ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY DWULATKA

Rozwój społeczny i emocjonalny

• bardzo silne jest przywiązany do opiekunów,

• okazuje uczucia, lubi się przytulać, pocieszyć,

• wstydzi się nieznajomych,

• wykonuje proste polecenia,

• lubi zabawy tematyczne i naśladuje dorosłych,

• nadal bawi się obok dzieci (ok.2,5 r. czasem włącza się do wspólnych zabaw z dziećmi),

• zaczyna postrzegać swoją odrębność,

• chce niezależności,

• dominują komunikaty - nie oraz moje,

• potrafi być mało elastyczny i uparty,

• pojawiają się skrajne reakcje =emocje poza kontrolą,

• jest zazdrosny o uwagę, pragnie być w jej centrum,

• ma kłopot z dzieleniem się, potrafi pożyczyć zabawkę dziecku, ale natychmiast żąda jej zwrotu,

• nadal nie zdaje sobie sprawy z konsekwencji działań  i nie potrafi ocenić ryzyka,

• pojawia się poczucie humoru,

• może się kontrolować przez chwilę w zamian za obietnicę nagrody, ew. kary,

• ważne stają się rytuały,

• chce samodzielnie wykonywać różne czynności, np.: założyć ubranko, odebrać telefon, samodzielnie jeść, itp.,

• rzuca i niszczy zabawki, kiedy się złości,

• w skrajnych emocjach może - drapać, uderzyć, uszczypnąć , ugryźć ,

• bawi się samodzielnie przez kilka minut,

• miewa koszmary senne,

• lubi być w centrum uwagi, wygłupiać się i rozśmieszać ewentualną „widownię”
  

Rozwój fizyczny i motoryczny

• wzrost: ok.86 cm,

• waga: ok.13 kg,

• wchodzi i schodzi ze schodów,

• kopie i rzuca piłkę,

• skacze,

• szybko biega,

• umie chodzić do tyłu,

• lepiej panuje nad swoją fizjologią,

• sporo dzieci uczy się w tym wieku korzystać z nocnika,

• na 3 kołowym rowerku odpycha się nogami,

• trzyma i pije samodzielnie z kubeczka,

• potrafi jeść łyżeczką,,

•  potrafi otworzyć drzwi zamknięte na klamkę,

• buduje wieżę z 7 klocków,

• rysuje z dużym zacięciem długopisami, kredkami, flamastrami,

Rozwój intelektualny

• ogląda książeczki, przewraca strony,

• mówi o sobie po imieniu,

• pokazuje 5 części ciała,

• słucha krótkich opowiadań,

• zwierzątka kojarzy z głosem przez nie wydawanym,

• pokazuje obrazki i potrafi je nazwać,

• rozumie zdania,

• tworzy 2/4 wyrazowe zdania,

• potrafi powtórzyć parę słów piosenki,

• używa ok. 50 słów, (2,5) = 2000,

• zadaje pytania - co to?,

• zabawy tematyczne,

• używa słów ja i moje,

• pojawia się poczucie humoru,

• pokazuje emocje,

• zaczyna się interesować, w co jest ubierany,

• bawi się chwilę zabawkami,

• zaczyna nadawać imiona zabawkom,

• powtarza słowa,

• używa czasowników,

• stale mówi,

• pcha lub ciągnie zabawki,

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY TRZYLATKA

Rozwój społeczny i emocjonalny

• bawi się z innymi dziećmi,

• dzieli się z innymi,

• jest nastawiony na współpracę,

• zawiera przyjaźnie,

• słucha i wykonuje polecenia,

• lubi słuchać historii na swój temat,

• upewnia się, czy jest kochany przez rodziców,

• lubi zabawy w dom, rodzinę,

• rozróżnia płcie,

• potrafi opowiedzieć o problemie,

• okazuje miłość bliskim,

• boi się ciemności, samotności,

• czasami adoruje jednego z rodziców,

• chętnie pomaga w domowych prostych czynnościach,

• chętnie się wygłupia, chce rozśmieszać innych,

• ma okresy płaczliwości i braku poczucia bezpieczeństwa, pojawiają się pytania typu „kochasz mnie jeszcze?”

Rozwój fizyczny i motoryczny

• sam myje ząbki,

• sam je,

• samodzielnie myje ręce,

• potrafi nalać napój z butelki, czy dzbanka,

• potrafi korzystać z toalety, kontroluje swoje potrzeby fizjologiczne,

• potrafi się ubrać i rozebrać (potrzebuje pomocy przy guzikach, zamkach błyskawicznych, itp.),

