Osteoporoza
artykuł lek. med. Ryszarda Feldmana, ordynatora III Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Praskim p. w. Przemienienia Pańskiego w Warszawie, napisany w styczniu 2000 dla serwisu RES MEDICA

Osteoporoza jest niejednolitym schorzeniem, którego istotą jest postępujacy ubytek masy kostnej i dezorganizacja struktury przestrzennej kości (tzw. mikroarchitektury szkieletu kostnego), czego konsekwencją mogą być złamania kości.

Osteoporoza staje się chorobą coraz bardziej rozpowszechnioną. Epidemiolodzy szacują, iż wśród kobiet 50-letnich osteoporoza występuje w 16-18 %. Zgodnie z kryteriami rozpoznawania schorzenia przyjętymi przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) 30% kobiet po menopauzie można kwalifikować do grupy osteoporozy. Według bardziej wyostrzonych kryteriów znanej na świecie instytucji pod nazwą National Osteoporosis Foundation (NOF), nastawiającej się na jak najwcześniejsze wykrywanie choroby po to, by jej rozwój odpowiednio wcześnie hamować, do grupy osteoporozy można zaliczyć aż 45 % kobiet po menopauzie.

Obrót kostny

Kość jest, wbrew potocznemu mniemaniu, bardzo aktywną tkanką. Przez cały okres życia organizmu zachodzą w niej jednoczećnie procesy uszkadzania, odnowy i naprawy. Mówimy o tzw. obrocie kostnym. Uszkodzenia są nieuchronne i wynikają z kumulacji mikrourazów. Kość, jak każdy inny materiał, podlega zjawisku zmęczenia. Dzięki jednak dużej aktywności komórek kostnych (osteoblastów - komórek odnowy, i osteoklastów - komórek "kościogubnych") uszkodzona "stara kość" jest wymieniana na "nową kość", oczywiście z zachowaniem jej skomplikowanej wewnętrznej mikroarchitektury. Remodelowanie (ang. remodelling) kości to proces odmładzania kości i formowania jej kształtów zgodnie z genetycznym programem. Warto wiedzieć, że w ciągu roku dochodzi do wymiany 2-10 % masy kostnej. U jednych osób "obrót kostny" jest szybki, u innych trwa leniwie.

Przebudowa kości trwa przez całe życie. W okresie dzieciństwa i wczesnej młodości dominuje proces budowy nad resorpcją (utratą) kości, tak że ok. 30. roku życia człowiek osiąga tzw. szczytową masę kostną. Jest ona genetycznie uwarunkowana. W okresie późniejszym, zwłaszcza po 45. roku życia u kobiet, w przebudowie ich kości ("obrocie kostnym") zaczyna przeważać resorpcja nad syntezą. Masa i gęstość kości powoli, ale nieustannie maleją. W warunkach fizjologii roczna utrata masy kostnej wynosi ok. 1%. Na dwa lata przed menopauzą zaczyna się u kobiet przyśpieszona faza utraty masy kostnej i trwa ona ok. 10 lat. Wtedy co rok kobieta traci ok. 2 % masy kostnej. Mężczyźni są znacznie mniej podatni na osteoporozę. To schorzenie staje się dla nich problemem w późniejszym okresie życia, tj. po 70. roku.

Przyczyny rozwoju osteoporozy

Od dawna wiadomo, że osteoporoza ma uwarunkowania genetyczne. Odszukanie genów odpowiedzialnych za osteoporozę jest bardzo trudne. Prawdopodobnie jednak zaliczyć do nich trzeba gen sterujący syntezą receptora witaminy D, receptora estrogenowego, geny kolagenu typu 1, gen kolagenazy.

Łatwo zauważyć rodzinne występowanie osteoporozy. Prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy u kobiety, dziedziczącej po matce wysoki wzrost (powyżej 173 cm), drobną kość, jasną skórę - jest duże. Szczupła budowa ciała sprzyja osteoporozie. Na wielkość szczytowej masy kostnej wpływają także liczne czynniki pozagenetyczne, do których należy dieta (szczególnie uboga w białko i wapń, witaminę D, albo bogata w sól kuchenną), wysiłek fizyczny (intensywne uprawianie sportu może mieć negatywny wpływ na cykle miesięczne u kobiet). Kobiety, które przytyły po 25. roku życia, rzadziej chorują na osteoporozę.

Picie alkoholu, palenie papierosów, a także nadmierne spożywanie kawy sprzyja utracie masy kostnej i przyczynia się do postępu zmian w kościach.

Bardzo ważną rolę w rozwoju osteoporozy odgrywają hormony. U kobiet estrogeny, u mężczyzn zaś testosteron - działają ochronnie. Ich niedobór, szczególnie występujący u kobiet w okresie postmenopauzalnym walnie przyczynia się do znaczącego postępu osteoporozy. Wpływ innych hormonów jest mniej odczuwalny, ale nadmiar tyroksyny w nadczynności tarczycy, parathormonu w nadczynności przytarczyc oraz kortyzolu w nadczynności nadnerczy także jest przyczyną istotnej utraty masy kostnej i zmniejszenia się jej gęstości. Rozpowszechnione we współczesnej medycynie stosowanie kortykosteroidów (w astmie, chorobach układowych, przewlekłych stanach zapalnych, immunosupresji, alergii, leczeniu przeciwnowotworowym) prowadzi do rozwoju tzw. steroidowej osteoporozy, zarówno u kobiet jak i mężczyzn.

Objawy osteoporozy

Choroba początkowo przebiega bezobjawowo, tzn. bez odczuwalnych fizycznie dolegliwosci, szczególnie, gdy wyjściowa masa kostna jest prawidłowa. Niekiedy tylko z toczącej się osteoporozy mogą wynikać bóle stawów i kości, zwłaszcza dotyczace obręczy biodrowej, występujące u kobiet w wieku okołomenopauzalnym i najczęściej przypisywane tzw. zmianom zwyrodnieniowym. Charakterystyczne jest obniżanie się wzrostu, spowodowane zmniejszaniem wymiarów trzonów kręgów. U niektórych kobiet pojawia się dość wcześnie tzw. "wdowi garb", czyli - łukowate wygięcie odcinka piersiowego kręgosłupa, nadmierna kyfoza piersiowa.

Najbardziej spektakularnymi i dramatycznymi objawami osteoporozy są złamania kości. W wieku wcześniejszym złamaniom ulegają kości przedramienia, w późniejszym - trzony kregów, szczególnie jednak - szyjki kości udowych. Te ostatnie złamania są szczególnie niebezpieczne, ponieważ są przyczyną niekiedy trwałego, ciężkiego kalectwa, unieruchomienia chorych w łóżku. Ocenia się, że śmiertelność wewnątrzszpitalna z powodu złamania szyjki kości udowej w krajach cywilizowanych wynosi do 10 %. Szczególnie źle rokują złamania u ludzi w wieku powyżej 85. roku życia. Większość zgonów związana jest z nasileniem chorób układu krążenia i zakażeń.

Diagnostyka

Osteoporozę rozpoznaje się za pomocą technik ilościowego pomiaru parametru oznaczanego skrótem BMD (ang. bone mineral density, tzn. gęstość mineralna kości albo gęstość minerału kostnego). Służy do tego tzw. densytometria DEXA (dwufotonowa absorpcjomeria rentgenowska), która umożliwia pomiar gęstości kości w kręgosłupie i kości udowej. Za pomocą tej techniki bada się także nadgarstek lub kość piętową, ale wyniki tych badań mają mniejsze znaczenie w rokowaniu. Za pomocą DEXA uzyskuje się dwuwymiarowy obraz kości. Wyniki BMD podawane są w g/cm2. Gdy wartość BMD jest statystycznie znamiennie niższa od średniej masy szczytowej mówimy o osteopenii, a następnie - o osteoporozie, gdy kość oprócz gęstości traci także strukturę wewnętrznego utkania.

Należy jednak pamiętać, że parametr BMD nie w pełni odzwierciedla zakres zmian toczących się wewnątrz kości. Do innych technik stosowanych do oceny zaawansowania osteoporozy należą: ilościowa ultrasonografia, absorpcjometria radiograficzna, ilościowa tomografia komputerowa. Bardzo popularne jest badanie ultrasonograficzne. Szczególnie obiektywnym badaniem jest ilościowa tomografia komputerowa, która podaje rzeczywistą gęstość minerału kostnego.

Badania densytometryczne służą nie tylko ocenie stanu kości w momencie ich przeprowadzania, ale dają możliwości prognozowania postępu choroby oraz pozwalają zweryfikować skuteczność leczenia.

