Wykład 4.10.2008r.

NAUKA O PAŃSTWIE I PRAWIE

TEMAT: Miejsce nauki o państwie i prawie w prawoznawstwie.

Miejsce prawoznawstwa wśród innych nauk.

Prawoznawstwo - zespół nauk humanistycznych.

Nauki:

• przyrodnicze (przyroda ożywiona i nieożywiona)

• humanistyczne (zajmują się kulturą tj.: duchowymi wytworami człowieka, nauki społeczne - to te których przedmiotem są zbiorowości ludzkie i różne aspekty z życia człowieka jako członka społeczeństwa)

Do nauk społecznych zaliczamy:

• historię

• ekonomię

• politologię

• prawoznawstwo

• socjologię.

Prawoznawstwo obejmuje wszystkie te nauki których przedmiotem jest państwo, prawo oraz poglądy na państwo i prawo.

Podział nauk prawnych:

1. Dogmatyka prawa.

2. Historia państwa i prawa.

3. Historia doktryn polityczno-prawnych.

4. Teoria państwa i prawa (inna nazwa: filozofia państwa i prawa).

Do prawoznawstwa zaliczamy:

1. Dyscypliny pomocnicze - nauki gromadzące wiedzę potrzebną przy rozwiązywaniu zadań związanych ze stosowaniem prawa

• medycyna sądowa,

• kryminalistyka

• statystyka sądowa

• informatyka prawnicza.

Dogmatyka prawa zajmuje się prawem obowiązującym w poszczególnych państwach a także prawem obowiązującym w stosunkach między państwami czyli prawem międzynarodowym publicznym.

Nie tylko zajmuje się opisem obowiązujących norm prawnych lecz również systematyzuje je, komentuje i wyjaśnia. Porównuje z podobnymi przepisami i normami obowiązującymi w innych krajach oraz bada ich oddziaływanie na życie społeczne, uzasadnia je i ocenia.

Stanowi trzon dyscyplin prawniczych mimo że nie tworzy prawa sugeruje jak ulepszyć prawo w danej dziedzinie ponadto w różnorodny sposób wpływa na to co obowiązuje jako prawo oraz na decyzję stosowania prawa.

TEMAT: Historia państwa i prawa.

Zajmuje się dziejami państwa i prawa w poszczególnych państwach. Dyscyplina ta bada jak w przeszłości było zorganizowane i jak działało państwo w danym kraju a także jakim prawem się posługiwało.

Nauka ta m.in. przedstawia jak kształtowało się w rozwoju historycznym w poszczególnych krajach instytucja małżeństwa, własności, system kar, postępowanie sądowe czy też jak rozwijały się poszczególne instytucje polityczno-ustrojowe (parlament, urząd kanclerza).

Historia państwa i prawa odtwarza fakty, systematyzuje je, ocenia i stara się je wytłumaczyć.

TEMAT: Historia doktryn polityczno-prawnych.

Jest dyscyplina naukowa przedstawiająca poglądy nie tylko prawników lecz również filozofów, moralistów, polityków, a nawet proroków na istotę państwa i prawa.

Interesują ją poglądy reprezentatywne dla poszczególnych epok, systemów politycznych, narodów i klas społecznych.

Dyscyplina ta nie tylko przedstawia poglądy na państwo i prawo lecz także systematyzuje je, wyjaśnia jej genezę i ewolucję, ocenia jej wpływ na państwo i prawo oraz życie społeczności międzynarodowej.

Teoria państwa i prawa w stosunku do wszystkich wymienionych działów prawoznawstwa jest nauką charakteryzujących stosunkiem ogólnym do badanych zagadnień. Rozpatruje bowiem państwa i prawa pewnego dystansu dokonując uogólnień dotyczących państwa i prawa jako całości i ujmując je w sposób globalny.

Ponieważ teoria państwa i prawa bada cechy i prawidłowości przysługujące każdemu prawu i państwu.

Teoria państwa i prawa pozostaje we wzajemnym związku z dyscyplinami prawniczymi. Związek ten przejawia się w tym że czerpie on od tych dyscyplin problemy badawcze a jednocześnie daje im tezy dotyczące państwa i prawa (nauką integrującą).

Zakres badań teoria państwa i prawa obejmuje następujące problemy:

1. Opracowanie podstawowych pojęć prawoznawstwa.

2. Bada prawidłowości z rządzącym rozwojem państwa i prawa a zwłaszcza te które przejawiają się we wszystkich sferach życia państwowego i prawnego.

3. Bada stosunki jakie zachodzą między państwem i prawem oraz między państwem i prawem z jednej strony a innymi zjawiskami życia społecznego z drugiej.

4. Bada sposoby badania i oceniania zjawisk życia państwowego i prawnego.

Prawo należy badać w różnych płaszczyznach:

• logiczno - językowej,

• psychologicznej,

• socjologicznej,

• statystycznej,

• cybernetycznej.

TEMAT: Znaczenie znajomości prawa dla obywateli.

Obowiązuje zasada ignorantia iuris nocet - nieznajomość prawa szkodzi. Obowiązująca w społeczności domniemania powszechnej znajomości prawa która sprowadza się do stwierdzenia że nikt nie może się tłumaczyć nieznajomością prawa.

