ETYKA BIZNESU

WYKŁAD 1. 30.IX.2001

Temat: ETYKA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Etyka - Jest dyscypliną naukową, której przedmiotem badań jest moralność; moralność - jest zjawiskiem społecznym.

W Każdej społeczności działają ludzie o zróżnicowanym poziomie moralnym i odmiennych poziomach na temat moralności.

Społeczeństwo jest zatem pluralistyczne (zróżnicowane ) pod względem moralnym.

Pluralizm moralny, może przybierać cztery formy:

1. RADYKALNY PLURALIZM MORALNY

Zakłada, że każdy człowiek może uznać jakiś czyn za słuszny lub nie słuszny, a poglądy ludzi na temat słuszności i niesłuszności czynów nie dają się pogodzić. W takim znaczeniu pluralizm oznaczałby tak ostre różnice, że społeczeństwo nie mogłoby istnieć. Ażeby mogło istnieć społeczeństwo, grupa musi akceptować pewne fundamentalne wartości np. życie ludzkie. Zatem należy przyjąć, że wszelkie wspólnoty ludzi, takie jak rodzina, firma, grupa społeczna czy społeczeństwo, mogą istnieć, ponieważ zgadzają się co do elementarnych norm moralnych. W biznesie radykalny pluralizm oznaczałby skrajny egoizm uczestników rynku, co powodowałoby, że dozwolone byłoby wszystko, co jednostka uważałaby za dobre dla siebie;

2. PLURALIZM UZASADNIEŃ MORALNYCH

Występuje tu pewna zgoda społeczna lub grupowa co do zasadniczych norm moralnych, natomiast normy te są różnie uzasadniane (np. wszyscy zgadzają się, że morderstwo jest złe, jednak niektórzy uzasadnią to kodeksem karnym, inni przykazaniami itd.) Przy różnorodności uzasadnień ocena moralna morderstwa jest jednakowa.

3. PLURALIZM CZYNÓW

Wynika z możliwości różnej interpretacji oraz postrzegania faktów przez różne osoby, tj. tensam fakt może być zauważony, zinterpretowany inaczej, reakcja osób na to samo zjawisko może być różna.

Wynika albo z różnych okoliczności czy z różnić w percepcji tych okoliczności, albo z różnic w ocenie wartości. Nawet jeżeli istnieje zgoda co do podstawowych norm, w konkretnych sytuacjach mogą występować różnice w refleksji etycznej (np. zgadzamy się co do wartości życia ludzkiego, ale uważamy, że napadnięty ma prawo się bronić, a stąd rodzą się kontrowersje na temat granic obrony koniecznej).

4. PLURALIZM SAMOREALIZACJI

Pogląd, wg którego ludzie mają wolność wyboru: stylu życia, moralności, wartości.

Etyka gospodarcza jako dział etyki

Etyka opisowa					E. O S O B Y	E. F I R M Y	E. S Y S T E M U
Etyka normatywna
Metaetyka
Etyka ogólna	Etyka specjalna
		B I Z N E S U	Z A W O D O W A	P O L I T Y K I				I N N E

Etyka opisowa (deskryptywna) - zajmuje się wyjaśnianiem zjawiska moralności, opisywaniem systemów etycznych i badaniem ich historii. Metodą etyki opisowej jest analiza moralności: psychologiczna, socjologiczna lub historyczna.

Etyka normatywna - zajmuje się konstruowaniem norm moralnych i systemów etycznych, które autorzy uważają za wartościowe lub słuszne. Jest to refleksja nad wartościami, normami i wzorcami, z których buduje się zgodny wewnętrznie system etyczny. Ponadto etyka normatywna poszukuje podstawowych zasad, z których można wyprowadzić sposoby oceny oraz normy szczegółowe i zajmuje się ich uzasadnieniem.

Metaetyka - nauka o logice języka etyki i jej metodologii. Etyka opisowa, normatywna i metaetyka składają się na etykę ogólną, w której ramach można wyróżnić etyki specjalne: biznesu, zawodowa, polityki i inne ( etykę zajmującą się poszczególnymi problemami nazywa się niekiedy kazuistyką).

Badanie etyk zjawisk moralnych może odbywać się na trzech poziomach: osoby, firmy, systemu.

Etyka systemu - poziom ten oznacza przeprowadzenie badań na makropoziomie, gdzie przedmiotem rozważań jest cały system rynkowy.

