1. Postać autora, życie, dokonania

Mao Zedong (Mao Tse - Tung) - chiński przywódca komunistyczny. Od 1943 r. szef biura politycznego Komunistycznej Partii Chin oraz Przewodniczący Komitetu Politycznego Komunistycznej Partii Chin, aż do śmierci. 1 października 1949 na placu Tiananmen, Mao ogłosił powstanie Chińskiej Republiki Ludowej. Od lat pięćdziesiątych za jego sprawą przeprowadzono szereg kampanii politycznych i gospodarczych takich jak:

• Kampania przeciw prawicowcom;

• Kampania wielkiego skoku naprzód;

• rewolucja kulturalna,

których efektem była śmierć dziesiątków milionów ludzi. Był inspiratorem utworzenia Armii Ludowo - Wyzwoleńczej (1 sierpnia 1927 r.) po tym jak Czang Kaj-szek rozpoczął serię czystek przeciwko komunistom.

Po zdobyciu władzy, Mao zapoczątkował przebudowę systemu gospodarczego i społecznego Chin poprzez proces kolektywizacji. Przyczynił się także do rozłamu w bloku państw komunistycznych i zaognienia stosunków z ZSRR. U schyłku życia doprowadził do ocieplenia stosunków z USA.

Mao (ur. 26 grudnia 1893, zm. 9 września 1976) był najstarszym z czworga dzieci średniozamożnego rolnika, trudniącego się także działalnością kredytową. Urodził się w wiosce Shaosham w okręgu Xiangtan, (prowincja Hunan). Jego przodkowie przybyli na te tereny z prowincji Jiangxi w czasie panowania dynastii Ming. Od pokoleń zajmowali się uprawą roli.

W czasie rewolucji 1911 r. służył w lokalnej milicji. Później Mao wrócił do szkoły w Changsha i stał się aktywnym propagatorem rozwoju sprawności fizycznej młodzieży oraz animatorem wielu akcji społecznych. Po ukończeniu szkoły w Hunan w 1918 r. udał się do Pekinu ze swoim przyszłym teściem prof. Yang Changji.

W tym czasie doszło do zamieszek wywołanych przez tzw. Ruch 4 Maja. Yang był wtedy nauczycielem akademickim w stolicy. Dzięki poparciu Yanga Mao otrzymał posadę pomocnika bibliotecznego. Jednocześnie zapisał się na zajęcia w stołecznym uniwersytecie jako student zaoczny. Uczestniczył tam w wykładach prowadzonych przez takie osoby jak: Chen Duxiu, Hu Shih i Qian Xuatong. Zaczął także dużo czytać, literatura poznana w tym okresie miała później duży wpływ na jego dalsze poglądy. W Pekinie poślubił swą pierwszą żonę Yang Kaihui (również studentkę i córkę Yang Changji).

Wprawdzie gdy Mao miał 14 lat jego ojciec zaaranżował małżeństwo z dziewczyną z jego rodzinnej wioski ale Mao nigdy nie zaakceptował tego wyboru. Zamiast udać się za granicę, tak jak uczyniło to wielu jego rówieśników, Mao postanowił pozostać w ojczyźnie. I na początku lat 20. podróżował po kraju. Na koniec wrócił do Hunanu, gdzie włączył się do ruchu walczącego o prawa pracownicze. W wieku 27 lat Mao wziął udział w pierwszym kongresie Partii Komunistycznej w Szanghaju (23 lipca 1921).

Dwa lata później na trzecim kongresie partii został wybrany do Komitetu Centralnego. Przez chwilę pracował w Szanghaju, gdzie komuniści mieli siedzibę. Po tym jak partia poniosła wiele niepowodzeń w organizacji ruchu robotniczego i pojawiły się problemy przy współpracy z Kuomintangiem Mao poczuł się rozczarowany ruchem rewolucyjnym i wrócił do swej rodzinnej wioski w Shaoshan, gdzie odpoczywał od polityki.

W tym czasie rozwinęły się u niego zaburzenia psychiczne w postaci depresji, które trapiły go już do końca życia. Z powrotem zainteresował się działalnością polityczną po tym jak wybuchły gwałtowne zamieszki w Szanghaju i Guangzhou, które dały początek ruchowi o nazwie "Zmazanie hańby". Dlatego też postanowił przenieść się do Kantonu, gdzie komuniści mieli najsilniejszą bazę.

W czasie pierwszej chińskiej wojny domowej Mao pełnił funkcję kierownika Instytutu do Spraw Wyszkolenia Chłopstwa, który był przybudówką Kuomintangu (komuniści zawarli wówczas sojusz z nacjonalistami). Na początku 1927 r. został wysłany do prowincji HUNAN, aby zdać sprawozdanie z tamtejszych powstań chłopskich. Raport, który powstał z tej podróży jest uważany za pierwszy ważny element teorii maoistowskiej.

W początkach kariery politycznej Mao rozwinął swoje poglądy polityczne. Mao twierdził że należy odrzucić tradycyjny marksizm i wykształcić nową ideologię, która sprawdzi się w rolniczym kraju takim jak Chiny. Jego myśli miały ogromny wpływ na obecny kształt Chin, chociaż ich przejawów można się doszukiwać obecnie na całym świecie (np. Wietnam czy Korea Północna).

Karol Marks, którego dzieła ZEDONG wręcz pochłaniał skupił się głównie na analizie kapitalizmu opierając się na obserwacji uprzemysłowionych krajów Europy zachodniej, a w szczególności życia proletariatu robotniczego. W Chinach teorie Marksa nie mogły mieć wielkiego znaczenia bo robotnicy przemysłowi stanowili niewielki odsetek społeczeństwa, a ogromna większość ludności mieszkała na wsi. Z tego też względu Mao zmodyfikował nieco tradycyjny komunizm skupiając się na agitacji na prowincji. Mao wierzył, że jego myśl zbudowana na poglądach Hegla i Marksa doprowadzi do powstania nowej ideologii nazywanej przez niego dialektycznym materializmem. W tym czasie wypracował on także takie koncepcje jak: dyktatura ludowa czy trójstopniowa strategia walki partyzanckiej.

2. Epoka, państwo, polityka i technika.

Wojna i rewolucja

Na wiosnę 1927 r. doszło do rozpętania przez Kuomintang tzw. "białego terroru" (jego celem było zniszczenie komunistów), Mao musiał wtedy pozostawać w ukryciu, za jego sprawą doszło do wybuchu tzw. "powstania jesiennych żniw" w Changsha (Hunan). Zedong był wtedy o krok od śmierci - zbiegł gdy był prowadzony na egzekucję. Później dołączył do grupy wiernych zwolenników, którzy prowadzili walkę partyzancką w górach Jinggang w południowo-wschodniej części kraju. Tam właśnie w latach 1931-1934 za jego sprawą doszło do powstania Chińskiej Republiki Sowieckiej, gdzie on sam był przewodniczącym. Również wtedy poślubił swą drugą żonę HE ZIZHEN po tym jak jego pierwsza małżonka została zamordowana przez wojska Kuomintangu.

Mao z pomocą Zhu De doprowadził do stworzenia niewielkiej, ale skutecznej armii. Na terenach gdzie udało mu się obronić przed nacjonalistami próbował przeprowadzić reformy rolne, udzielał także schronienia uciekinierom, którzy próbowali uratować się przed czystkami antykomunistycznymi przeprowadzanymi w miastach. Jego metody walki w tym okresie były zwykłą partyzantką, jednak on sam rozróżniał wojną podjazdową od tej, którą on prowadził, określając ją jako wojnę ruchomą.