Profilaktyka i leczenie

Najważniejsza jest profilaktyka. Kobiety - szczególnie z rodzin, w których występowała osteoporoza - powinny spożywać dużą ilość wapnia, tj. dziennie 1000 mg w diecie, a jeśli nie stosują hormonalnej terapii zastępczej - 1500 mg. Konieczna jest zmiana stylu życia. Trzeba rzucić palenie, wypijać znacznie mniej alkoholu i kawy. Wskazany jest aerobik, ale nie np. długodystansowe biegi, bo te sprzyjają osteoporozie.

Bardzo ważna jest hormonalna terapia zastępcza u kobiet już w okresie premenopauzalnym, kiedy stężenie estrogenów mieści się jw normie, ale stwierdza się zmniejszenie gęstości minerału kostnego. Estrogeny podaje się różnymi sposobami w dawce 0,3-1,25 mg/dobę. Dawka estrogenów u kobiet z usuniętymi jajnikami może być wyższa. Konieczne jest wtedy stałe spożywanie wapnia w dawce dobowej 1500 mg.

Jeśli kobiety nie chcą zażywać estrogenów, trzeba podawać im witaminę D3 w dawce 400-800 j. na dobę.

Skutecznymi zamiennikami estrogenów są bifosfoniany, szczególnie zaś alendronian, który zarówno zapobiega osteoporozie, jak i leczy ją. Bifosfoniany zmniejszają utratę masy kostnej poprzez hamowanie aktywności komórek kościogubnych (osteoklastów).

Duże nadzieje wiąże się z raloksifenem, który jest selektywnym modulatorem receptorów estrogenowych. Nie jest on tak skuteczny jak alendronian. Bifosfoniany korzystnie działają u chorych wymagających szybkiego hamowania procesów resorpcji kostnej.

U kobiet, które przestały miesiączkować przed co najmniej 5 laty - warto podawać kalcytoninę łososiową (w postaci sprayu do nosa). Po 2 latach leczenia odnotowuje się poprawę gęstości minerału kostnego. Nie wszędzie jednak kalcytonina jest uznanym lekiem leczącym osteoporozę.

Lekiem, który stymuluje kościotworzenie, jest fluorek sodu. Zanim się go jednak zastosuje, musi dojść do normalizacji (stabilizacji) przebudowy kostnej. Fluorek sodu zwiększa masę kostną i zmniejsza wskaźnik złamań. Warto zwrócić uwagę, że lekarze europejscy zalecają wczesne podawnie fluorku sodu, podczas gdy lekarze amerykańscy są znacznie bardziej wstrzemięźliwi w stosowaniu tego leku. Jak do tej pory amerykański Urząd Federalny ds. Żywności i Leków nie zatwierdził fluorku sodu jako terapeutyku do leczenia osteoporozy.

Uwaga końcowa

Społeczeństwa postindustrialne starzeją się, wzrasta odsetek ludzi w wieku powyżej 75. roku życia. Złamania kości szyjki udowej w wyniku osteoporozy zaczynają być postrzegane w wymiarze socjoekonomicznym. Każde złamanie szyjki zwiększa zapotrzebowanie na świadczenia specjalne o 50%. Rosną koszty opieki medycznej. Postuluje się więc wczesną i dostepną diagnostykę, wczesne leczenie i wczesne rozpoczęcie rehabilitacji. Spełnienie tych postulatów może zmniejszyć konsekwencje społeczne i gospodarcze osteoporozy.

Osteoporoza
artykuł lek. med. Ryszarda Feldmana, ordynatora III Oddziału Chorób Wewnętrznych w Szpitalu Praskim p. w. Przemienienia Pańskiego w Warszawie, napisany w styczniu 2000 dla serwisu RES MEDICA

Osteoporoza jest niejednolitym schorzeniem, którego istotą jest postępujacy ubytek masy kostnej i dezorganizacja struktury przestrzennej kości (tzw. mikroarchitektury szkieletu kostnego), czego konsekwencją mogą być złamania kości.

Osteoporoza staje się chorobą coraz bardziej rozpowszechnioną. Epidemiolodzy szacują, iż wśród kobiet 50-letnich osteoporoza występuje w 16-18 %. Zgodnie z kryteriami rozpoznawania schorzenia przyjętymi przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) 30% kobiet po menopauzie można kwalifikować do grupy osteoporozy. Według bardziej wyostrzonych kryteriów znanej na świecie instytucji pod nazwą National Osteoporosis Foundation (NOF), nastawiającej się na jak najwcześniejsze wykrywanie choroby po to, by jej rozwój odpowiednio wcześnie hamować, do grupy osteoporozy można zaliczyć aż 45 % kobiet po menopauzie.

Obrót kostny

Kość jest, wbrew potocznemu mniemaniu, bardzo aktywną tkanką. Przez cały okres życia organizmu zachodzą w niej jednoczećnie procesy uszkadzania, odnowy i naprawy. Mówimy o tzw. obrocie kostnym. Uszkodzenia są nieuchronne i wynikają z kumulacji mikrourazów. Kość, jak każdy inny materiał, podlega zjawisku zmęczenia. Dzięki jednak dużej aktywności komórek kostnych (osteoblastów - komórek odnowy, i osteoklastów - komórek "kościogubnych") uszkodzona "stara kość" jest wymieniana na "nową kość", oczywiście z zachowaniem jej skomplikowanej wewnętrznej mikroarchitektury. Remodelowanie (ang. remodelling) kości to proces odmładzania kości i formowania jej kształtów zgodnie z genetycznym programem. Warto wiedzieć, że w ciągu roku dochodzi do wymiany 2-10 % masy kostnej. U jednych osób "obrót kostny" jest szybki, u innych trwa leniwie.

Przebudowa kości trwa przez całe życie. W okresie dzieciństwa i wczesnej młodości dominuje proces budowy nad resorpcją (utratą) kości, tak że ok. 30. roku życia człowiek osiąga tzw. szczytową masę kostną. Jest ona genetycznie uwarunkowana. W okresie późniejszym, zwłaszcza po 45. roku życia u kobiet, w przebudowie ich kości ("obrocie kostnym") zaczyna przeważać resorpcja nad syntezą. Masa i gęstość kości powoli, ale nieustannie maleją. W warunkach fizjologii roczna utrata masy kostnej wynosi ok. 1%. Na dwa lata przed menopauzą zaczyna się u kobiet przyśpieszona faza utraty masy kostnej i trwa ona ok. 10 lat. Wtedy co rok kobieta traci ok. 2 % masy kostnej. Mężczyźni są znacznie mniej podatni na osteoporozę. To schorzenie staje się dla nich problemem w późniejszym okresie życia, tj. po 70. roku.

Przyczyny rozwoju osteoporozy

Od dawna wiadomo, że osteoporoza ma uwarunkowania genetyczne. Odszukanie genów odpowiedzialnych za osteoporozę jest bardzo trudne. Prawdopodobnie jednak zaliczyć do nich trzeba gen sterujący syntezą receptora witaminy D, receptora estrogenowego, geny kolagenu typu 1, gen kolagenazy.

Łatwo zauważyć rodzinne występowanie osteoporozy. Prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy u kobiety, dziedziczącej po matce wysoki wzrost (powyżej 173 cm), drobną kość, jasną skórę - jest duże. Szczupła budowa ciała sprzyja osteoporozie. Na wielkość szczytowej masy kostnej wpływają także liczne czynniki pozagenetyczne, do których należy dieta (szczególnie uboga w białko i wapń, witaminę D, albo bogata w sól kuchenną), wysiłek fizyczny (intensywne uprawianie sportu może mieć negatywny wpływ na cykle miesięczne u kobiet). Kobiety, które przytyły po 25. roku życia, rzadziej chorują na osteoporozę.

Picie alkoholu, palenie papierosów, a także nadmierne spożywanie kawy sprzyja utracie masy kostnej i przyczynia się do postępu zmian w kościach.

Bardzo ważną rolę w rozwoju osteoporozy odgrywają hormony. U kobiet estrogeny, u mężczyzn zaś testosteron - działają ochronnie. Ich niedobór, szczególnie występujący u kobiet w okresie postmenopauzalnym walnie przyczynia się do znaczącego postępu osteoporozy. Wpływ innych hormonów jest mniej odczuwalny, ale nadmiar tyroksyny w nadczynności tarczycy, parathormonu w nadczynności przytarczyc oraz kortyzolu w nadczynności nadnerczy także jest przyczyną istotnej utraty masy kostnej i zmniejszenia się jej gęstości. Rozpowszechnione we współczesnej medycynie stosowanie kortykosteroidów (w astmie, chorobach układowych, przewlekłych stanach zapalnych, immunosupresji, alergii, leczeniu przeciwnowotworowym) prowadzi do rozwoju tzw. steroidowej osteoporozy, zarówno u kobiet jak i mężczyzn.

