EKONOMIA ROZWOJU

Problemy globalne :

• Analfabetyzm

• Starzenie się społeczeństw

• Wojny

• Terroryzm

• Ekologia (dziura ozonowa, efekt cieplarniany, wycinanie drzew, zanieczyszczenie wód/gleb, kłusownictwo)

• Korupcja

• Ubóstwo

• Choroby

• Głód

Po zakończeniu II WŚ w stosunku do KR (Krajów Rozwijających się) był stosowany termin Kraje III Świata. Dotyczył on krajów, których nie można było traktowa jako socjalistycznych ani kapitalistycznych. Miał to by synonim trzeciej siły i nie angażowania się w politykę międzynarodową. Z czasem proces dywersyfikacji krajów III Świata uświadomił nieadekwatność tego terminu. Termin „Kraje Rozwijające się” pojawił się w latach 60 i został powszechnie zaakceptowany (choć oczywiście niektórzy się czepiali, ale się przyjął). Nie ma jednoznacznych kryteriów klasyfikacji KR. Mówi się o wielu wskaźnikach wyróżniających te kraje.

Jednym z najczęściej używanych jest PKB per capita.

Cechy wspólne KR:

• Zacofanie społeczno-gospodarcze.

-niski poziom dochodów na osobę

-brak zróżnicowanych struktur gospodarki

-niski udział przemysłu przetwórczego w dochodach państwa

-niedorozwój infrastruktury społecznej i gospodarczej

-wysoki poziom bezrobocia

-niski poziom edukacji, nauki, opieki zdrowia

• Zależność od światowego rynku i sytuacji gospodarczej w krajach rozwiniętych.

-Niekorzystna specjalizacja międzynarodowa (jej istota polega na ograniczaniu asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia efektywności wykorzystywania posiadanych czynników produkcji. Specjalizacja produkcji ma charakter trwały. Czyli produkują ograniczoną ilość towarów, które są wrażliwe na drgania rynku międzynarodowego.

-Duże uzależnienie od pomocy międzynarodowej

-Niekorzystna rola w międzynarodowym podziale pracy

Pomimo występowania cech wspólnych, grupa KR jest bardzo niejednorodna, a ponadto pogłębia się proces różnicowania się tych krajów.

Grupy Krajów Rozwijających się:

• Klasyfikacja ONZ

-Kraje Naftowe: Posiadają duże zasoby ropy. Jej eksport jest głównym źródłem wpływów dewizowych. Ich pozycja jest silnie uzależniona od aktualnej ceny ropy. Większość z nich należy do OPEC(Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową z siedzibą w Wiedniu. Celem organizacji jest kontrolowanie światowego wydobycia ropy, poziomu cen i opłat eksploatacyjnych. Głównie kraje Arabskie + Wenezuela). Kraje nienależące do OPEC a klasyfikowane jako kraje naftowe muszą spełniać dwa warunki:

1. Udział eksportu ropy naftowej musi wynosić co najmniej 50%

2. Wartość eksportu musi być powyżej 1,5 mld $

-Kraje Eksportujące wyroby przetworzone: przeszły pomyślnie proces industrializacji, rozwinęły produkcję i eksport wyrobów przetworzonych. Kryteria aby by zaliczonym do tych krajów:

1. Co najmniej 50% eksportu stanowią wyroby przetworzone

2. Wartość eksportu jest nie niższa niż 20 mld $

Do takich krajów zalicza się: Koreę Południową, Singapur, Hong Kong, Tajwan

-Kraje surowcowe rolne: stanową największa grupę pośród KR (ponad 100 państw). Kraje najsłabiej rozwinięte wyróżniają się:

1. Wysoki stopień analfabetyzmu

2. Niskie PKB PC

3. Udział przemysłu przetwórczego poniżej 50%

Jeżeli jakiś kraj zostanie zaliczony do tej grupy ma preferencyjny dostęp do rynków innych państw.

• Klasyfikacja OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju)

-Kraje o średnim dochodzie p.c.

-Kraje o niskim dochodzie p.c.

-Kraje uprzemysłowione

-Kraje OPEC

• Klasyfikacja Banku Światowego (dzieli w ten sposób wszystkie kraje, ze względu na dochód):

-niski

-średnio niski

-średni

-wysoki

Kryzysy finansowe w krajach rozwijających się

Źródła zewnętrzne finansowania państwa:

1. Pożyczki oficjalne

1. Źródła publiczne

2. Międzynarodowe organizacje

2. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

3. Zagraniczne inwestycje portfelowe (obrót papierami wartościowymi)

4. Pozostałe inwestycje zagraniczne (kredyty)

Źródła wewnętrzne finansowania państwa:

1. Finansowanie poprzez zadłużanie - emisja obligacji, pożyczki oficjalne

2. Finansowanie udziałowe - inwestycje bezpośrednie i inwestycje portfelowe polegające na nabywaniu papierów wartościowych

Definicja zadłużenia zagranicznego: przez zadłużenie zagraniczne brutto na koniec danego okresu, rozumie się sumę podjętych i nie uregulowanych zobowiązań rezydentów danego kraju wobec nie rezydentów, do spłacenia wraz z odsetkami lub bez, albo do spłacenia odsetek z kapitałem bądź bez.

Zadłużenie brutto - stan zobowiązań wobec zagranicy niepomniejszony o stan należności zagranicznych. Zaliczają się to tego kapitał i odsetki.

Rodzaje zadłużenia zagranicznego ze względu na:

1. Termin zwrotu pożyczki

1. Krótko terminowe (do roku)

2. Długoterminowe (powyżej roku). Dominuje ten rodzaj pożyczek - jest korzystniejszy dla odbiorcy.

2. Rodzaj dłużnika

1. Prywatny niegwarantowany

2. Publiczny oraz prywatny gwarantowany przez rząd

3. Rodzaj wierzyciela

1. Dług oficjalny

2. Dług prywatny

Definicja kryzysu zadłużeniowego - sytuacja gdy pożyczkobiorca traci zdolność do obsługi zadłużenia.