Etyka firmy - poziom ten polega na badaniu relacji przedsiębiorstwa z stakeholderes (stejkholder) - to każdy podmiot w wewnętrznym lub zewnętrznym otoczeniu firmy, który, w jaki kolwiek sposób ponosi konsekwencje (w szerokim słowa znaczeniu) funkcjonowania firmy np. są to pracownicy firmy ich rodziny, kontrahenci, osoby mieszkające w pobliżu firmy, inne firmy, rząd itp.

Etyka osoby - badanie relacji osób gospodarujących - uczestników rynku. ( osoby uczestniczące w działalności gospodarczej odgrywają w niej role: konsumentów,

pracowników, właścicieli przedsiębiorstw. W każdej z tych ról pojawia się pytanie o powinności człowieka i o wartości, które są cenne i pożądane.

Klasyfikacje systemów etycznych

W etyce normatywnej powstają różne systemy etyczne - przez które rozumie się zbiór uporządkowanych poglądów, zawierających argumentację mającą przekonać do respektowania i realizowania określonych wartości w sposób wyznaczony przez podane normy moralne.

Do czasów współczesnych systemy etyczne były próbami odpowiedzi na pytania: Czym jest dobre życie dla ludzi? Jak ludzie powinni się zachowywać?

I. Ze względu na uzasadniania sądów moralnych i dokonywanie wyborów moralnych:

1. systemy konsekwencjalistyczne

2. systemy deontologiczne

Systemy konsekwencjalistyczne - badają słuszność danego czynu poprzez analizę jego konsekwencji. Jeżeli więc konsekwencje czynu są pozytywne, to czyn jest słuszny, jeżeli negatywne, to czyn jest nie słuszny. Zatem etyki te badają skutki działań; kryterium oceny moralnej stanowią skutki działań człowieka lub skutki stosowania reguł, nakazujących określone działania.

• czyn słuszny ?/ czyn niesłuszny?

Systemy deontologiczne - badają czy dany czyn był moralny czy niemoralny poprzez analizę motywu działania; kryterium oceny moralnej jest zawarte w określonych czynach niezależnie od ich konsekwencji. Człowiek jest zobowiązanych zatem do wybierania czynów moralnych.

• czy moralny?/ czy niemoralny?

O istocie moralności wg konsekwencjalistów decydują skutki naszych czynów. Człowiek postępuje moralnie, kiedy rozważa, jakie skutki spowoduje jego działanie. Natomiast wg deontologów istotą moralności są motywy, polegające na poczuciu obowiązku podjęcia określonego działania. Np. Producent wie, że zanieczyszczenie środowiska odczują sąsiedzi jego fabryki. Nie dołożył jednak dość starań lub środków i nastąpiła awaria. Konsekwencjalista oceni jego działanie jako niesłuszne na podstawie skutków, deontolog oceni je jako niemoralne, ale na podstawie nie stosowania się do obowiązku chronienia środowiska.

Konsekwencjalizm Deontologizm

W skrajnej

W skrajnej postaci konsekwencjalizm ograniczony może przybrać formę:

• egoizmu (odnośnie siebie),

• firmizmu (odnośnie firmy),

Ograniczenie oceny konsekwencjalistycznej polega na rozważaniu następstw danego czynu tylko w odniesieniu do osoby, rodziny, firmy czy plemienia, a zatem z punktu widzenia egoizmu w węższym lub szerszym zakresie.

Uniwersalizacja konsekwencjalizmu oznacza, iż rozważane są wszystkie możliwe konsekwencje czynu dla wszystkich osób, których mogą one dotyczyć.

II. Ze względu na źródło norm moralnych:

1. Systemy autonomiczne (etyka autonomiczna) - zakłada, że źródło reguł moralnych znajduje się wewnątrz każdego człowieka. Jego rozumność i wolna wola sprawiają, iż człowiek sam tworzy normy, które następnie świadomie respektuje. Przykładem etyki autonomicznej jest etyka Immanuela Kanta, który twierdził, że źródłem prawa moralnego jest suwerenny rozum ludzki.

2. Systemy heteronomiczne (etyka heteronomiczna) - źródło norm moralnych znajduje się poza człowiekiem (np. państwo -prawo , Bóg). Kant zaliczał również do niej etykę dopuszczającą udział uczuć i emocji w spełnianiu czynów uznanych za moralnie pozytywne.