Czang Kaj-szek, który wcześniej przypuszczał że odzyska kontrolę nad Chinami w wyniku tzw. "Ekspedycji północnej" był zdeterminowany do osiągnięcia celu jakim było: oczyszczenie Chin z "czerwonych". W październiku 1934 r. jego oddziały osaczyły komunistów i zmusiły ich do podjęcia tzw. Długiego marszu (odwrotu z Jiangxi na południowy wschód do Shaanxi w północno-zachodnich Chinach). To właśnie w czasie tej 9,600 km "wędrówki" Mao wyrósł na głównego wodza komunistów, dzięki pomocy towarzyszy partyjnych udało mu się wejść do Komitetu Politycznego partii.

Z bazy w Yan`an dowodził komunistycznym oporem w czasie drugiej wojny chińsko-japońskiej (1937-1945). Później Mao doprowadził do skupienia całej władzy w partii w swoich rękach przeprowadzając tzw. kampanię oczyszczenia w 1942 r., kiedy to pozbył się swoich rywali. W tym czasie zawiera też trzecie małżeństwo i po rozwodzie z He Zizhen poślubia aktorkę Lan Ping, która staje się później znana jako Jiang Qing.

W czasie wojny z Japończykami strategia walki Zedonga spotykała się zarówno ze sprzeciwem Czang Kaj-szeka jak i Amerykanów. USA uważało, że nacjonaliści są bardzo ważnym sojusznikiem, który jest zdolny do związania sił japońskich okupantów w Chinach. Nacjonaliści mieli jednak inne plany, mianowicie formalnie "walczyli" z Japończykami, a w rzeczywistości szykowali się do ostatecznej rozprawy ze swoim śmiertelnym wrogiem, jakim byli komuniści.

Roosvelt jednak w ogóle nie rozumiał wewnętrznych rozgrywek o władzę pomiędzy głównymi siłami politycznymi Chin. Dzięki temu do nacjonalistów płynęły cenne dostawy broni w ramach ustawy Lend-Lease, które miały się przydać w przyszłym konflikcie. W reakcji na to Mao próbował odzyskać kontrolę nad pewnymi regionami kraju i wyprzeć stamtąd Kuomintang. Zarówno komuniści jak i nacjonaliści byli krytykowani przez aliantów za walkę pomiędzy sobą zamiast angażowania się w opór przeciwko armii cesarskiej. Po zakończeniu wojny USA kontynuowały wspieranie Czang Kaj-szeka i otwarcie bez żadnego skrępowania opowiedziały się przeciwko Ludowej Armii Wyzwoleńczej, która walczyła z Kuomintangiem o kontrolę nad krajem.

To wsparcie było częścią szerszej strategii Stanów Zjednoczonych, która polegała na powstrzymywaniu postępów komunizmu. Z drugiej strony KPCh otrzymywała zaopatrzenie w postaci uzbrojenia ze strony ZSRR, który starał się jednak ukryć swoją pomoc, aby uniknąć otwartego konfliktu z USA, dlatego też pomoc radziecka nie mogła w wystarczającym stopniu zaspokoić potrzeb komunistów. 21 stycznia 1949 Kuomintang odniósł duże straty w walce z czerwonoarmistami. Rankiem 10 grudnia 1949 r. Armia Czerwona rozpoczęła oblężenie Chengdu - ostatniego miasta będącego w posiadaniu nacjonalistów na stałym kontynencie. Czang Kaj-szek został zmuszony do ucieczki na Tajwan.

Główną przyczyną klęski Kuomintangu było nieliczenie się z ludnością (komuniści dużą wagę przykładali do agitacji i propagandy) i bezwzględne wymuszanie od niej posłuszeństwa oraz korupcja we własnych oddziałach.

Chińska Republika Ludowa (ChRL) została założona 1 października 1949 r. Wówczas kraj był jeszcze pogrążony w walce, która trwała już praktycznie drugą dekadę (wcześniej walczono z Japończykami a teraz z jeszcze większą siłą wybuchła wojna domowa). Od 1954 do 1959 r. Mao był Przewodniczącym Centralnego Rządu Ludowego Chińskiej Republiki Ludowej, oraz aż do śmierci Przewodniczącym Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin (stąd wziął się jego późniejszy przydomek "Przewodniczący" Mao, pod którym zapamiętano go już do końca życia, chociaż nazywano go też "Wielkim Wodzem".

Partia komunistyczna bardzo ważną rolę przywiązywała do mediów, których jedynym celem było propagowanie wizerunku Mao i jego idei. Rozpętano też ogromną kampanię oczerniania nacjonalistów z Tajwanu oraz Japonii i USA. Ludność była ciągle indoktrynowana i zmuszana do manifestacji "swych gorących uczuć" wobec partii oraz do wzmacniania i odbudowy kraju. Prawie każdy Chińczyk musiał mieć w swym domu "biblię chińskiego komunizmu" pod tytułem "Cytaty przewodniczącego Mao Zedonga", która była uważana za źródło nieomylnych prawd czy temat dyskusji w miejscu pracy.

3. Źródła wiedzy /metodologia/

Sam Mao zdystansował się od wcześniej prowadzonego skromnego życia, mianowicie wprowadził się do rezydencji w Zhongnanhi, która mieściła się obok Zakazanego Miasta w Pekinie. Ponadto nakazał wybudowanie tam basenu i wielu innych budynków. Według twierdzeń jego osobistego lekarza - dr Li Zhisui (swoje wspomnienia opublikował on w książce "Prywatne życie przewodniczącego Mao", która jest krytykowana przez zagorzałych zwolenników Mao jako kontrowersyjna) Mao pracował najczęściej przebywając w łóżku lub obok basenu. Preferował nieformalny styl ubierania się z wyjątkami jedynie na oficjalne wizyty państwowe.

Po skupieniu praktycznie całej dostępnej władzy w swoich rękach Mao uruchomił gwałtowną kolektywizację rolnictwa, która trwała do 1958 r. Wprowadzono urzędową kontrolę cen, uproszczono pismo chińskie, co miało przyczynić się do zmniejszenia analfabetyzmu. Odebrano ziemię wielkim posiadaczom ziemskim oraz bogatszym chłopom i rozdano ją biedniejszym. Wielkie plany przemysłowe miały na celu jak najszybsze zindustrializowanie kraju (przy czym budowano głównie obiekty przemysłu ciężkiego, a zaniedbywano gałęzie produkujące artykuły pierwszej potrzeby).

W tym okresie przeprowadzono m.in. Kampanię Stu Kwiatów, gdzie Mao "objawił" swą wolę dotyczącą sposobu rządzenia krajem oraz zgodził się na rozpatrzenie różnych pomysłów dotyczących formy rządów. Intelektualiści i inteligencja, którzy do tej pory korzystali ze względnej swobody słowa (do której zachęciła ich Kampania Stu Kwiatów) zaczęli tworzyć opozycję przeciwko rządom komunistów i kwestionować legalność ich władzy. Początkowo nie spotkało się to z przeciwdziałaniem KPCh. Ale po kilku miesiącach cierpliwość przewodniczącego Mao wyczerpała się i polecił on przeprowadzenie wielkich represji przeciwko grupie około 500 tys. najlepiej wykształconych obywateli, wśród których znalazł się każdy co do którego istniało jakiekolwiek podejrzenie "nieprawomyślności". Ludzie ci zostali pozbawieni jakichkolwiek wpływów (wielu zostało po prostu zlikwidowanych lub przeniesionych na wieś) w życiu politycznym poprzez tzw. "Kampanię przeciwko prawicowcom". Na celowniku władz znalazł się m.in. Jung Chang, który twierdził że Kampania Stu Kwiatów była jedynie podstępem mającym na celu wykorzenienie "niebezpiecznego myślenia" (wykrycie wszelkich nielojalnych członków KPCh). Inni działacze tacy jak dr Li Zhisui sugerowali, że Mao rozumiał politykę jako narzędzie osłabiania tych w partii, którzy ośmielili się wypowiedzieć jakiekolwiek krytyczne słowa, jednak nawet sam Przewodniczący został zaskoczony przez rozmiary sprzeciwu skierowanego przeciwko niemu.