1. Strukturalna niezdolność do spłaty długu nazywa się niewypłacalnością

2. Krótkookresowe trudności z obsługa zadłużenia określa się kryzysem płynności.

Ogólne zasady zadłużania się:

1. Racjonalne wykorzystanie środków - inwestycje powiększające możliwości eksportowe kraju

2. Termin zwrotu pożyczki powinien być skorelowany z okresem zwrotu inwestycji

3. Uwzględnienie naturalnych procesów zmienności

Co może zrobić kraj gdy nie jest zdolny do spłaty zadłużenia:

1. Poprosić o jednostronne zawieszenie wymaganych płatności

2. Może zastosować repudiację (odmowę honorowania długu). W ramach odwetu wierzyciel może doprowadzić do:

1. Zablokowania dostępu do ryków kapitałowych

2. Nałożenia sankcji handlowych ograniczających import z kraju dłużnika

3. Przejęcie zagranicznych dóbr dłużnika

3. Restrukturyzacja zadłużenia:

1. Konwersja - zmiana terminu płatności

2. Redukcja kosztów obsługi kredytu

3. Zamiana długu na obligacje

4. Refinansowanie spłacania długu

Przyczyny kryzysu w latach 80 tych:

1. Wzrost cen ropy naftowej (wzrost wydatków na ten surowiec)

2. Nieodpowiedzialna polityka kredytowa banków. Duża skala pożyczek i koncentracja na kilku krajach rozwijających się.

3. Wzrost realnych stóp procentowych - wzrost ciężaru obsługi istniejących długów.

4. Pogorszenie się „terms of trade” krajów dłużniczych w latach 80 tych na skutek spadku cen surowców. Spadek wpływów eksportowych

5. Recesja w krajach rozwiniętych - spadek popytu na eksportowane dobra krajów rozwijających się

6. Niewłaściwa polityka inwestycyjna w krajach rozwijających się. Przeinwestowanie, zła struktura inwestycji, niska efektywność, inwestycje nieprodukcyjne.

7. Ucieczka kapitały za granicę.

Kryzys wybuchł w 1982 roku w Meksyku. Zawiesił on wtedy obsługę swojego zadłużenia zagranicznego ze względu na wyczerpanie rezerw dewizowych. Kryzys przeniósł się następnie na inne kraje: Ameryka Południowa - Afryka - Azja - Europa

Ciężar obsługi długu:

1. Relacja długu do dochodu narodowego brutto. Nie powinna być wyższa niż 50%

2. Relacja długu do eksportu towarów i usług. Nie powinna być wyższa niż 275%

3. Relacja obsługi długu do eksportu towarów i usług. Nie powinna być większa niż 30%

4. Relacja odsetek do eksportu towarów i usług. Nie powinna być wyższa niż 20%

Skutki kryzysu zadłużeniowego:

1. Transfer netto kapitału dłużnego z krajów zadłużonych do krajów wierzycielskich. Koszt obsługi zadłużenia staje się wyższy niż dopływ nowych kredytów

2. Konieczność realizacji programów dostosowawczych uzgodnionych z MFW - restrykcyjna polityka fiskalna oraz monetarna. Dewaluacja waluty krajowej, eliminacja subsydiów, redukcja roli państwa w gospodarce

3. Spadek inwestycji, produkcji i wzrostu gospodarczego

4. Spadek stopy życiowej ludności na skutek ograniczenia środków na programy społeczne

5. Zmniejszenie dochodów realnych, wzrost bezrobocia

6. Wzrost inflacji (dochodzący czasem do hiperinflacji)

7. Spadek eksportu z krajów wierzycielskich, osłabienie dynamiki wzrostu gospodarczego

8. Możliwość destabilizacji światowego systemu finansowego na skutek bankructwa największych banków amerykańskich.

Strategia walki z kryzysem:

1. 1982-1985. Uzgodnienie finansowania dodatkowego:

1. Porozumienie z MFW w sprawie programu stabilizacji gospodarki

2. Restrukturyzacja zadłużenia w formie konwersji i/lub finansowania

3. Różne formy finansowania zewnętrznego (kredyty od: MFW, BŚ, BIS, banków komercyjnych)

4. Strategia ta nie zapobiegła załamaniu się światowego systemu finansowego. Była skuteczna, ale tylko na krótki okres czasu.

2. 1986-1988. Plan Bakera (zaproponowany przez USA)

1. Dotyczył 15 najbardziej zadłużonych krajów (głównie z ameryki południowej) o średnim poziomie dochodu

2. Wzrost dopływu pożyczek bankowych do krajów dłużniczych w wysokości 20 mld $ w ciągu 3 lat (czyli wcale nie tak dużo)

3. Zwiększenie kredytowania ze strony BŚ i MABR w wysokości 10 mld $ w ciągu 3 lat

4. Realizacja przez kraje dłużnicze pro wzrostowych programów

5. Plan stawiał na rozwój ale nie wypalił

3. 1989-1994. Plan Brady'ego (USA)

1. Dotyczył tych samych krajów co plan Bakera

2. Redukcja części zadłużenia, która miała polegać na:

-zamianie długów na obligacje dyskontowe rynkowej stopie procentowej

-zamiana długów na obligacje parytetowe o stałej stopie procentowej

-wykup długów z dyskontem przez kraje dłużnicze

-udzielenie nowych kredytów o stałej stopie procentowej

3. Realizacja pro wzrostowych programów i reform gospodarczych uzgodnionych z MFW i BŚ

4. Ten plan też się nie sprawdził

Zadłużenie zagraniczne Polski:

1. Lata 60-te. Rzadko korzystano z kredytów zagranicznych, preferowano oszczędności wewnętrzne, restrykcjami objęto kredyty zagraniczne na sfinansowanie importu konsumpcyjnego. Zadłużenie wynosiło ok. 1 mld$

2. Lata 70-te. Nowa strategia rozwoju, oparta na wykorzystaniu kredytów zagranicznych, szybki wzrost zadłużenia zagranicznego. Zadłużenie wzrosło do 24 mld $

3. Lata 1982-1994. Załamanie sytuacji płatniczej. Renegocjacja warunków spłaty, eksport netto kapitału... (?)

1. 1991 - podpisanie porozumienia z Klubem Paryskim sprawie 50% redukcji i 50% restrukturyzacji zadłużenia zagranicznego i rozłożenie spłat do 2008.

