WYŻSZA SZKOŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I ADMINISTRACJI W LUBLINIE

WYDZIAŁ NAUK SPOŁECZNYCH

KIERUNEK: SOCJOLOGIA

PRZYCZYNY I OBJAWY AGRESJI WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY

(proszę w tym miejscu dodatkowo umieścić tytuł w języku angielskim)

Autor: Patrycja Pawluk

Nr albumu: 3241

Promotor: dr Renata Maciejewska

Lublin 2011

Przyczyny i objawy agresji wśród dzieci i młodzieży

1.Definicja i podział zachowań agresywnych……………………………………….3

2.Źródła agresji………………………………………………………………………9

3.Jaak radzić sobie i zwalczać zachowania agresywne wśród dzieci i młodzieży…………………………………………………………………………...14

4.Pdsumowanie………………………………………………..................................18

Przyczyny i objawy agresji wśród dzieci i młodzieży.

1.Definicja i podział zachowań agresywnych.

Agresja oznacza działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom, wywołującym u jednostki niepokój, dyskomfort, przykrość lub gniew. Celem agresora jest wyrządzenie krzywdy fizycznej bądź psychicznej, określonym osobom, grupom społecznym lub przedmiotom.

Powszechne znaczenie agresji to wrogie zachowanie, zmierzające do wyrządzenia szkody, spowodowanie strat lub bólu. Ogólnie mówi się, że agresja to działanie prowadzące do wyrządzenia krzywdy drugiej osobie. Podjęte działanie określa się mianem "agresji",a sam zamiar - "agresywnością". Zachowanie agresywne może być jawne, fizyczne lub w werbalnym charakterze, może też wystąpić jako agresywność i agresja (z łac. aggressio - napaść, natarcie) według N. Sillamy'ego jest to „skłonność do atakowania”, w innym znaczeniu termin ten odnosi się do wojowniczego charakteru osoby, a w sensie bardziej ogólnym agresywność wskazuje na dynamizm mocnej osobowości, jednostki nie uchylającej się, ani od przezwyciężenia trudności, ani od walki.

K. Doroszewicz jest zdania, że w koncepcjach psychologicznych termin agresja używany jest w następujących znaczeniach:

1. agresja może oznaczać sytuacyjnie wywołany stan emocjonalno-motywacyjny człowieka, określany bywa jako złość, irytacja, złość oburzenie lub tak zwaną emocjonalną gotowość do agresji;

2. agresja może być rozumiana jako mniej lub bardziej złożona reakcja, czyli postać zachowania interpersonalnego;

3. agresja jest czasem traktowana jak indywidualna cecha. W tym przypadku można użyć określenia "wrogość";

4. agresja to również ciąg interpersonalnych lub społecznych interakcji ocenianych na podstawie standardów społeczno-kulturowych.

Agresja jest uważana za przeciwieństwo zachowania prospołecznego, także można ją uznać jako zachowanie prowadzące do negatywnych, destrukcyjnych skutków- straty, szkody, bólu, krzywdy, cierpienia- dla osoby, na którą owa agresja jest skierowana.

Ważnym elementem definicji zachowań agresywnych jest wskazanie na zamiar sprawienia cierpienia, bólu itp. Trzeba podkreślić, że intencje takie często nie są uświadamiane i jasno werbalizowane, co może prowadzić do koligacji w ocenie zachowania między sprawcą i obserwatorem. Zachowania agresywne mogą być skutkiem różnych mechanizmów psychologicznych.

Zjawisko, które nazywamy agresją towarzyszy człowiekowi od początku istnienia. Potocznie pojęcie to definiowane jest w wieloraki sposób. Jako synonimów używa się określeń takich jak: atak, napad. Synonimem agresji w języku potocznym jest trównież przemoc, która szerzej rozumiana obejmuje wszystkie rodzaje agresji: agresję fizyczną, werbalną i przymus podporządkowania się uczuciom agresora lub ograniczenia swobody. Przemoc to nacisk, brak wolności i dokonania wyboru, tak więc oznacza przymus. J. Danilewska pisze, że agresja to „każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, bólu fizycznego lub cierpienia moralnego". Jest to agresja interpersonalna i tyczy się zachowań międzyludzkich intencjonalnie organizowanych w celu wyrządzenia strat lub bólu jednostce lub grupie społecznej, jest przemyślanym działaniem na szkodę jednostki, którego nie da się społecznie usprawiedliwić. Najczęściej jednak w definicjach agresji akcentowane są dwa znaczące elementy: zachowanie agresywne niosące ze sobą negatywne konsekwencje dla ofiary oraz intencjonalność, wtedy agresora opisuje się jako pragnącego zranić bądź uszkodzić fizycznie lub psychicznie ofiarę.

Definicja agresji nie do końca jest zrozumiała, a jej niejednoznaczność wynika z wielu czynników, między innymi z braku zgodności co do jej źródeł. Jedno jest pewne, agresja istnieje i dla wielu jest metodą załatwiania swoich spraw, rozwiązywania konfliktów, sposobem na życie i zaspakajanie swoich potrzeb często bez liczenia się z innymi i bez przestrzegania akichkolwiek norm.