W styczniu 1958 Mao rozpoczął realizację drugiego planu 5-letniego znanego jako Wielki Skok Naprzód. Dzięki niemu zamierzano udowodnić że istnieje odmienny model na wzrost gospodarczy od tego, który lansował ZSRR. Skupiono się w nim całkowicie na przemyśle ciężkim. Ponadto zdecydowano że względnie małe spółdzielnie rolnicze (kolektywy), które tworzono z tak wielkim wysiłkiem miały być od zaraz przekształcone w wielkie komuny ludowe. Powstał także pomysł, aby sami chłopi w swoich gospodarstwach zajmowali się na małą skalę wytopem żelaza i stali. Zakazano w ogóle posiadania prywatnej żywności, zwierzęta hodowlane i płody rolne były odtąd własnością kolektywną i wspólną.

W czasie „wielkiego skoku" Mao i inni partyjni działacze zalecili wdrożenie wielu nowych metod uprawy roli, które nie zostały przez naukę jeszcze dokładnie sprawdzone, ale miały się stać podstawą nowo tworzonych komun. Połączenie „domowej produkcji przemysłowej" z kolektywnym systemem uprawy roli, który eliminował osobistą aktywność i pomysłowość rolnika okazał się katastrofalny dla chińskiego rolnictwa.

W 1959 r. doszło do około 15% spadku zbiorów zbóż, po którym nastąpiło 10% obniżenie w 1960 r., a w 1961 r. nie doszło do żadnej poprawy. Partyjni aktywiści dążący do uniknięcia za wszelką cenę czystek, represji i zdegradowania w hierarchii partyjnej wyolbrzymiali liczbę zboża zbieranego z pól.

Na podstawie tych fałszywych danych i sfabrykowanego rzekomego sukcesu, kadry partyjne rozkazały zarekwirowanie ogromnej części żywności dla państwa, która została skierowana do miast ale także i na eksport (m.in. w celu dozbrajania armii). Dodatkowo w niektórych rejonach wystąpiły susze i powodzie. To wszystko przyczyniło się do wywołania jednej z największych katastrof humanitarnych w dziejach ludzkości (obok wielkiego głodu na Ukrainie w latach 30., podczas kolektywizacji stalinowskiej), w czasie której miliony ludzi pozostawionych przez „państwo ludowe" samym sobie, zmarło z głodu. Głód był bezpośrednią przyczyną śmierci dziesiątków milionów chińskich chłopów w latach 1959-1962. Później wiele wychudzonych i źle odżywionych dzieci, które walczyły o przetrwanie zmarło wkrótce po zakończeniu kampanii wielkiego skoku (koniec 1962 r.).

Wiedza Mao o tych wydarzeniach jest kwestią dyskusyjną. Według niektórych (głównie dr Li Zhisui), Zedong wiedział jedynie o niewielkich brakach w zaopatrzeniu ludności (mógł być po prostu dezinformowany przez współpracowników) według innych był w pełni świadomy rezultatów swojego „programu ekonomicznego". Wielki skok był tragedią dla Chin. Mimo że oficjalnie osiągnięto wcześniej założone cele odnośnie produkcji stali to w rzeczywistości metal wytworzony w domowych warunkach był bezużytecznym złomem i nie spełniał żadnych norm jakościowych (ponieważ był produkowany z niskiej jakości surowców w prowizorycznych piecach bez węgla, ludność zmuszano nawet, aby do opału używała takich rzeczy jak: meble czy ceramika). Jak by tego było mało, większość wybudowanych tam kanałów i innych projektów z zakresu infrastruktury, które zostały z wielkim wysiłkiem stworzone przez zmuszanych do tego chłopów i więźniów (wielu z nich zmarło przy pracy, w której wyznaczono "mordercze" normy niemożliwe do wypełnienia) okazało się bezużytecznych bo nie zostały one zaprojektowane przez dysponujących odpowiednią wiedzą inżynierów, których Mao odrzucił ze względu na podłoże ideologiczne.

Na kongresie KPCh w Lushan na przełomie lipca i sierpnia 1959 r. kilku działaczy wyraziło opinię że „Wielki skok" nie okazał się takim sukcesem jak wcześniej planowano. Wyróżnił się tu głównie minister obrony Peng Dehuai. Mao zaaranżował akcję oskarżycielską przeciwko Pengowi i jego zwolennikom, co spowodowało że znikły wszelkie głosy krytyczne wobec polityki „Wielkiego skoku".

Odnośnie rzeczywistej liczby osób, które zmarły w czasie „wielkiego skoku" istnieją duże kontrowersje.

Aż do połowy lat 80. gdy opublikowano pierwsze badania spisu ludności niewiele wiadomo było na temat katastrofy, która dotknęła chińską wieś. Garstka zachodnich obserwatorów, którym pozwolono na wjazd do kraju miała jedynie dostęp do modelowych wsi, gdzie zwodzono ich opiniami o wielkim sukcesie polityki gospodarczej w końcu lat 60. Ponadto raporty o głodzie docierały na zachód głównie poprzez Hongkong i Tajwan, które były znaczącymi importerami chińskiej żywności co zamazuje rzeczywisty obraz klęski, którą Chiny starały się ukryć poprzez ogłaszanie rekordowych zbiorów (w oficjalnych rozliczeniach handlowych Chiny były eksporterem netto płodów rolnych).

Spisy ludności przeprowadzano w latach 1953, 1964 i 1982. Pierwsze badania dotyczące ustalenia rzeczywistej liczby zmarłych z głodu podjęła amerykańska demograf dr Judith Banister, zostały one opublikowane w 1984 r. Trudności stwarzały tu między innymi długie okresy pomiędzy poszczególnymi spisami powszechnymi i wątpliwości co do wiarygodności danych rządu ChRL. Niemniej jednak Banister stwierdziła, że z oficjalnych danych wynika, że w latach 1958-1961 zmarło około 30 milionów ludzi. Inne szacunki oceniają te wartości na 20 do 43 milionów.

W zakresie stosunków zagranicznych okres ten został zdominowany przez dalszą izolację Chin na arenie międzynarodowej. Było to spowodowane konfliktem z ZSRR, w wyniku którego Nikita Chruszczow nakazał wycofanie wszystkich ekspertów sowieckich z tego kraju oraz wstrzymanie wszelkiej pomocy. Ochłodzenie stosunków wywołane zostało poprzez spory graniczne (kwestionowana była linia graniczna na rzece Amur) oraz rozbieżne wizje rozwoju komunizmu na świecie i kontrolę nad nim, a także angażowania się Chin w krajach z nimi sąsiadujących. Większość tych problemów była spowodowana śmiercią Stalina i zastąpieniem go przez Chruszczowa. Stalin uznawał siebie za kontynuatora "prawidłowej" myśli marksistowskiej na długo przed tym jak Mao zdobył kontrolę nad KPCh i dlatego Zedong dopóki Stalin jeszcze żył starał się przynajmniej dochowywać wierności wielkiemu sąsiadowi.