Objawy osteoporozy

Choroba początkowo przebiega bezobjawowo, tzn. bez odczuwalnych fizycznie dolegliwosci, szczególnie, gdy wyjściowa masa kostna jest prawidłowa. Niekiedy tylko z toczącej się osteoporozy mogą wynikać bóle stawów i kości, zwłaszcza dotyczace obręczy biodrowej, występujące u kobiet w wieku okołomenopauzalnym i najczęściej przypisywane tzw. zmianom zwyrodnieniowym. Charakterystyczne jest obniżanie się wzrostu, spowodowane zmniejszaniem wymiarów trzonów kręgów. U niektórych kobiet pojawia się dość wcześnie tzw. "wdowi garb", czyli - łukowate wygięcie odcinka piersiowego kręgosłupa, nadmierna kyfoza piersiowa.

Najbardziej spektakularnymi i dramatycznymi objawami osteoporozy są złamania kości. W wieku wcześniejszym złamaniom ulegają kości przedramienia, w późniejszym - trzony kregów, szczególnie jednak - szyjki kości udowych. Te ostatnie złamania są szczególnie niebezpieczne, ponieważ są przyczyną niekiedy trwałego, ciężkiego kalectwa, unieruchomienia chorych w łóżku. Ocenia się, że śmiertelność wewnątrzszpitalna z powodu złamania szyjki kości udowej w krajach cywilizowanych wynosi do 10 %. Szczególnie źle rokują złamania u ludzi w wieku powyżej 85. roku życia. Większość zgonów związana jest z nasileniem chorób układu krążenia i zakażeń.

Diagnostyka

Osteoporozę rozpoznaje się za pomocą technik ilościowego pomiaru parametru oznaczanego skrótem BMD (ang. bone mineral density, tzn. gęstość mineralna kości albo gęstość minerału kostnego). Służy do tego tzw. densytometria DEXA (dwufotonowa absorpcjomeria rentgenowska), która umożliwia pomiar gęstości kości w kręgosłupie i kości udowej. Za pomocą tej techniki bada się także nadgarstek lub kość piętową, ale wyniki tych badań mają mniejsze znaczenie w rokowaniu. Za pomocą DEXA uzyskuje się dwuwymiarowy obraz kości. Wyniki BMD podawane są w g/cm2. Gdy wartość BMD jest statystycznie znamiennie niższa od średniej masy szczytowej mówimy o osteopenii, a następnie - o osteoporozie, gdy kość oprócz gęstości traci także strukturę wewnętrznego utkania.

Należy jednak pamiętać, że parametr BMD nie w pełni odzwierciedla zakres zmian toczących się wewnątrz kości. Do innych technik stosowanych do oceny zaawansowania osteoporozy należą: ilościowa ultrasonografia, absorpcjometria radiograficzna, ilościowa tomografia komputerowa. Bardzo popularne jest badanie ultrasonograficzne. Szczególnie obiektywnym badaniem jest ilościowa tomografia komputerowa, która podaje rzeczywistą gęstość minerału kostnego.

Badania densytometryczne służą nie tylko ocenie stanu kości w momencie ich przeprowadzania, ale dają możliwości prognozowania postępu choroby oraz pozwalają zweryfikować skuteczność leczenia.

Profilaktyka i leczenie

Najważniejsza jest profilaktyka. Kobiety - szczególnie z rodzin, w których występowała osteoporoza - powinny spożywać dużą ilość wapnia, tj. dziennie 1000 mg w diecie, a jeśli nie stosują hormonalnej terapii zastępczej - 1500 mg. Konieczna jest zmiana stylu życia. Trzeba rzucić palenie, wypijać znacznie mniej alkoholu i kawy. Wskazany jest aerobik, ale nie np. długodystansowe biegi, bo te sprzyjają osteoporozie.

Bardzo ważna jest hormonalna terapia zastępcza u kobiet już w okresie premenopauzalnym, kiedy stężenie estrogenów mieści się jw normie, ale stwierdza się zmniejszenie gęstości minerału kostnego. Estrogeny podaje się różnymi sposobami w dawce 0,3-1,25 mg/dobę. Dawka estrogenów u kobiet z usuniętymi jajnikami może być wyższa. Konieczne jest wtedy stałe spożywanie wapnia w dawce dobowej 1500 mg.

Jeśli kobiety nie chcą zażywać estrogenów, trzeba podawać im witaminę D3 w dawce 400-800 j. na dobę.

Skutecznymi zamiennikami estrogenów są bifosfoniany, szczególnie zaś alendronian, który zarówno zapobiega osteoporozie, jak i leczy ją. Bifosfoniany zmniejszają utratę masy kostnej poprzez hamowanie aktywności komórek kościogubnych (osteoklastów).

Duże nadzieje wiąże się z raloksifenem, który jest selektywnym modulatorem receptorów estrogenowych. Nie jest on tak skuteczny jak alendronian. Bifosfoniany korzystnie działają u chorych wymagających szybkiego hamowania procesów resorpcji kostnej.

U kobiet, które przestały miesiączkować przed co najmniej 5 laty - warto podawać kalcytoninę łososiową (w postaci sprayu do nosa). Po 2 latach leczenia odnotowuje się poprawę gęstości minerału kostnego. Nie wszędzie jednak kalcytonina jest uznanym lekiem leczącym osteoporozę.

Lekiem, który stymuluje kościotworzenie, jest fluorek sodu. Zanim się go jednak zastosuje, musi dojść do normalizacji (stabilizacji) przebudowy kostnej. Fluorek sodu zwiększa masę kostną i zmniejsza wskaźnik złamań. Warto zwrócić uwagę, że lekarze europejscy zalecają wczesne podawnie fluorku sodu, podczas gdy lekarze amerykańscy są znacznie bardziej wstrzemięźliwi w stosowaniu tego leku. Jak do tej pory amerykański Urząd Federalny ds. Żywności i Leków nie zatwierdził fluorku sodu jako terapeutyku do leczenia osteoporozy.

Uwaga końcowa

Społeczeństwa postindustrialne starzeją się, wzrasta odsetek ludzi w wieku powyżej 75. roku życia. Złamania kości szyjki udowej w wyniku osteoporozy zaczynają być postrzegane w wymiarze socjoekonomicznym. Każde złamanie szyjki zwiększa zapotrzebowanie na świadczenia specjalne o 50%. Rosną koszty opieki medycznej. Postuluje się więc wczesną i dostepną diagnostykę, wczesne leczenie i wczesne rozpoczęcie rehabilitacji. Spełnienie tych postulatów może zmniejszyć konsekwencje społeczne i gospodarcze osteoporozy.

Jak rozpoznać osteoporozę?