Rodzaje agresji

Istnieją różne rodzaje agresji i ogromna ilość ich szczegółowych form. Rozróżnia się agresję fizyczną, słowną i przeniesioną. Jest także podział agresji na werbalną, fizyczną i samoagresję(agresja skierowaną na samego siebie). Wyróżniamy także agresję motoryczną i werbalną. Ta pierwsza to wrogie fizyczne zachowanie skierowane na człowieka lub przedmiot np.: bicie rówieśników, zniszczenie przedmiotów. Agresja werbalna to słowne obrażanie np.: kłócenie się i przezywanie, dokuczanie.

1. Jeden z najciekawszych podziałów agresji przedstawiła J. Grochulska. Agresja jako reakcja na frustrację, agresja jako instynkt i agresja jako popęd oraz agresja jako nawyk.

1. Agresja - instynkt.

Agresja będąca instynktem powstała w drodze ewolucji i jest niezbędna do podtrzymania gatunku. Każdy człowiek rodzi się z instynktem który jest mu niezbędnym do życia, nazywanym „instynktem walki”, tak jak na przykład: instynkt głodu. Instynkt walki jest podstawowym instynktem, i jest bardzo ważny. Połączone z nim jest poczucie gniewu, które jest impulsem początkującym wystąpienie zachowań agresywnych. Widoczna radość i przyjemność u chłopców z prowadzenia bójek, jest najprostszym dowodem na istnienie instynktu walki.

2. Agresja - reakcja na frustrację.

Frustracja powstaje kiedy podczas urzeczywistniania jakiegoś celu człowiek natrafia na „problem”, który utrudnia realizację. Rezultatem jest agresja. Zatem frustracja istnieje na pewno u człowieka, który ujawnia agresję. Jednakże bywają sytuacje frustracyjne w których nie obserwuje się agresji. Najczęściej agresja nie pojawia się wtedy, kiedy występują tak zwane reakcje zastępcze, dzięki którym osoba osiąga swój zamierzony cel nie identyczny, lecz zbliżony do pierwotnego

3. Agresja - nabyty popęd.

Jest parę, lekko różniących się od siebie koncepcji agresji, jako nabytego popędu. Jedna z nich wyróżnia rolę gniewu, druga rolę konfliktowych oczekiwań związanych ze wzmocnieniem zachowania agresywnego. Gdyby zachowanie agresywne jest niejednokrotnie następstwem gniewu, mogłoby więc być konsekwencją wystąpienia bodźców sygnałowych, które aktualnie wyzwala gniew.

4. Agresja - nawyk.

Analizując agresję jako nawyk zakładamy, że są nim działania destruktywne. Agresywność bywa trwałą cechą charakteryzującą osobowość człowieka.

2. Kolejny powszechnie stosowany podział agresji: impulsywna i instrumentalna.

1. Agresja impulsywna, nazywana jest także afektywną i reaktywną, jest odpowiedzią organizmu na negatywny bodziec, ma za cel zmniejszenie napięcia. "Do tej kategorii należy agresja pojawiająca się wskutek frustracji, a więc np. zaistnienia przeszkody na drodze do realizacji jakiejś potrzeby. Powodem agresji impulsywnej może być krytykowanie, obrażanie, poniżanie, ale także działanie pewnych bodźców fizycznego otoczenia człowieka np. silne nieregularne błyski światła, szum, hałas, nieprzyjemne dźwięki, wysoka lub niska temperatura, przykre zapachy, zbytnie zagęszczenie ludzi w jednym miejscu". Na początkowym poziomie agresja impulsywna skutkuje w rozładowaniu napięcia emocjonalnego, uśmierzenia, ale z czasem jednostka przekonuje się, że akty gniewu mogą dostarczyć zysku, pomóc w osiągnięciu celu np.:odzyskania zabranej przez rodzeństwo zabawki, wymuszenia uwagi. W taki sposób zachowanie agresywne zostało nagrodzone, więc bardzo szybko utrwala się i przyswaja.

2. Agresja instrumentalna, zwana także "w służbie potrzeb", jest oznaką wady w przebiegu socjalizacji. "Jej celem jest spowodowanie cierpienia ofiary, ale cierpienie to służy jako narzędzie realizacji jakiejś potrzeby. Taką potrzebą może być np. chęć zdobycia aprobat kolegów, a sposobem jej osiągnięcia bicie, kopanie, atakowanie przypadkowej ofiary." To zachowanie agresywne rodzi się nie na bazie emocji negatywnych, ale w rezultacie kalkulacji zysków i strat, najczęściej jest powierzchowna i pozbawiona znamion racjonalnego myślenia.

3. Innym podziałem zachowań agresywnych spotykanym w literaturze jest klasyfikacja ze względu na pełnione funkcje i wyróżnia się wśród nich agresję zadaniową, spontaniczną i naśladowczą.

1. Agresja zadaniowa wytwarza sie za sprawą objętej pozycji a także przymusu realizacji postawionego zadania, najczęściej wynika z przymusu lub nakazu. Są formy agresji zadaniowej o charakterze prospołecznym, służącym socjalizacji, społecznemu dobru, na przykład stosowanie stosownych kar przez opiekunów i wychowawców.