Świadomość prawna i jej elementy:

• znajomość prawa

• ocena prawa i zachowań przez to prawo regulowanych oraz postawa wobec niego

• postulaty dotyczące zmiany istniejących przepisów.

Skąd obywatel czerpie informacje o prawie? - odpowiedzieć.

Optymalna znajomość prawa przez obywatela.

Z punktu widzenia informacji o państwie potrzebnych obywateli wyróżnia się:

1. Informacje podstawowe o prawie obowiązującym niezbędne każdemu obywatelowi niezależnie od tego jaką odgrywa rolę społeczną i stanowiący konieczny element jego wykształcenia jako członka danej społeczności państwowej.

2. Informacje związane z odgrywaną przez znaną jednostkę rolę społeczną np. informacje niezbędne do należytego odgrywania roli kierownika budowy, radcy prawnego.

3. Informacje akcydentalne potrzebne członkom społeczeństwa zależnie od spraw z którymi mają do czynienia.

Podstawy wobec prawa.

Podstawy adresatów wobec prawa kształtują następujące czynniki:

• oceny moralne

• system wierzeń religijnych

• obyczaje

• interesy określonych warstw i grup społecznych.

Wyróżniamy trzy postawy wobec prawa:

1. Legalizm - polega na gotowości do posłuchu wobec prawa z tego względu że jego normy są należycie ustanowione.

2. Konformizm - jest to postawa gotowości do posłuchu wobec norm prawnych w takim zakresie w jakim normy te są uznawane i przestrzegane przez dane środowisko społeczne np. grupę przestępczą.

3. Oportunizm - polega na gotowości do posłuchu wobec norm prawnych w takim zakresie w jakim jest dla danego podmiotu w danej sytuacji opłacalne.

Oddziaływanie sankcji na przestrzeganie norm prawnych.

Przestrzeganie prawa - świadome zachowanie się z normą prawną.

Realizacja prawa - jest zachowanie się zgodne z normą prawną zarówno świadome jak i nieświadome.

TEMAT: Pojęcie, formy i funkcje państwa.

Cechy państwa:

• ludność

• terytorium

• suwerenna władza.

Państwo jest to organizacja polityczna, terytorialna, globalna tj. obejmująca całe społeczeństwo, wyposażona w swoisty aparat państwowy, przymusowa, suwerenna, spełniające określone funkcje.

Państwo uważa się za taką organizację polityczną której osią (przedmiotem) zainteresowań jest rządzenie całym społeczeństwem.

Państwo jest organizacją terytorialną, podkreśla się po pierwsze, że jest nią ponieważ jest organizacją ludności osiadłej na określonym terytorium, po drugie, że decyduje o tym znajdowanie się na danym terytorium a nie np. przynależność do rodu czy innej grupy etnicznej.

Terytorium jest kategorią prawną. W skład terytorium państwa wchodzą:

• ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi,

• przestrzeń pod powierzchnią ziemi ze wszystkimi jej naturalnymi składnikami,

• obszar powietrzny nad częścią powierzchni państwa oraz przylegający pas wód morskich (12 mil).

I. Państwo jako organizacja terytorialna.

1. Zasada zwierzchnictwa terytorialnego wiąże się z suwerennością państwa.

2. Zasada terytorialnego podziału ludności według miejsca zamieszkania.

3. Administracyjnego podziału obrazu państwa na jednostki terytorialne.

II. Państwo jest organizacją obejmującą całe społeczeństwo.

III. Państwo jako organizacja wyposażona w swoisty aparat państwowy.

Aparat państwowy w odniesieniu do aparatu innych organizacji jest swoisty i różni się ponieważ:

1. Jest obsługiwany przez wyspecjalizowany zawodowe grupy społeczne, podlega zróżnicowaniu na coraz bardziej fachowe grupy.

2. Aparat państwowy współczesnego państwa jest hierarchicznie i terytorialnie zorganizowany.

3. Posługuje się przymusem legalnym zachowując w tym względzie pozycję monopolistyczną w państwie.

IV. Państwo jest organizacją przymusową.

1. Państwo skupia w swoim ręku środki przymusu fizycznego (np. broń palna, zakład karny) oraz ustala katalog dóbr chronionych prawem.

2. Przymus jest zorganizowany tzn. państwo może stosować przymus poprzez wyspecjalizowane w tym zakresie organizacje (wojsko, policję, komornika, więziennictwo), zgodnie z prawdą. Stosowanie przymusu jest sformalizowane, czyli ujęte w możliwie ścisłe przepisy prawa.

V. Państwo jest organizacją suwerenną.

1. Samodzielność - polega na tym że podejmuje ono swoje decyzje bez mieszania się w jego sprawy kogoś spoza terytorium państwa, znaczy to również że wszelkie przedmioty znajdujące się na terytorium państwa mają obowiązek podporządkowania się jego decyzjom i faktycznie to czynią,

2. Nieograniczoność państwa - może podejmować działania samodzielnie rozstrzygające jakie decyzje zamierza podjąć.

Funkcje państwa:

1. Funkcja zewnętrzna.

2. Funkcja wewnętrzna.

3. Funkcja gospodarcza.

4. Funkcja kulturalno - wychowawcza.

5. Funkcja socjalna.

Zagadnienia:

Forma państwa, określenie pojęć: organ władzy publicznej, urząd, aparat państwowy. Klasyfikacja organów wewnętrznych. Zasady dotyczące organizacji władzy.