2. 1994 - podpisanie porozumienia z Klubem Londyńskim w sprawie umorzenia 49% przedterminowych zobowiązań i zamienienie reszty na wymieniane przez Polskę obligacje Brayd'ego. (Obligacje Brady'ego to długoterminowe instrumenty, na które zamienione zostało zadłużenie kilkunastu krajów wobec wierzycieli zrzeszonych w Klubie Londyńskim. Ich nazwa pochodzi od nazwiska amerykańskiego sekretarza Skarbu z administracji G. Busha, który zaproponował sposób rozwiązania problemu zadłużeniowego, polegający na redukcji części zobowiązań oraz zamianie reszty na długoterminowe obligacje.

Dzięki porozumieniu zawartemu pomiędzy Polską a Klubem Londyńskim w 1994 roku doszło do wykupu części długu za gotówkę oraz emisji polskich obligacji Brady'ego o 20 lub 30-letniej zapadalności (w zależności od serii) i wartości 7,98 mld USD.

3. Zadłużenie Polski spadło z 49 do 39 mld $ (w 1994)

4. Obecne zadłużenie Polski wynosi 195 mld €. Obecnie zadłużają się przede wszystkim przedsiębiorstwa prywatne, a nie państwo tak jak w przeszłości.

Klub Paryski - nieformalna grupa wysokich urzędników do spraw finansów z 19 najbogatszych krajów świata, która zajmuje się usługami finansowymi, jak restrukturyzacja i umarzanie długów krajów. Dłużnicy są zwykle rekomendowani przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, gdy zawiodą inne metody oddłużania.

Pierwsze spotkanie Klubu miało miejsce w 1956 r., gdy negocjacje podjęła Argentyna. Od tej pory uzyskano 383 porozumienia (stan w 2004 r.) dotyczące 79 krajów - od 1983 r. łączna suma negocjowanych umów wyniosła 427 mld USD.

Klub spotyka się regularnie 10-11 razy w roku w siedzibie francuskiego ministerstwa gospodarki, finansów i przemysłu w Paryżu

Klub Londyński - nieformalne stowarzyszenie ok. 500 banków komercyjnych, powstałe w 1976 r. w celu restrukturyzacji zadłużenia poszczególnych państw-dłużników. W odróżnieniu od Klubu Paryskiego zrzesza wierzycieli prywatnych

Rynki finansowe w krajach rozwijających się:

1. Są słabo rozwinięte. Stanowią przedmiot kontroli państwa

2. Stopa procentowa jest poniżej poziomu, który równoważyłby popyt i podaż na pożyczki. Pożyczki udzielane przez banki ś cząsto regulowane przez rząd

3. Kursy walutowe ustalane są przez Bank Centralny a nie przez rynek

4. Niskie stopy oszczędzania

5. Zaciąganie pożyczek zagranicznych przez podmioty prywatne jest ograniczone, a rząd może zezwalać obywatelom na zakup walut obcych tylko na określone cele.

6. Są wrażliwe na zaburzenia na rynkach finansowych. Wynika to z tego, że eksportują głównie surowce.

Kryzys walutowy - gwałtowny spadek wartości waluty oraz spadek jej rezerw.

Kryzys azjatycki (1997-1998) jako przykład kryzysu III generacji. Czynniki prowadzące do wybuchu kryzysu:

1. Czynniki prowadzące nadmiernemu napływowi kapitału zagranicznego. Sukcesy gospodarcze, stabilna waluta, wysokie stopy procentowe, liberalizacja przepływów kapitałowych

2. Czynniki sprzyjające podejmowaniu nadmiernego ryzyka w skali mikro:

1. Stały kurs walutowy

2. Słabości strukturalne w sektorze finansowym (niska jakość nadzoru)

3. Słabość w sektorze przedsiębiorstw - niejasne zasady dotyczące fuzji i przejęć

4. Inne słabości instytucjonalne

3. Brak reakcji władzy monetarnej na narastającą inflacje aktywów

4. Czynnik zewnętrzne:

1. Deprecjacja dolara

2. Kurczenie się rynków kapitałowych (głównie przez wzrost eksportu Chin)

3. „Stadne” zachowanie inwestorów - gdy jeden/kilku zaczęło wycofywać kapitał, cała reszta poszła w ich ślady.

5. Przebieg kryzysu:

1. Napływ krótkoterminowego kapitału zagranicznego co doprowadziło do powstania „bańki spekulacyjnej””, banki udzielały wielu ryzykownych kredytów

2. Odpływ kapitału i załamanie na informację o zmniejszonych rezerwach finansowych w Tajlandii

3. Przeniesienie się kryzysu na inne kraje Azjatyckie. Tylko Singapur i Honk Kong się uchroniły, ponieważ miały duże rezerwy finansowe.

6. Skutki kryzysu:

1. Duże straty przedsiębiorstw

2. Wzrost ilości złych długów (kredytów niespłacalnych). Ograniczenie akcji kredytowej banków

3. Głęboka recesja, restrukturyzacyjna polityka monetarna, bankructwa firm, osłabienie waluty, spadek cen i płac, wzrost bezrobocia

4. Wprowadzenie reform w skali mikro i makro

III generacje kryzysów:

1. Kryzysy pierwszej generacji

Kryzysy tego rodzaju występowały najczęściej na przełomie lat 70. i 80. XX wieku (kryzysy w Meksyku, Argentynie, Brazylii). Zasadniczą przyczyną pojawiania się ich było przyjęcie nieprawidłowej polityki makroekonomicznej, która była nie do pogodzenia ze stałym lub sztywnym kursem walutowym. W krajach tych prowadzono ekspansywną politykę fiskalną (wydatki z budżetu były większe od dochodów), natomiast deficyty finansowano z kredytów banku centralnego. Prowadziło to do nadmiernego i niekontrolowanego zwiększania inflacji, a następnie problemów z utrzymaniem kursu w określonym przedziale wahań. W tych okolicznościach możliwe było również przeprowadzenie ataku spekulacyjnego z dużym prawdopodobieństwem powodzenia. Podstawową przyczyną powstania kryzysu jest czynnik wewnętrzny w postaci niewłaściwej polityki fiskalnej.