Po śmierci Stalina Mao uważał, że z racji „starszeństwa" przywództwo w międzynarodowym ruchu komunistycznym powinno należeć do niego. To wywoływało napięcia na linii Pekin-Moskwa, a Mao (który uważał siebie za największego znawcę ideologii marksistowskiej) obwiniał za taką sytuację Chruszczowa. Chiny, które wcześniej były satelitą Moskwy zerwały wcześniejszą zależność. Osaczone przez USA (z bazami w Korei Południowej, Japonii i Tajwanie) stanęły teraz przed nowym zagrożeniem z północy i z zachodu, co nie wróżyło dobrze na przyszłość.

Ostatecznie polityka „Wielkiego skoku" została porzucona po spotkaniu politbiura w styczniu 1961 r. Wówczas Mao usunął się nieco w cień, a efektywnie rządy zaczęli sprawować: Liu Shaogi, który został prezydentem ChRL w 1959 r. a polityką gospodarczą zajął się Deng Xiaoping, który uratował kraj od zapaści przez zniesienie komun ludowych i wprowadzenie pewnych elementów prywatnej własności (chłopi mogli prowadzić małe gospodarstwa na własną rękę), ponadto zaczęto importować zboże z Australii i Kanady, aby załagodzić głód. Po tych wydarzeniach inni członkowie partii łącznie z Liu Shaogi i Deng Xiaopngiem podjęli decyzję, że Mao powinien zostać odsunięty od władzy i należy pozostawić mu jedynie funkcje symboliczne i reprezentacyjne. Podjęto próbę zmarginalizowania Zedonga, który jednak w dalszym ciągu zachowywał funkcję Przewodniczącego. Liu Shaoqi i inni zaczęli oceniać sytuację bardziej realistycznie i zamierzali zrezygnować z niektórych idealistycznych założeń, które były życzeniami Mao.

Stając w obliczu utraty miejsca na politycznej scenie Zedong postanowił odpowiedzieć Shaoqi i Xiaopingowi organizując tzw. Rewolucję kulturalną w 1966 r. To dało mu możliwość oszukania hierarchów partyjnych i przeniesienia ośrodków władzy bezpośrednio w ręce tzw. "Czerwonej Gwardii", którą tworzyły grupy młodych ludzi (często nastolatków), za jej sprawą ustanowiono własne sądy, które zajęły się kolejną kampanią zwalczania przeciwników „Wielkiego Wodza". Rewolucja doprowadziła do zniszczenia większości bogatego dziedzictwa kulturalnego Chin i do uwięzienia ogromnej liczby intelektualistów. W kraju natomiast zapanował chaos gospodarczy i społeczny. Miliony ludzkich żyć zostało zrujnowanych tylko dlatego aby Mao mógł pozostać przy władzy (czasy te opisuje m.in. film: "Żegnaj, moja konkubino" (Ba wang bie ji)).

W tym czasie Mao wskazał również następcę, którym został Lin Biao. Później nastąpiła seria niejasnych zdarzeń, nie wiadomo do końca czy Lin planował dokonanie przewrotu czy zabójstwo Przewodniczącego, ale zginął podczas próby ucieczki z kraju (w podejrzanej katastrofie lotniczej), prawdopodobnie przewidywał że zostanie aresztowany. Został później pośmiertnie wyrzucony za to z partii. Mao stracił wtedy zaufanie do większości głównych aktywistów KPCh.

W 1969 r. Zedong ogłosił zakończenie rewolucji kulturalnej (oficjalnie rząd ChRL twierdzi, że rewolucja ta zakończyła się w 1976 r. wraz ze śmiercią Mao). W ostatnich latach życia stan zdrowia Mao uległ pogorszeniu albo ze względu na chorobę Parkinsona albo wg. Li Zhisui na chorobę układu ruchowego (Amyotrophe Lateralsklerose). Ponadto cierpiał na dolegliwości ze strony układu oddechowego i krwionośnego (był nałogowym palaczem). Mao pod koniec swego życia pozostał bierny podczas walki o władzę w partii pomiędzy poszczególnymi frakcjami co było spowodowane jego przeczuciem nadchodzącej już śmierci. Kiedy Mao nie mógł już dłużej pływać jego ulubiony basen w Zhongnanhai został zmieniony w hall recepcyjny.

Spuścizna

Dziedzictwo po Mao ma bardzo kontrowersyjny charakter i bywa często przedmiotem sporów. Niektórzy kontynentalni Chińczycy uważają Mao Zedonga /Mao Tse - Tunga/ za wielkiego rewolucyjnego przywódcę, który jednak nie ustrzegł się pewnych błędów w końcu życia. Deng Xiaoping powiedział o nim że:

„Był w 70% dobry a w 30% zły", a „jego wkład i zasługi są ważniejsze od jego pomyłek".

Są też tacy, którzy obwiniają go za konflikt z ZSRR i pogorszenie stosunków z dotychczasowym sojusznikiem. Wielki skok i rewolucja kulturalna, kładą się cieniem na jego rządach. Mao jest też obwiniany za brak wypracowania polityki kontroli urodzeń, co sprawiło że doszło do ogromnego przyrostu ludności i zmuszenia następnego rządu do wdrożenia programu "jednego dziecka".

Zwolennicy Mao jako przykład jego osiągnięć podają, że stopień analfabetyzmu przed 1949 r. wynosił 80% a długość życia 35 lat, po jego śmierci liczby te miały wynosić odpowiednio 7% i 70 lat (przy czym prawdziwość tych danych jest kwestionowana). Ponadto ogólna populacja Chin wzrosła o 57% do 700 mln z 400 mln. Jego wielbiciele twierdzą że za jego rządów skończyła się „epoka upokorzenia" Chin przez zachodnie mocarstwa, a ChRL stała się prawdziwą potęgą, powołują się też na osiągnięcia w dziedzinie uprzemysłowienia kraju. Za jego zasługę poczytuje się też wyparcie „skorumpowanego" i „nieudolnego" Kuomintangu z kraju na Tajwan.

Sceptycy twierdzą, że podobne osiągnięcia zanotowały sąsiednie kraje (zarówno pod względem likwidacji analfabetyzmu jak wydłużenia długości życia) takie jak choćby Tajwan (który osiągnął o wiele lepsze wyniki gospodarcze a standard życia ludności jest o wiele wyższy od tego wypracowanego przez Chiny kontynentalne), rządzony przez przeciwnika Mao - Czang Kaj-szeka. Niektóre sukcesy mogły być po prostu wynikiem długiego okresu pokoju, którego tak potrzebował kraj nękany długoletnimi wojnami.

Mao wierzył że socjalizm jest jedyną drogą, którą mogą podążać Chiny ponieważ USA i kraje europejskie nigdy nie pozwolą im na dołączenie do grona rozwiniętych państw kapitalistycznych. Tą teorię zdaje się potwierdzać embargo nałożone na handel z ChRL, które trwało aż do prezydentury Nixona. To sprawiło że Mao starał się z powrotem ocieplić stosunki z ZSRR.

Mniej kontrowersji istnieje wokół zdolności taktycznych i strategicznych Mao w czasie wojny domowej i wojny koreańskiej. Nie ma wątpliwości, że cele które sobie wyznaczył zostały osiągnięte, a władza znalazła się w jego rękach. Jego myśl wojskowa ma duże znaczenie jeżeli chodzi o walkę partyzancką i podjazdową z silniejszym przeciwnikiem jakim był Czang Kaj-szek.