2. Agresja spontaniczna, tak zwana agresja dla przyjemności, „nie jest reakcją na zdarzenie wywołujące gniew, nie jest także wyuczonym narzędziem realizacji podjętych (narzuconych) zadań, pojawia się spontanicznie, bez prowokacji. Jej jedynym celem jest wykonanie aktu agresywnego zachowania, a więc zadanie bólu, spowodowanie cierpienia, uszkodzenie czegoś lub kogoś. Jest zachowaniem wyuczonym, podejmowanym dla przyjemności.” Jest uznana za konsekwencje zaburzeń w czynnościach adaptacyjnych osoby.

3. Agresja naśladowcza, jest rezultatem oglądania agresywnych modeli wzorów zachowań, w telewizji, czy też w życiu codziennym. U podstaw agresji naśladowczej leżą motywy zarówno emocjonalne, tak jak i instrumentalne, stanowi, więc kolejny wariant wymienionych wcześniej rodzajów agresji.

4. W wyniku psychologicznych badań nad genezą agresywnego zachowania dzieci wyróżniono następującą ich klasyfikację:

1. agresja frustracyjna - jest wynikiem blokady określonych potrzeb. Zachowania agresywne przejawiane przez dziecko bywają konsekwencją blokady:

• potrzeby afiliacji-spowodowanej przez oziębłością rodziców, wyolbrzymioną surowością,

• potrzeby uznania społecznego -spowodowanej zbyt częstym wytykaniem wad i braków, czy tez upominaniem,

• potrzeby samodzielności -wywołanej licznymi zakazami i nakazami;

2. agresja naśladowcza - rodzi się w wyniku mimowolnego naśladownictwa agresywnych zachowań bez najmniejszych podstaw, a jedynie w wyniku powtarzania obserwowanych wcześniej modeli zachowań;

3. agresja instrumentalna - kierują nią określone cele działania. Agresja pełni rolę narzędzia, instrumentu umożliwiającego osiągnięcie celu;

4. agresja patologiczna - proces chorobowy-jej przyczyny leżą w układzie nerwowym.

5. Innym podziałem, spotykanym w klasyfikowaniu agresji, jest podział ze względu na obiekt. Wyróżnia się agresję zewnętrzną i wewnętrzną:

1. agresja zewnętrzna - skierowana jest przeciw osobom , lub przedmiotom z zewnątrz, najczęściej przyjmuje formę ataku, pobicia, niszczenia, znieważenia, obrażenia czyjejś godności osobistej;

2. agresja wewnętrzna - skierowana na samego siebie, to tak zwana autoagresja, przejawia się w postaci uszkodzeń i prób samobójczych.

6. Agresję ze względu na sposób manifestowania się możemy podzielić na:

1. agresję fizyczną: polega na ataku, przyjmuje formę uderzenia, popychania, kopania, bicia, uszkodzenia ciała, niszczenia, demolowania itp.;

2. agresję słowną: przejawia się w postaci przykrych dla ofiary bodźców słownych, takich jak. wyśmiewanie, przezywanie, grożenie, zastraszanie itp.;

3. agresję symboliczną: skierowana jest na przedmioty symbolizujące osobę, którą chciałoby się skrzywdzić, np. zniszczenie czyjejś fotografii;

4. agresję wyobrażeniową (ukrytą): występuje w postaci wyobrażeń o zemście, chęci wyrządzenia krzywdy nie lubianej osobie.

W życiu rzadko się zdarza, żeby agresja występowała w czystej postaci, dlatego tez trudno czasami je odróżnić. Często jeden rodzaj przechodzi w drugi lub występują razem i choć istnieją różne źródła i formy, to skutki są takie same.

2. Źródła agresji

Nasilenie agresji, częstotliwość jej występowania, rodzaj występujących zachowań agresywnych zależą od zadatków wrodzonych jednostki, aktywności, wpływów środowiska i wychowania.

W każdym rodzaju agresji można by wyróżnić kilka czynników:

1. czynnik wrodzony - prawie u wszystkich ludzi jednakowy. Należy go uwzględnić w wychowaniu dostosowując działania do wrodzonych możliwości dziecka;

2. czynnik aktywnościowy -aktywne dziecko częściej będzie narażone na konflikty i związane z nimi frustracje. I co za tym idzie będzie więc częściej nagradzane i karane, zatem szanse wyuczenia się agresywnych, ale również nie agresywnych sposobów zachowania będą większe. Wychowując, powinno się starać stymulować aktywność dziecka lub hamować nadmierną aktywność;

3. czynnik frustracyjny - zależy od środowiska i postaw rodzicielskich;

4. czynnik naśladowczy - zależy przede wszystkim od środowiska. Można próbować go modyfikować poprzez wychowanie, dostarczając prawidłowych wzorów do naśladowania lub wpływając na środowisko dziecka, zwłaszcza rodzinne;

5. czynnik instrumentalny - w szczególnie dużym stopniu zależy od pozostałych czynników oraz od wpływów wychowawczych.

Wszystkie wymienione czynniki są ze sobą mocno powiązane. Jeżeli dziecko jest częściej niż jego rówieśnicy agresywne, przyczyna została uwarunkowana czynnikiem pierwszym, drugim lub trzecim, bądź wszystkimi trzema. Zawsze jednak wiąże się z czynnikiem czwartym (naśladowczym) i piątym (instrumentalnym).