Poziomy rozwoju moralnego Kohlberga

Przed ponad trzydziestu laty profesor Uniwersytetu w Chicago, Lawrence Kohlberg sześć stanów moralnego rozwoju człowieka. Każdy człowiek przechodzi te same stopnie w tym samym porządku, chociaż niektórzy mogą pozostać na pewnym stopniu rozwoju moralnego i nigdy nie przejść do następnego. Przejście pomiędzy tymi stopniami jest uzależnione w pewnej mierze od wieku, chociaż nie jest prostą jego funkcją.

Poziom pierwszy - prekonwencjonalny

1) Posłuszeństwo i kara

Na tym stopniu rozwoju moralność jest wymuszona za pomocą kary, nie ma żadnej własnej refleksji moralnej. Jedynym kryterium słuszności dla osoby na tym stopniu moralnego rozwoju jest posłuszeństwo wobec autorytetu (wobec tych osób, które mają władzę karania). Człowiek musi dostrzegać bezpośredni związek pomiędzy czynem i karą.

System etyczny - egoizm krótkowzroczny.

2) Indywidualność i wzajemność

Zamiast kary jest nagroda, człowiek wiąże swój czyn z nagrodą, którą ma uzyskać. Działanie moralne jest nastawione na nagrody. Kryterium słuszności jest uzyskanie największego dobra w wyniku indywidualnej decyzji. Interes jednostki jest jednak połączony z uznaniem, że promowanie własnego dobra wymaga czasem wchodzenia w porozumienia lub dzielenia się z innymi. motywem do otwierania się na innych i dotrzymywania porozumień jest zawsze interes własny.

System etyczny - egoizm krótkowzroczny.

Poziom prekonwencjonalny to poziom charakterystyczny dla dzieci nie będących w grupie.

Poziom drugi - konwencjonalny

1) Konformizm grupowy (moralność dobrego kolegi)

Słuszność moralna na tym stopniu jest zdeterminowana przez oczekiwania innych ludzi wobec danego człowieka. Obowiązują zasady moralne narzucone prze grupę, w domu, w szkole czy kościele. Brak jest własnej refleksji moralnej, ale osoba próbuje zrozumieć sytuację przez wyobrażenie siebie w położeniu innych osób. Tego sposobu refleksji etycznej oczekuje się zazwyczaj od ludzi, którzy są „dobrymi kolegami”.

2) Prawo i porządek

Moralność na tym stopniu rozwoju jest postrzegana jako sposób odgrywania określonej roli w systemie społecznym Przechodzimy do społeczeństwa, człowiek realizuje korzyści osobiste poprzez odgrywanie w społeczeństwie takiej roli jakiej się od niego oczekuje. Głównym motywem człowieka na tym stopniu rozwoju moralnego jest utrzymanie społeczeństwa jako całości i niektórych instytucji społecznych. Wg Kohlberga większość dorosłych Amerykanów znajduje się na tym poziomie.

Poziom trzeci - postkonwencjonalny (poziom autonomii, poziom zasad).

Osiąga go niewielu dorosłych ludzi. To poziom zasad moralnych dobrowolnie akceptowanych przez człowieka nie dlatego, że społeczeństwo ustala ich słuszność, ale ponieważ człowiek wie, co oznacza słuszność moralna i z czego ona wynika.

1) Społeczny kontrakt

Pojawia się własna refleksja moralna i rosnąca niezależność od konkretnych reguł i obowiązków nakładanych przez społeczeństwo. Kryterium słuszności jest „najwięcej dobra dla największej grupy ludzi”, które powinno być uznane przez racjonalne osoby.

2) Zasady uniwersalne

To najwyższy stopień w rozwoju moralnym. Na tym stopniu decyzje moralne nie wynikają wprost z tego, co jest najlepsze dla wszystkich. Wynikają one z zasad, które są dobrowolnie wybrane przez człowieka, ale w taki sposób, że powinny stać się wyborem każdego człowieka z osobna (człowiek jest w stanie przeciwstawić się społeczeństwu). Nawet jeśli „największe dobro dla największej grupy ludzi” można by było uzyskać przez pogwałcenie tych zasad, osoba znajdująca się na tym stopniu rozwoju moralnego do tego się nie posunie.

Istnieje jeszcze wyższy poziom rozwoju moralnego, który nie został zawarty w piramidzie to tzw. poziom religijny - człowiek poświęca się w imię religii, rezygnuje ze swojego życia i oddaje się Bogu.