Złamania kości - najgroźniejsze następstwo osteoporozy

Leczenie osteoporozy

Styl życia a wytrzymałość kości

Dieta buduje kości

Osteoporoza jest chorobą polegającą na postępującym ubytku masy kostnej i dezorganizacji mikroarchitektury szkieletu kostnego, tzn. struktury przestrzennej kości. Do pewnego stopnia ubytek ten u ludzi dorosłych jest zjawiskiem fizjologicznym, ponieważ po osiągnięciu (ok. 30. roku życia) tzw. szczytowej masy kostnej procesy resorpcji (utraty kości) zaczynają przeważać nad procesami syntezy (odbudowywania tkanki kostnej). Jednak ok. 50. roku życia rozpoczyna się, zwłaszcza u kobiet (z powodu istotnych zmian hormonalnych), faza przyspieszonej utraty masy kostnej. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia do grupy osteoporozy można kwalifikować aż 30% kobiet po menopauzie. Osteoporoza jest chorobą podstępną i początkowo przebiega na ogół bezobjawowo. W późniejszej fazie najbardziej spektakularnymi i dramatycznymi objawami osteoporozy są złamania kości, w tym niebezpieczne złamania szyjki kości udowej. W osteoporozie kluczowe znaczenie ma profilaktyka. Konieczna jest dieta bogata w wapń oraz ruch i odpowiednie świczenia fizyczne. Nie należy palić papierosów. Istotne jest wczesne rozpoznanie choroby oraz wczesne rozpoczęcie leczenia i rehabilitacji. W leczeniu osteoporozy u kobiet po menopauzie bardzo ważna jest hormonalna terapia zastępcza. Jeśli chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj artykuł zamieszczony poniżej.											AIDS Alergia Antybiotyki Antykoncepcja Astma Choroba Alzheimera Choroba Parkinsona Choroba wieńcowa Choroby serca Cukrzyca Hormony Indeks chorób Leki Medycyna alternatywna Menopauza Migrena Nadciśnienie Nadwaga i otyłość Nerwice Nowotwory Osteoporoza Reumatyzm Seks Stwardnienie rozsiane Witaminy Zatrucia ostre Zawał serca Zdrowie kobiety Zdrowie psychiczne Żywienie i diety
Osteoporoza jest chorobą polegającą na postępującym ubytku masy kostnej i dezorganizacji mikroarchitektury szkieletu kostnego, tzn. struktury przestrzennej kości. Do pewnego stopnia ubytek ten u ludzi dorosłych jest zjawiskiem fizjologicznym, ponieważ po osiągnięciu (ok. 30. roku życia) tzw. szczytowej masy kostnej procesy resorpcji (utraty kości) zaczynają przeważać nad procesami syntezy (odbudowywania tkanki kostnej). Jednak ok. 50. roku życia rozpoczyna się, zwłaszcza u kobiet (z powodu istotnych zmian hormonalnych), faza przyspieszonej utraty masy kostnej. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia do grupy osteoporozy można kwalifikować aż 30% kobiet po menopauzie. Osteoporoza jest chorobą podstępną i początkowo przebiega na ogół bezobjawowo. W późniejszej fazie najbardziej spektakularnymi i dramatycznymi objawami osteoporozy są złamania kości, w tym niebezpieczne złamania szyjki kości udowej. W osteoporozie kluczowe znaczenie ma profilaktyka. Konieczna jest dieta bogata w wapń oraz ruch i odpowiednie świczenia fizyczne. Nie należy palić papierosów. Istotne jest wczesne rozpoznanie choroby oraz wczesne rozpoczęcie leczenia i rehabilitacji. W leczeniu osteoporozy u kobiet po menopauzie bardzo ważna jest hormonalna terapia zastępcza. Jeśli chcesz wiedzieć więcej, przeczytaj artykuł zamieszczony poniżej.											AIDS Alergia Antybiotyki Antykoncepcja Astma Choroba Alzheimera Choroba Parkinsona Choroba wieńcowa Choroby serca Cukrzyca Hormony Indeks chorób Leki Medycyna alternatywna Menopauza Migrena Nadciśnienie Nadwaga i otyłość Nerwice Nowotwory Osteoporoza Reumatyzm Seks Stwardnienie rozsiane Witaminy Zatrucia ostre Zawał serca Zdrowie kobiety Zdrowie psychiczne Żywienie i diety
Osteoporoza
złodziej kości
Osteoporoza określona jest mianem „cichego złodzieja kości”. Proces chorobowy polega na powolnym odwapnianiu się tkanki kostnej i może bardzo długo przebiegać nie powodując żadnych dolegliwości. Często pierwszym objawem zaawansowania osteoporozy jest złamanie towarzyszące banalnemu upadkowi. Wtedy dowiadujemy się, że przyczyną złamania jest choroba szkieletu kostnego charakteryzująca się zanikiem masy kostnej oraz uszkodzeniami architektury kości prowadząca do osłabienia konstrukcji kości i ich zwiększonej łamliwości.
Kości są tkanką, która nigdy nie jest „z siebie zadowolona” i w ciągu całego życia człowieka próbuje dostosować swoją wielkość, kształt i strukturę wewnętrzną do zmieniających się obciążeń i funkcji fizycznych ciała. Zmiany te odbywają się przez ciągłą przebudowę, podczas której następuje cząstkowe usuwanie starej kości, i tworzenie w tym miejscu nowej tkanki kostnej, zazwyczaj o innej strukturze. U osób dorosłych w ciągu roku ulega takiej normalnej fizjologicznej przebudowie 8 proc. szkieletu, co oznacza, że statystycznie każdy jego rejon zostaje odnowiony co 12 lat. Jednym z najważniejszych, a być może najistotniejszym czynnikiem wpływającym na poprawność fizjologicznej przebudowy kośćca jest jego właściwe obciążanie mechaniczne. U osób, które z powodu przewlekłej choroby były przez pół roku skazane na leżenie w łóżku, następowało zmniejszenie masy kostnej o 25-45 proc. Gwałtowny ubytek kości występuje u kosmonautów w czasie długotrwałego lotu kosmicznego. Aby utrzymać aktywność procesów kościotwórczych niezbędne jest pulsacyjne obciążanie kości. Okazało się, że szczególnie korzystnie działają bodźce o częstości 1-10 Hz, typowe dla spaceru lub biegu. Wskutek starzenia się, które powoduje m.in. obniżenie poziomu niektórych hormonów, zaburzenia metabolizmu i procesów wchłaniania substancji budulcowych, zmniejszenie ruchliwości fizycznej - nasila się utrata masy kostnej. Kości stają się wskutek tego kruche, podatne na złamania. Tego procesu, prowadzącego do choroby zwanej osteoporozą, nie da się całkowicie zatrzymać. Można go jednak spowolnić dzięki odpowiedniemu postępowaniu - właściwa dieta, ruch, eliminacja czynników ryzyka, takich jak alkohol, mocna kawa, papierosy - oraz stosowaniu odpowiednio dobranych witamin, mikroelementów i leków.
Osteoporoza
jest jednym ze schorzeń, które można postrzegać jako cenę za postęp cywilizacyjny. Im dłużej i im wygodniej żyjemy, tym bardziej z upływem lat nasze kości zagrożone są podstępnymi zmianami prowadzącymi do złamań przy błahych urazach. Współczesny człowiek nie zawsze nadąża za rozwojem cywilizacji. Nasza praca wymaga coraz mniej wysiłku fizycznego, dystanse kurczą się dzięki nowym środkom transportu, telewizja i komputery zniewalają zalewem informacji i rozrywkami zastępującymi wyobraźnię, w sklepach spożywczych wzrasta ilość smakowitych produktów, zaś dzięki postępowi medycyny mamy szansę żyć dłużej i dłużej korzystać z dobrodziejstw cywilizacji. Jednym z ubocznych i niedocenianych jest fakt, że wzrasta wśród nas ilość osób chorych na osteoporozę.
Osteoporoza jest cieniem towarzyszącym rozwojowi cywilizacji
Osteoporoza i jej następstwa należą do grupy najpoważniejszych i najkosztowniejszych w leczeniu problemów zdrowotnych świata. Złamania kości charakterystyczne dla wieku podeszłego - następstwo osteoporozy są stanem bardzo groźnym. 25-30 % osób starszych ze złamaniami bliższego końca kości udowej umiera przed upływem roku od złamania. Wśród tych, które przeżyją co druga osoba zapada na ciężkie inwalidztwo wymagające stałej opieki. W krajach wysoko rozwiniętych co czwarta kobieta powyżej 65 roku życia ma zaawansowaną osteoporozę wymagającą intensywnego leczenia. Dane szacunkowe wskazują, że w Polsce żyje 3 do 5 milionów osób o podwyższonym ryzyku złamań spowodowanym odwapnieniem kości.
Co to jest osteoporoza?
