprostsze i najbardziej naturalne”.

3. „Widać jak na dłoni, że nie wystarcza wiedza teoretyczna, lecz że cechy charakteru i intelektu rozwijają się tutaj w nieskrępowany, praktyczny i kunsztowny sposób, co prawda wyćwiczone wojskową wiedzą i prowadzone doświadczeniem, czy to wojennym, czy też życiowym.”

4. Zdaniem Moltka oficer musi kształtować następujące cechy: bogobojność, mądrość, odwagę, pogardę śmierci, trzeźwość, czujność, cierpliwość, wewnętrzne zadowolenie i przyjemność z samego siebie, niezmienną wierność swojemu panu, posłuch i respekt wśród przełożonych, uwagę. Oficery „nie wolno mu być mędrkiem, swoją służbę i powinności musi wypełniać bezbłędnie i posiadać wiedzę”.

5. Żródłem nauki wojennej jest dla Moltka historia wojna. Po bitwie pod Magnetą i Solferino pod jego redakcją powstała praca naukowa Sztabu Generalnego. „Kampania 1866 roku w Niemczech”. Pisał w niej: nowość
   (w odniesieniu do stoczonych bitew) polega na tym, że było ją przedstawić ocenić już po pierwszym boju.

6. Doświadczenia wojny 1866 r. to są: szybka mobilizacja, oddzielny marsz w kierunku nieprzyjaciela, oskrzydlenie go oraz we właściwym czasie i miejscu skoncentrowany atak prowadzący do zniszczenia go.

7. „Jeśli w dniu bitwy siły zbrojne mogą, ruszając z oddzielnych punktów, zostać skoncentrowane na placu bitwy; jeśli można kierować operacjami w taki sposób, żeby ostatni, krótki marsz z różnych kierunków prowadził na czoło i skrzydła przeciwnika, wtedy dzięki takiej strategii osiągnięto najlepsze, co można osiągnąć, a skutkiem muszą być wspaniałe rezultaty”.

8. „Rezultat operacji jest bardziej zależny nie tylko od dającej się zmierzyć przestrzeni i czasu, lecz od wyniku toczących się, poszczególnych walk, od pogody, fałszywych informacji, krótko mówiąc od tego, co po ludzku nazywa się przypadkiem i szczęściem”.

9. „Element moralny rzadko nabiera znaczenia w czasie pokoju, w czasie wojny jest warunkiem każdego sukcesu, prawdziwą wartością oddziału”.

10. „Proste działanie uskutecznione konsekwentnie najpewniej doprowadzi do celu”.

6. ROLA I WPŁYW DZIEŁA NA NAUKĘ I SZTUKĘ STRATEGII.

Herre pisał swoją książkę z dystansu około stu lat od śmierci Moltka. Stanowi cenny przyczynek dla zrozumienia uwarunkowań, które doprowadziły do zjednoczenia państwa niemieckiego.

Autor wyjaśnia w jaki sposób Niemiecki Sztab Generalny uzyskał tak wysoką i niezależną pozycję w Siłach Zbrojnych.

Poya tzm Herre pokazuje też jak istotnym czynnikiem jest dobór właściwych osób na stanowiska i jak ważnym jest by posiadały autorytet, wiedzę i wizję rozwoju.

7. ODNIESIENIE TEZ DZIEŁA DO POLSKI (przeszłość, współczesność).

Kilka aspektów zasadniczych tezów w biografii Moltkiego nie straciły na aktualności do dziś:

• uwaga na właściwe przygotowanie dowódców szczebla pluton - kompania;

• konieczność skupienia wysiłku;

• analiza wniosków wynikających z konfliktów zbrojnych;

• implementacja takiej analizy do strategii i doktryn  wojskowych, programów szkolenia, systemu pozyskiwania uzbrojenia i sprzętu wojskowego również struktur organizacyjnych;

• właściwe przygotowanie dowództw i sztabów do działania poprzez realizację ćwiczeń i treningów sztabowych w oparciu o zróżnicowane tło strategiczne oraz scenariusze użycia.
  

---