WYKŁAD 2. 30.IX.2001

Temat: UTYLITARYZM Jeremy Bentham i John Stuard Mill

Utylitaryzm - jako prąd filozoficzno-etyczny, narodził się na przełomie XVIII i XIX w.

Jego twórcy J. Betham i J. S. Mill stworzyli tzw. zasadę użyteczności, zgodnie z którą:

Utylitaryzm jest formą konsekwencjalizmu, ponieważ w ocenie moralnej czynu bierze pod uwagę skutki danych działań. Działanie jest słuszne wtedy gdy przynosi więcej konsekwencji pozytywnych niż negatywnych. Proponuje on rozpatrywanie konsekwencji danego działania wobec wszystkich - jest to podejście uniwersalistyczne.

Ze względu na różne rozumienie korzyści wyróżnia się trzy rodzaje utylitaryzmu:

• U. hedonistyczny - zakłada, że podstawową wartością ludzką powinna być przyjemność. Jej przeciwieństwem jest cierpienie (już starożytny filozof grecki Epikur, jako pierwszy sformułował pogląd, że ludzie powinni dążyć do przyjemności).

• U. eudajmonistyczny - zakłada, że podstawową wartością ludzką powinno być dążenie do szczęścia.

• U. idealny - uważa, że podstawowymi wartościami ludzkimi nie są ani przyjemność, ani szczęście, ale wszystko to co człowiek uważa za wartościowe, cenne np. miłość, przyjaźń, wiedza.

Utylitaryzm etyczny - bada on słuszność danego zdarzenia za pomocą ważenia dobrych i złych skutków danego czynu, nie tylko dla osoby, która dany czyn wykonała, ale dla wszystkich osób, których dany czyn dotyczy. [ Istnieje zatem zasadnicza różnica między utylitaryzmem etycznym a analizą użyteczności stosowaną w biznesie, która pod względem skutków jest odniesiona do danej osoby].

Współczesny utylitaryzm wykształcił dwie podstawowe formy:

• U. czynów - po lega na badaniu konkretnego czynu wraz ze wszystkimi jego okolicznościami (np. kradzież jabłka przez głodne dziecko; /lub np. gdy zostanie złamany kontrakt, to należy zbadać go jako konkretną sytuację, oceniając jego rzeczywiste, bliższe i dalsze skutki. Na podstawie oceny konkretnego czynu nie można, zdaniem utylitarystów czynów, formułować ogólnych reguł, ponieważ oceny czynów są dokonywane na podstawie znanych z przeszłości skutków, natomiast nie są znane odmienne, przyszłe skutki łamania umów/).

• U. reguł - bada klasy czynów (większa jednoznaczność odpowiedzi np. kradzież - czyn niesłuszny, /np. na podstawie ogólnej oceny konsekwencji niedotrzymywania warunków kontraktu można sformułować regułę głoszącą, iż łamanie umów jest niemoralne. W podobny sposób można uzasadnić, iż ludzie nie powinni kraść, kłamać, zabijać ).

Algorytm oceny moralnej czynu w utylitaryzmie:

1. dokładne poznanie czynu.

2. Zidentyfikowanie osób, których dany czyn może bezpośrednio lub pośrednio dotyczyć.

3. Ustalenie, jakie jest podstawowe znaczenie danego czynu, które może przeważyć inne konsekwencje.

4. Ustalenie dobrych i złych konsekwencji dla wszystkich, których dany czyn dotyczy bezpośrednio.

5. Ustalenie ogółu dobrych i złych konsekwencji danego czynu, z uwzględnieniem ilości, jakości, czasu trwania, rozległości, rozprzestrzeniania się i „czystości” każdej z tych wartości.

6. Powtórzenie podobnej analizy z uwzględnieniem pośrednich skutków danego czynu dla poszczególnych osób i dla całego społeczeństwa.

7. Zsumowanie dobrych i złych skutków i ustalenie skutków netto.

8. Rozważenie różnych alternatyw danego czynu.

9. Porównanie rezultatów alternatyw danego czynu.

Zarzuty wobec utylitaryzmu:

1. Nie znamy pełnych rezultatów każdego działania.

2. Nie można ustalić horyzontu czasowego, w którym są oceniane skutki działań.

3. Nie można uznać równocenności skutków danego dziania dla różnych ludzi.

4. Możliwość dowolnego różnicowania korzyści dla poszczególnych osób

Np. ogólne zadowolenie jest takie samo:

• 10 osób × 1000 = 10 000

• 100 osób × 100 = 10 000

Przykład: Jednoosobowy właściciel firmy X produkującej strzykawki chcąc ją ustrzec od likwidacji przekupuje członka komisji szpitala „Y” wygrywając przetarg na swoje wyroby. Oceń, czy z punktu widzenia utylitaryzmu jest to czyn słuszny czy nie słuszny?