Opierając się na definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) można przyjąć, że osteoporoza to układowa metaboliczna choroba szkieletu charakteryzująca się zanikiem masy kostnej, uszkodzeniami architektury kości prowadząca do zwiększonej łamliwości. Osteoporoza bywa określona mianem „cichego złodzieja kości”. Proces powolnego odwapniania tkanki kostnej potrafi nie dawać żadnych dolegliwości. Często pierwszym objawem zaawansowania procesu jest złamanie towarzyszące banalnemu upadkowi. Elementarna wiedza o osteoporozie pozwala identyfikować, a niekiedy i eliminować czynniki ryzyka choroby.
Jak funkcjonuje kość?
Każda kość zbudowana jest z istoty zbitej i istoty gąbczastej. Istota zbita przypominająca litą masę tworzy zwykle zewnętrzną formę kości, tak zwaną korówkę. Wnętrze kości wypełniają istota gąbczasta wyglądająca jak porowaty pumeks. Otwory w kości gąbczastej są zajęte przez tkankę tłuszczową bądź szpik kostny odpowiedzialny za produkcję krwinek. Długie kości mają budowę rurowatą, co zapewnia im maksymalną wytrzymałość mechaniczną przy minimalnym wykorzystaniu budulca. Badania pod mikroskopem pozwalają wykryć, ze zarówno kość zbita jak i gąbczasta zbudowane są z beleczek. Przebieg beleczek odpowiada największym obciążeniom mechanicznym oddziałującym na kość. Jeszcze mocniejsze powiększenie wykrywa, że beleczki zbudowane są z kryształów uwodnionego fosforanu wapnia zwanego hydroksyapatytem. Prócz elementów mineralnych w skład kości wchodzą białka budulcowe i wyspecjalizowane komórki. Kości budujące nasz szkielet tylko z pozoru są niewzruszonym rusztowaniem organizmu. W rzeczywistości kość jest precyzyjnie działającym i bardzo aktywnym układem, który poza rolą mechaniczną spełnia funkcję magazynu substancji mineralnych. W obrębie kości znajduje się 90 % wapnia wchodzącego w skład ustroju. Komórki zlokalizowane w tkance kostnej wrażliwe są na bodźce hormonalne i biochemiczne i zdolne są do gospodarowania zmagazynowanymi w kościach zasobami mineralnymi w zależności od potrzeb ustroju. Kość podlega ciągłej przebudowie, polegającej na nieprzerwanej wymianie starej tkanki kostnej na nową. Zmineralizowana kość jest „nadgryzana” przez komórki kościogubne zwane osteoklastami. W wyniku działania osteoklastów powstają w kości jamy wypełniane następnie nową tkanką ulegającą uwapnieniu. Proces ten odbywa się dzięki komórkom kościotwórczym, czyli osteoblastom. Zarówno osteoblasty jak i osteoklasty podlegają regulacji przez rozmaite hormony. Warto wspomnieć, że jednym z najsilniejszych hamulców powstrzymujących osteoklasty przed niszczeniem kości jest prawidłowy poziom estrogenów - żeńskich hormonów płciowych. Przeciętnie w ciągu roku przemianie ulega 5-10 % całej tkanki kostnej organizmu. Można zakładać, że szkielet człowieka podlega odnowieniu co 10 lat. Aktywność metaboliczna kości ma wpływ na wzrost, nabywanie odporności mechanicznej przez kość, procesy przebudowy po złamaniach, a także dostosowanie struktury kości do obciążeń. Niestety nie zawsze procesy likwidacji i odbudowy kości przebiegają w ścisłej równowadze. W drugiej połowie naszego życia tempo procesów kościogubnych jest wyższe niż tworzenie nowej kości. Postępujący proces odwapnienia sprawia, że pod mikroskopem kość upodabnia się do sita o coraz większych oczkach. Warto wspomnieć, że określenie „osteoporoza” pochodzi od greckich wyrazów ”osteon” - kość i „poros” - otwór. Kość zdrowa Kość chora Jak mówi definicja osteoporoza polega nie tylko na zmniejszeniu zawartości wapnia w kościach, ale również na zaburzeniach architektury. W miarę rozwoju choroby beleczki kostne szczupleją (to zjawisko w idealnych warunkach jest całkowicie odwracalne). Dochodzi również do przerywania ciągłości beleczek. Nawet najlepiej prowadzone leczenie osteoporozy nie prowadzi do odtworzenia raz przerwanej wskutek procesu chorobowego beleczki kostnej.
Co wpływa na proces utraty kości?
Proces osteoporozy zależy do licznych zjawisk fizjologicznych i związanych z wpływem środowiska zewnętrznego. Niektóre z nich zależą od naszego zachowania, na inne nie mamy wpływu. Oto lista czynników najczęściej kojarzonych z rozwojem osteoporozy: wiek i płeć budowa i masa ciała czynniki genetyczne menopauza, zaburzenia miesiączkowania tryb życia dieta palenie papierosów ekspozycja na światło słoneczne zanieczyszczenie środowiska choroby prowadzące do utraty masy kostnej niektóre leki
Wiek powyżej 65 lat i płeć żeńska
Dzieciństwo i wiek młodzieńczy ( do 20 roku życia) to okres kiedy w trakcie rozwoju zwiększa się zawartość wapnia w kości. Między 20 a 40 rokiem życia kość uzyskuje szczytową gęstość - najwyższą zawartość wapnia notowaną w ciągu życia. Po tym okresie proces usuwania wapnia z kości zaczyna przeważać nad odbudową zasobów mineralnych. Zjawisko to przebiega z większą szybkością u kobiet, które przestały miesiączkować. Oblicza się, że podczas całego życia kobieta traci 35 % masy kości zbitej i połowę kości gąbczastej. Kobiety stanowią 90 % pacjentów z wykrytą osteoporozą. Najważniejsze czynniki tłumaczące większą podatność kobiet na osteoporozę to niewydolność gruczołów płciowych w fazie przekwitania i delikatniejsza niż u mężczyzn budowa ciała.
Wątła budowa i niska masa ciała
Prawdopodobieństwo rozwinięcia się osteoporozy w wieku podeszłym zależy od szczytowej masy kostnej. Wartość tę osiąganą między 20 a 40 rokiem życia można uważać za zapas wapnia z jakim stajemy wobec nieuchronnego procesu ubożenia mineralnego kości związanego z wiekiem i innymi uwarunkowaniami. Osoby cechujące się szczupłą budową, oraz te, które w dzieciństwie chorowały, były niedożywione mają mniejszy wapniowy margines bezpieczeństwa, toteż w trakcie rozwoju choroby szybciej osiągają stan odwapnienia grożący złamaniami. Szczytowa masa kostna zależy nie tylko od typu budowy ciała, ale i od aktywności fizycznej w młodości, uwarunkowań dziedzicznych. U kobiet otyłych w okresie po przekwitaniu tkanka tłuszczowa jest miejscem przemiany hormonów płciowych, przez spełnia rolę ochronną przed rozwojem osteoporozy. Problemem może być natomiast zachowanie odpowiedniej aktywności fizycznej, co również chroni przed odwapnieniem kości. tryb życia
Czynniki genetyczne i etniczne
Obserwacje epidemiologiczne wykazują, że tendencja do osteoporozy jest związana z przynależnością rasową oraz ze skłonnościami rodzinnymi. Tendencje do bardziej nasilonego procesu odwapnienia kości mają osoby o delikatnej budowie ciała, jasnej karnacji skóry, a także te, w rodzinie których stwierdzono osteoporozę. Ryzyko osteoporozy oceniane jest wyżej, jeśli po 40 roku życia doszło do złamania na skutek niewielkiego urazu, bądź, jeśli u matki wystąpiło złamanie szyjki kości udowej. Największa szczytowa masa kostna występuje u przedstawicieli rasy czarnej. Zjawisko to zaobserwowano w populacji zamieszkującej Stany Zjednoczone. Rasa czarna wydaje się być szczególnie chroniona przed osteoporozą. Stwierdzono, że niektóre ludy Afryki (np. przedstawiciele plemienia Bantu), mimo, że mają szczytową masę kostna niższą niż biali mieszkańcy tych samych regionów, niezwykle rzadko doznają złamań typowych dla osteoporozy. Grupą etniczną najbardziej narażoną na odwapnienie kości jest rasa żółta, np. Japończycy. Przedstawiciele rasy kaukaskiej, czyli białej znajdują się w grupie znacznego, choć mniejszego niż u rasy żółtej, zagrożenia osteoporozą.
Menopauza, zaburzenia miesiączkowania