• wkłada buty,

• rysuje kwadraty i koła,

• zaczyna posługiwać się nożyczkami,

• chodzi na paluszkach,

• skacze na jednej nodze,

• przez chwilę stoi na jednej nodze,

• bez problemu korzysta z urządzeń na placu zabaw,

• sprawnie sobie radzi z omijaniem przeszkód na drodze, nawet kiedy biegnie,

• kopie i rzuca piłkę,

• jeździ na trójkołowym rowerku,

Rozwój intelektualny

• sprawnie posługuje się mową,

• oscyluje pomiędzy światem rzeczywistym i nierzeczywistym,

• ma bogatą wyobraźnię. może tworzyć, np.: niewidocznych przyjaciół,

• coraz więcej zapamiętuje,

• zaczyna dokonywać wyborów, w oparciu o przewidywanie konsekwencji, a nie o działanie,

• uczy się rozwiązywać problemy,

• chętnie słucha bajek, opowiadań,

• zna kilka wierszyków i piosenek,

• potrafi mówić krótkie zdania i prowadzić krótką rozmowę,

• czasem się zacina, jąka  lub powtarza słowa (zwłaszcza w emocjonujących chwilach),

• większość tego, co mówi jest zrozumiałe,

• rozróżnia, że coś jest takie same lub inne,

• zna imię swojego przyjaciela,

• nazywa podstawowe kolory,

• rozróżnia pojęcie teraźniejszości, przyszłości,

• układa proste puzzle,

• potrafi policzyć 2-3 rzeczy,

• potrafi powiedzieć, jak się nazywa i ile ma lat,

• obserwuje,

• w tym wieku fantazja miesza się z rzeczywistością i dziecko ma tendencje do nie rozróżniania tych dwóch obszarów,

Sen
Większość dzieci rezygnuje z popołudniowych drzemek. W tym wieku pojawia się lęk przed ciemnością, a bujna wyobraźnia powołuje „do życia” różne strachy. Przydaje się lampka nocna w sypialni malucha.

Jedzenie
W wieku trzech lat dziecko zaczyna jeść posiłki zbliżone do twoich. Ważne żeby dostawało je o stałych porach. Chociaż trzylatek wydaje nam się już bardzo samodzielny nie przeceniajmy jego możliwości. Nadal pamiętaj żeby podawać małe porcje i małe kawałki, łatwe do nabrania na sztućce ( najlepiej żeby dziecko miało swój komplet sztućców dziecięcych).

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY CZTEROLATKA

Rozwój społeczny i emocjonalny

• Okres buntu i uporu,

• Bije, kopie, ucieka,

• W chwilach złości niszczy przedmioty,

• Ma napady złości,

• Może używać brzydkich wyrazów i niegrzecznie zwracać się do innych ludzi,

• Przeciwstawia się poleceniom,

• Przekracza wszelkie granice i łamie umowy,

• Fantazjuje, ale nadal nie potrafi oddzielić rzeczywistości od imaginacji,

• Zdarza się, że jest zbyt pewny siebie,

• Uwielbia prowadzić dyskusje,

• Potrafi być opiekuńczy  i współczujący,

• Bawi się w grupie,

• Zaczyna się interesować różnicami płci,
   

Rozwój fizyczny i motoryczny

• w czasie jedzenia korzysta z widelca i noża (do przysuwania potraw, smarowania pieczywa a nie krojenia),

• ubiera się i rozbiera przy niewielkiej pomocy z zewnątrz,

• samodzielnie korzysta z toalety,

• myje się, czyści samodzielnie zęby,

• polepsza się sprawność motoryczna,  np.: narysowany  człowiek ma ręce, nogi i głowę,

• skacze na jednej nodze,

• naśladuje rys. kwadratu,

• wspina się na drabiny,

• świetnie radzi sobie z trójkołowym rowerkiem,

• nakłada nakrętki na słoiki, butelki,

• układa puzzle do 10 kawałków,

• ubiera i rozbiera się samodzielnie,
    

Rozwój intelektualny

• zna około 1500 słów,

• ma jeszcze problem z używaniem zaimków, np.: mamo, czy mogę wyjść z ci państwo?,

• rozróżnia, gdzie jest : przód, tył, na górze , pod spodem,

• potrafi policzyć do czterech,

• może pisać pierwsze litery i np.: swoje imię,

• zaczyna rozumieć następstwo czasów, wie, że kiedy wstanie jest śniadanie ,  potem ii śniadanie, obiad, itd.,

• pyta, co oznaczają różne słowa,

• chętnie słucha długich historii,

• rozumie niektóre przeciwieństwa, np.: mały/duży,

• zna kilka kolorów,

• zadaje mnóstwo pytań,

• potrafi się bawić w jedna zabawę 10 -15 min.,

• rozpoznaje ok. 8 kolorów,

• powoli zaczyna rozumieć znaczenia,

• zna piosenki i wierszyki, czasem sam układa piosenki,

• rozróżnia czas,

• pamięta dużo imion, nazw,

• mowa jest zrozumiała,

• lubi się bawić w zabawy tematyczne, np. w sklep, wyścigi samochodowe, teatr,

Sen
Czterolatek śpi około 10-12 godzin w ciągu nocy. W dzień śpi rzadko lub wcale.
Ponieważ jest to wiek uporu, kładzenie do łóżka czterolatka jest sztuka niełatwą.  Można wieczorem dać mu książeczkę do pooglądania i poprosić żeby sam wyłączył światło.
 