	Konsekwencje pozytywne (uda się, nikt się nie dowie)	Konsekwencje negatywne (nie uda się, wyda się)
Właściciel firmy X	Kontrakt, utrzymanie firmy, dochód na utrzymanie siebie i rodziny	Sankcje karne, utrata firmy, dochodów, opłata prawników, sądów, zwolnienie z pracy
Pracownicy firmy X	Dalsza praca, dochód	Zwolnienie z pr.,utrata doch,
Rodzina właściciela	Dochód	Utrata dochodu, dyskomfort psychiczny
Pracownicy szpitala	-	Pracuje na gorszym sprzęcie
Pacjenci	-	Gorszy sprzęt
Zarząd szpitala	-	Zła opinia o szpitalu, utrata renomy
Komisja	-	Zła opinia, utrata zaufania
Skorumpowany członek komisji	Nie opodatkowany dochód	Sankcje karne, dyskomfort ps., utrata możliwości zarob.
Firmy konkurencyjne	-	Utrata możliwości zarobku
Rodziny komisji	-	Stres związany z podejrzeniem
Wierzyciele firmy X	Spłata długu, dalsza współpraca	Brak spłaty, własne problemy fin.
ZUS	Spłata długu, składek	Brak spłat, dalsze zaległości
US	Zmniejszenie zaległości pod.	Wzrost zaległości
PUP	Nie zwiększanie bezrobocia	Dodatkowe wydatki: zasiłki, AFPB
Rodzina skorumpow. członka	dochód	Wstyd, kompromitacja
Dostawcy	Zlecenia i dochód	Brak zapłaty i rynków zbytu
Podatnicy	-	Nie optymalne wydatkowanie środków publicznych
suma	11	19

W wyniku przeprowadzenia testu utylitarystycznego okazało się, że czyn w postaci dania łapówki jest nie słuszny, z uwagi na przeważającą ilość skutków negatywnych.

ETYKA KANTA

„ Dwie rzeczy napawają mnie nieustannym zdumieniem: gwieździste niebo nade mną i prawo moralne we mnie”.

Etyka Kanta - jest etyką typowo deontologiczną:

• jest etyką autonomiczną - co oznacza, iż uzasadnienia słuszności czynu człowiek powinien poszukiwać w sobie samym;

Wg Kanta czynnikiem kształtującym działania moralne jest rozum, który jest taki sam u każdego człowieka, zatem wybory racjonalne są wyborami moralnymi. Wg niego istotę moralności można odkryć analizując racje, którymi człowiek kieruje się przy wyborze danych działań, czynów.

• jest etyką obowiązku i powinności

Działania:

(mamy ochotę, pragnienie, skłonność,

chęć coś nam sprawia przyjemność)

Kant uważa, że człowiek postępuje moralnie wtedy gdy odrzuci od siebie skłonności, uczucia i będzie wypełniał to co powinien. Warunkiem oceny moralnej danego czynu jest podejmowanie (realizacja) go w pełnej wolności.

Aby ocenić działanie pod względem moralnym, należy oceniać intencje ludzi, zatem zdaniem Kanta moralne jest działanie, które podejmuje się z obowiązku. Np. Jeżeli kupiec spłaca długi z ostrożności, z obawy przed konsekwencjami, a nie z obowiązku, to w świetle etyki Kanta nie jest to człowiek moralny. Działanie jest moralne, jeżeli człowiek stłumi swoje uczucia i skłonności i postąpi zgodnie z obowiązkiem.

Kant odcina się od utylitarystów podkreślając, że istotą moralności jest posiadanie motywów postępowania, poszukiwał zatem najwyższej, absolutnie obowiązującej zasady moralnej, która wskazywałaby jak należy postępować - zasada ta została nazwana imperatywem kategorycznym.

Imperatyw kategoryczny Kant sformułował w trzech wersjach:

I.

Tj. działanie jest moralne wtedy gdy jest ono zgodne z innymi działaniami i może być uniwersalne - moralne zarazem dla wszystkich ludzi, zaakceptowane przez wszystkich.