Można się spodziewać, że u kobiety regularnie miesiączkującej stężenie estrogenów - hormonów produkowanych przez jajniki - jest prawidłowe. Estrogeny ogrywają rolę nie tylko w regulacji cyklu płciowego. Wpływają również na układ krążenia, trawienny, opóźniają powstawanie zmian otępiennych, Estrogeny stanowią niezwykle silny czynnik hamujący aktywność komórek kościogubnych. Problem u pań rozpoczyna się po przekwitaniu, kiedy w organizmie zaczyna brakować estrogenów i osteoklasty podejmują niekontrolowaną akcję usuwania wapnia z kości. Największe ryzyko osteoporozy występuje u kobiet, które przestały miesiączkować przed 45 rokiem życia, a zwłaszcza, gdy ustanie funkcji gruczołów płciowych było skutkiem operacji w obrębie narządów rodnych. Około 70 % kobiet po menopauzie traci rocznie 1 - 2 % masy kostnej. Reszta, czyli około 30% traci wapń z kości nawet 5-ciokrotnie szybciej.
Mało ruchliwy tryb życia
Odpowiednia aktywność ruchowa jest jednym z warunków utrzymania prawidłowego uwapnienia kości. Struktura mineralna kości ma zdolność dostosowywania się do przenoszenia obciążeń. Dowodem na to zjawisko jest kierunek przebiegu beleczek kostnych w obrębie najsilniej narażonych na zgniatanie elementów szkieletu - w kręgach, w bliższych nasadach kości udowej, czy w kościach piętowych. Nacisk mechaniczny jest źródłem potencjałów piezoelektrycznych odbieranych przez kość jako sygnał w którym kierunku mają być odkładane kryształy hydroksyapatytowe wzmacniające konstrukcję kości. Niedobór ruchu, a zwłaszcza osiowych obciążeń kości nie tylko redukuje ogólną wydolność fizyczną, jest powodem spadku masy mięśniowej, ale również prowadzi do zmniejszenia odporności mechanicznej kości poprzez słabsze uwapnienia i gorsze dostosowanie mikrostruktury. Osteoporozę związaną z niedoborem ruchu najwyraźniej widać u osób przewlekle unieruchomionych w łóżku. Leżenie bez ruchu powoduje dobową utratę około 0,2% masy kostnej. Odwapnienie można stwierdzić również w kończynach, które były oszczędzane z powodu choroby lub długotrwałego unieruchomienia. Zanik kości związany z brakiem obciążania staje się coraz częściej udziałem osób zdrowych przyzwyczajonych do siedzącego trybu życia. Aktywność fizyczna jest jednym z zaleceń kierowanych do osób starszych jako profilaktyka nie tylko osteoporozy, ale i schorzeń układu krążeniowego czy oddechowego. Ruch jednak ruchowi nie jest równy. Należy zdawać sobie sprawę, że aktywność w postaci jazdy na rowerze czy pływania, jakkolwiek świetnie rozwija mięśnie i korzystnie wpływa na serce, nie powoduje osiowych obciążeń układu szkieletowego i nie zapobiega osteoporozie. Osoby starsze nie powinny zapominać o codziennych długich przechadzkach.
Dieta
Współczesny jadłospis nie zawsze odpowiada wymogom zdrowotnym. W zapobieganiu osteoporozie niezbędne jest zaopatrzenie organizmu w materiały do budowy kości, z których najważniejsze to wapń i białko. Konieczne jest również spożywanie witaminy C, witamin z grupy B oraz niezbędnej w przemianach wapnia witaminy D. W rozwoju osteoporozy dieta ma znaczenie już od okresu niemowlęcego. Epizody niedożywienia w trakcie rozwoju szkieletu owocują osiągnięciem niższej niż należna szczytowej masy kostnej. Na szczególną uwagę zasługują osoby nadmiernie odchudzające się w wieku nastoletnim. Niedobory odżywcze idące w parze z niedoborem masy ciała stwarzają podwójną przeszkodę przed prawidłowym rozwojem kości. Pierwszym powodem jest niedobór wapnia, drugim - niska masa ciała będąca przyczyną niewystarczających obciążeń osiowych szkieletu, które są ważnym czynnikiem stymulującym rozwój i prawidłowe uwapnienie kości. Nadmierne odchudzanie może prowadzić również do zaburzeń miesiączkowania, które uważane są za największego sprzymierzeńca osteoporozy. Spośród całkowitego wapnia dostarczonego do organizmu wraz z posiłkami tylko 40 % podlega wchłonięciu. Czynnikiem nieodzownym do prawidłowego wchłaniania wapnia jest witamina D. Przynajmniej część prekursora witaminy D produkowana jest przez bakterie zamieszkujące przewód pokarmowy człowieka. Metabolizm witaminy D zależy od prawidłowej funkcji wątroby, nerek, a także dostatecznej ekspozycji na światło słoneczne. W skórze pod wpływem promieniowania ultrafioletowego następuje proces przemiany jednego z prekursorów w aktywną formę witaminy D. We wchłanianiu wapnia rolę odgrywa również właściwe spożycie magnezu i cynku. Na rozwój osteoporozy może mieć wpływ konsumpcja dużych ilości kawy lub innych produktów bogatych w kofeinę. Kofeina powoduje zwiększone wydalanie wapnia z moczem. Innym „wrogiem” wapnia są fosforany stosowane jako konserwanty w przemyśle spożywczym. Zjedzenie produktu w którego skład wchodzą substancje określane są jako E 338, E339, E340, E341 i E350, będzie powodować przejściowe zaburzenia wchłaniania wapnia. Fosforany łączą się z wapniem w nierozpuszczalne sole, które nie są przyswajane przez śluzówkę jelita. Wiele uwagi poświęcono szkodliwemu wpływowi alkoholu na stopień mineralizacji kości. Alkohol spożywany w nadmiarze prowadzi do uszkodzenia komórek kościotwórczych i utrudnia przemiany witaminy D.
Palenie papierosów
Nałogowe palenie papierosów wpływa na przemiany zachodzące w kościach na wiele sposobów. U kobiet palenie powoduje zaburzenia w działaniu hormonów płciowych. Zmniejszenie produkcji estrogenów stymuluje do działania komórki kościogubne. Nałóg tytoniowy może nawet o parę lat przyspieszyć nadejście przekwitania. Palacze są zwykle szczuplejsi i lżejsi od osób niepalących, zaś niska masa ciała wiąże się z podwyższonym ryzykiem złamań osteoporotycznych. Dym papierosowy zawiera kadm - jeden z metali ciężkich, który przedostawszy się do organizmu zaburza prawidłową strukturę kości.
Niedostateczna ekspozycja na światło słoneczne
Osteoporoza jest chorobą związaną z przemianami witaminy D. Nie wystarczy spożywanie pokarmów bogatych w jej prekursory (substancje budulcowe). Do przejścia witaminy D w postać aktywną niezbędne jest przebywanie na słońcu. Z tego względu np. krzywica, popularna choroba wieku dziecięcego polegająca na niedoborze witaminy D częściej jest spotykana wśród dzieci urodzonych jesienią niż wiosną. W Europie Zachodniej notuje się zależność częstości złamań szyjki kości udowej od szerokości geograficznej. W Szwecji i Norwegii roczna zachorowalność na to powikłanie osteoporozy przekracza 400 przypadków na 10 tysięcy kobiet powyżej 50 roku życia, podczas gdy w krajach śródziemnomorskich częstość ta jest czterokrotnie niższa. Badania przeprowadzone w krajach skandynawskich dowiodły istnienia zależności gęstości mineralnej kości od pory roku. Masa kostna stwierdzana zimą okazywała się niższa o około 2,5 % od wartości wykazywanych latem.
Zanieczyszczenie środowiska
Występujące w glebie, w wodzie oraz pyłach przemysłowych metale ciężkie wchłaniają się do organizmu przez płuca i przewód pokarmowy. Do najbardziej szkodliwych należą ołów, rtęć i kadm. Powodują uszkodzenie wielu tkanek - szpiku kostnego, mózgu, wątroby i nerek. Ołów gromadzi się kościach wbudowując się w miejsce wapnia i tworząc trwałe połączenia. Efektem jest osłabienie struktury kości.
Choroby prowadzące do utraty masy kostnej
W przebiegu wielu schorzeń dochodzi do patologicznego odwapnienia kości. Powikłanie takie określa się mianem osteoporozy wtórnej. Niekiedy przyjmuje ona formę uogólnioną, a kiedy indziej prowadzi do wielomiejscowego ogniskowego odwapnienia, jak w przypadku nowotworów. Przykłady chorób powodujących osteoporozę wtórną: niewydolność gruczołów płciowych (u kobiet i u mężczyzn) nadczynność kory nadnerczy nadczynność tarczycy nadczynność przytarczyc cukrzyca jadłowstręt psychiczny szpiczak mnogi przerzuty nowotworowe do kości przebyta resekcja żołądka lub jelit alkoholizm każda choroba wymagająca unieruchomienia Odwapnienie kości, niekiedy ciężkie, bo prowadzące do złamań kompresyjnych kręgosłupa może występować w czasie ciąży. Prawdopodobną przyczyną są wahania poziomu witaminy D. Po porodzie dochodzi zazwyczaj do szybkiego powrotu prawidłowej gęstości kości.