Ideologia maoizmu stała się inspiracją dla wielu komunistów na całym świecie i była wykorzystywana w szczególności przez różnego rodzaju ruchy rewolucyjne działające w byłych państwach postkolonialnych. takich jak: Kambodża - Czerwoni Khmerzy, Peru - Świetlisty Szlak czy maoistowska partyzantka w Nepalu. Same Chiny jednak daleko odeszły od pierwotnych zasad maoizmu i zmierzają raczej ku kapitalizmowi (co niektórzy komuniści uważają za zdradę), mimo że większość chińskiej elity partyjnej nadal uważa się za maoistów.

We współczesnych Chinach opinie o „Przewodniczącym" są zafałszowane ze względu na zakaz publikacji prac, które zawierają jakiekolwiek słowa krytyki wobec jego osoby. Mimo tego obecny rząd kładzie już o wiele mniejszy nacisk na kult wodza, m.in. władze nie przykładają już większej wagi do rocznicy śmierci Mao. Ostatnie wielkie obchody na jego cześć odbyły się w 1993 r. (setna rocznica urodzin) kiedy to partia zorganizowała liczne festyny i seminaria mu poświęcone. Jednak KPCh w przeciwieństwie do KPZR nigdy nie potępiła rządów Mao (natomiast Chruszczow oficjalnie odciął się od Stalina).

W połowie lat 90. nowy wizerunek Zedonga zaczął się pojawiać na banknotach, w marcu 2006 pojawiły się zapowiedzi zastąpienia go portretem Sun Jatsena lub Deng Xiaopinga, co może sugerować powolne odchodzenie Pekinu od maoistowskich teorii, które już i tak od dawna nie są wprowadzane w życie przez KPCh.

Twórczość

Najsławniejszym opublikowanym dziełem Mao jest słynna czerwona książeczka znana pod tytułem „Cytaty Przewodniczącego Mao", która zwiera niektóre wycinki jego przemówień i artykułów. Mao napisał także kilka innych traktatów filozoficznych, główne z nich to:

• W praktyce; 1937

• W sprzeczności; 1937

• Na długiej wojnie; 1938

• Ku nowej demokracji; 1940

• Rozmowy o sztuce i literaturze w Yan'an; 1942

• Właściwy sposób rozwiązywania sporów społecznych; 1957

• Ku pamięci Normana Bethune'a

• Głupi stary człowiek, który usunął góry

• Służba dla ludu

Mao był także poetą, tworzył głównie klasyczne utwory tzw. poezja shi i ci. Był także uzdolnionym kaligrafem, który posiadał charakterystyczny styl, do dzisiaj jego kaligrafie w Chinach cieszą się dużym powodzeniem.

W języku polskim pisma Mao Zedonga ukazały się tylko w dwóch wydaniach wskutek popadnięcia obozu państw „demokracji ludowych", a zwłaszcza ZSRR, w konflikt z Chińską Republiką Ludową:

• Dzieła wybrane, t. 1-4, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1953-1958;

• Wybrane pisma wojskowe, wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960 (seria: "Biblioteka Wiedzy Wojskowej.").

Oprócz tego w Pekinie wydano „czerwoną książeczkę" po polsku:

• Wyjątki z dzieł Przewodniczącego Mao Tsetung. Wydawnictwo Obcych Języków, 1972, Pekin, 426 stron.

4. Tezy strategiczne Mao Tse-tunga

Wojna, to najwyższa forma walki, zapoczątkowana z chwilą powstania własności prywatnej i klas, forma stosowana dla rozwiązania sprzeczności między klasami, narodami, państwami, blokami politycznymi na określonym etapie rozwoju tych sprzeczności.

„Zagadnienia strategii wojny rewolucyjnej w Chinach" (grudzień 1936 roku), Dzieła wybrane, t. I.

„Wojna jest kontynuowaniem polityki". W tym sensie wojna jest polityką; sama wojna stanowi akcję, mającą charakter polityczny, i od najdawniejszych czasów nie było wojny, która nie miałaby politycznego charakteru. Jednak wojna ma również swoje cechy specyficzne. W tym sensie wojna nie jest równoznaczna z polityką w ogóle. „Wojna jest kontynuowaniem polityki innymi środkami". Kiedy polityka, osiągnąwszy określone stadium rozwoju, nie jest już w stanie rozwijać się po dawnemu, wybucha wojna, mająca na celu znieść przeszkody na drodze polityki. Z chwilą kiedy przeszkoda zostaje usunięta i polityczny cel osiągnięty, wojna kończy się. Dopóki przeszkoda nie jest usunięta całkowicie, wojna trwa nadal, by osiągnąć swój cel. Dlatego można powiedzieć, że polityka to bezkrwawa wojna, a wojna — to krwawa polityka.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Wszystkie wojny w historii dzielą się na dwa rodzaje: sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Wszystkie wojny postępowe są sprawiedliwe, a wszystkie wojny hamujące postęp — niesprawiedliwe. My, komuniści, walczymy przeciwko wszystkim wojnom niesprawiedliwym, hamującym postęp, lecz nie występujemy przeciwko wojnom postępowym, sprawiedliwym. My, komuniści, nie tylko nie występujemy przeciwko wojnom postępowym, sprawiedliwym, lecz bierzemy w nich czynny udział. Przykładem wojny niesprawiedliwej była pierwsza wojna światowa, w której obie strony walczyły o interesy imperialistyczne, i dlatego komuniści całego świata zdecydowanie występowali przeciwko tej wojnie. Droga walki przeciwko wojnie niesprawiedliwej jest następująca: przed wybuchem wojny trzeba wszystkimi siłami starać się zapobiec jej, gdy zaś wybuchła, trzeba wyzyskać każdą możliwość, by podjąć wojnę przeciwko wojnie, wojnę sprawiedliwą przeciwko wojnie niesprawiedliwej.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Wojna rewolucyjna jest swego rodzaju antytoksyną, nie tylko złamie ona zaciekły napór wroga, lecz oczyszcza również nasze własne szeregi od wszelkiego plugastwa. Każda sprawiedliwa, rewolucyjna wojna posiada wielką siłę, może wiele rzeczy przeobrazić lub utorować drogę do takiego przeobrażenia. Wojna chińsko-japońska przeobrazi i Chiny, i Japonię. Trzeba tylko, aby Chiny niezłomnie prowadziły wojnę oporu i aby obstawały przy polityce jednolitego frontu, a wówczas stara Japonia niechybnie zostanie przeobrażona w nową Japonię, a stare Chiny — w nowe Chiny. Zarówno w Chinach, jak i w Japonii w toku tej wojny i po niej przeobrazi się i człowiek, i rzecz.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Każdy komunista powinien przyswoić sobie tę prawdę, że „karabin rodzi władzę".

,,Wojna i zagadnienia strategii" (6 listopada 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Centralnym zadaniem rewolucji i najwyższą jej formą jest zdobycie władzy w drodze zbrojnej, rozstrzygnięcie zagadnienia za pomocą wojny. Ta rewolucyjna zasada marksizmu - leninizmu słuszna jest wszędzie, bezwzględnie słuszna jest zarówno dla Chin, jak i dla innych państw.

„Wojna i zagadnienia strategii" (6 listopada 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Z punktu widzenia nauki marksistowskiej o państwie, armia jest główną częścią składową aparatu władzy państwowej. Kto chce zdobyć władzę państwową i utrzymać ją, ten musi mieć potężną armię. Ten i ów drwiąco nazywa nas zwolennikami „teorii wszechmocy wojny". Tak, jesteśmy zwolennikami teorii wszechmocy wojny rewolucyjnej. Nie jest to źle, to jest dobrze, to jest po marksistowsku. Karabiny rosyjskiej partii komunistycznej utworzyły socjalizm; my chcemy utworzyć republikę demokratyczną. Doświadczenie walki klasowej w epoce imperializmu nas uczy, że klasa robotnicza i masy pracujące mogą pokonać uzbrojoną burżuazję i obszarników tylko z pomocą siły karabinu; w tym sensie możemy powiedzieć, że przebudować cały świat można tylko z pomocą karabinu.