II.

Tj. czyn jest moralny, tylko wtedy, gdy człowiek jest celem, a nie narzędziem (przykład odnośnie utylitaryzmu - wg Kanta, czyn ten jest niemoralny, ze względu na to, iż skorumpowanego członka komisji potraktowano tylko jako narzędzie - środek do osiągnięcia celu - którym było wygranie przetargu na kontrakt). Ten drugi imperatyw jest formą prawa wszystkich ludzi do godnego traktowania i nakłada obowiązek przestrzegania przez wszystkich tego prawa

III.

Tj. prawo moralne nie pochodzi z zewnątrz, jest częścią natury człowieka i stanowi o jego autonomii, zatem prawo moralne jest więc nie tylko rozpoznane przez człowieka ale przejęte przez niego jako obowiązek. Przyjęcie tego prawa oznacza, że człowiek staje się członkiem wspólnoty i na równi z innymi członkami rozumie i akceptuje prawo moralne, postępuje zgodnie z nim.

Schemat etyki Kanta:

• prawo moralne wychodzi (pochodzi) z człowieka,

• prawo moralne stanowi obowiązek,

• dzięki temu prawu człowiek się samo doskonali,

• dzięki samo doskonaleniu postępuje moralnie.

Wg Kanta działanie jest moralne wtedy, gdy:

1. jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami;

2. respektuje istotę rozumu jako cel wszystkich działań;

3. respektuje autonomię rozumnej istoty

Algorytm oceny moralnej czynu wg Kanta:

1. Sprawdź, czy norma moralna w wersji uniwersalnej jest zewnętrznie zgodna tzn. czy powszechnie stosowana nie powoduje swojego zaprzeczenia.

2. Sprawdź, czy normy moralne nie dopuszczają do instrumentalnego traktowania ludzi.

3. Sprawdź, czy norma moralna może zostać zaakceptowana przez wszystkich członków społeczności.

Przykład: CZY MORALNE JEST FUNKCJONOWANIE MONOPOLI?

Drugi element testu Kanta wymaga, aby dana norma odpowiadała godności człowieka. Czy istnienie monopoli zawsze narusza godność człowieka? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Z jednej strony praktyki monopolistyczne polegają na zawłaszczaniu części renty konsumenta (pusta strata monopoli) i na dyskryminacji konsumentów (dyskryminacja cenowa -różnicowanie ceny dla różnych klientów) - a to na pewno oznacza ich instrumentalne traktowanie. Z drugiej jednak strony powstanie monopoli i renty monopolowej może być uznane za rekompensatę dla przedsiębiorcy za poniesione przezeń ryzyk, bez którego konsumenci nie uzyskaliby np. nowego produktu.- np. lekarstwo na raka (mimo iż pusta strata monopoli powoduje, że pośrednio pomniejsza się nadwyżka konsumentów, a powiększa zysk monopoli, to jednak społeczeństwo ma z tego pewne korzyści). Te fakty nie świadczą o instrumentalnym traktowaniu konsumentów przez monopole. Reguła: w gospodarce nie powinny funkcjonować monopole, jest zbyt ogólna. Jest trudna do oceny nie tylko z powodu swej uniwersalności, ale również dlatego, że może spowodować konflikt obowiązków.

WILLIAM D. ROSS - obowiązki prima facie

W. D. Ross krytykował Kanta, za to, że nie można w rzeczywistości dokonywać wyborów moralnych na podstawie imperatywów kategorycznych. Zaproponował wprowadzenie obowiązków tzw. prima facie, które byłyby ważniejsze w danym momencie od pozostałych obowiązków człowieka. Każdy człowiek samodzielnie podejmuje decyzje co w danych okolicznościach będzie obowiązkiem prima facie. Nie ma zatem katalogu z tymi obowiązkami.
U każdego człowieka wybrane obowiązki prima facje układają się w kręgosłup moralny.

Przykład:

Jesteś dyrektorem wykonawczym międzynarodowego koncernu farmaceutycznego Puredreco. W obliczu spadku zysków firmy musisz podjąć decyzję dotyczącą potencjalnego lub kreatywnego eksportu pewnego lekarstwa na Filipiny. Lek ten „trawolen” został nie dopuszczony na rynek krajowy, ponieważ rząd wprowadził dodatkowe testy na obecność pewnego składnika wywołującego gorączkę, stare testy niczego nie wykazywały, nie ma pewności jakie są uboczne skutki „trawolenu”, jest to lek przeciwko odrze. Władze na Filipinach ze względów finansowych nie stosują nowego testu, zatem powstaje pytanie - czy można im sprzedać lek?