2. Kryzysy drugiej generacji

Kryzysy te pojawiały się w latach 1992-1993 w krajach zachodniej Europy (Francja, Wielka Brytania) należących w tym okresie do mechanizmu ERM. Ów system narzucał stosowanie kursu stałego z wąskim przedziałem wahań (± 2,25%). Powstawały zatem problemy z utrzymaniem kursu w tym paśmie, co stwarzało sprzyjającą sytuację do przprowadzenia ataku spekulacyjnego na walutę, który z kolei był bezpośrednim czynnikiem wystąpienia kryzysu. Kryzysy drugiej generacji są zatem wywoływane, w odróżnieniu od poprzednich, przez czynnik zewnętrzny w postaci ataku spekulacyjnego.

3. Kryzysy trzeciej generacji

Kryzysy należące do tej grupy pojawiły się po raz pierwszy w latach 1997-1998 w krajach Azji południowo-wschodniej (Malezja, Indonezja, Korea Południowa). Sytuacja makroekonomiczna tych państw była w owym okresie bardzo dobra - występowały nadwyżki budżetowe oraz niska inflacja, toteż pojawienie się kryzysu było dużym zaskoczeniem zarówno dla inwestorów, jak i agencji raitingowych. Po przeprowadzeniu badań dowiedziono, że kryzysy azjatyckie były skutkiem złego działania elementów mikroekonomicznych tj. przedsiębiorstw, a w szczególności banków, które podejmowały nadmierne ryzyko w związku z udzielanymi kredytami. Kryzysy te zatem, podobnie, jak kryzysy pierwszej generacji, wywoływane są przez czynnik wewnętrzny.

Polityka handlowa krajów rozwijających się

• Determinanty niedorozwoju krajów rozwijających się w sferze handlu:

1. Wysoki udział dóbr surowcowych wi nieduży stopień dywersyfikacji struktury eksploatacyjnej

2. Wysoki udział produktów przetworzonych w strukturze importu, które mają istotny wpływ na realizację programów rozwojowych.

3. Niska elastyczność cenowa popytu krajów rozwijających się na dobre sprowadzane z krajów rozwiniętych.

4. Silne wahania dochodów eksportowych

• Strategie polityki handlowej i ich wpływ na gospodarkę krajów rozwijających się:

1. Substytucja importu - Zastąpienie importu produkcją własną. Daje to polityczną samowystarczalność. Zazwyczaj polityka ta dotyczy zasobów konsumpcyjnych. Cele substytucji importu to:

- Wywoływanie impulsów rozwojowych poprzez rozwój struktury produkcji opartej na dobrach przemysłowych

-Przesunięcie siły roboczej z wsi do miast

-Poprawa „terms of trade” na skutek spadku popytu na import oraz zmiany struktury eksportu

-Możliwość przeznaczenia powstałych oszczędności na sprowadzanie wysoko przetworzonych dóbr.

Realizacja strategii substytucji importu jest mało skuteczna ponieważ na świecie jest silniejsza konkurencja niż w kraju oraz produkcja eksportowa wymaga nowoczesnych technologii.

Skuteczność i efektywność substytucji importu:

-Zastosowanie ceł ochronnych zniekształca funkcję informacyjną cen towarów objętych ochroną

-Istnieje możliwość błędnego wyboru przy ochronie konkretnej gałęzi przemysłu/specjalizacji produkcji

-Niewielkie możliwości absorpcyjne gospodarek krajów rozwijających się

-Rozwój gałęzi konkurencyjnych z importem sprowadzanych z zagranicy dóbr inwestycyjnych i sięganie po zagraniczną pomoc kapitałową

-Działania retorsyjne ze strony innych państw (odwet)

Strategię tę stosowały głównie państwa o dużych rynkach zbytu, relatywnie lepiej rozwinięte takie jak: Chile, Argentyna, Indie

2. Dywersyfikacja eksportu

Polega na rozwijaniu gałęzi eksportowych zróżnicowanych produkcji oraz eksportu dóbr. Industrializacja państwa.

Cele Dywersyfikacji eksportu:

-Wzrost PKB

-Zwiększenie eksportu

-Rozwój przemysłu

-Zmniejszenie bezrobocia

-Wzrost zdolności do importu dzięki wzrostowi dochodów eksportowych

Problemy związane z dywersyfikacją eksportu

-Błędny wybór gałęzi specjalizacji eksportu

-Specjalizacja w branży, która nie spełnia dyfuzji doświadczeń i wiedzy do innych branż i sektorów gospodarki

-Wysoka inflacja w krajach rozwijających się może zmniejszyć konkurencyjność wyrobów eksportowych

• Źródła sukcesów państw Azji Wschodniej:

-Strategia dywersyfikacji eksportu okazala się w wielku krajach azjatyckich skuteczna

-W latach 70-tych nastą pila wysoka spop wzrostu w Hong Kongu, Singapurze, Tajwanie, Korei Południowej

-W latach 80-tych dołączają do nich inne kraje takie jak: Malezja i Chiny

• Strategia eksportowa krajów azjatyckich

1. Otwartość wobec gospodarki światowej. Dostosowywanie produkcji do wypełniania nisz towarowych gospodarki światowej

2. Dostosowywanie struktury produkcji do potrzeb eksportu - ważną rolę odegrało w tym państwo

3. Prężna polityka proeksportowa - wspieranie przez państwo zakupy nowoczesnych technologii za granicą, udzielanie przez państwo kredytów, osłabianie własnej waluty

4. Ochrona rynków wewnętrznych - zagwarantowanie zbytu produktom rodzimym

• Wśród nowo uprzemysłowionych krajów azjatyckich można dostrzec dwa podejścia do polityki importowej:

1. Rozwój eksportu przez zliberalizowanie dostępu do rynku

2. Ochrona raczkującego przemysłu przed konkurencję zagraniczną poprzez taryfy celne oraz inne środki ochronne

• O Możliwości rozwoju polityki substytucji eksportu w krajach azjatyckich zdecydowały następujące czynniki:

Czynniki wewnętrzne:

1. Wysoka stopa oszczędności i inwestycji

2. Rozwój szkolnictwa

3. Polityka państwa - selektywna polityka przemysłowa służąca nakierowani przedsiębiorstw prywatnych do osiągnięcia celów strategicznych dla państwa

4. Specyficzna mentalność, skłonność do dyscypliny

5. Odpowiednia polityka pro ekonomiczna

Czynniki zewnętrzne:

1. Kredyty udzielne przez kraje wysoko rozwinięte, bezpieczne inwestycje kapitałowe,

2. Dobra koniunktura gospodarcza

3. Sprzyjający klimat polityczny na świecie

• Problem niestabilności cen i dochodów eksportowych. Wahania są silniejsze od wahań w krajach rozwiniętych, ze względu na małą cenową elastyczność popytu i podaży na towary eksportowe. Oddziałuje to negatywnie na wzrost gospodarczy i rzutuje na zdolność importu.