Analizując przyczyny zachowań dewiacyjnych, wśród nich także agresywnych, wyróżnia się dwie podstawowe ich grupy:

1. czynniki biologiczne -zaliczają się do nich przede wszystkim czynniki genetyczne tzn. geny przekazane przez rodziców w momencie poczęcia oraz czynniki paragenetyczne, które działają w okresie rozwoju zarodka i płodu (choroby w czasie ciąży, odżywianie, palenie tytoniu, spożywanie napojów alkoholowych itp.). Oba rodzaje czynników ujmuje się łącznie określając jako konstytucjonalne. Innego typu grupę czynników biologicznych stanowią anomalie endokrynologiczne. Poziom wydzielania hormonów przez gruczoły nadnercza, tarczycy, trzustkę, wpływa na równowagę organizmu, a tym samym na zachowanie (np. nadmiar testosteronu podnosi poziom agresji, insulina powoduje zbytnią pobudliwość lub depresję).

2. czynniki środowiskowe - do tej grupy zalicza się rodzinę, grupę rówieśniczą i szkołę .

Środowiskowe uwarunkowania agresywności wg D. Wójcik mogą wynikać z:

• zaburzonych kontaktów emocjonalnych między opiekunami a dziećmi,

• wykazywania przez rodziców nadmiernej tolerancji wobec zachowań agresywnych ich dzieci,

• przejawiania agresywnych zachowań rodziców w stosunku do siebie, dzieci, innych ludzi,

• aprobowania agresywnych wzorów zachowania.

Warunki środowiskowe sprzyjające powstawaniu zachowań agresywnych przedstawiła L. Kirwil. Są to:

• "zimny", odrzucający dziecko w niemowlęctwie opiekun (rodzice, w szczególności matka),

• zaniedbywanie zabiegów pielęgnacyjnych dziecka,

• częste frustracje doświadczane przez dziecko w niemowlęctwie lub w wieku poniemowlęcym,

• częste okazje do manifestowania gniewu,

• wiele okazji do obserwowania agresji u innych (w domu, na podwórku),

• częste doświadczanie przez dziecko sukcesu w wyniku zachowania agresywnego,

• często pozytywne oceny zachowania agresywnego w najbliższym otoczeniu,

• usprawiedliwianie agresji,

• przekonanie, że agresja jest zachowaniem typowo męskim (elementem roli mężczyzny).

Zajmując się problemem przyczyn agresji nie sposób pominąć uwarunkowań zachowań agresywnych przedstawionych przez J. Surzykiewicz. Wyróżnia trzy źródła powyższych zachowań:

1. socjalizacyjno-kulturowe, należą do nich:

• poziom uwyraźniania w kulturze, sztuce, nauce, edukacji, prawie wartości osobowych, takich jak życie ludzkie, godność i szacunek, współpraca, lojalność, sprawiedliwość, równość;

• poziom urzeczywistniania tych wartości w codziennych relacjach interpersonalnych na wszystkich poziomach życia społecznego i przez wszystkie grupy społeczne;

• poziom przestrzegania norm chroniących te wartości, wyrażający się brakiem przyzwolenia na zachowanie nacechowane agresją i przemocą;

• jakość i siła więzi emocjonalnych pomiędzy członkami danych społeczności np. rodziny, szkoły, grup rówieśniczych itp.;

• jakość systemu edukacyjnego w aspekcie osiągania efektów osobowościowego rozwoju młodego pokolenia;

• społeczna aprobata dla agresji fizycznej i werbalnej w rozwiązywaniu ważnych problemów i konfliktów;

• ilość i jakość wzorców zachowań nacechowanych agresją prezentowanych w środkach masowego przekazu oraz przez osoby będące przedstawicielami władzy, jako autorytety;

2. wychowawcze, należą do nich:

• niski poziom umiejętności ,oraz kompetencji rodziców i wychowawców do pełnienia swoich roli opiekuna;

• stosowanie przez opiekunów w relacjach form agresji;

• niski poziom więzi emocjonalnej między dziećmi, rodzicami, nauczycielami, wychowawcami;

• metody wychowawcze polegające na karaniu ,wykorzystując akty agresji fizycznej, werbalnej i psychicznej;

• niskie standardy i kompetencje moralne wychowawców i rodziców;

• zaburzona struktura rodziny;

3. osobowościowe, należą do nich:

• niezaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa, miłości, szacunku;

• wysoki poziom lęku;

• umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych, konfliktowych, stresogennych;

• brak poczucia sensu życia;

• zaburzona hierarchia wartości, odznaczająca się przedmiotowym, instrumentalnym traktowaniem osób, a upodmiotowionym - rzeczy, zdarzeń;

• niska samokontrola wewnętrzna, szczególnie w zakresie regulacji emocji.

Uważa się, że siła, częstotliwość występowania i rodzaj manifestowania zachowań zależą od zadatków wrodzonych, aktywności własnej, wpływów środowiska i od wychowania. Wyróżnia się następujące czynniki agresji:

• wrodzony (determinuje agresję patologiczną),

• aktywnościowy (dzieci bardziej aktywne częściej są narażone na frustrację),

• frustracyjny (zależy od środowiska i postaw rodziców),

• naśladowczy (zależy od środowiska i można go modyfikować przez wychowanie),

• instrumentalny (zależy od pozostałych czynników i jest najbardziej podatny na wpływy wychowawcze).