Leki
Zły stan zdrowia może wpływać na stan kości także za pośrednictwem leków zażywanych z powodu choroby. Wiele środków farmaceutycznych posiada niepożądane działanie w postaci odwapnienia kości. Najsilniejszy efekt w postaci osteoporozy występuje po przewlekłym stosowaniu sterydów - leków hormonalnych stosowanych w między innymi w schorzeniach reumatoidalnych, które same prowadzą do odwapnienia. Niektóre produkty farmakologiczne sprzedawane bez recepty są nadużywane. Dobrym przykładem są związki glinu stosowane osłonowo w przypadku nadkwaśności żołądka. Glin wbudowuje się do kości uniemożliwiając właściwy wzrost kryształów hydoksyapatytowych. Osoby często zażywające leki osłonowe przeciw nadkwaśności powinny korzystać z preparatów, w których związki glinu zastąpione są związkami magnezu lub powstrzymać się od spożywania owoców cytrusowych. Cytryny, pomarańcze, grapefruity zawierają kwasy zwielokrotniające tempo przyswajania glinu z przewodu pokarmowego. Leki przyspieszające proces odwapniania kości: Sterydowe leki przeciwzapalne Leki przeciwzakrzepowe: heparyny Leki moczopędne: furosemid Leki stosowane w nadkwaśności żołądka zawierające glin Hormony tarczycy Leki przeciwdrgawkowe: barbiturany, fenytoina Leki przeciwnowotworowe
Czy osteoporoza może występować u mężczyzn?
Osteoporoza, chociaż rozpoznawana u mężczyzn sporadycznie jest chorobą obu płci. Mężczyźni chronieni są przez wyższą szczytowa masę kostną. Przeciętna długość życia mężczyzn jest niższa niż kobiety. Mężczyźni rzadziej więc dożywają później starości, kiedy to objawy osteoporozy widoczne są najbardziej jaskrawo. Utrata masy kostnej u mężczyzn rozpoczyna się po 40 roku życia. Chociaż nie wykazuje ona takiego natężenia co u kobiet, to jednak w trakcie całego życia mężczyzna może utracić nawet 45 % masy kości gąbczastej. Silny wpływ na tempo utraty masy kostnej u mężczyzn może mieć palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, nieprawidłowa dieta i brak aktywności fizycznej. Wszystkie wymienione czynniki ryzyka bardziej zagrażają szczupłym mężczyzn. Zjawiskiem o dużym znaczeniu w rozwoju osteoporozy u mężczyzn jest tak zwana andropauza, czyli męskie przekwitanie. Około 65 roku życia u panów ujawnia się postępująca niewydolność gruczołów płciowych. Testosteron - męski hormon płciowy wywiera działanie chroniące kość. Pierwszymi objawami niedoboru tego hormonu są zaburzenia potencji i łatwe męczenie się. Andropauza nie wywiera jednak tak silnego wpływu na przyspieszenie osteoporozy jak menopauza u kobiet.
Chociaż osteoporoza drastycznie osłabia nasze kości - to ta choroba nie boli i dlatego ma podstępny, utajony przebieg. Rozpoznaje się ją najczęściej dopiero w momencie wystąpienia złamania, po niewielkim urazie. Tymczasem są dostępne metody, dzięki którym można ją wykryć odpowiednio wcześniej i zapobiec osłabieniu kości i złamaniom. Na czym polega takie rozpoznanie?
Promienie rentgena „prześwietlają” kość...
Promienie RTG wychwytywane są przez wapń zawarty w kości. Obraz zmienionej przez osteoporozę kości jest słabiej wysycony. Kość taka wygląda jak obrysowana ołówkiem. Względnie dobrze widocznym konturom towarzyszy pusty środek. Ten „pusty środek” jest to wynikiem nasilenia zmian osteoporotycznych. (fot 1B).
Jednak rentgen to za mało do wczesnego rozpoznanie osteoporozy?
Chociaż konwencjonalne badanie rentgenowskie jest jednym z pierwszych, u osoby z dolegliwościami układu kostnego, to obecnie uważa się, że takie „prześwietlenie” nie jest wystarczająco precyzyjną metodą oceny stopnia uwapnienia tkanki kostnej. Zmiany typowe dla osteoporozy uwidaczniają się przy pomocy tej metody dopiero w zaawansowanych stadiach choroby, gdy doszło do utraty przynajmniej 30 % masy kostnej. Przekreśla to znaczenie standardowych zdjęć RTG, jako sposobu pozwalającego na wczesne wykrycie schorzenia.
Co zatem umożliwiają promienie rentgena?
Na kliszach rentgenowskich dobrze uwidaczniają się złamania - drastyczne powikłania osteoporozy. U osób starszych dobrze widoczne bywa osteoporotyczne zniekształcenie kręgosłupa pod postacią tak zwanych kręgów rybich. Na skutek zaniku beleczek kostnych w trzonach kręgów dochodzi do „wpuklania” dolnych i górnych płytek granicznych w głąb trzonów. Na zdjęciu poniżej /fot. 1 B/ widoczny jest zanik beleczek i dwuwklęsła deformacja trzonu kręgowego - wyraźnie różniąca się od kręgosłupa osoby zdrowej (fot 1A) Fot 1A       Fot 1B A - kręgosłup osoby zdrowej; B - kręgosłup „dwuwklęsły” z widocznym zanikiem beleczek.
Czy zdjęcie RTG pozwala wykryć inne choroby kości?
Badanie radiologiczne pozwala wykryć przyczyny tzw. wtórnej osteoporozy, na przykład nowotwór zwany szpiczakiem mnogim, czy przerzuty nowotworowe do kości.
Co to jest densytometria? Jak rozpoznać wczesne stadia osteoporozy?
Najlepszą dostępną metodą rozpoznania wczesnej osteoporozy jest tzw. densytometria. Jest to obecnie najbardziej popularna metoda ilościowej oceny zawartości wapnia w kości.
Na czym polega ta metoda?
Opiera się ona na pomiarze stopnia pochłaniania przez ciało fotonów emitowanych przez lampę rentgenowską. Pochłanianie wiązki fotonów w powietrzu wynosi bowiem zero, zaś rośnie wraz z wzrostem gęstości tkanki przez którą fotony przechodzą. Mniej gęste są np. mięśnie, zaś najbardziej gęste są kości, co dokładnie odmierza densytometr.
Czy obecność mięśni utrudnia pomiar gęstości masy kostnej?
Tak, ale współczesna technika medyczna znalazła na to sposób. Ponieważ kręgosłup i kość udową otacza warstwa tkanek miękkich należy do pomiarów stosować dwie wiązki fali świetlnej o różnych długościach. Różnice w przechodzeniu i pochłanianiu tych wiązek przez mięśnie i kości, po przetworzeniu przez komputer - pozwalają bardzo precyzyjnie zmierzyć gęstość kości.
Jak nazywa się tego typu metoda pomiaru gęstości kości i jak działają oparte na niej urządzenia?
Metodę tę nazywa się techniką absorpcjometrii podwójnej energii promieniowania rentgenowskiego (dual energy X-ray absorpcjometry - DEXA)
Jak działa system DEXA?
Urządzenie do densytometrii zbudowane jest z aplikatora promieniowania rentgenowskiego o dwóch ściśle wyznaczonych energiach. Precyzyjne zliczanie jednostek pochłoniętej przez ciało energii promienistej pozwala na ilościową ocenę dwóch typów tkanek. Detektor potrafi odróżnić kość od tkanki miękkiej. Podstawowym efektem badania jest uzyskanie tak zwanej powierzchniowej gęstości kostnej (wyrażanej w gramach na centymetr kwadratowy).
Czy densytometria metodą DEXA jest badaniem bezpiecznym?
Każde badanie naraża pacjenta na działanie promieniowania jonizującego, jednakże przy użyciu tej metody badanie jest absolutnie bezpieczne. Ilość promieniowania pochłoniętego przez ciało jest znikoma w porównaniu z klasycznym zdjęciem rentgenowskim, jakie nadal stosowane są np. w przypadku złamania kości, czy prześwietlenia płuc.
Jak wygląda typowy densytometr?
Urządzenia te zajmują w większości powierzchnię łóżka lub szafki i mogą znajdować się w wielu wyspecjalizowanych placówkach medycznych. Urządzenie wyposażone jest w monitor pokazujący wyniki badań. Wyniki pomiaru przenoszone są trwale na papier przy pomocy specjalnej drukarki i udostępniane pacjentom /fot2/ Fot. 2 Typowy densytometr
Jakich wyników dostarcza densytometria?
Densytometr rejestruje ilość gramów wapnia przypadającą na 1 cm kwadratowy prześwietlonej powierzchni. W wynikach densytometrii wartość ta określana jest jako - BMD - gęstość kostna, Mnożąc BMD przez powierzchnię badanego obszaru kości uzyskujemy BMC- zawartość mineralną kości.
Jaka jest norma prawidłowej zawartość wapnia w kości?