• Narodowe środki stabilizacji dochodów eksportowych:

1. Rezerwy walutowe - zasoby dewizowe (jest to funkcja stabilizacyjna). Uzupełnianie dewiz to Funkcja Bilansowa

2. Import kapitału - stabilizuje wahania wpływów eksportowych gdy są nieracjonalnie wykorzystywane. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie (jako alternatywna forma importu kapitału) zmniejsza potrzebę angażowania własnych środków w realizację własnych celów.

3. Polityka regulowania eksportu:

-Polityka zasobów surowcowych. Surowce są skupowane od producentów krajowych po ustalonej cenie a przedawane w warunkach wyższego poziomu aktualnych cen światowych

-Narodowy fundusz stabilizacyjny. Jest zasilany z dochodów eksportowych w okresie dochodów ze sprzedaży za granicą. Środki te wspomagają producentów w okresie gdy światowe ceny danego surowca spadają.

-Podatki eksportowe. W okresie wysokich cen na rynkach światowych eksporterzy są opodatkowaniu, a w okresie niskich cen otrzymują substytucje

• Międzynarodowe środki stabilizacji dochodów eksportowych:

Międzynarodowe umowy surowcowe - umowy zawierane pomiędzy krajami eksporterów i importerów na określone surowce. Umowy te obejmują zapasy buforowe i międzynarodowe kwoty eksportowe.

- Zapasy buforowe: magazynowane są surowce, które mają podstawowe znaczenie dla słabo rozwiniętych eksporterów (bawełna, cukier, cyna, herbata) przez specjalny fundusz. Prowadzony jest interwencyjny zakup gdy ceny spadają lub rosną znacznie ponad przeciętny poziom

-Kwoty eksportowe: przyznawane krajom określonej ilości towarów lub usług, które mogą eksportować. Służy to stabilizacji ceny.

Efektywność międzynarodowych umów surowcowych jest nikła ponieważ:

1. Istnieje duża liczba producentów (trudno się dogadać)

2. Relatywnie małe znaczenie niektórych surowców w imporcie

3. Konkurencja ze strony producentów nie zrzeszonych w danej organizacji.

Pozostałe środki stabilizacji dochodów eksportowych:

1. Indeksacja cen eksportowych

2. Finansowanie kompenasyjne

-Uruchamiane prze MFW - gdy ma miejsce spadek dochodow eksportowych na danym rynku w stosunku do poziomu referencyjnego. Przyznawane jest na relatywnie krótki okres czasu i wiąże się z koniecznością realizacji programu naprawczego.

-Uruchamiane prze UE, tzw. STABEX

Polityka UE w stosunku do krajów rozwijających się

• Generalny system preferencji cenowych UE został stworzony w 1968. Zakłada udzielanie przez UE preferencji cenowych wszystkim krajom rozwijającym się i najmniej rozwiniętym w myśl hasła „Rozwój poprzez handel”. Preferencje nie s ą wzajemne. Są przyznawane autonomicznie.

• 3 poziomy liberalizacji cen w ramach GSP (Generalny System Preferencji Cenowych)

1. System ogólny (DEV). Obejmuje 111 państw

2. Szczegółowy system motywacyjny (GSP+). Obejmuje 15 państw podatnych na zagrożenia i spełniających odpowiednie warunki (kraje o niskim dochodzie, małym zróżnicowaniu eksportu i o n niewielkim eksporcie do UE). Przykłady: Gruzja, Armenia, Boliwia

3. Liberalizacja dla krajów najsłabiej rozwiniętych (LDC). Obejmuje ok. 50 krajów

• Unijny system przyznaje produktom importowanym z krajów najmniej rozwiniętych (LDC) bezcłowy dostęp do rynków UE dla wszystkich towarów oprócz broni, amunicji, bananów i cukru. Dla wszystkich pozostałych krajów przewiduje się obniżkę stawek celnych o kilka procent. Stosuje się klauzule ochronne i klauzule preferencji.

• Zasady wymiany handlowej z krajami AKP (byłe kolonie państw EWG). Określa je pozo zumienie z Kotonu - zostało podpisane w 2003 roku na okres 30 lat. Przewiduje współpracę na 3 filarach:

1. Politycznym

2. Handlowym - oparty jest w znacznym stopniu na preferencyjnych zasadach wymiany towarowej pomiędzy Ue i AKP. W celu uzyskania przez towar uczestniczący w obrocie handlowym z UE preferencji handlowych musi być potwierdzone jego pochodzenie.

3. Pomocy rozwojowej

• Wszystkie kraje AKP są objęte GSP. Niektóre z nich są też objęte systemem LDC. Porozumienie z Kotonu wprowadziło umowy dwustronne - mniej korzystne dla AKP

• Stosunki handlowe UE z krajami Ameryki Łacińskiej - W latach 90tych następuje intensyfikacja stosunków UE-AŁ. Unii zależało na zapewnieniu ekspansji dla firm unijnych, między innymi poprzez likwidację barier celnych. Miało to również osłabić pozycję USA w tym rejonie. Ważniejsze umowy:

1. 1995-1996 umowa między MERCOSUR a UE oraz Chile. Była to umowa stowarzyszeniowa i ustanowiła ramy dla porozumienia o wolnym handlu.

2. 1997 umowa UE-Meksyk. Umowa poza zmniejszeniem barier celnych wprowadzała wspólne normy techniczne itd.