Istotnym czynnikiem mającym wpływ na powstawanie zachowań agresywnych jest pokazywanie przemocy w telewizji, która jest modelem zachowania się, zwłaszcza dla dzieci. Dzieci, które oglądają filmy pełne brutalności i przemocy, przejawiają większą zachowań agresywnych od tych dzieci, które mają ograniczony dostęp do takiego rodzaju filmów. Niestety można zauważyć, że już i w wielu bajkach więcej jest agresji niż miłości, a ciągłe obcowanie dziecka z zachowaniami agresywnymi a co gorsze z zabijaniem, które prezentowane są w programach telewizyjnych, powoduje uodpornienie na ludzkie cierpienie.

Dzieci i młodzież, oglądają obrazy nasycone agresją i przyjmują do wiadomości, że świat opiera się na przemocy, a szlachetne cele osiąga są przy użyciu siły i podstępu. Oglądanie brutalnych scen pokazywanych na ekranie znieczula nawet tych najbardziej wrażliwych na drugiego człowieka. Pod wpływem częstego oglądania przemocy w telewizji widzowie nie tylko nabierają przekonania o jej zwyczajności, ale również reagują na nią bez emocji i obojętnieją wobec sytuacji przemocy w życiu codziennym i nie mając poczucia winy przy własnych agresywnych zachowaniach.

W obecnych czasach telewizja przejęła funkcje wychowawcze i socjalizacyjne. Dla dzieci jest jak niania, a młodzieży przedstawia modele postępowania, rozbudza konsumpcje, podsyca modę na bycie twardym i bezwzględnym, chociaż niekoniecznie inteligentnym. Brutalne kreskówki zadomowiły się już na dobre niemal we wszystkich stacjach telewizyjnych i emitowane są dzieciom prawie jedna po drugiej. Nagromadzona w tych filmach przemoc i zło uświadamiają, jak wielkim zagrożeniem dla psychiki dziecka są takie sceny. One nie pokazują, że za złe zachowanie trzeba przeprosić, że słabszym powinno się pomagać. Nie promują pozytywnych wzorów zachowania.

Telewizor nie powinien zastępować dziecku bliskości z rodzicami i być główną formą spędzania czasu. Można przecież spędzać czas z dzieckiem w inny sposób, istnieją przecież spacerowanie, wspólna zabawa, czyli to, co jest najlepsze dla prawidłowego rozwoju. Rozwija jego wyobraźnię, wrażliwość na ludzką krzywdę. Rodzice kochają swoje dzieci i życzą im jak najlepiej, zatem wychowują je najlepiej, jak potrafią. Należy jednak zadać sobie pytanie: Co robić, żeby potrafili jeszcze lepiej.

3.Jak radzić sobie i zwalczać zachowania agresywne wśród dzieci i młodzieży.

W kraju podejmowane są próby przeciwdziałania negatywnym zjawiskom w edukacji. Rozwija się ruch społeczny skierowany przeciwko szkodliwym zjawiskom w masowej kulturze, prowadzącym do relatywizmu moralnego, zaszczepienia antywartości Zamiast postaw prospołecznych, uczniowie w szkole manifestują zachowania agresywne, pełne przemocy, ponieważ przy braku doświadczenia i ćwiczeń w zakresie kompetencji społecznych przynoszą one szybkie rozwiązania i często są aprobowane, a nawet oczekiwane przez rówieśników. Dlatego bardzo ważne jest modyfikowanie agresywnych zachowań i relacji emocjonalnych, czyli tak zwane zabiegi autokontrolne. "Podstawowym warunkiem uczenia się technik opanowania agresji jest stworzenie warunków zaspokajających potrzebę bezpieczeństwa, w których dziecko będzie mogło swobodnie ujawnić siebie jako osobę składającą się z cech dobrych, ale i ze złych. Drugim warunkiem jest uruchomienie standardów osobistych dzieci, stworzenie motywacji do zmiany zachowania".

Sposobami na walkę z agresją u dzieci i młodzieży jest przede wszystkim praca nad rozwojem ich zainteresowań. Należy stale poszukiwać u dzieci talentów, pielęgnować ich, zachęcać do pracy nad sobą.

W rozwoju zainteresowań dużą rolę w życiu dzieci pełni szkoła, gdyż dziecko będące w szkole wśród rówieśników ma szansę na bycie zauważone, jeżeli wykazuje się jakimś talentem. Wszystkie zainteresowania muszą być realizowane w grupie, gdyż to właśnie ona narzuca większą motywacje, chęć do dalszego rozwoju, przynosi dumę i samo zadowolenie dziecku. Na terenie szkoły można realizować wiele zajęć pozalekcyjnych sprzyjających rozwojowi zainteresowań..

Do zajęć takich mogą należeć wszelkiego typu kółka zainteresowań:

1.Koła plastyczne ,dekoratorskie, na których dziecko może poznać atrakcyjne form plastyczne, ma sposobność pokazania swej inwencji twórczej, pobudzić wyobraźnię, ukształtować poczucie piękna, i co najważniejsze spędza czas z użytkiem dla siebie, uspakaja się i czuje się docenione.

2. Koła muzyczne, wokalne, taneczne, nauka gry na instrumencie. Muzyka to kolejny czynnik, który ma ogromny wpływ na modelowanie osobowości młodego człowieka. Kształci wrażliwości, piękna jeśli oczywiście dostarcza się właściwej muzyki, działa uspakajająco, jest ucieczką ze świata przesyconego agresją. Zajęcia wokalne bądź taneczne także pozytywnie działają na dziecko. Dziecko, które przejawia talent muzyczny realizuje się, ma możliwość wyróżnienia się, co wpływa budująco na jego osobowość. Ma poczucie spełnienia, dzięki czemu staje się lepsze, otwarte i odporniejsze na zło wokół niego.