Ćwiczenia 26.10.2008r.

Forma państwa. Co jest z tym wszystkim związane.

Państwo:

• Organizacja państwowa

• Suwerenna władza państwowa

• Przymusowa przynależność

Cechy państwa:

• Ludność (ogół osób przebywających na terenie danego państwa)

• Terytorium

• Władza państwowa

Wykład 15.11.2008r.

TEMAT: Prawo w państwie.

Cechy prawa:

1. Prawo jest to określony zbiór norm postępowania.

Rodzaje norm postępowania (zabezpieczenie przymusem państwowym):

• Normy prawne - system norm prawa. Systemy sformalizowane

• Normy organizacyjno-społeczne - i zinstycjunalizowane Brak

system norm organizacyjno-społecznych. przymusu

• 
  Normy moralne - system norm moralnych. Systemy państwowego

• Normy obyczajowe - system norm obyczajowych. sformalizowane

• Normy estetyczne - system norm estetycznych. i niezinstucjunali-

• Normy techniczne - system norm technicznych. zowane

2. Normy te mają charakter generalno - abstrakcyjny.

Podział norm ze względu na adresata:

• Normy jednostkowe.

• Normy ogólne.

• Normy indywidualne.

• Normy generalne.

Adresat

n. jednostkowe n. ogólne

n. indywidualne n. generalne

Podział norm ze względu na wyznaczony typ zachowania:

• Normy abstrakcyjne.

• Normy konkretne.

Wyznaczony typ zachowania

n. abstrakcyjne n. konkretne

• n. generalno - abstrakcyjne

• n. indywidualno - abstrakcyjne

• n. generalno - konkretne

• n. indywidualno - konkretne

3. Prawo powstaje w drodze stanowienia albo uznania.

Stanowienie - jest to tworzenie nowych norm prawnych przez uprawnione organy z zachowaniem określonej procedury i w odpowiedniej formie.

Uznanie - polega na tym, że określona norma, np. norma zwyczajowa, jest po wpływie określonego prawa sankcjonowania przez uprawniony sposób, taki sposób nosi nazwę uznania.

4. Prawo reguluje istotne stosunki społeczne.

5. Realizacja prawa jest zabezpieczona przymusem państwowym.

Związek między państwem a prawem.

1. Rozwój państwa i prawa splata się ze sobą, obie te instytucje powstały jednoczesnie, przechodzą przez ściśle związane ze sobą fazy rozwoju.

2. Państwo jest twórcą prawa i ono też decyduje o jego zmianie.

3. Państwo musi zapewnić przestrzeganie wydanych przez siebie norm, którym brakuje powszechnej akceptacji.

4. Zakres działalności władzy państwowej pokrywa się z zakresem obowiązywania norm prawnych; zakresem tym jest terytorium.

5. Prawo odgrywa doniosłą rolę organizacji aparatu państwowego, jest również czynnikiem istotnym w realizacji funkcji państwa.

Prawo w sensie podmiotowym pod którym to pojęcie rozumie się zespół norm o określonych cechach.

Prawo pozytywne jest to prawo obowiązujące w jakimś państwie w określonym czasie.

Prawo naturalne jest to prawo niezbędne do jakiejkolwiek władzy państwowej i prawa stanowionego przez państwo.

Funkcje prawa (prawo wywołuje określone skutki w rzeczywistości społecznej, politycznej, gospodarczej i ogół realnych skutków działania prawa w rzeczywistości stanowi funkcje prawa):

1. Funkcja organizacyjna - ma na celu dokonania organizacji aparatu państwowego oraz innych organizacji.

2. Funkcja ochronna - prawo chroni.

3. Funkcja kontrolna - zachowanie się obywateli, jednostek podlegają kontroli.

4. Funkcja represywna - odnośnie karania przestępców.

5. Funkcja wychowawcza (resocjalizacyjna)

6. Funkcja partycypacyjna

7. Funkcja rozstrzygania konfliktów

8. Funkcja prewencyjna

Opracować str. 55-62.

TEMAT: Prawo a inne systemy normatywne.

Wzajemny stosunek norm do innych systemów normatywnych jeżeli chodzi o zakres norm prawnych.

I - dany typ zachowania się regulują zarówno normy prawne jak i inne systemy normatywne w sposób taki sam lub zbliżony (np. morderstwo, kradzież).

II - dany typ zachowania się regulują normy prawne i inne systemy normatywne w sposób odmienny, sprzeczne (np. obowiązek zawiadamiania o popełnieniu przestępstwa [prawo - tak, moralnie - nie] ).

III - dany typ zachowania się regulują normy prawne, natomiast inne systemy normatywne są wobec tej regulacji indyferentne (obojętne).

IV - dany typ zachowania się regulują normy moralne, obyczajowe itd., natomiast prawo jest wobec tej regulacji indyferentne (obojętne), (np. chciwość, egoizm).

Zasady współżycia społecznego.

Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego RP wskazuje, że użycie tego terminu jest równoznaczne z odesłaniem do ocen i norm moralnych dotyczących zachowania się jednych członków społeczeństwa wobec drugich i uzewnętrzniających się w ich wzajemnych stosunkach.