Jedzenie
Dziecko powinno zjadać trzy duże posiłki w ciągu dnia i dostawać dwie przekąski, np. drugie śniadanie i deser. Między czwartym a piątym rokiem życia poprawia się apetyt. Może być to wiek niechęci do jedzenia owoców i warzyw. Jak zachęcić przedszkolaka?  Po pierwsze dawaj dobry przykład. Możesz też opowiadać o wpływie zdrowego odżywiania na siłę, wzrost i zdrowie. W sklepie możesz pozwolić mu wybrać jakiś owoc lub warzywo do spróbowania. Czterolatek ciągle się gdzieś śpieszy. Trudno mu usiedzieć przy stole. Chce pomagać w przygotowaniu potraw, nakrywaniu do stołu. Pozwól mu.

 ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY PIĘCIOLATKA

Rozwój społeczny i emocjonalny

• stabilny emocjonalnie,

• przyjacielski,

• związany emocjonalnie z mamą,

• chętny do współpracy,

• posłuszny,

• samodzielnie wymyśla zabawy,

• chętnie bawi się z dziećmi,

• bywa nieśmiały,

• lubi się popisywać siłą, zręcznością,

• zaczyna się wstydzić „nie patrzcie, kiedy się rozbieram”,

• lepiej panuje nad swoim zachowaniem,

• zależy mu na uznaniu dorosłych,

• pokazuje uczucia,

• stara się zrealizować cel, który sobie postawił, np.: zbudowanie wieży z klocków,

• lubi przebywać w domu,

• zadaje pytania na temat śmierci,

• dba o swoich przyjaciół,

• czasem krytykuje lub zawstydza inne dzieci, wytykając im błędy,

• rozumie dowcipy, lubi zabawiać dorosłych,

• chce być pomocny w domu,
   

Rozwój fizyczny i motoryczny

• może tracić pierwsze mleczaki,

• rozróżnia prawą i lewą stronę,

• pisze parę liter,

• rysuje postać człowieka,

• używa sztućców, kroi nożem,

• jest sprawny fizycznie,

• wiąże buty,

• tworzy rozbudowane budowle z klocków,

• potrafi się umyć, ubrać, zjeść, skorzystać z toalety samodzielnie,

• jeździ na 4 kołowym rowerze, czasem na dwukołowym,

• umie wycinać nożyczkami po zaznaczonej linii,

• skacze na skakance,

• próbuje wykonywać skomplikowane ćwiczenia gimnastyczne, np. stawać na głowie,

• koloruje obrazki nie wychodząc za linię,

• skacze na jednej lub drugiej nodze naprzemiennie,
   

Rozwój intelektualny

• jego mowa jest płynna i poprawna,

• lubi argumentować używając słów: ponieważ; dlatego, że,

• zna dużo wyrazów,

• może czytać pojedyncze litery lub słowa,

• tworzy zdania złożone z 6-8 wyrazów,

• rozpoznaje podstawowe kolory,

• zapamiętuje adresy i numery telefonów,

• liczy do 10,

• rozumie znaczenie przeciwieństw i podobieństw,

• rozumie znaczenia następstwa czasu , np. dziś , jutro, rano, wieczorem,

• odróżnia fantazję od rzeczywistości,

• zapamiętuje opowiadane historie i chce żeby je kontynuować,

• tworzy własne opowiadania,

• umie pogrupować przedmioty, np. wg wielkości,

• jego zabawy są coraz bardziej rozbudowane,

• potrafi napisać cyfry od 1 -5,

• potrafi napisać swoje imię,
   

Sen
Pięciolatek przesypia 10-11 godzin w ciągu nocy. Lubi mieć czas w łóżku na pooglądanie książki. W piątym roku życia następuje nasilenie tzw. złych snów. Czasem dziecko boi się powtórnie zasnąć. Trzeba je wtedy otoczyć szczególną opieką.
 
Jedzenie
Pięciolatek ma z zasady dobry apetyt, ale może być konserwatystą kulinarnym. Nie ma potrzeby na siłę karmić dziecko potrawami, których nie lubi, jednocześnie nie ma powodu, żeby nie dawać mu do spróbowania potraw, których nie zna.
 