3. Koła krzewienia kultury. Takie zajęcia ukazują dziecku wartości kulturowe w danym społeczeństwie. Dziecko staje się świadome rodzinnych korzeni kulturowych. Zajęcia uczą poszanowania wartości kulturowych naszych przodków. Są lekcją rodzimej historii. Uczą właściwych relacji dzieci z rodzicami i dziadkami. Zajęcia takiego kółka dostarczają wiele pozytywnych wrażeń, łączą ludzi młodych z tradycją i pozwalają na bogate spędzenie czasu wolnego, naturalnie bez przemocy i agresji. Taka forma spędzania wolnego czasu łączy rodziny, szkołę ze środowiskiem i daje wiele satysfakcji. Takie związki z kulturą i historią są również alternatywą dla chaosu i agresywności świata.

4. Kółka sportowe. Taka forma spędzania wolnego czasu dostarcza satysfakcji zwłaszcza dzieciom uzdolnionym fizycznie. Dziecko uprawiające swoją dyscyplinę sportu uzyskuje dobre wyniki, wyróżnia się w grupie, więc czuje się komfortowo w szkole. Nie zawsze uczy się dobrze z pozostałych przedmiotów to jest docenione i odnajduje się w życiu. Odnalezienie swoich wartości jest dobrą drogą wyjścia z nudy i popadnięcia w złe zachowania.

Można wyróżnić kilka metod uczenia się nieagresywnego zachowania, najważniejsze są te, które aktywizują młodzież i pozwalają na zdobycie doświadczenia, a następnie jego zwerbalizowania. Zalicza się do nich:

1. burzę mózgów - grupa szuka rozwiązań określonego konfliktu, wychowawca nie ocenia propozycji, omawia je i razem z dziećmi eliminuje agresywne postępowanie;

2. modelowanie - polega na dostarczeniu swoim zachowaniem wizji rozwiązania konfliktu;

3. ćwiczenia językowe w formie: dokończ zdanie, np. jestem niezadowolony ... ;

4. nazywanie uczuć;

5. pokazywanie procesu myślenia, np. "zaprojektuj robota" (wydawanie logicznych poleceń);

6. metodę kontaktów, np. dziecko umawia się z wychowawcą, że w ciągu dwóch godzin nikogo nie uderzy, jeżeli mu się to uda, należy udzielić natychmiast pozytywnego wzmocnienia;

7. metodę samoobserwacji, np. notowanie przez dziecko, ile razy było w ciągu dnia niezadowolone oraz w jakim stopniu;

8. uczenie norm, np. przez uczenie przysłów "kto pod kim dołki kopie ...";

9. ćwiczenia samoinstrukcji, np. "jestem niezadowolony, muszę coś z tym zrobić";

10. ćwiczenia wyobraźni, np. "jestem niezadowolony, co powiedziałby na to mój wychowawca?";

11. inscenizacja, np. odgrywanie konfliktu w grupie: na żywo, poprzez prace plastyczne, malarskie, które nie są oceniane.

W terapii agresji często stosuje się techniki behawioralne, takie, jak: wzmacnianie pozytywne, wygaszanie, procedurę "time out", procedurę kosztu reakcji i wzmacnianie negatywne.

1. Wzmacnianie pozytywne polega na używaniu nagród w sytuacji zachowań właściwych. Istotne jest natychmiastowe nagradzanie różnych wzmocnień różnicowanych w zależności od rodzaju zachowania. Technika ta jest szcególnie skuteczna w kontrolowaniu niezbyt nasilonej agresji u dzieci. Można ją używać w szkole i w domu.

2. Wygaszanie to ignorowanie przejawów zachowań agresywnych, których celem jest zwrócenie na siebie uwagi. Technika ta jest nie zwykle skuteczna w połączeniu z wzmacnianiem pozytywnym. Jest zalecana do pracy w szkole i w domu w przypadku łagodnych form agresji.

3. Chwilowa izolacja (time out) polega na usunięciu z widoku wszystkich źródeł wzmocnień po każdym wystąpieniu przejawów agresji. Agresora umieszcza się w oddzielnym pomieszczeniu na kilkanaście minut. Technika ta jest bardzo efektywna i stosowana u dzieci w wieku od 2 do 12 lat, przejawiających dużo agresji.

4. Ekonomię punktową (koszt reakcji) zaleca się w przypadku dorastających agresorów. Używa się wtedy nagradzania za pomocą punktów przeliczanych na pieniądze, a odlicza w przypadku zachowań agresywnych. .

Uważa się, że jednostka może nauczyć się kontrolować swój gniew i zachowania agresywne poprzez:

• systematyczny trening relaksacyjny, jako podstawowy sposób usprawniania samokontroli w przejawianiu agresji;

• techniki oparte na podejściu poznawczym, zwłaszcza przez terapię racjonalno - konstrukcyjną Ellisa;

• trening asertywności .

Problem agresji dzieci i młodzieży poruszany jest na wielu konferencjach naukowych. Na jednej z nich przyjęto program działania w zakresie profilaktyki i zminimalizowania zjawisk agresji w szkole.