Klauzulami generalnymi nazywamy tylko te przepisy prawne, które celowo zawierają zwroty nieostre lub nieokreślone (np. dobro dziecka, interes państwa, dobre obyczaje, ważne powody itd.) o charakterze oceniającym i odsyłającym do kryteriów pozaprawnych.

Wykład 22.11.2008r.

TEMAT: Norma prawna a przepis prawny.

Rodzaje przepisów prawnych - napisać.

Norma prawna - jest reguła zachowania się, którą budujemy w oparciu o przepis prawny (przepisy).

Norma prawna musi posiadać trzy cechy:

1. Musi spełniać funkcję normatywną.

2. Musi należeć do systemu prawa.

3. Musi być w określony sposób zbudowana.

Norma prawna jest zbudowana z:

1. Hipotezy.

2. Dyspozycji.

3. Sankcji.

Schemat teoretyczny:

Osoba „A” w sytuacji „B” powinna zachować się w sposób „C”, a jeżeli postąpi w sposób „nie C”, to podlega karze „D”.

W tym teoretycznym schemacie normy prawnej wyróżniamy trzy elementy:

1. hipotezę - obejmującą sformułowanie: Osoba „A” w sytuacji „B”…;

2. dyspozycję - …powinna zachować się w sposób „C”…;

3. sankcję - … a jeżeli postąpi „nie C”, to podlega karze „D”.

Hipoteza - wskazuje na adresata oraz warunki (warunek) w jakich adresat ma się zachować w określony sposób.

Warunki w hipotezie wskazują: czas, miejsca, sytuację. Hipoteza odpowiada nie tylko kto?, ale również jak?, gdzie?, kiedy?.

Dyspozycja - wskazuje na sposób zachowania się jakiego od adresata oczekuje normodawca.

Dyspozycja w formie prawnej ma charakter abstrakcyjny.

Sankcja - wskazuje na konsekwencje jakie spotkają adresata za zachowanie się niezgodne z dyspozycją.

Ze względu na stopień dolegliwości:

1. Sankcja karna (represyjna, penalna) - jest to sankcja gdzie za zachowanie niezgodne z dyspozycją grozi kara.

2. Sankcja egzekucyjna (restytucyjna - łac. restytution przywrócić do stanu poprzedniego) - polega na zmuszeniu adresata do zachowania się polegającego na przywróceniu stanu przed naruszeniem.

3. Sankcja nieważności - polega na unieważnieniu czynności z powodu jej niezgodności z prawem.

Stosunek normy prawnej do przepisu prawnego.

1. Norma prawna pokrywa się z przepisem prawnym.

2. Jeżeli przepis zawiera dwa lub więcej norm prawnych.

3. Jeden przepis może zawierać hipotezę a inny przepis inne fragmenty normy prawnej np. dyspozycję, sankcję.

4. Niektóre przepisy nie zawierają norm prawnych np. wstępy do aktów normatywnych, słowniczki wyrażeń ustawowych.

Przepis prawny - jest to gramatyczna jednostka zdaniowa wyodrębniona graficznie w tekście aktu normatywnego pochodzącego od powołanego organu państwowego, ogłoszonego we właściwej publikacji urzędowej.

Ze względu na konkretność wyróżniamy przepisy:

• pełne (odsyłające, blankietowe)

• niepełne

Ze względu na sposób związania adresatów wyróżniamy przepisy:

• bezwzględnie obowiązujące (kategorycznie imperatywne)

• względnie obowiązujące

Ze względu na sposób zredagowania przepisu wyróżniamy przepisy:

• zakazujące

• nakazujące

• dozwalające

Ze względu na zakres regulacji wyróżniamy przepisy:

• ogólne

• szczególne.

Podział norm ze względu na adresata i tryb zachowania się.

Wykład 13.12.2008r. i 14.12.2008r.

TEMAT: Tworzenia prawa.

Tworzenie prawa - pod tym tytułem rozumiemy tworzenie norm prawa obowiązującego.

Stanowienie prawa jest aktem władzy publicznej świadomym i celowym aktem. Charakteryzuje się trzema cechami:

1. Sformalizowany - jest wydany przez uprawniony organ, zachowanie odpowiedniej procedury i w odpowiedniej formie.

2. Prospektywny - zawiera normy mające charakter generalno-abstrakcyjny.

3. Konstytutywny (deklaratywny, deklaratoryjny) - wyraża się w tym że aktem stanowienia kompetentny organ władzy publicznej wprowadza do systemu prawa lub usuwa z niego normy prawne (stwarzanie nowego systemu norm prawnych).

Pojęcie źródła prawa.

Źródła prawa:

1. Źródła prawa w sensie formalnym - są to efekty działalności prawotwórczej uprawnionych organów. Inaczej to forma aktu w którym zawarte są normy prawne.

2. Źródła prawa w sensie materialnym - rozumiemy wszystko to co wpływa na treść prawa w sposób pośredni i bezpośredni, np. gospodarka, normy moralne, stosunki społeczne.

3. Źródła poznania prawa - rozumiemy wszelkiego rodzaju dokumenty i obiekty na których podstawie możemy ustalić treść norm prawnych

• oficjalne

• nieoficjalne (dziennik urzędowy, monitor polski)

Pojęcie aktu prawego i charakterystyka jego rodzaju.