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY SZEŚCIOLATKA

Rozwój społeczny i emocjonalny

• w dobrym nastroju jest entuzjastyczny i pomocny,

• czasem oszukuje,

• jest bardzo czuły na krytykę,

• ma najlepszego przyjaciela,

• ma problem z przyznaniem się do winy,

• ma trudność z zauważaniem potrzeb innych,

• w tym wieku kontakty z mama bywają trudne,

• przyjaźni się głównie z osobami tej samej płci,

• boi się samotności, ciemności, duchów, burzy, ognia, itp.,

• może mieć kłopot z współdziałaniem z rówieśnikami ze względu na potrzebę rywalizacji i zwyciężania,

• podlega gwałtownym emocjom od entuzjazmu do agresji,

• chce być najlepszy, najszybszy, najsilniejszy, najmądrzejszy, ..naj..naj...,

Rozwój fizyczny i motoryczny

• hałaśliwy,

• żywiołowy,

• pełen energii,

• sprawny fizycznie,

• lubi zabawy ruchowe, ale może się szybko męczyć,

• nie boi się ryzyka, kompletnie nie myśli o niebezpieczeństwie,

• ma czasem problemy z koordynacja ruchową (okres wzrostu),

• bardzo go interesuje temat wypadających mleczaków- powód do dumy,

• dobrze rysuje i maluje, może mieć trudności z pisaniem,

• biega, skacze, wspina się,

• jeździ na 2 kołowym rowerze,

• może jeździć na łyżwach, nartach, rolkach,

• rysuje koło, kwadrat, prostokąt, romb,

Rozwój intelektualny

• dobrze zapamiętuje wierszyki, piosenki,

• używa ok. 4 tys. słów,

• rozpoznaje i zapamiętuje dźwięki,

• rozróżnia prawą i lewą stronę,

• układa puzzle,

• podejmuje samodzielnie decyzje,

• rozumie pojęcie czasu, przestrzeni, koloru, liczb,

• rozumie, ze rzecz widziana z daleka wydaje się mniejsza niż jest w rzeczywistości,

• rozumie różnicę pomiędzy czymś przypadkowym a zamierzonym,

• zna dni tygodnia, nazwy miesięcy, pory roku,

• potrafi się skupić na ok. 15 min.,

• nie ma rozdzielności uwagi,

• bawi się w zabawy z podziałem na role,

• interesuje się przyrodą i jej zjawiskami,

• swobodnie prowadzi rozmowy,

• próbuje uzasadniać  swoje decyzje,

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY SIEDMIOLATKA

• 
  chce mieć własny pokój,

• zbyt wiele od siebie wymagają,

• stroni od walki, ale także od innych ludzi,

• często dotyka ich syndrom „nikt mnie nie kocha”,

• niezadowolenie z życia można wyczytać z twarzy,

• mimo, że rozumieją zadania nie potrafią sobie z nimi poradzić,

• siedmiolatek jest spokojniejszy i łatwiejszy we współżyciu, prędzej należy oczekiwać po nim narzekania niż radości,

• lubi patrzeć, słuchać i pozostawać na uboczu,

• ciągle czegoś dotyka i bada wszystko z czym wejdzie w kontakt (woli ołówki od kredek świecowych),

• dzieci często nie słyszą poleceń lub zapominają co im się powiedziało,

• należy im często przypominać różne rzeczy i sprawdzać czy wszystko przebiega jak należy,

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY OŚMIOLATKA

• wychodzi do świata, niepowstrzymany, entuzjastyczny,

• nie ma dla niego rzeczy niemożliwych, żadne zadanie nie jest za trudne,

• 
  każda nowość, czy przeszkoda stanowi wyzwanie, słomiany zapał, nie cofa się przed niczym,

• przy porażce szybko płacze, ale zaraz potrafi spojrzeć optymistycznie,

• ekspansywny, szybki, aktywny, zabiegany, żądny nowych znajomości,

• okres nabywania samooceny-potrafi siebie ukarać za błędy, skłonność do dramatyzowania,

• przy zuchwalstwie i tupecie zanika wrażliwość, ale tylko pozornie,

• interesuje się innymi- co ludzie robią, co myślą,

• domaga się bliskiej, rozumiejącej więzi z matką,

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY DZIEWIĘCIOLATKA

• stawia opór nadmiernej władzy rodzicielskiej, ale dość łatwo spełnia prośby rodzica,

• bardziej interesuje się kolegami, niż rodziną, zdanie kolegów jest ważniejsze od zdania rodziców,

• okres neurotyczny - biadolenie nad samopoczuciem, złe samopoczucie, bólem wykręca się od obowiązków,

• zdecydowanie mniej dyskutuje,

• niepowodzenia mogą załamać- martwi się, czuje żal,

• bardziej skryty, samowystarczalny, skrajnie niezależny,

• wystarcza mu prosta aprobata, niż pochwała, czy zapłata,

• spokojniejszy, pewniejszy w kontaktach z innymi i światem,

ROZWÓJ PSYCHOFIZYCZNY DZIESIĘCIOLATKA

• dziecko w tym wieku chce być dobre i robić to co należy,

• jest konkretny, ale nie sztywny, bezpośredni,

• wiek najlepszy dla rodziców- najsympatyczniejszy, słowo rodzica jest wyrocznią („mama powiedziała”),

• jest bardzo zadowolony ze swoich rodziców i rodziny, nawet nauczycieli w szkole,

CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU FIZYCZNEGO I PSYCHICZNEGO UCZNIA

Dziecko siedmioletnie kończąc okres przedszkolny i stając na progu szkoły podstawowej jest już na tyle rozwinięte, że może w pełni podołać obowiązkom, jakie nakłada na niego szkoła.
U dziecka w tym wieku kościec zawiera mniej tkanek chrząstkowatych a proces mineralizacji znacznie postąpił naprzód w stosunku do okresu poprzedniego.