• Stosunki UE - Azja Południowa i południowo wschodnia. Dotyczyły przede wszystkim 5 najbardziej rozwiniętych państw tego rejonu: Japonii, Hong Kongu, Tajwanu, Singapuru. Handel jest prowadzony na zasadach określonych przez WTO. Wszystkie pozostałe kraje Azjatyckie są objęte GSP (poza Chinami). Najbiedniejsze kraje rejonu: Laos, Nepal, Bangladesz - są pozbawione barier celnych.

Procesy integracyjne w krajach rozwijających się

• Przyczyny międzynarodowej integracji gospodarczej:

1. Poprawa wydajności produkcji, uzyskana dzięki pogłębiającej się specjalizacji zgodnie z prawem przewagi kapitalowej

2. Zwiększanie skali produkcji

3. Poprawa pozycji przetargowej na arenie międzynarodowej

4. Szybki postęp technologiczny

5. Lepsza alokacja czynników produkcji na obszarze zintegrowanym dzięki ich swobodnemu przepływowi

• Warunki konieczne do zaistnienia integracji:

1. Odpowiedni poziom rozwoju - Gospodarka krajów rozwijających się skupia się głównie na podstawowej działalności rolniczej i usługach, czyli dziedzinach nie odgrywających ważnej roli w handlu międzynarodowym. Kraje słabiej rozwinięte posiadają struktury, które w mniejszym stopniu pobudzają handel. Scalanie rynków krajowych wymaga infrastruktury transportowej.

2. Bliskość geograficzna

3. Komplementarność struktur gospodarczych - Wzajemne uzupełnianie się struktur gospodarczych integrujących się krajów jest łatwiejsze w sektorze artykułów przemysłowych. Kraje rozwijające się są często wąsko wyspecjalizowane w produkcji rolnej czy surowcowej.

4. Dobrze rozwinięta infrastruktura gospodarcza. Większość krajów rozwijających się nie posiada dobrze rozwiniętej infrastruktury, co utrudnia intensyfikację handlu.

5. Prowadzenie pro-integracyjnej polityki - Stworzenie pewnych form instytucjonalnych w ramach uregulowań integracyjnych.

• Zmiana kierunków w handlu ugrupowaniu integracyjnym:

1. Efekt kreacji handlu - powstanie nowych strumieni obrotów na obszarze zintegrowanym w wyniku liberalizacji handlu.

2. Ożywienie handlu pomiędzy krajami rozwijającymi się jest zjawiskiem pozytywnym

3. Efekt przesunięcia handlu - Zastępowanie dotychczasowych (tańszych) dostaw od producentów spoza ugrupowania, dostawami od chronionych i mniej efektywnych producentów z krajów członkowskich, którzy zyskują p powodu zniesienia wobec nich barier w handlu.

• Etapy Integracji:

1. Strefa Wolnego handlu - likwidacja barier wzajemnej wymiany handlowej między krajami członkowskimi przy jednoczesnym zachowaniu pełnej autonomii.

2. Unia celna - wspólna taryfa zewnętrzna

3. Wspólny rynek - To co punktach 1 i 2 oraz swobodny przepływ kapitału towaru, usług i ludzi.

4. Unia gospodarczo-walutowa. To co wyżej + wspólna waluta, wspólne rezerwy finansowe, ujednolicenie polityczno-gospodarcze, wspólny bank.

5. Unia polityczna - to co wyżej + wspólna polityka.

• Ugrupowania integracyjne w Ameryce Łacińskiej

1. LAFTA - Strefa wolnego handlu Ameryki Łacińskiej (1960). Sygnatariusze: Argentyna, Brazylia, Chile, Meksyk, Peru, Paragwaj.

Cel - Liberalizacja handlu i w efekcie zwiększenie handlu wewnętrznego.

LAFTA obejmowała kraje zróżnicowane pod względem ludności i rozwoju gospodarki. W roku 1980 przekształciła się w LAIA czyli Latynoamerykańskie stowarzyszenie Integracyjne.

Cel - Zacieśnianie współpracy gospodarczej z uwzględnieniem harmonizowania ich rozwoju społeczno gospodarczego. Kraje najsłabiej rozwinięte (Boliwia, Ekwador, Paragwaj) otrzymały specjalne ulgi. Wprowadzono działania na rzecz pomocy handlowej oraz współpracy rynkowej i technicznej między krajami członkowskimi.

2. MERCOSUR - Wspólny Rynek Ameryki Południowej. W 1991 podpisały porozumienie: Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Wenezuela.

Cel - Integracja miała doprowadzić do swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i osób, wprowadzenia wspólnej polityki handlowej oraz wspólnej zewnętrznej taryfy celnej. W 1994 wprowadzono unię celną (poza kilkoma produktami „wrażliwymi”) Utworzenie wspólnego rynku w 1995 okazało się niemożliwe. W 2001 Argentyna częściowo wycofała się ze wspólnej taryfy celnej. Państwa członkowskie nie były w stanie skoordynować polityki w zakresie unii celnej.

3. Inne ugrupowania integracyjne:

CACM - Wspólny rynek Ameryki Środkowej

CARICOM - Karaibska Wspólnota i wspólny rynek

Wspólnota Andyjska

Żadne z ugrupowań integracyjnych w Ameryce Południowej nie ma znacznego udziału w światowym eksporcie.

MERCOSUR - 1,7% w 2009

CARICOM - 0,1%

Eksport pomiędzy państwami członkowskimi jest niewielki (pomiędzy kilka a kilkanaście %)

Kraje często uczestniczą w kilku organizacjach jednocześnie co uniemożliwia skuteczną współpracę.