W pojęciu aktu prawnego rozumie się zarówno akt normatywny np. ustawa, rozporządzenie jak i akt nienormatywny (indywidualny) np. wyrok sądowy, decyzja administracyjna, nakaz płatniczy.

Akt normatywny (akt przetwórczy, prawodawczy) - rozumie się akt zawierający normy generalno-abstrakcyjne.

Akt nienormatwny - jest zindywidualizowanym aktem w konkretnej sprawie dotyczący określonych osób lub instytucji, nie ma w nich norm prawnych, są w nim natomiast zastosowane normy prawne do rozstrzygnięcia konkretnego przypadku.

Cechy systemu źródeł prawa w Rzeczpospolitej Polskiej.

Przez system źródeł prawa w danym państwie rozumiemy całokształt form działalności prawotwórczej zaakceptowanej w danym systemie prawnym w ich powiązaniu i hierarchicznym układzie.

Konstytucja

Ustawa rozporządzenie z mocą ustawy

źródła prawa powszechnie

Ratyfikowane umowy międzynarodowe obowiązującego

Rozporządzenia

Uchwały Sejmu i Senatu

źródła prawa

Uchwały Rady Ministrów

Zarządzenia

Akty prawa normatywnego źródła prawa

Moc prawa danego aktu normatywnego może być wyższa, niższa lub równa mocy prawnej innych aktów.

Przyjmuje się:

1. Akt normatywny o niższej mocy prawnej nie może być niezgodny z aktem normatywnym o wyższej mocy prawnej.

2. Akt normatywny o wyższej mocy prawnej może uchylić o niższej mocy prawnej.

3. Akt normatywny o wyższej mocy prawnej przesądza w pewnym stopniu o treści aktu o niższej mocy prawnej.

4. Istnieje obowiązek wydawania aktów o niższej mocy prawnej jeżeli są one niezbędne do realizacji aktów o wyższej mocy prawnej.

Konstytucja - jest aktem normatywnym, która zajmuje naczelne miejsce w systemie źródeł prawa.

1. Jest tylko jeden akt normatywny o takiej nazwie i randze w państwie.

2. Konstytucja zawiera zasady stanowienia i obowiązywania aktów tworzących ten system stanowi więc fundament normatywny całego systemu prawa oraz muszą być z nią zgodne inne akty normatywne.

3. Uchwalenie nowej zmiany i uchylenie dotychczasowej konstytucji odbywa się w szczególnym, innym niż w wypadku pozostałych ustaw trybie.

4. Konstytucja zawiera szczególną treść.

Ustawa:

1. Ustawa jest aktem normatywnym o najwyższej po konstytucji mocy prawnej.

2. Ustawa jest aktem podporządkowanym konstytucji co oznacza wymaganie zgodności jej norm z wartościami, zasadami i normami konstytucyjnymi.

3. Jest aktem najściślej związanym z funkcją tworzenia prawa właściwym do stanowienia norm o charakterze generalno-abstrakcyjnym.

4. Z punktu widzenia przedmiotu regulacji ustawa jest aktem nieograniczonym.

5. Uchwalenie ustawy następuje w specjalnej procedurze określonej mianem trybu ustawodawczego.

Kworum - jest to niezbędna, minimalna liczba posłów, która musi obowiązywać aby sejm mógł podejmować ważne decyzje.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Skuteczność umów międzynarodowych względem pozostałych aktów normatywnych jest uzależniona od trybu ratyfikacji.

Umowy międzynarodowe, które są ratyfikowane przez Prezydenta RP, za uprzednią zgodą parlamentu wyrażoną w ustawie, i które są ogłoszone w trybie wymaganym dla ustaw, mają moc prawną ustawy. Jednak w sytuacji zaistnienia kolizji takiej umowy z ustawą pierwszeństwo ma ustawa.

Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez upoważnienia ustawy w wypadku zaistnienia kolizji jej norm z ustawą ustępują swą skutecznością ustawie, lecz mają pozycję nadrzędną nad innymi aktami normatywnymi.

Rozporządzenie z mocą ustawy

• jest stan wyjątkowy

• sejm nie może się zebrać na posiedzeniu

• z wnioskiem o wydanie rozporządzenia wystąpiła Rada Ministrów

• aktem tym nie można zmienić konstytucji ani żadnej ordynacji wyborczej

• rozporządzeniem tym można tylko uregulować niektóre kwestie związane ze stanem wyjątkowym

• podlega zatwierdzeniu na najbliższym posiedzeniu Rady Ministrów.

Rozporządzenie ma następujące cechy:

• Upoważnienie do wydawania rozporządzeń przysługuje - w naszym systemie prawnym - tylko prezydentowi, rządowi, prezesowi Rady Ministrów, ministrom, Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji, przewodniczącym określonych w ustawie komitetów powołanych w skład Rady Ministrów;

• Rozporządzenie może być wydane wyłącznie wtedy, gdy ustawa w odpowiednim przepisie upoważnia do wydania rozporządzenia,

• Upoważnienie do wydania rozporządzenia powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia oraz zakres spraw przekazanych do uregulowania, a także wytyczne dotyczące treści tego aktu. Wytyczne dotyczące treści rozporządzenia są wskazówkami wyznaczającymi treść rozporządzenia lub sposób ukształtowania jego treści,

• Upoważnienie do wydania rozporządzenia może mieć charakter obligatoryjny albo fakultatywny,