W samorzutnych i kierowanych zabawach ruchowych wydoskonaliły się przez ćwiczenia wykonywane rozmaitymi zespołami dużych grup mięśniowych, ruchy zarówno mimowolne jak i dowolne. Wzmocniła się też działalność układu krwionośnego i oddechowego oraz ulepszyło się trawienie i przemiana materii. Rozwinęła się także sprawność pracy w zakresie drobnych mięśni, dzięki czemu dziecko może trzymać w ręku ołówek i wykonywać bardziej precyzyjne zadania. Te wszystkie zmiany przyczyniły się znacząco do większego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego.

Organizm dziecka w tym wieku znacznie się wzmocnił, przez co jest ono silniejsze i odporniejsze w porównaniu do poprzedniego okresu rozwojowego. Dziecko siedmioletnie jest znacznie odporniejsze w porównaniu do dziecka rozpoczynającego przedszkole, ale jednak słabsze w porównaniu do dzieci nawet o rok starszych od siebie.

W okresie młodszego wieku szkolnego zostaje już w znacznym stopniu ukończony wzrost mózgu, w sensie zwiększania się jego ciężaru. Mózg dziecka dziewięcioletniego waży około 1300 gram, natomiast ciężar mózgu człowieka dorosłego wynosi około 1400 gram i jest on w pełni osiągany w ciągu następnych 8 - 9 lat, licząc od dziewiątego roku życia . Mięsnie dzieci w omawianym wieku są jeszcze słabo rozwinięte. Ogólna ich masa stanowi 27,2 % wagi ciała, podczas gdy u człowieka dorosłego (mężczyzny) - 44, 2 %. Znaczna ilość chrząstkowatych tkanek warunkuje dalsze wzrastanie organizmu, ale jednocześnie sprawia, że kościec jako całość jest miękki i plastyczny. Dlatego np. wskutek nieprawidłowej postawy przy siedzeniu w ławce szkolnej, kościec i stawy łatwo mogą podlegać nawet poważniejszym deformacjom.

Rozwój fizyczny dziecka przedszkolnego charakteryzował głównie wzrost wzdłuż, tego typu szybkie wzrastanie będzie też charakteryzowało okres dorastania, natomiast młodszy wiek szkolny odznacza się przewagą wewnętrznego rozrastania się organizmu i stopniowego jego dojrzewania. Coroczny przyrost wzrostu w wieku od 7 do 12 lat jest mniejszy niż w wieku przedszkolnym i wynosił średnio 4,5 - 5,5 cm rocznie. Przyrost wysokości i wagi w omawianym okresie jest więc powolny i stały. U niektórych dzieci tuż przed okresem dojrzewania następują w tym względzie nawet pewne zahamowania. W przypadku dziewcząt, które ogólną dojrzałość kośćca (szkieletu) uzyskują wcześniej, obserwuje się nasilenie wzrostu około 10 roku życia. Wpływ dziedziczności oraz warunki życia i wychowania takie jak sytuacja mieszkaniowa, odżywianie, atmosfera rodzinna, jeżeli są nieprawidłowe mogą spowodować znaczne odchylenie od norm rozwojowych w kierunku niekorzystnym i co za tym idzie pewne często poważne zaburzenia i nieprawidłowości.
Między 9 a 11 rokiem życia kształtują się ostatecznie kości przegubu. Oznacza to, że w tym okresie, szczególnie od 10 roku życia zwiększa się zdolność dziecka do pracy, pozwala to na większe obciążenie dzieci zarówno pracami piśmiennymi jak i pewnymi pracami fizycznymi. W młodszym wieku szkolnym mięśnie duże rozwijają się wcześniej niż mięśnie drobne. W związku z tym i w związku z jeszcze dużą ruchliwością, dzieci w tym okresie wykonują dużo ruchów zbytecznych i szybkich, nie dostosowanych do tempa pracy. Przeważają ruchy zamaszyste, mniej jest ruchów drobnych wymagających większej precyzji i dokładności. Dlatego też w tym czasie życia dziecka ważne jest ćwiczenie zespołów mięśni drobnych, rola bowiem treningu w rozwoju tego rodzaju włókien mięśniowych jest podstawowa.
Właściwemu rozwojowi ruchów i zwiększeniu zdolności dziecka w wieku 7 - 11 lat do wysiłku fizycznego, sprzyjają szczególnie ćwiczenia i zabawy ruchowe na świeżym powietrzu. Potrzeba ruchu w omawianym okresie jest tak wielka, że niektórzy autorzy uznają aktywność ruchową za charakterystyczną cechę rozwojową tego okresu. W związku ze wzmożoną aktywnością ruchową ulepsza się praca systemu oddechowego, co następnie powoduje wzrost pojemności płuc i zwiększenie objętości klatki piersiowej. W końcu tego okresu (w tak zwanym w literaturze psychologicznej okresie przedpokwitaniowym) zaczynają zachodzić zmiany w gruczołach i budowie ciała. U niektórych dzieci (zwłaszcza dziewcząt) występują już wyraźne zmiany i objawy dojrzewania, jednak różnice w tym względzie między dziewczętami są dość duże i mogą się rozciągać w czasie nawet na okres kilku lat.
Z rozwojem fizycznym jest w sposób ścisły związany rozwój psychiczny. Dziecko nieszczęśliwe nie rozwija się dobrze fizycznie, a z kolei dziecko chore, niedożywione i słabe nie może podołać stawianym mu wymaganiom i bardzo często w takiej sytuacji dochodzi do zahamowania jego rozwoju psychicznego.