„Wojna i zagadnienia strategii" (6 listopada 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Jesteśmy zwolennikami zlikwidowania wojny, nam wojna nie jest potrzebna, ale zlikwidować wojnę można tylko poprzez wojnę. Aby nie było karabinów, trzeba chwycić za karabin.

,,Wojna i zagadnienia strategii" (6 listopada 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Wojna — ten potwór wzajemnego wyniszczania się ludzkości zostanie ostatecznie zlikwidowana w toku rozwoju społeczeństwa ludzkiego, i to w niedalekiej przyszłości. Jednak istnieje tylko jeden środek do zlikwidowania wojny, a mianowicie podjęcie wojny przeciw wojnie, wojny rewolucyjnej przeciw wojnie kontrrewolucyjnej, rewolucyjnej wojny narodowej przeciw kontrrewolucyjnej wojnie narodowej, rewolucyjnej wojny klasowej przeciw kontrrewolucyjnej wojnie klasowej... Gdy w toku swego rozwoju społeczeństwo ludzkie dojdzie do zniesienia klas, do zniesienia państw — wówczas nie będzie żadnych wojen, ani kontrrewolucyjnych, ani rewolucyjnych, ani niesprawiedliwych, ani sprawiedliwych. Będzie to epoka wieczystego pokoju dla ludzkości. Studiując prawa wojny rewolucyjnej bierzemy za punkt wyjścia dążenie do zlikwidowania wszelkich wojen. Jest to linia podziału między nami, komunistami, a wszystkimi klasami wyzyskiwaczy.

„Zagadnienia strategii wojny rewolucyjnej w Chinach" (grudzień 1936 roku), Dzielą wybrane, t. I.

Wszyscy dowódcy i żołnierze Armii Ludowo-Wyzwoleńczej w żadnym wypadku nie powinni osłabić nawet w najmniejszym stopniu swojej woli bojowej, każda myśl, która osłabia wolę bojową i niedocenia wroga, jest błędna.

„Referat na drugim plenum Komitetu Centralnego VII Zjazdu Komunistycznej Partii Chin" (5 marca 1949 roku), Dzieła wybrane, t. IV.

W celu prowadzenia walki z wrogiem wypracowaliśmy sobie w ciągu długiego okresu czasu takie stanowisko: z punktu widzenia strategii powinniśmy lekceważyć wszystkich wrogów, a z punktu widzenia taktyki powinniśmy do nich odnosić się z całą powagą.

Oznacza to, że w całości musimy lekceważyć wszystkich wrogów, ale w odniesieniu do każdego konkretnego zagadnienia musimy odnosić się do nich z całą powagą. Jeżeli w całości nie będziemy lekceważyć wrogów, to popełnimy błąd oportunistyczny. Marks i Engels wtedy, kiedy było ich tylko dwóch, twierdzili, że kapitalizm zostanie obalony na całym świecie. Ale w odniesieniu do konkretnych zagadnień, w odniesieniu do każdego z osobna wroga, jeżeli nie będziemy odnosić się do nich z całą powagą, to popełnimy błąd awanturnictwa.

Bitwy toczą się tylko jedna po drugiej, a siły nieprzyjacielskie mogą być niszczone tylko część po części. Fabryki są budowane tylko jedna za drugą. Chłopi orzą tylko zagon za zagonem. Dotyczy to również i spożywania posiłku. Z punktu widzenia strategii „lekceważymy" spożywanie posiłku: stwierdzamy, iż możemy zjeść cały posiłek. Praktycznie jednak spożywamy go łyk za łykiem, nie możemy przełknąć wszystkich potraw ze stołu naraz. To się nazywa rozwiązaniem problemu każdego z osobna', a w literaturze wojskowej — rozgromieniem sił nieprzyjacielskich jednostka po jednostce.

Przemówienie na Moskiewskiej Naradzie Partii Komunistycznych i Robotniczych (18 listopada 1957 roku).

Bez względu na to, kiedy wojna domowa wybuchnie w całym kraju, musimy się na to dobrze przygotować. Jeżeli nastąpi to wcześniej, powiedzmy, jutro rano, to i na to powinniśmy być przygotowani. To jest punkt pierwszy. W obecnej sytuacji międzynarodowej i wewnętrznej jest możliwe, że wojna domowa przejściowo zostanie ograniczona do skali lokalnej i przez pewien czas przebiegać będzie w formie szeregu starć zbrojnych o charakterze lokalnym. Jest to punkt drugi. Co do pierwszego punktu jesteśmy przygotowani, jeżeli chodzi o drugi punkt, to już od dawna tak jest. Słowem, musimy być w stanie gotowości. Jeżeli będziemy przygotowani, możemy stawić czoło, jak będą tego wymagały różne sytuacje niezależnie od złożoności.

„Sytuacja po zwycięstwie w wojnie oporu przeciw Japonii i nasza polityka" (13 sierpnia 1945 roku), Dzieła wybrane, t. IV.

Wojna rewolucyjna jest wojną mas, można prowadzić ją jedynie mobilizując masy, jedynie opierając się na masach.

„Troszczyć się o byt mas, poświęcić uwagę metodom pracy" (27 stycznia 1934 roku), Dzieła wybrane, t. I.

Korzenie żywiące wielkie siły wojny sięgają niezwykle głęboko w masy ludowe. Japonia ośmieliła się natrząsać z nas przede wszystkim dlatego, że masy ludowe Chin nie są zorganizowane. Wystarczy, abyśmy tylko położyli kres tej naszej słabej stronie, a najeźdźcy japońscy znajdą się w obliczu walczącego wielomilionowego ludu chińskiego w takiej samej sytuacji jak dziki bawół przed ścianą ognia: wystarczy krzyknąć na niego, by w przerażeniu rzucił się w ogień i spłonął.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Imperialiści nas tak krzywdzą, trzeba do tego odnieść się z całą powagą. Musimy mieć nie tylko potężną regularną armię, musimy ponadto zorganizować na szeroką skalę dywizje pospolitego ruszenia. Wtedy, gdy imperialiści napadną na nasz kraj, będzie im trudno ruszyć się na krok.

Wywiad dla korespondenta Agencji Sinhua (29 września 1958 roku).

Z punktu widzenia wojny rewolucyjnej jako całości ludowa wojna partyzancka i regularna Armia Czerwona są niejako lewą i prawą ręką człowieka; jeśli dysponujemy tylko regularną Armią Czerwoną, a nie rozwijamy ludowej wojny partyzanckiej, to będziemy podobni do generała o jednym ramieniu. Mówiąc konkretnie, zwłaszcza jeżeli chodzi o prowadzenie wojny, kiedy mówimy o ludności w bazach oporu, jako czynniku wojny, mamy na myśli uzbrojony lud. Głównie dlatego właśnie nieprzyjaciel uważa, że zapuszczanie się w głąb bazy jest niebezpieczne.

„Zagadnienia strategii wojny rewolucyjnej w Chinach" (grudzień 1936 roku), Dzieła wybrane, t. I.