• Do wydania rozporządzenia może ustawa upoważnić dwu lub więcej ministrów,

• Rozporządzenia nie może wykraczać poza granice udzielonego w ustawie upoważnienia,

• Rozporządzenie nie może być sprzeczne ani z ustawą, która jest dla niego bezpośrednią podstawą, ani z innymi obowiązującymi ustawami,

• Rozporządzenie powinno powoływać się na upoważnienie zawarte w ustawie, tj. wskazać szczegółowy przepis ustawy, który zawiera takie upoważnienie,

• Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji innemu organowi (tzw. zakaz subdelegacji) ani zaniechać wydania,

• Warunkiem mocy prawnej rozporządzenia jest jego ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

Akty prawa miejscowego

Akty te obowiązują wyłącznie na obszarze działania danego organu. Akty prawa miejscowego są stanowione przez organy samorządu terytorialnego (sejmik województwa, radę powiatową, zarząd powiatu, radę gminy i zarząd gminy), na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Na podstawie przepisów uprawniających terenowe organy administracji publicznej do stanowienia aktów prawa miejscowego można wyróżnić akty zawierające statuty, akty zawierające przepisy wykonawcze, tj. akty wydawane na podstawie upoważnień szczegółowych, przepisy porządkowe wydawane na podstawie upoważnień generalnych. Akty prawa miejscowego są publikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Źródła prawa mający charakter wewnętrzny:

1. Uchwały Rady Ministrów są to akty kierownictwa wewnętrznego, tzn. obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe Radzie Ministrów. Wydawane są na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie oraz ogólnych konstytucyjnych norm kompetencyjnych. Niektóre uchwały Rady Ministrów mogą nie mieć charakteru normatywnego, np. uchwała powołująca daną osobę na określone stanowisko. Uchwały podpisuje prezes Rady Ministrów. Publikowane są w Monitorze Polskim.

2. Zarządzenia są aktami wewnętrznymi wydawanymi tylko na podstawie upoważnienia ustawy i nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Zarządzenia wydawane przez Prezydenta i prezesa Rady Ministrów są ogłaszane w Monitorze Polskim. Zarządzenia wydawane przez ministrów publikowane są w dziennikach resortowych. Zarządzenia Komendanta Głównego publikowane są w Dzienniku urzędowym Komendy Głównej.

Obowiązywanie aktów normatywnych w czasie.

Początek obowiązywania aktu normatywnego:

• akt normatywny obowiązuje w ciągu 14 dni od dnia ogłoszenia, chyba że dany akt normatywny określi termin dłuższy,

• w uzasadnionych wypadkach akt normatywny może wejść w terminie krótszym niż 14 dni,

• w szczególnie uzasadnionych wypadkach akt normatywny może wejść z dniem ogłoszenia,

• zasady wchodzenia w życie przepisów porządkowych - regułą jest że przepisy porządkowe wchodzą w życie po upływie 3 dni od dnia ogłoszenia; w uzasadnionych wypadkach poniżej 3 dni; w szczególnie uzasadnionych wypadkach w dniu ogłoszenia.

Koniec obowiązywania aktu normatywnego:

• akt normatywny obowiązuje do momentu uchylenia go przez inny akt normatywny o tej samej randze lub wyższy wydany później,

• akt normatywny obowiązuje do daty wskazanej w akcie normatywnym,

• desuetudo - odzwyczajenie się od stosowania (akt normatywny nie jest uchylony, ale w praktyce nie jest stosowany).

Jeżeli nie jest to niezgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego cechy normatywne mogą działać wstecz.

Vacatio legis - okres od ogłoszenia aktu normatywnego do wejścia jego w życie.

Przepisy porządkowe ogłasza się nie tylko w wojewódzkim dzienniku urzędowym lecz przede wszystkim w drodze obwieszczeń, a także w sposób zwyczajowy przyjęty na danym terenie lub w środkach masowego przekazu. Za dzień ogłoszenia przepisu porządkowego uważa się dzień wskazany w obwieszczeniu, a nie dzień wydania danego numeru dziennika urzędowego, który jest dniem ogłoszenia innych aktów normatywnych zamieszczonych w dzienniku urzędowym. Obliczając termin wejścia w życie aktu normatywnego określonego w dniach nie uwzględnia się dnia ogłoszenia z wyjątkiem przypadków wejścia w życie z dniem ogłoszenia. Terminy zaś wejścia w życie określone w tygodniach, miesiącach lub latach kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada dniowi ogłoszenia, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca.

Obowiązywanie aktu normatywnego w przestrzeni.

Zasadą jest, że akty normatywne wydawane przez organy centralne obowiązują na terytorium danego państwa, chyba że same stanowią inaczej. Pojęcie terytorium państwa określono, wyjaśniając terytorialność jako cechę państwa.

Rozszerzenie omawianej zasady dotyczy statków morskich, powietrznych i kosmicznych podnoszących banderę lub mających znak danego państwa (tzw. terytorium pływające, powietrzne, kosmiczne).

Ograniczenie zasady terytorialności jest związane z eksterytorialnością placówek dyplomatycznych państw obcych znajdujących się na terytorium danego państwa. Pewne ograniczenia wiążą się z bazami wojskowymi i pobytem obcych sił zbrojnych na terytorium danego państwa. Kwestie te są szczegółowo uregulowane w umowach międzynarodowych.