Proces nauczania i celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze szkoły, stają się z chwilą wstąpienia dziecka do szkoły głównym czynnikiem jego rozwoju. Wiadomości, umiejętności i sprawności, jakie zaczyna przekazywać i zaszczepiać dziecku szkoła oraz nowe warunki rozwoju, jakie stwarza środowisko szkolne powodują daleko idące przeobrażenia w całej jego osobowości. Szczególnie jednak intensywnie, ze względu na bezpośrednie zadania i cele pracy szkoły, zmiany te zaczynają zachodzić w sferze emocjonalnej i intelektualnej ucznia.

Rozwój umysłowy dziecka w młodszym wieku szkolnym przebiega szczególnie dynamicznie, a niepowtarzalną rolę odgrywają w nim wrażenia. Odzwierciedlając cechy otaczającej rzeczywistości człowiek nie tylko odbiera świat, ale jednocześnie działa, przystosowując się do niego lub zmieniając go. U dzieci w omawianym okresie w sposób szczególny rozwijają się wrażenia wzrokowe, wrażenia słuchowe i kinestetyczno - ruchowe. Specjalne badania wykazują, że ostrość wzroku do 14-15 roku życia stale wzrasta i powiększa się prawie o 60% w stosunku do lat ubiegłych. Bardzo też wyraźnie podlega rozwojowi w okresie nauki szkolnej wrażliwość dziecka na odcienie barw. Między 7, a 10 rokiem życia zwiększa się ona o 45%, a od 10 do 12 roku życia o 60% w porównaniu do wrażliwości uczniów kl. I. Podobnie szybko doskonali się rozwój wrażeń słuchowych
Szczególnie duże znaczenie w pierwszych latach nauki szkolnej ma rozwój wrażeń kinestetyczno - ruchowych. Odgrywają one specjalną rolę w powstaniu nawyków ruchowych. Subtelność tych wrażeń zwiększa się o ponad 50% między 8 a 14 rokiem życia w porównaniu do lat wcześniejszych.

W młodszym wieku szkolnym również znacząco rozszerza się i precyzuje zakres spostrzeżeń ogólnych oraz doskonali umiejętności obserwacji. Dziecko przedszkolne obserwuje niedokładnie i nie umie zwracać uwagi na szczegóły, dominuje w tym wieku spostrzeganie mimowolne. Szkoła natomiast zaczyna już w dużym stopniu kierować spostrzeganiem dziecka, nastawia je na systematyczny i planowy odbiór rzeczywistości oraz dokładny i wytrwały ogląd przedmiotów i zjawisk. Oprócz spostrzegania rozwija się też w tym czasie również spostrzegawczość, czyli zdolność do odkrywania już bardziej precyzyjnych zależności między rzeczami. Doskonali się też proces analizy i syntezy cech przedmiotów i zjawisk oraz umiejętność spostrzegania wybiórczego, czyli spostrzegania kierowanego i podporządkowanego świadomemu celowi.

U dzieci rozpoczynających naukę szkolną rozwój spostrzegania idzie w parze z rozwojem ich zdolności do wyodrębnienia poszczególnych cech spostrzeganych przedmiotów i do uogólnienia ich. W następnym etapie przemian procesu spostrzegania, doskonali się spostrzeganie konturów schematów oraz umiejętność czytania rysunków bardziej złożonych przedmiotów.

Wraz z doskonaleniem się procesów i czynności związanych z opanowaniem wiedzy szklonej, u dziecka w tym wieku rozwija się również organizacja procesu uwagi. Dominującą staje się tu uwaga dowolna. Spostrzeżenia dzieci rozwijają się tak dynamicznie, że już pod koniec młodszego wieku szkolnego nabierają charakteru abstrakcyjnego i uogólnionego. W związku z początkiem systematycznego nauczania dokonuje się u dziecka w młodszym wieku szkolnym wzmożony rozwój pamięci i następuje szybka jakościowa jej przemiana. Jednak dzieci w młodszym wieku szkolnym w dalszym ciągu nie wykorzystują w pełni swoich możliwości w zakresie zapamiętywania i reprodukowania materiału szkolnego. Konieczne jest tu usprawnianie pamięci dzieci przez stosowanie różnych technik psycho - dydaktycznych. i wykorzystywanie pomocy naukowych oddziałujących na wszystkie analizatory. Ponadto dzieci w tym wieku nie maja dobrze opanowanej umiejętności samokontroli i oceny, co do prawidłowego wykonania danego zadania. Dzieci często nie zdają sobie sprawy z tego czy wystarczająco opanowały przyswajany materiał czy też jeszcze nie.