Program zakłada między innymi:

1. Podjęcie szerokiej edukacji dorosłych pracujących z dziećmi i młodzieżą, skierowanej na wczesne rozpoznawanie osób należących do tzw. grup ryzyka

2. Kształcenie systemowe przyszłych nauczycieli, a także późniejsze ich doskonalenie, które powinno uwzględnić podnoszenie ich umiejętności interpersonalnych i psychoedukacyjnych.

3. Przywrócenie właściwego miejsca wychowaniu w systemie edukacji dzieci i młodzieży, ocenianie pracy szkół również pod względem efektów wychowawczych.

4. Zmodyfikowanie programowe na wszystkich poziomach nauczania przez zmniejszenie zakresu materiału przedmiotowego na rzecz wiadomości i umiejętności psychologicznych.

5. Przywrócenie właściwego znaczenia lekcjom wychowania fizycznego, aby były relaksujące i służyły odreagowaniu napięcia psychofizycznego.

6. Zajęcia z zakresu wychowania estetycznego (praca-technika, muzyka, plastyka) powinny być formą relaksu i odpoczynku dla ucznia.

7. Wzmocnienie pozycji pedagoga szkolnego poprzez:

• Uważna decyzja doboru na stanowisko pedagoga osób mających kwalifikacja zawodowe,

• traktowanie decyzji pedagoga w zakresie powierzonych mu obowiązków jako ostatecznych, np. poprzez podporządkowanie merytoryczne pedagoga dyrektorowi Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej, w rejonie której znajduje się szkoła.

Omówiony program proponuje rozwiązanie omawianego problemu poprzez działania systemowe w szkole.

Inni badacze tego problemu podkreślają konieczność przywrócenia w szkołach funkcji opiekuńczych, integracyjnych i wychowawczych oraz uruchomienie różnych zajęć wychowawczych by obniżyć stopień agresji.

W wielu placówkach szkolnych został wprowadzony w życie tzw. Program Norweski. Zyskał on uznanie wielu szkół w Europie. Stał się wzorcem walki z agresją. W swoich założeniach program zawiera:

• dokładne rozpoznanie środowiska szkolnego przez różne środki zdobywania informacji;

• wprowadzenie dyżurów w szkołach podczas przerw śródlekcyjnych oraz w czasie zajęć pozalekcyjnych;

• włączenie rodziców do walki z agresją;

• nauczyciele razem z uczniami ustalają zasady reagowania na przemoc (upodmiotowienie uczniów i nauczycieli);

• systematyczne analizy zagrożeń agresją w szkole.

Podstawową zasadą wychowawczą nie jest wzmacnianie agresji, choćby tylko uwagą, ale wyraźne pozytywne wzmacnianie innych sposobów reagowania dziecka na trudności, które jest szczególnie skuteczne w stosunku do dzieci młodszoszkolnych. Kara jako sposób redukowania zachowań agresywnych jest dyskusyjna, a kara fizyczna kompletnie wykluczona, ponieważ staje się modelem agresji.

4. Podsumowanie.

W ostatnim czasie wiele uwagi poświęca się problemom złości i agresji. Jak przedstawiłam w swojej pracy jest to problem złożony, którego nie da się dokładnie opisać ani wyjaśnić. Przedstawione przeze mnie poglądy sprowadzają się jednak do niniejszych wniosków: agresja to skłonność do zachowań agresywnych, ataku, trudność kontrolowania negatywnych popędów i impulsów skierowanych przeciwko innym ludziom, sytuacjom, poglądom. W każdym z nas są złe emocje, które często prowadzą do agresji. Bywa, że jest to niekontrolowane zachowanie, a czasem ludzie robią to z premedytacją, bo krzywdzenie drugiego człowieka przynosi im przyjemność. Jest wiele czynników prowadzących do agresji takich jak ból, różne sytuacje społeczne. Można przyjąć, że agresja jest fizycznym wyładowaniem nagromadzonych negatywnych emocji.

Rodzice, wychowawcy i nauczyciele to osoby wiodące, kierujące procesem wychowawczym dzieci i młodzieży. To właśnie od ich aktywności, postawy, stosunku do wychowanka, a również wzajemnych stosunków miedzy sobą zależy prawidłowy przebieg procesu wychowawczego - kształtowanie osobowości oraz sposoby jego zachowania i reagowania.

Na etapie wczesnego etapu wychowawczego nauczyciel, wychowawca który jest wzorem dla uczniów, może spowodować zmniejszenie agresji. Przede wszystkim przez stanowczość wobec zachowań ucznia, ale jednocześnie akceptację jego osoby. Nauczyciel musi zadbać o zbudowanie właściwych relacji z nim i jego rodzicami. Rozmowy z rodzicem zwykle jednak nic nie dają, gdyż każdy rodzic uważa, że wszystko robi jak najlepiej.Inni rodzice są bezradni, bo wyczerpali już swoje środki. Nie wolno nam obarczać ich też winą, że to przez nich dziecko jest takie agresywne. Ponieważ poziom współpracy byłby wtedy bardzo niski. Zawsze należy widzieć człowieka z jego problemami i trudnościami. Nauczyciel musi jednak dociec dlaczego dziecko jest takie agresywne?