Obowiązywanie aktu normatywnego co do osób.

Zasadą jest, że prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium, bez względu na ich przynależność państwową.

Wyjątek od tej zasady dotyczy przedstawicieli innych państw kredytowych w danym państwie, którzy korzystają z przywilejów dyplomatycznych. Państwo gwarantuje też niekiedy niektórym osobom, przeważnie tylko na pewien czas, nietykalność , np. immunitet parlamentarny, sędziowski. Ograniczenie czy wyłączenie jurysdykcji następuje także wobec członków obcych sił zbrojnych, stacjonujących na terytorium danego państwa. Kwestie te są regulowane w specjalnych umowach.

Budowa aktu normatywnego jest związana z zasadami techniki prawodawczej. Przez pojęcie zasady techniki prawodawczej (legislacyjnej) rozumie się, że są to dyrektywy wskazujące, jak poprawnie redagować akty normatywne.

Treść aktu normatywnego może zawierać:

• preambułę,

• powołanie się na podstawę prawną w aktach wykonawczych,

• przepisy ogólne,

• przepisy szczegółowe,

• przepisy zmieniające,

• przepisy przejściowe i dostosowujące,

• przepisy końcowe.

Przepisy ogólne powinny określać zakres przedmiotowy i podmiotowy stosunków regulowanych przez dany akt, a w razie potrzeby również zakres stosunków regulowanych przez dany akt, a w razie potrzeby również zakres stosunków wyłączonych spod jego działania; zasady wspólne dla dalszych przepisów.

Zaleca się, by przepisy szczegółowe były uporządkowane w następującej kolejności:

• przepisy prawa materialnego,

• przepisy o organach i trybie postępowania,

• wyjątkowo również przepisy karne.

W przepisach zmieniających zawarte są przepisy wprowadzające zmiany w innych

aktach normatywnych.

W przepisach przejściowych należy w szczególności:

• unormować sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku,

• rozstrzygnąć, czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków powstałych pod działaniem dotychczasowego prawa,

• rozstrzygnąć, czy i przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje prawne, które znosi nowe prawo,

• rozstrzygnąć, czy utrzymuje się w mocy dotychczasowego przepisy wykonawcze do czasu zastąpienia ich nowymi.

W przepisach dostosowujących reguluje się w szczególności: sposób powołania po raz

pierwszy organów lub instytucji tworzonych nową ustawą; sposób przekształcenia organów lub instytucji utworzonych na podstawie dotychczasowej ustawy w organy lub instytucje tworzone przez nową ustawę; sposób likwidacji organów lub instytucji znoszonych nową ustawą oraz zasady zagospodarowania ich mienia oraz uprawnienia i obowiązki ich dotychczasowych pracowników.

Przepisy końcowe zamieszcza się w następującej kolejności: przepisy uchylające (klauzule derogacyjne), przepisy o wejściu aktu normatywnego w życie, w razie potrzeby - przepisy o wygaśnięciu mocy aktu normatywnego.

Wykład 21.12.2008r.

System prawa.

Z pojęciem system normy do czynnika w różnych dziedzinach. Spotkać się można z pojęciem: system polityczny, ekonomiczny, religijny itp. System jest zbiorem pewnych elementów, które tworzą uporządkowaną całość. Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane i wzajemnie na siebie oddziałują. Naruszenie któregoś z tych elementów negatywnie oddziałuje na inne, a tym samym na całość, na system.

Reasumując: oby system mógł funkcjonować właściwie musi być spójny i stanowić jednolitą całość.

Powyższe można również odnieść do systemu prawa. Jeżeli mówimy np.: o systemie prawa polskiego to mamy na myśli wszystkie normy (przepisy obowiązujące na terytorium państwa polskiego).

System prawa może być określony w oparciu o określone kryteria, tzw. kryterium przedmiotowe. Tutaj kryterium wyróżnienia stanowią stosunki społeczne (treść tych stosunków) i one stanowią podstawę wyróżnienia tzw. gałęzi podstawowych prawa, np.

• cywilne,

• administracyjne,

• karne,

• materialne,

• finansowe./

Powyższe można nazwać tzw. ujęciem prawa w układzie poziomym.

Kryterium podmiotowe - tutaj wyróżnieniem jest podmiot stosunków społecznych, czyli kto w te stosunki wchodzi. Współcześnie to kryterium ma charakter pomocniczy, na podstawie którego wyróżnia się grupę norm w normach danej gałęzi prawa, która odnosi się do określonego podmiotu, np. prawo karne wojskowe odnoszące się do osób wojskowych.

Tzw. kryterium metody regulacji - to kryterium uzależnione jest od celów, czy zadań jakie stawia sobie państwo, od podmiotów, których regulacja ma dotyczyć, od więzi jakie między nimi występują. Wyróżnić można tzw. metodę cywilną, karną i administracyjną.

Cywilna - występuje na gruncie prawa cywilnego, rodzinnego, handlowego. Występuje w tych dziedzinach, gdzie prawo respektuje równość stron danego stosunku, gdzie pozwala kształtować stosunki prawne. Metoda ta jest oparta na równorzędności podmiotów.