Niewątpliwie o zwycięstwie i klęsce wojny decydują głównie warunki militarne, polityczne, ekonomiczne i naturalne obu stron walczących. Ale to nie jest wszystko. O wyniku wojny decyduje również subiektywna umiejętność obu walczących stron w prowadzeniu wojny. Strateg nie może usiłować wywalczyć zwycięstwa w wojnie wyskakując poza ramy określone przez warunki materialne, może jednak i powinien wywalczyć zwycięstwo w ramach tych warunków. Arena działalności stratega chociaż ograniczona jest obiektywnymi warunkami materialnymi — może on jednak stworzyć na tej arenie wiele barwnych, wspaniałych żywych konstrukcji.

„Zagadnienia strategii wojny rewolucyjnej w Chinach" (grudzień 1936 roku), Dzielą wybrane, t. I.

Wojna nie ma innego celu, jak tylko „zachowanie własnych sił i zniszczenie sił nieprzyjaciela" (przez zniszczenie sił nieprzyjaciela rozumie się jego rozbrojenie, mianowicie tak zwane „pozbawienie nieprzyjaciela siły oporu", a nie całkowite jego fizyczne wytępienie). W starożytnej wojnie posługiwano się włócznią i tarczą: włócznia służyła do ataku, do zniszczenia nieprzyjaciela; tarcza zaś — do obrony, do zachowania siebie. Aż do naszych dni wszelka broń stanowi dalszy rozwój tych dwóch rodzajów uzbrojenia. Bombowce, karabiny maszynowe, działa dalekonośne, gazy trujące — wszystko to jest dalszym stadium rozwoju włóczni, natomiast schrony przeciwlotnicze, hełmy stalowe, umocnienia betonowe, maski przeciwgazowe — dalszym stadium rozwoju tarczy.

Czołgi — to nowa broń, łącząca w sobie i włócznię, i tarczę.

Atak — to główny środek zniszczenia sił nieprzyjaciela, ale nie należy pomijać też obrony.

Atak prowadzi się w celu bezpośredniego zniszczenia sił nieprzyjaciela, jednocześnie zaś w celu zachowania własnych sił, jeżeli bowiem nie zniszczysz wroga, wróg zniszczy ciebie.

Obrona służy bezpośrednio do zachowania własnych sił, lecz jednocześnie jest środkiem pomocniczym w przeprowadzeniu ataku lub środkiem przygotowującym przejście do ataku.

Odwrót to rodzaj obrony, jest on dalszym ciągiem obrony, pościg zaś — dalszym ciągiem ataku.

Należy wskazać, że zniszczenie sił nieprzyjaciela jest głównym celem wojny, zachowanie zaś własnych sił — drugorzędnym celem, gdyż tylko masowe zniszczenie sił nieprzyjaciela może skutecznie zapewnić zachowanie własnych sił.

Dlatego atak, jako główny środek zniszczenia sił nieprzyjaciela, odgrywa główną rolę, obrona zaś, jako pomocniczy środek zniszczenia sił nieprzyjaciela i jako jeden ze środków zachowania własnych sił - drugorzędną rolę. Aczkolwiek w praktyce w wojnie przez większość czasu przeważa obrona, a przez pozostały czas — atak, jeżeli jednak rozpatrywać przebieg wojny w jej całokształcie, atak pozostaje głównym środkiem.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Wszystkie przewodnie zasady działań wojennych wypływają z jednej podstawowej zasady, a mianowicie: wszelkimi sposobami zachować własne siły i zniszczyć siły nieprzyjaciela. Dlaczego więc w wojnie tak bardzo cenione jest bohaterskie samopoświęcenie? Za każdą wojnę musi się płacić, czasem nawet bardzo wysoką cenę. Czyż nie jest to sprzeczne z zasadą „zachowania siebie"? W rzeczywistości ani trochę nie jest sprzeczne, ściśle mówiąc, są to przeciwieństwa, lecz warunkują się one wzajemnie. Ofiary bowiem są konieczne nie tylko dla zniszczenia sił nieprzyjaciela, lecz również dla zachowania własnych sił; to częściowe i chwilowe odstąpienie od zasady zachowania własnych sił (złożenie ich w ofierze, inaczej mówiąc — okupienie zwycięstwa) konieczne jest właśnie gwoli zachowania wszystkich sił i na zawsze. Z przytoczonej wyżej podstawowej zasady wypływa cały szereg zasad prowadzenia działań wojennych poczynając od zasad prowadzenia walki piechoty (kryć się i rozwijać ogień: pierwsze — celem zachowania własnych sił, drugie — celem zniszczenia sił nieprzyjaciela), a kończąc na prawach strategii. Wszystkie one są przeniknięte duchem tej podstawowej zasady. Wszystkie zasady sztuki bojowej oraz prawa taktyki, sztuki operacyjnej i strategii muszą zapewniać realizację tej podstawowej zasady. Zasada zachowania własnych sił i zniszczenia sił nieprzyjaciela stanowi podwalinę całej sztuki wojennej.

„Zagadnienia strategii wojny partyzanckiej przeciwko najeźdźcom japońskim" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Oto nasze zasady wojskowe:

• Atakować najpierw rozproszone i odizolowane siły nieprzyjaciela, a następnie siły nieprzyjaciela skoncentrowane i potężne.

• Zagarnąć najpierw małe i średnie miasta oraz obszerne rejony wiejskie, a następnie wielkie miasta.

• Za główny cel stawiać sobie zniszczenie żywych sił nieprzyjaciela, a nie utrzymanie lub zdobycie miasta czy terenu. Utrzymanie lub zdobycie miasta czy terenu jest rezultatem zniszczenia żywych sił nieprzyjaciela, ostateczne ich utrzymanie lub zdobycie udaje się często dopiero po wielokrotnym przechodzeniu ich z rąk do rąk.

• Do każdej bitwy koncentrować absolutnie przeważające siły (dwa, trzy, cztery, a czasem nawet i pięć, sześć razy większe od sił nieprzyjaciela), okrążyć siły nieprzyjaciela ze wszystkich stron, starać się je zniszczyć całkowicie, nie dając im możliwości wymknąć się. W specyficznych okolicznościach, należy stosować metodę zadania nieprzyjacielowi druzgocącego ciosu, to znaczy skoncentrować wszystkie siły, wymierzyć w nieprzyjaciela cios frontalny i po jednym lub obu jego skrzydłach w celu zniszczenia jednej części i rozbicia drugiej, aby nasza armia mogła szybko przerzucić swoje siły dla rozgromienia innej grupy wojsk nieprzyjaciela. Ze wszech miar unikać bitew na wyczerpanie, w których zdobycz nie wynagradza strat lub jest im równa. W taki sposób, chociaż ogólna przewaga (pod względem ilościowym) nie jest po naszej stronie, za to w każdym poszczególnym wypadku, w każdej konkretnej operacji posiadamy absolutną przewagę, która zapewnia nam zwycięstwo w operacji. Z biegiem czasu osiągniemy ogólną przewagę i ostatecznie zniszczymy wszystkie siły nieprzyjaciela.

• Nie podejmować walki bez przygotowania i bez pewności o jej pomyślnym wyniku, trzeba się starać, ażeby do każdej bitwy dobrze się przygotować i mieć pewność jej zwycięstwa na podstawie porównania naszej sytuacji z sytuacją nieprzyjaciela.

• Rozwijać taki styl walki, jak walczyć odważnie, nie bać się ofiar, nie bać się zmęczenia i prowadzić nieprzerwane działania wojenne (czyli podejmować kilka kolejnych bitew w ciągu krótkiego okresu czasu bez odpoczynku).

• Starać się zniszczyć nieprzyjaciela znajdującego się w marszu i jednocześnie przywiązywać wagę do taktyki natarcia na pozycje, aby zdobyć punkty oporu i miasta nieprzyjaciela.