W młodszym wieku szkolnym dzieci nie potrafią samodzielnie przygotować sobie materiału do uczenia się. Jeżeli uczą się bez wskazówek i pomocy dorosłych, to gubią się i nie potrafią ogarnąć całego zakresu materiału . Najczęściej uczą się zupełnie odtwórczo bez wydobywania tego, co najważniejsze, powtarzając bardzo często wielokrotnie bez większego namysłu zdanie po zdaniu. Pod względem ilości zapamiętywanego materiału pamięć dziecka szkolnego jest lepsza niż pamięć dziecka przedszkolnego, podobnie jest gdy weźmiemy pod uwagę jakość procesu zapamiętywania.

Procesy pamięci, podobnie jak i inne procesy psychiczne, w znacznym stopniu zależne są od inteligencji dziecka, jego charakteru oraz innych cech wrodzonych. Doniosłą rolę odgrywa tu też poziom wychowania i jakość oddziaływań środowiska, w którym dziecko żyje. U dzieci przedszkolnych w toku dobrze przygotowanego, ciekawego i interesującego działania, formuje się i rozwija zapamiętywanie i reprodukowanie niezamierzone. Uczenie się w szkole to jednak zupełnie nowy dla dziecka rodzaj działalności. Uczeń musi opanować określony zasób wiedzy niezależnie od stopnia zainteresowania, jaki ona w nim wzbudza. Umiejętność świadomego stawiania przed sobą celu zapamiętania lub przypomnienia, wyraźnie zmienia charakter pamięci i znacząco wpływa na dalszy jej rozwój. Stwarza nowe warunki dla pracy mózgu i wymaga od dziecka nabywania umiejętności kierowania procesami zapamiętywania i przypominania. Dzieci klas I i II przeważnie trzeba uczyć tego, jak należy się uczyć, aby sprostać wymaganiom szkoły. W tym wieku dziecko zapamiętuje trwale głównie to co przeżyje i czego doświadczy w działaniu, aby zrozumieć np. jakiś tekst z przyrody, musi oczywiście nauczyć się prawidłowo ustalać związki logiczne występujące między treściami ale przede wszystkim musi wczuć się w klimat emocjonalny omawianego zjawiska, a to może nieraz sprawiać dzieciom wiele kłopotów.

Podsumowując temat pamięci ogólnie można powiedzieć, że w młodszym wieku szkolnym, w klasach I-III dokonuje się bardzo intensywny rozwój pamięci. Pod wpływem nauki szkolnej szybkość, trwałość i skuteczność zapamiętywania w okresie od 7 do 11 roku życia wzrasta ponad dwukrotnie w porównaniu do poprzedniego okresu. Zwiększa się też pojemność pamięci. W 11 roku życia dziecko jest w stanie nauczyć się na pamięć trzykrotnie więcej materiału niż dziecko przedszkolne. Zmienia się też charakter uczenia się. Początkowo uczeń stara się zapamiętać tekst, w sposób jak najbardziej dosłowny, w drodze wielokrotnych powtórzeń. Po pewnym czasie pod kierunkiem nauczyciela stopniowo, ale skutecznie opanowuje logiczne sposoby zapamiętywania i reprodukowania materiału. Pamięć w tym okresie nabiera funkcji samodzielnej czynności uczenia się. Opanowywanie tej umiejętności stanowi główne zadanie kształcenia pamięci w tym okresie i dzięki temu zaczyna rozwijać się pamięć logiczna. W końcowej części nauczania zintegrowanego pamięć dziecka stopniowo zatraca charakter konkretno - obrazowy i przechodzi w formę abstrakcyjno - logiczną.
Bardzo złożona jest charakterystyka rozwoju mowy dziecka w młodszym wieku szkolnym. Język związany jest nie tylko z myśleniem tj. z najwyższą formą analityczno - syntetycznej czynności kory półkul mózgowych, ale także z całą świadomością oraz ze wszystkimi procesami psychicznymi. Podczas myślenia ważną rolę odgrywają wcześniej już nabyte spostrzeżenia i wyobrażenia połączone z procesami przechowywania i odnawiania uprzednio powstałych związków oraz z całą sferą emocjonalną i wolitywną . Rozwój języka, czyli mowy dziecka, pozostaje w ścisłym związku z rozwojem całej jego osobowości. Biorąc pod uwagę narastanie ilości słów używanych przez dziecko i przeobrażenia jakościowe jakie w jego słownictwie zachodzą, ogólnie można powiedzieć, że do końca wieku przedszkolnego słownik dziecka powiększa się powoli, natomiast między siódmym a jedenastym rokiem życia przyrost słownictwa czynnego u dziecka jest bardzo duży, później znowu, aż do wieku dojrzałego rozwija się powoli. Liczba zapamiętanych słów jest zależna w decydującym stopniu od poziomu inteligencji dziecka, a co z tym związane od poziomu funkcjonowania wszystkich jego procesów psychicznych głównie myślenia, pamięci i uwagi,
Jeżeli chodzi o wzrost złożoności mowy dziecka, czyli długość i częstość reakcji werbalnych oraz zmiany w nich zachodzące i rozwój gramatyczny form językowych, to można powiedzieć, że w tym okresie umiejętności komunikacyjne dzieci są bardziej dynamiczne niż w poprzednich okresach rozwojowych.