• Ugrupowania integracyjne w Azji:

ASEAN - Stowarzyszenie krajów Azji południowo wschodniej. Uczestnicy: Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur, Laos

Cele - Początkowo zapewnienie pokoju w regionie oraz osiągnięcie stabilności politycznej i społecznej; współpraca głównie polityczna. W1977 podpisano porozumienie w sprawie ustaleń o preferencyjnym handlu. Liberalizacja miała postępować stopniowo, a państwa zachowywały swobodę ustalania preferencyjnych stawek celnych. W 1992 przekształciła się w AFTA (Strefa Wolnego Handlu). W 200 stawiki celne na 85% produktów objętych porozumieniem zostały obniżone do poziomu 5%. Nie wprowadzono wspólnych taryf zewnętrznych. Kraje należące do AFTA handlują między sobą w niewielkim stopniu (ok. 25%)

• Ugrupowania Integracyjne w Afryce:

1. SACU - Unia Celna Afryki Południowej (1970). Członkowie: RPA, Botswana, Namibia

Na obszarze państw członkowskich wprowadzono wolny handel, wspólną taryfę celną oraz wspólną zewnętrzną politykę handlową. Wpływy z cel i akcyzy zasilają wspólny fundusz, którym administruje RPA

2. ECOWAS - Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (1975). Członkowie: Nigeria, Mali, Benin

Cel - Utworzenie wspólnego rynku w ciągu 15 lat. Współpraca w zakresie eksploatacji zasobów naturalnych, rolnictwa, transportu, i harmonizacji polityczno-przemysłowej. Osiągnięcia:

-Zniesienie ceł na towary nieprzetworzone i produkty rzemiosła ręko dzielnego

-Niewielka redukcja ceł na towary przemysłowe

-Niska wymiana handlowa wewnątrz organizacji - na poziomie kilku% (to akurat porażka ;P)

Przyczyny porażki:

-duże roznice pomiędzy krajami pod względem rozwoju gospodarczego

- Mała komplementarność gospodarek

-Niestabilność gospodarcza

-Dublowanie się kompetencji poprzez udział w innych organizacjach.

3. COMESA Wspólny rynek Afryki Wschodniej i Południowej

• Ugrupowania łączące kraje rozwinięte i rozwijające się:

1. NAFTA - Północno Amerykańska strefa wolnego handlu (1994). Członkowie: USA, Kanada, Meksyk

Struktury gospodarcze oraz poziom rozwoju krajów znacznie się różnią

Układ wykracza poza strefę wspólnego handlu. Obejmuje również regulacje dotyczące handlu usługami, ochronę praw własności, ochronę środowiska i praw pracowniczych, mechanizmy rozwiązywania sporów gospodarczych.

USA chciały demokratycznego rozwoju Meksyku oraz ograniczenia emigracji

Efekty:

-Dynamiczny wzrost wymiany handlowej

-Poprawa struktury eksportu Meksyku

-NAFTA pomogła wyjść Meksykowi z kryzysu gospodarczego

-Wzrost bezrobocia w Meksyku (upadek wielkich nierentownych przedsiębiorstw meksykańskich)

-Wewnętrzna wymiana handlowa na poziomie powyżej 50%

2. SPARTECA - Porozumienie o Handlu Regionalnym w Współpracy Gospodarczej Południowego Pacyfiku (1980). Członkowie: Australia, Nowa Zelandia, Fidżi , Wyspy Cooka

3. APEC - Wspólnota Ekonomiczna Azji Pacyfiku (1989). Członkowie: Japonia, Chiny, Rosja, Australia Wietnam, Kanada.

Układ został powołany w celu znoszenia barier celnych, współpracy technologicznej, integracji gospodarczej

• Podejmowane próby integracyjne, NIE przyniosły efektów w postaci rozwiązania problemów krajów słabo rozwiniętych. Nie doprowadziły do przyśpieszenia rozwoju i zmniejszenia dysproporcji w stosunku do krajów rozwiniętych. Stało się tak głównie ze względu na strukturę handlu. Kraje rozwijające się eksportują surowce i proste wyroby przemysłowe, natomiast importują zaawansowane technologie.

Polityka gospodarcza krajów rozwijających się w skali międzynarodowej

• Czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy:

Czynniki wewnętrzne:

1. Warunki naturalne (surowce, klimat, itd.)

2. Zasoby kapitałowe

3. Stan infrastruktury gospodarki

4. Poziom techniki

5. Czynniki systemowe (ustrój, polityka gospodarcza)

Czynniki Zewnętrzne

1. Przyjmowanie obcych wzorców rozwojowych

2. Napływ zagranicznych środków kapitałowych

3. Zagraniczna pomoc gospodarcza

• Udział krajów rozwijających się w światowym eksporcie to ok. 40%. Samej Afryki 3%

• Przyczyny niewielkiej roli krajów rozwijających się:

1. Niekorzystna struktura eksportu

2. Koncentracja na handlu wyrobami gotowymi

3. Zacofanie technologiczne

4. Szybki rozwój wzajemnej wymiany krajów uprzemysłowionych

5. Niekorzystne tendencje cenowe

6. Brak kooperacji

• Kraje rozwijające się podejmowały rożne próby wdrażania mechanizmów rynkowych, które pozwoliły na osiągniecie większych korzyści z handlu. Na przykład tworzyły kartele takie jak OPEC. Przyczyny sukcesu OPEC:

1. Duży popyt na surowiec (ropę)

2. Duży udział członków w światowym eksporcie

3. Współdziałanie kapitału zaangażowanego w przemysł surowcowy

4. Koordynacja działań wobec importerów

5. Uzależnienie importerów od dostaw z krajów zrzeszonych

6. Brak możliwości substytucji surowca

• UNICAD - Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw handlu i rozwoju. IV konferencja w 1976. Podpisano Zintegrowany Program Surowcowy, który miał na celu stabilizować rynek 10 produktów. W latach 90 opowiedziano się za liberalizacją handlu i walką z protekcjonalizmem. Pełni funkcje doradczą. Sporządza raporty i analizy dotyczące krajów rozwijających się.

• WTO - Światowa organizacja handlu. W dotychczasowej działalności w niewielkim stopniu uwzględniono interesy krajów rozwijających się. System handlu światowego został skrojony na miarę interesów krajów rozwiniętych, które aktywnie uczestniczą w negocjacjach. Kraje rozwijające się są słabo reprezentowane w organizacjach międzynarodowych ale to się powoli zmienia na ich korzyść.

• G-20 - Skupia ministrów finansów i gubernatorów banków centralnych z 20 państw. G7 + Rosja, Chiny, Indie, Meksyk, Brazylia. G-20 wytwarza 90% światowego PKB. W 2009 postanowiono zwiększenie roli państw rozwijających się w MFW, poprzez inny podział głosów. Ustanowiono G-20 czołowym forum gospodarczym (a nie G8).