• W odniesieniu do zdobywania miast: zdecydowanie zajmować wszystkie słabo bronione przez nieprzyjaciela punkty oporu i miasta; w odpowiednim momencie zajmować wszystkie nieprzyjacielskie punkty oporu i miasta ze średnią obronnością, jeżeli pozwalają na to okoliczności; silnie bronione przez nieprzyjaciela punkty oporu 1 miasta zajmować wtedy, kiedy dojrzewają do tego warunki.

• Wykorzystać zdobytą na nieprzyjacielu broń i większą część jeńców dla uzupełnienia swojej armii. Źródło zasobów sił ludzkich i materialnych naszej armii znajduje się przede wszystkim na froncie.

• Umiejętnie wykorzystać czas między operacjami dla odpoczynku, uporządkowania i szkolenia oddziałów wojskowych. Czas dla odpoczynku, uporządkowania i szkolenia na ogół nie powinien być za długi, ażeby w miarę możliwości nieprzyjacielowi nie dawać czasu na wytchnienie.

Takie są główne metody, stosowane przez Armię Ludowo-Wyzwoleńczą dla zadania porażki Czang Kai-szekowi. Zostały one wykute przez Armię Ludowo-Wyzwoleńczą w ciągu długich lat walki przeciwko wrogom wewnętrznym i zewnętrznym, i całkowicie odpowiadają naszej obecnej sytuacji. . . Nasza strategia i taktyka powstała na bazie wojny ludowej, i żadna antyludowa armia nie potrafi jej wykorzystać.

,.Sytuacja aktualna i nasze zadania" (25 grudnia 1947 roku), Dzieła wybrane, t. IV.

Przewaga sił, z którą nie łączy się gotowość bojowa, nie jest prawdziwą przewagą i jest równoznaczna z brakiem inicjatywy. Rozumiejąc tę prawdę, wojska ustępujące nieprzyjacielowi pod względem siły, lecz znajdujące się w gotowości bojowej, często mogą zadawać mu nagłe uderzenia i rozbijać nieprzyjaciela, po którego stronie jest przewaga.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Bez armii ludowej, lud nie będzie miał niczego.

,,O rządzie koalicyjnym" (24 kwietnia 1945 roku), Dzieła wybrane, t. III.

Chińska Armia Czerwona jest organizacją zbrojną, wykonującą polityczne zadania rewolucji. Zwłaszcza obecnie działalność Armii Czerwonej w żadnym razie nie może się ograniczać tylko do prowadzenia wojny; oprócz działalności bojowej, mającej na celu niszczenie sił zbrojnych nieprzyjaciela, przypadają jej jeszcze ważne zadania w dziedzinie propagandy wśród mas, organizowania mas, uzbrajania mas, udzielania pomocy masom w tworzeniu władzy rewolucyjnej, a nawet w tworzeniu organizacji partii komunistycznej. Wojna, którą toczy Armia Czerwona, nie jest wyłącznie wojną dla wojny, lecz wojną dla propagandy wśród mas, dla organizowania mas, dla uzbrajania mas i dla udzielania im pomocy w tworzeniu władzy rewolucyjnej ; wyrzeczenie się tych celów — prowadzenia propagandy w masach, organizowania i zbrojenia mas oraz tworzenia władzy rewolucyjnej — pozbawiłoby sensu i wojnę, i samo istnienie Armii Czerwonej.

„O wykorzenieniu błędnych poglądów w partii" (grudzień 1929 roku), Dzieła wybrane, t. I.

Armia Ludowo-Wyzwoleńcza zawsze jest oddziałem bojowym. Nawet po zwycięstwie w całym kraju pozostanie ona bojowym oddziałem w ciągu całego okresu historycznego, dopóki w kraju klasy nie zostaną zniesione, a w świecie będzie istniał system imperialistyczny. Co do tego nie powinno być żadnych nieporozumień i wahań.

„Referat na drugim plenum Komitetu Centralnego VII Zjazdu Komunistycznej Partii Chin" (5 marca 1949 roku), Dzieła wybrane, t. IV.

Mamy zarówno armię walczącą, jak i armię pracy. Jeżeli chodzi o armię walczącą, mamy ósmą Armię i Nową Czwartą Armię. Jednakże i armię walczącą powinniśmy wykorzystać podwójnie: z jednej strony ona walczy, a z drugiej zajmuje się działalnością produkcyjną. Kiedy mamy takie dwie armie, przy tym armia walcząca została uzbrojona w takie dwa rodzaje kwalifikacji i poza tym umie prowadzić pracę wśród mas, możemy przezwyciężyć trudności i możemy rozgromić imperializm japoński.

„Organizujcie się!" (29 listopada 1943 roku), Dzieła wybrane, t. III.

Nasza obrona narodowa będzie wzmocniona i nie pozwolimy nikomu z imperialistów znowu wtargnąć na nasze terytorium. Nasze ludowe siły zbrojne muszą zostać zachowane i rozwijać się na bazie bohaterskiej, zahartowanej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej. Będziemy mieli nie tylko potężne wojsko lądowe, lecz również potężne lotnictwo i potężną marynarkę wojenną.

Przemówienie na otwarciu pierwszej sesji Ludowej Konsultatywnej Rady Politycznej Chin (21 września 1949 roku).

Nasza zasada — partia rządzi karabinem; jest absolutnie niedopuszczalne, by karabin rządził partią.

,,Wojna i zagadnienia strategii" (6 listopada 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Nasza armia zawsze kieruje się dwiema zasadami:

• pierwsza — powinniśmy być bezlitośni w stosunku do nieprzyjaciela, musimy go pokonać i zniszczyć;

• druga — powinniśmy być życzliwi w stosunku do swych ludzi, do ludu, do towarzyszy, do naszych zwierzchników i podwładnych, musimy się jednoczyć z nimi.

Przemówienie na przyjęciu, zorganizowanym przez Komitet Centralny Partii na cześć przedstawicieli wyróżnionych w nauce spośród oddziałów zaplecza (18 września 1944 roku).

Armia powinna zespolić się w jedną całość z masami ludowymi, aby widziały one w niej swoją własną armię. Taka armia będzie niezwyciężona.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

W armii należy przeprowadzić w pewnych granicach demokratyzację, głównie znieść feudalne praktyki bicia i wymyślania, i doprowadzić do tego, by dowódcy i żołnierze dzielili ze sobą w życiu wszystkie radości i smutki. Tą drogą osiągnie się jedność dowódców z żołnierzami, zdolność bojowa armii ogromnie wzrośnie i nie będziemy musieli obawiać się, że w tej przewlekłej i bezwzględnej wojnie nie wytrwamy.

„O przewlekłej wojnie" (maj 1938 roku), Dzieła wybrane, t. II.

Każdemu, kto tylko nie jest wrogim elementem i nie występuje ze złośliwymi atakami, trzeba pozwalać wypowiadać się, nic strasznego też, jeżeli wypowie błędne zdanie. Kierownicy wszystkich szczebli zobowiązani są do przysłuchiwania się temu, co inni mówią. Należy wcielać w życie dwie zasady: 1) jeśli wiesz, to mów, jeśli mówisz, mów wszystko; 2) ten, kto mówi, jest niewinny, ten, kto słucha, winien wyciągać dla siebie wnioski. Bez zasady „ten, kto mówi, jest niewinny", i bez rzeczywistego — zamiast pozornego — jej przestrzegania, nie można efektywnie zrealizować zasady „jeśli wiesz, to mów, jeśli mówisz, mów wszystko".

„Zadania na rok 1945" (15 grudnia 1944 roku).

Opracował: ppłk dypl. Jerzy GROMIŃSKI

1

16

---