1. czy jest etyczne, że stosujemy inne normy bezpieczeństwa dla własnego kraju i dla kraju biedniejszego?

2. kto powinien określić stopień ryzyka możliwy do przyjęcia: nabywcy czy sprzedawcy?

1. test utylitarystyczny,

2. test Kanta

3. test Rossa, przy założeniu, że prima facie brzmi: po pierwsze nie szkodzić.

Ad. 1.Każda z wersji imperatywu kategorycznego Kanta pokazuje, że jest to czyn niemoralny:

1. nie może być powszechnie obowiązująca,

2. traktowałaby ludzi instrumentalnie,

3. nie zostanie zaakceptowana przez inne społeczności

Ad. 2. Sprzedawcy, istnieje duża asymetria informacji między kupującymi, a sprzedającymi.

Wg W. Rossa zastosowanie obowiązku prima facie - „po pierwsze nie szkodzić” sprawia, iż czyn w postaci wysłania lekarstw mogących wywołać dodatkową chorobę jest niemoralne.

Przykład (rozwiązać w domu):

Jesteś menedżerem firmy Nestle, która zajmuje II miejsce na świecie wśród producentów odżywek dla niemowląt. Jest rok 1973, Nestle ma filie w 28 krajach. Sprzedaż koncentruje się głównie na krajach rozwijających się. Jesteś odpowiedzialny za kolejną kampanię reklamową organizowaną w krajach Trzeciego Świata, ma ona polegać na darmowym rozdawnictwie przez miesiąc odżywek dla niemowląt, aby przyzwyczaić konsumenta do produktu, co prawda ostrzegano cię przed wyjątkowo niskimi dochodami oraz brakiem przyzwyczajeń (zasad higieny) przyszłych klientów, ale czy jest coś złego w dawaniu im towaru za darmo?

WYKŁAD 3. 01.XII.2001

Temat: ETYKA ODPOWIEDZIALNOŚCI

Roman Ingarden

Twierdził on, że wartości takie jak: sprawiedliwość, miłosierdzie, wolność, miłość istnieją tylko jako ideały moralne, które są konkretyzowane w poszczególnych sytuacjach.

Człowiek dokonując wyboru w konkretnej sytuacji nadaje czynowi obiektywną wartość: pozytywną lub negatywną. Ponieważ człowiek stworzył tą wartość jest za nią odpowiedzialny.

Etyka odpowiedzialności

Cztery sytuacje odpowiedzialności:

1. Ponoszenie odpowiedzialności,

2. Podejmowanie odpowiedzialności,

3. Pociąganie do odpowiedzialności,

4. Odpowiedzialne działanie.

Ponoszenie odpowiedzialności

• tylko człowiek może ponosić odpowiedzialność,

• człowiek rozumny, świadomy tego co czyni i wolny w swoim działaniu,

• za „coś” - takie działanie, czyn , nad którym człowiek panuje(potrafi zapanować) i ma na niego realny wpływ.

Podejmowanie odpowiedzialności

Dobrowolne przyjęcie na siebie odpowiedzialności przez daną osobę (np. zaopiekowanie się cudzym dzieckiem)

Pociąganie do odpowiedzialności

Może to uczynić tylko osoba trzecia, która wykaże czy uczyniliśmy dobro czy zło.

Odpowiedzialne działanie

To takie działanie, które na każdym etapie (każdym kroku) dostrzega ostateczny cel, oraz skutki podjętych czynów.

Zasada de realizacji - polega na ustaleniu:

1. Wartości negatywnej lub pozytywnej wyniku wywołanego przez dany czyn

2. Wartości negatywnej lub pozytywnej czynu prowadzącego do tego wyniku

3. Wartości negatywnej lub pozytywnej woli decyzji i zamiaru sprawy

4. Wartości negatywnej lub pozytywnej, która przysługuje sprawcy w następstwie spełnienia tego czynu.

Po znalezieniu tych wartości należy znaleźć ich ekwiwalenty, które wyrównają wartości negatywne pozytywnymi, dlatego wyrządzone szkody i krzywdy - należy wynagrodzić i zadość uczynić, a czyny pozytywne - należy nagrodzić.