Rodzica natomiast należy zachęcić do współpracy i zmian swoich zachowań. Pokazać mu właściwą drogę. Ponieważ nie wszystko zrobią poradnie psychologiczno - pedagogiczne. Należy wykazywać się większym zrozumieniem i nie rozmawiać podczas interwencji bezpośredniej, kiedy to działają nasze własne emocje poruszone pod wpływem wydarzeń. Musimy starać się zauważać granicę pomiędzy dobrem a złem i nie możemy zarażać się agresją. Musimy je ciągle widzieć i na nie reagować.

Walka z agresją i jej przyczynami to nieustająca praca w której każdy z nas musi brać czynny udział. Nie wystarczy wiedza teoretyczna czy też znajomość kilku podejść psychologicznych. Należy patrzeć na ten problem biorąc pod uwagę konkretną sytuację i analizując siebie jak również osoby, które mają problemy z zachowaniami agresywnymi. Każdy z nas ma swój własny bagaż doświadczeń i kierują nami różne pobudki, więc aby walka z agresją była skuteczna należy ją zacząć od samego siebie.

Bibliografia:

1. J.Ranchburg, Lęk, gniew, agresja. WSiP. Warszawa 1993

2. A.Rożnowska, Lęk i agresja w szkole, PAP. Słupsk 2001

3. E.Aronson ,Człowiek istota społeczna, Zysk i S-ka. Poznań 1997

4. W.Bańka, Wybrane zagadnienia z psychologii społecznej, Novum. Płock 1999

5. J.Danilewska, Agresja u dzieci - szkoła porozumienia, WSiP. Warszawa 2002

6. K.Doroszewicz, Szkice z psychologii społecznej. Praca zbiorowa pod redakcją E. Stanisławiak, WSiP. Warszawa 1996

7. J.Grochulska, Agresja u dzieci, WSiP. Warszawa 1993

8. B.Milerski., D.Śliwerski, Pedagogika Leksykon, PWN. Warszawa 2000

9. I.Pospiszyl, Razem przeciw przemocy, Żak. Warszawa 1999

10. N.Sillamy, Słownik psychologii, Katowice 1994

11. Z.Skorny, Agresja wśród małych dzieci - jak sobie z tym radzić. Internetowy Magazyn Publikacji dla Nauczycieli 2002

12. J.Surzykiewicz, Agresja i przemoc w szkole, CMPPP. Warszawa 2000

13. Z.Tyszke, Encyklopedia Pedagogiczna. Praca zbiorowa pod redakcją W. Pomykało, Fundacja Innowacje. Warszawa 1993

14. M.Tyszkowa, Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych. Warszawa 1986

15. D.Wójcik, Środowisko rodzinne a poziom agresywności młodzieży przestępczej i nieprzestępczej, PWN. Warszawa 1977

16. D.Zajączkowski, Profilaktyka zachowań dewiacyjnych dzieci i młodzieży. Toruń 1997

Artykuły:

1. L.Kirwil, O koncepcji rozwoju agresywności H. J. Kornadta. "Przegląd Pedagogiczny" 1984, t. XXVII, nr 2

2. A.Baran, Dziecko a przemoc w mediach. "Wychowawca" 2003, nr 3

3. I.Łukasik., Fanstos - program przeciw agresji. "Edukacja i Dialog" 1998, nr 1

4. A.Domagała , Profilaktyka zachowań agresywnych. "Opieka-Wychowanie-Terapia" 1990, nr 2

5. R.Knez., Zachowania agresywne w kontekście praktyki szkolnej. "Wychowawca" 2003, nr 3

6. T.Garstka, Jak zapobiegać agresji uczniów wobec nauczycieli i jak się przed nią bronić? "Poradnik Wychowawcy" 2007, nr 13

N.Sillamy, Słownik psychologii, Katowice 1994

K.Doroszewicz, Szkice z psychologii społecznej. Praca zbiorowa pod redakcją E. Stanisławiak, WSiP. Warszawa 1996

J. Danilewska, Agresja u dzieci - szkoła porozumienia, WSiP. Warszawa 2002

J.Grochulska, Agresja u dzieci, WSiP. Warszawa 1993

E. Gruszecka, Czy agresja jest konieczna. Scholasticus. 1994

J.Ranchburg, Lęk, gniew, agresja. WSiP. Warszawa 1993

J.Ranchburg, Lęk, gniew, agresja. WSiP. Warszawa 1993

D.Wójcik, Środowisko rodzinne a poziom agresywności młodzieży przestępczej i nieprzestępczej, PWN. Warszawa 1977

L.Kirwil, O koncepcji rozwoju agresywności H. J. Kornadta. "Przegląd Pedagogiczny" 1984, t. XXVII, nr 2

J.Surzykiewicz, Agresja i przemoc w szkole, CMPPP. Warszawa 2000

A.Baran, Dziecko a przemoc w mediach. "Wychowawca" 2003, nr 3

A.Domagała , Profilaktyka zachowań agresywnych. "Opieka-Wychowanie-Terapia" 1990, nr 2

Z.Skorny, Agresja wśród małych dzieci - jak sobie z tym radzić. Internetowy Magazyn Publikacji dla Nauczycieli 2002

T.Garstka, Jak zapobiegać agresji uczniów wobec nauczycieli i jak się przed nią bronić? "Poradnik Wychowawcy" 2007, nr 13

18

---