Administracyjna - tutaj występuje tzw. zwierzchnictwo organów władzy publicznej w stosunku do obywateli i stosunki na tej linii są tak regulowane by zapewnić właściwe funkcjonowanie państwa. Spotkać je można na gruncie prawa konstytucyjnego i administracyjnego.

Karna - opiera się ona na ochronie podstawowych wartości ważnych dla jednostki i ogółu społeczeństwa stąd występują zakazy dokonywania określonych działań, by tych wartości nie naruszyć.

Czyny zagrożone pod groźbą kary to:

• przestępstwa

• wykroczenia

i prawo określa odpowiedzialność za ich popełnianie.

Metoda ta występuje na gruncie prawa karnego, w postępowaniu administracyjnym (postępowanie karno-administracyjne) i finansowym (postępowanie karno-skarbowe).

Tak zwane pionowe (hierarchiczne ujęcie systemu prawa).

Kryterium wyróżnienia stanowi tzw. moc prawna poszczególnych norm prawnych. Normy prawne mają ją różną, gdyż zawarte są w aktach o różnej mocy. Akty te pochodzą od różnych organów, które w hierarchii organów zajmują różne miejsca, wreszcie treść stosunków społecznych i ich waga mają wpływ na tę moc. System prawa w ujęciu pionowym to pionowy układ norm, z którego wynika iż:

• normy prawne wyższego rzędu (np. w konstytucji, ustawach są nadrzędne, stanowią podstawę prawną dla norm hierarchicznie niższych);

• normy niższe muszą być zgodne z normami wyższymi (nie może być sytuacji odwrotnej);

• tak rozumiany system prawa w ujęciu pionowym jest ściśle powiązany z tzw. systemem źródeł prawa.

Zasady systemu prawa.

W gruncie norm tworzących system prawa można wyróżnić takie, które mają charakter zasadniczy w stosunku do innych wśród, których funkcjonują. Takie normy można nazwać zasadami systemu prawa. Są normy, które są zasadami dla całego systemu prawa (np. zasada humanizmu, zasada politycznego państwa prawnego, zasada suwerenności, zasada podziału władzy i zasada równowagi władzy). Są i takie normy, które mają charakter zasadniczy, a tylko w danej gałęzi prawa np. w prawie karnym procesowym - zasada domniemania niewinności, zasada swobodnej oceny dowodów, w prawie rodzinnym i opiekuńczym - zasada troski o dobro dziecka. W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się tzw. instytucje prawne (grupa norm regulujących wyczerpująco typ stosunków) np. rozwód, małżeństwo, własność. I w ramach tych instytucji wyróżnić można takie normy, które mają charakter zasadniczy w stosunku do pozostałych.

Niektóre zasady systemu prawa są wprost wysłowione w tekście, a inne są tworzone w drodze interpretacji określonych przepisów. Przepisy prawne, cały system prawa powinien być tak zbudowany, interpretowany, by tych zasad nie naruszać.

Cechy systemu prawa:

1. Niesprzeczność.

2. Zupełność.

Niesprzeczność - chodzi o to, aby nie doszło do takiej sytuacji, że w konkretnych warunkach temu samemu adresatowi prawo coś nakazuje i jednocześnie zabrania (system prawa całkowicie nie jest sprzeczny to pewna iluzja, pewne dążenie do doskonałości w praktyce) jednak sprzeczności się jednak zdarzają. Wynika to z szybkiego rozwoju stosunków społeczno-ekonomicznych, z pewnych zmian, które niesie ze sobą życie, a ustawodawca ich nie zauważył, z konfliktów interesów określonych grup i co rzadziej, z braku znajomości zasad legislacyjnych.

Wyróżnić można sprzeczności logiczne, przeciwieństwa logiczne i sprzeczności prakseologiczne.

Sposoby usuwania sprzeczności w praktyce są następujące:

1. Można analizować dwie sprzeczne ze sobą normy i stwierdzić, że jedna z nich nie obowiązuje.

2. Można analizować dwie sprzeczne ze sobą normy i przypisać im takie znaczenie, przy którym nie są ze są sprzeczne.

Ad. 1.

Tu stosuje się tzw. reguły kolizyjne

• reguła chronologiczna (czasowa) - norma wydana później uchyla normę wydaną wcześniej,

• reguła merytoryczna (treściowa) - norma szczególna uchyla normę ogólną (przy założeniu, że nie jest hierarchicznie niższa),

• reguła hierarchiczna - norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu.

Ad. 2.

Tutaj zastosowanie mają tzw. reguły wykładni systemowej.

Zupełność - wyraża się ona w tym, że wszystko to, co na gruncie przyjmowanej wiedzy powinno być przez prawo uregulowane, jest przez prawo uregulowane. Nie występują braki tzw. „luki w prawie”. O luce w prawie możemy mówić wtedy, gdy dany stosunek społeczny nie jest uregulowany, a powinien być, gdyby ustawodawca działał racjonalnie. Występują różne luki w prawie: swoista luka w prawie, luki techniczne, luki logiczne, luki aksjologiczne.

Sposobami usuwania luk w prawie jest tzw. analogia. Z ustawy tzw. (analogia legis) i tzw. analogia z prawa (z polskim systemie prawa zabroniona).

Analogia legis - zabroniona w prawie karnym, dopuszcza się ją w prawie administracyjnym, czy cywilnym.

- 1 -

---