Większość STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH można scharakteryzować w ujęciu relacji agencyjnej.

W relacji agencyjnej występują dwa podmioty:

• Agent - osoba, która działa na podstawie zlecenia pryncypała, na jego korzyść (np. lekarz, adwokat);

• Pryncypał - osoba zlecająca dane zadanie (np. pacjent-chory, klient).

Konflikty między pryncypałem a agentem:

1. Pryncypał może nie mieć możliwości kontroli agenta.

2. Pryncypał może się nie znać na tym co robi agent.

3. Agent może występować w podwójnym stosunku agencyjnym tzn. będzie stawał wobec konfliktów interesów.

Milton Friedman uważa, że przedsiębiorstwo (ludzie, osoby zarządzające) może być odpowiedzialne jedynie za maksymalizację zysku. Każdy inny cel postawiony przed firmą byłby naruszeniem zasady lojalności występującej między pryncypałem a agentem, ponieważ agent - w tym przedsiębiorstwie - menedżer firmy został powołany do tego, aby maksymalizować zyski dla przedsiębiorstwa.

Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa - nurt, który zakłada odpowiedzialność przedsiębiorstwa za swoje działania w stosunku do wszystkich stakeholderes (stejkholder) - to każdy podmiot w wewnętrznym lub zewnętrznym otoczeniu firmy, który, w jaki kolwiek sposób ponosi konsekwencje (w szerokim słowa znaczeniu) funkcjonowania firmy np. są to pracownicy firmy ich rodziny, kontrahenci, osoby mieszkające w pobliżu firmy, inne firmy, rząd itp.

whistle blawing - To człowiek ujawniający nadużycia w swojej firmie np.:

• niszczenie środowiska naturalnego,

• łamanie prawo człowieka,

• produkcja szkodliwych towarów.

Zjawisko whistle blawingu składa się z następujących elementów:

• osobą podającą informacje musi być pracownik lub były pracownik firmy;

• informacje podawane przez whistle blawing wynikają z podejmowanych przez niego obowiązków służbowych, mają charakter poufny i dlatego ujawnienie ich można uznać za sprzeniewierzenie się firmie;

• ujawnione informacje mają poważne konsekwencje dla społeczeństwa i dla firmy;

• pracownik wykorzystał cała drogę służbową i nic nie uzyskał (tj. poinformował najpierw swoich przełożonych, kolegów z miejsca pracy);

• adresatem tych informacji jest władza, masmedia ale nie konkurencja;

• jest to akt moralnego protestu, a nie dążenie do osiągnięcia własnych korzyści.

Warunki sprawdzające etyczność whistle blawingu:

1. Szkoda potencjalna lub rzeczywista wyrządzona przez firmę musi być istotna.

2. Pracownik wykorzystał w pełni drogę służbową (tj. najpierw, próbuje uzgodnić to, informując swoją firmę, kolegów).

3. Pracownik ma pewność, że potrafi udokumentować zarzuty.

4. Pracownik musi być przekonany, że jego działanie przyniesie pożądane zmiany, że szansa powodzenia musi być warta podjętego ryzyka.

5. Bezinteresowność (cierpiętnik Konrad Wallenrod).

- 0 -

ograniczony

Uniwersalny

egoizm

Firmizm

rodzinny

utylitaryzm

czysty

mieszany

Kant Chrześcijaństwo

III

Poziom

Postkonwencjonalny

1. społeczny kontrakt

2. zasady uniwersalne

System Rossa

I

Poziom

Prekonwencjonalny

1. posłuszeństwo i kara

2. indywidualność i wzajemność

II

Poziom

Konwencjonalny

1. konformizm grupowy

2. prawo i porządek

Postępowanie jest słuszne, jeżeli prowadzi do uzyskania największej ilości dobra dla największej grupy ludzi, których dotyczy.

Podejmowane ze skłonności

Podejmowane z obowiązku

Nie powinienem nigdy inaczej postępować, jak tylko tak, żebym mógł także chcieć, aby maksyma moja stała się powszechnym prawem.

Postępuje tak, być człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też w osobie każdego innego, używał zawsze zrazem jako celu, nigdy jako środka.

Nie wykonuj żadnego czynu według innej maksymy, jak tylko takiej, z którą się zgadza to, że ona jest powszechnym prawem.

Odpowiedzialność społeczna na przykładzie:

whistle blawing - człowieka bijącego na alarm!!!

---