Rozwój dźwiękowej (fonetycznej) strony mowy kończy się zasadniczo przed wstąpieniem dziecka do szkoły. Dziecko dobrze opanowuje dźwięki mowy ojczystej już około czwartego roku życia, lecz zdolność do subtelnego rozróżniania fonemów rozwija się dalej i przechodzi swój kulminacyjny punkt w wieku szkolnym. W pierwszych latach nauki dziecko nabywa umiejętności analizy dźwiękowej wyrazów, co powiększa jego zdolności wyróżniania fonemów i ma wielkie znaczenie przy kształceniu nawyków ortograficznych. Wszystkie nieprawidłowości w rozwoju dźwiękowej strony mowy dziecka utrudniają mu w znacznym stopniu naukę czytania i pisania. Wyraźnie na przestrzeni młodszego wieku szkolnego rozwija się umiejętność samodzielnego wypowiadania się na piśmie, czyli mowa pisana. Przechodzi ona w tym okresie swoiste przeobrażenie w kierunku od konkretnego i obrazowego ujmowania i przedstawiania na piśmie swoich myśli o rzeczywistości do form i ujęć bardziej złożonych.

Łącząc mowę z myśleniem Piaget wyróżnia trzy jej fazy rozwojowe:
1) mowa i myślenie sytuacyjne (zmysłowo - ruchowe, sensoryczno - motoryczne), górna granica tej fazy to 3 - 4 rok życia;

2) mowa i myślenie konkretno - wyobrażeniowe, oderwane od konkretnej sytuacji, posługujące się jednak śladami spostrzeżeń oraz konkretnymi wyobrażeniami przechowywanymi w pamięci. Mowa konkretno - wyobrażeniowa charakteryzuje wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny;

3) mowa i myślenie abstrakcyjne - stadium operacji formalnych. Przypada ona na późniejszy wiek szkolny, okres przejściowy miedzy dwoma ostatnimi fazami obejmuje 11-12 rok życia.
Dla procesu przyswajania wiadomości, rozwijania umiejętności i kształtowania nawyków zasadnicze znaczenie ma jakość procesu myślenia określanego jako wyższa forma poznawania rzeczywistości. Według Piageta okres od 6-7 roku życia to okres myślenia operacyjnego, w którym należy wyróżnić 2 stadia: stadium operacji konkretnych przypadające na wiek 7-12 lat i stadium operacji formalnych - myślenie hipotetyczno -dedukcyjne, którego początki występują już w wieku 11-12 lat, a pełne możliwości rozwoju przypadają na wiek 14-15 lat.

Jak więc widać dla dzieci w omawianym okresie szkolnym (okres 6-7 do 11-12 lat) charakterystyczną formą myślenia jest stadium operacji konkretnych. Dzieci w tym wieku opanowują np. zdolność prawidłowego wnioskowania, jeśli za podstawę ich myślowych operacji przyjmuje się róże formy działania powiązanie z konkretnymi elementami. Wyciąganie wniosków na podstawie przesłanek tylko słownych sprawia dzieciom w tym wieku wiele trudności. Dokonując odpowiednich czynności na realnych przedmiotach szybciej rozwijają się procesy szeregowania, klasyfikowania, porównywania, abstrahowania, uogólniania, konkretyzowania, oraz systematyzowania danego materiału. Operacje myślowe dziecka w omawianym okresie są odwracalne, a to jest podłożem do zdobycia przez nie umiejętności analizowania i syntetyzowania, czyli do rozwoju logicznego myślenia . Ten stopień myślenia uzyskują dzieci w omawianym okresie, głównie dzięki dobrze zorganizowanym formom nauczania i wychowania.

Różnorodność metod nauczania, treści jak najbardziej powiązane z życiowymi doświadczeniami dziecka, oddziaływania dydaktyczne angażujące wszystkie zmysły i analizatory oraz odpowiednia atmosfera, w jakiej przebiega nauka dziecka, to podstawowe elementy jakie powinny być spełnione, by można było otrzymać zamierzone rezultaty.

4

---