Problemy globalne współczesnego świata

• Definicja - Problemy globalne odnoszą się do całej ludzkości. Ich skala ma charakter ponadpaństwowy i ponadregionalny. Odznaczają się olbrzymią wagą i wiążą się z kwestią przetrwania ludzkości, a sposób ich rozwiązania musi polegać na międzynarodowej współpracy.

• Problemy globalne:

1. Wyczerpywalność surowców naturalnych

2. Problemy ekologiczne

3. Zadłużenie międzynarodowe

4. Problemy demograficzne

5. Niedożywienie i głód

6. Sytuacja krajów południa

7. Przestępczość międzynarodowa

8. Terroryzm

9. Wojny

• Jedną z przyczyn powstawania problemów globalnych jest rosnąca współzależność między państwami

• Globalizacja - poszerzanie i pogłębianie współzależności między państwami, regionami, społeczeństwami i wszelkimi podmiotami gospodarczymi. Wynika to z rosnących przepływów międzynarodowych oraz działalności korporacji transnarodowych

• Przyśpieszenie procesów globalizacji gospodarki w latach 80-tych XX wieki wynika z liberalizacji stosunków gospodarczych, przyśpieszenie dynamiki handlu, wzrost przepływów kapitałowych

• Czynniki przyśpieszające globalizację:

1. Polityczno-systemowe: liberalizacja, prywatyzacja, deregulacja działalności gospodarczej

2. Czynniki techniczne: rozwój nowoczesnych środków transportu i łączności, możliwość szybkiego uzyskania informacji i podejmowania decyzji

3. Konkurencja międzynarodowa - przedsiębiorstwa dostosowują się do zmian, przez wykorzystanie nowych technologii, skracanie życia produktu

• Zainteresowanie problemami globalnymi zostało zapoczątkowane w latach 60-tych XX wieku. Przyczyny zainteresowania:

1. Rosnąca dysproporcja między północą a południem

2. Kryzys energetyczny

3. Katastrofy energetyczne

• Klub Rzymski - powstał w 1968. Skupia kilkudziesięciu naukowców i ludzi interesu, których celem jest uświadamianie ludzkości o skali zagrożeń globalnych. W 1972 stworzyli raport „Granice wzrostu”

• Raport Thorna (Sekretarz generalny ONZ) opublikowany w 1968 „Człowiek i jego środowisko”. Oba raporty dotyczyły zagrożeń dla środowiska naturalnego.

• Cechy problemów globalnych:

1. Światowy charakter

2. Zagrożenie dla przyszłości świata

3. Kompleksowość

4. Wszystkie kraje muszą się włączać w proces ich rozwiązywania

5. Ciężko przewidzieć ich ostateczne konsekwencje

• Typy problemów globalnych:

1. Bariery wspólne dla wszystkich ogniw gospodarki światowej (kończące się surowce)

2. Zagrożenia, których występowanie nie jest powszechne, lecz rozwiązanie ich zależy od podjęcia działań o charakterze globalnym (np. zadłużenie międzynarodowe)

3. Zagrożenia wynikające z układów politycznych (wojny)

• Przyczyny problemów globalnych:

1. Rozwój gospodarki

2. Postęp cywilizacyjny

3. Wzrost współzależności między gospodarkami

• Problemy surowcowo energetyczne - zapotrzebowanie na surowce rośnie wraz z e wzrostem produkcji dóbr, jednak surowcowo oszczędny (nie wszędzie) typ postępu technicznego powoduje, że dynamika zużycia surowców spada. Wyróżnia się 2 podejścia do tego problemu:

1. Podejście statyczne - wielkość zasobów jest ograniczona i prędzej czy później zostaną wyczerpane

2. Podejście dynamiczne - zasoby nie mają skończonej wielkości, lecz są funkcją wiedzy. Są dwa sposoby przeciwdziałania wyczerpywaniu się surowców:

1. Mechanizm cenowy - w miarę wyczerpywania się danego surowca naturalnego, jego cena rośnie w stosunku do innych surowców. Prowadzi to do inwestycji w technologię wykorzystującą inne (tańsze surowce)

2. Polityka państwa - może przyjąć formę działań administracyjnych. Ustalenie limitu w eksploatacji danego surowca, bądź stosowanie „bodźców ekologicznych” - np. ulgi kredytowe na pro ekologiczne inwestycje

• Ramowa konwencja ONZ ws. Zmian Klimatu. Podpisana w Rio de Janeiro podczas Szczytu Ziemi w 1992. Bardzo ważny dokument dot. Ochrony środowiska

• Protokół z Kioto (1997). Ratyfikowany został dopiero w 2005, po podpisaniu przez Rosję. Zakłada obniżenie emisji gazów cieplarnianych o 5,2% w stosunku do 1999 r. USA i Australia wycofały się z tego protokołu.

• Eko-dumping - utrzymywanie przez kraj niskich standardów ekologicznych w celu zachowania konkurencyjności swoich wyrobów na rynku międzynarodowym.

• Sposoby ograniczania zagrożeń ekologicznych:

1. Polityka demograficzna

2. Nowoczesne technologie

3. Działania rządowe - sprzyjanie „zielonym” inwestycją

• Problemy demograficzne - gwałtowny wzrost liczby ludności na świecie. Tylko ok. 1,2 mld ludzi mieszka w krajach zamożnych. Populacja ziemi:

1. 1950 - 2,5 mld

2. 1980 - 4,4 mld

3. 2010 - 6,9 mld

• Przeludnienie to zjawisko zbyt dużego rozmiaru populacji, przekraczająca możliwości środowiska w którym egzystuje

• Przyczyny wyżu demograficznego:

1. Wzorce kulturowe (dzieci jako zabezpieczenie przyszłości)

2. Brak antykoncepcji

3. Wzrost poziomu opieki medycznej

• Głód i niedożywienie - dotyczy głównie krajów rozwijających się. Szacuje się, że ok. pół miliarda ludzi głoduje a 1/3 ludności jest niedożywiona

• Przyczyny głodu

1. Zacofanie rolnictwa

2. Przeludnienie

3. Niekorzystny klimat

10

---