Normę zmineralizowania tkanki kostnej można przedstawić w dwojaki sposób: jako szczytową masę kostną, czyli maksymalną zawartość wapnia w kości przypadającą u 30-letniej zdrowej osoby o tej samej płci i rasie co badana osoba; jako masę kostną należną po uwzględnieniu wieku badanej osoby. Utrata masy kostnej jest związana z wiekiem. Należna masa kostna po uwzględnieniu wieku pozwoli określić, czy tempo utraty kości jest takie jak u zdrowej osoby, u której przebieg starzenia kości jest stosowny do wieku, czy też proces jest szybszy, co mogłoby sugerować osteoporozę.
Czy możemy normę zawartości wapnia w kościach przedstawić graficznie?
Tak, taki wykres graficzny pacjent otrzymuje po badaniu. Wykres ten lokalizuje pomiar „masy kostnej” pacjenta wobec normy wiekowej zaznaczonej zielonym kolorem. Norma ta - zaznaczona kolorem zielonym - obrazuje zmiany uwapnienia kości przebiegające w całej populacji wraz z wiekiem. Wartość osiągnięta przez badaną osobę -- jest umieszczona na wykresie, jako kwadracik. Na wykresie zaznaczone są również odchylenia ( tzw. standardowe) od normy, przy pomocy pasm kolorystycznych. Kolor intensywny - czerwony oznacza duże odchylenie i wysokie „ryzyko złamań”, zielony - brak osteoporozy. Kolory pomiędzy nimi - stany pośrednie. Fot. 3 Wydruk wizualny wyników otrzymywany przez pacjenta - schemat poglądowy Fot. 4 Wydruk z liczbowymi wynikami pomiaru gęstości kości (zestawienie „bone mass calculation results”)
Jak należy interpretować powyższe liczbowe wyniki badania densytometrycznego?
Wynik densytometrii jest podawany w liczbie tak zwanych odchyleń standardowych. Odchylenie standardowe (SD) to pojęcie statystyczne pozwalające określić w jakim stopniu uzyskany wynik jest odległy od należnej średniej zawartości wapnia w kościach w całej populacji. Dla pacjenta i lekarza najważniejsze w interpretacji badania densytometrycznego są wskaźniki punktowe Z i T. Wskaźnik punktowy Z (Z-score) przedstawia ile odchyleń standardowych dzieli gęstość kostną badanej osoby od wyniku statystycznej zdrowej osoby tej samej płci, rasy i - najważniejsze - wieku. Wskaźnik Z informuje badanego, jak obraz jego kości wygląda na tle kości przeciętnego rówieśnika. Wskaźnik punktowy T (T-score) określa o ile odchyleń standardowych gęstość kostna badanej osoby różni się od szczytowej, idealnej masy kostnej, którą badany mógł osiągnąć w młodości. Wskaźnik T nie bierze pod uwagę wieku badanej osoby, ściśle więc określa ryzyko złamania.
Jak ocenić zaawansowanie choroby?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) proponuje następujące densytometryczne oceny zaawansowania osteoporozy: za wynik normalny uważa się wartość gęstości mineralnej kości (BMD) oddaloną mniej niż jedno odchylenie standardowe od wartości średniej dla młodych dorosłych (T-score jest mniejszy od 1). Osteopenia, czyli umiarkowanie zmniejszona gęstość kostna to stan pomiędzy normą a osteoporozą. Osteopenię rozpoznaje się wtedy, gdy wskaźnik T-score leży pomiędzy 1 a 2,5 odchylenia standardowego. Osteoporoza, czyli stan wyrażający znaczne ryzyko złamań przy drobnych urazach występuje gdy T-score jest przekracza 2,5 odchylenia standardowego. Za osteoporozę jawną uważa się stan, w którym prócz wyniku densytometrii charakterystycznego dla osteoporozy wystąpiło jedno lub więcej złamań związanych z kruchością kości.
Kto powinien być poddany badaniu densytometrycznemu?
Zainteresowani badaniem densytometrycznym powinni być: Osoby u których na przeglądowym badaniu RTG stwierdzono cechy sugerujące osteoporozę Osoby cierpiące z powodu złamań przy nieproporcjonalnie małej sile urazu Osoby przyjmujące leki sterydowe, chore na nadczynność tarczycy, przytarczyc - narażone na osteoporozę Panie u których zaobserwowano wczesną menopauzę, brak miesiączki, deficyt estrogenów, jadłowstręt psychiczny Osoby zdrowe - kobiety w okresie menopauzy i mężczyźni po 60 roku życia
Badanie densytometryczne służy również jako kontrola efektywności leczenia.
Przeprowadzenie kontrolnej densytometrii ma sens około 12 miesięcy po rozpoczęciu leczenia. Zalecane jest wykonanie pomiaru z okolicy uprzednio poddanej badaniu. U osób nieleczonych nie ma zwykle potrzeby wykonywania badań densytometrycznych częściej niż co 2 - 3 lata (z wyjątkiem osób z w/w czynnikami ryzyka).
Jakie okolice ciała poddaje się badaniu i dlaczego?
Największą wartość kliniczną mają wyniki badania okolic narażonych na złamanie. Należą do nich: Obszar kręgosłupa lędźwiowego, bliższego końca kości udowej, gdzie niektóre zmiany sugerują ryzyko złamań. Ocena kręgosłupa lędźwiowego polega na wyliczeniu gęstości dla każdego z kręgów i wyliczenia wartości średniej. Oceniając wynik densytometrii bliższego końca kości udowej oddzielnie analizuje się szyjkę kości udowej, krętarz większy i tak zwany trójkąt Warda - okolicę, gdzie ubytki w uwapnieniu widoczne są najwcześniej. Obszar nasady kości przedramienia, który choć ma nieco mniejszą wartość diagnostyczną, to jest miejscem szczególnie narażonym na złamania. Densytometria tej okolicy jest zwykle tańsza i wydaje się przydatna w ocenie stanu uwapnienia kości u kobiet w średnim wieku po menopauzie.
Ale, uwaga!
Densytometria kręgosłupa lędźwiowego może być obarczona błędem: Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, częste zwłaszcza w wieku podeszłym mogą fałszywie zawyżać wynik badania. Densytometr nie potrafi np. odróżnić wapnia zawartego w kościach od patologicznych zwapnień cechujących proces degeneracyjny więzadeł kręgosłupa. Jednak oddzielna rejestracja wyniku dla każdego z kręgów pozwala odrzucić wynik wyraźnie korzystniejszy od pozostałych. Nie mniej, w przypadku uogólnionych zmian densytometria kręgosłupa lędźwiowego jest niemiarodajna. Podobny efekt mogą spowodować zwapnienia w aorcie (następstwo miażdżycy) lub inne nieprawidłowe złogi w obrębie jamy brzusznej)
Co powinniśmy wiedzieć o zastosowaniu tomografii komputerowej i ultrasonografii? Ilościowa tomografia komputerowa (TK)
to badanie pozwalające na wybiórczą ocenę zawartości wapnia w istocie zbitej i gąbczastej kości. Wynik przedstawia rzeczywistą mineralną gęstość kości wyrażoną w gramach na centymetr sześcienny. Przy pomocy ilościowej tomografii komputerowej można ocenić kręgosłup lędźwiowy z większą dokładnością niż stosując DEXA. Badanie jest jednak drogie i naraża pacjenta na wyższą dawkę szkodliwego promieniowania. Postęp techniki radiologicznej umożliwił ostatnio ocenę zawartości wapnia w kościach za pomocą absorpcjometrii rentgenowskiej. Wraz z pacjentem prześwietla się klin wykonany z aluminium. Stopień zaciemnienia kliszy fotograficznej przez promieniowanie przechodzące przez różne części klina porównuje się z obrazem kości, co pozwala na wyskalowanie pomiaru. Metoda oparta na cyfrowej analizie zdjęć RTG, choć tania i prosta w wykonaniu nie stanowi jeszcze konkurencji dla przedstawionych powyżej metod pomiarowych. Absorpcjometria rentgenowska nadaje się jedynie do badania zawartości mineralnej kości palców, co zmniejsza jej wartość kliniczną. Nowe możliwości przedstawia zaangażowanie do badań nad kością ultrasonografii (USG). Ta metoda obrazowania jest powszechnie przyjęta w diagnostyce tkanek miękkich - narządów jamy brzusznej, serca, gruczołu krokowego, stawów itd. Kość dla fal ultradźwiękowych stanowiła dotychczas trudną do przebycia barierę. Opracowano metodę pozwalającą na pomiar zdolności tłumienia energii niesionej z falą ultradźwiękowa i szybkości przenoszenia tej fali przez kość. Uzyskane wyniki pozwalają na ocenę nie tylko zawartości mineralnej kości, ale być może i innych parametrów wytrzymałości mechanicznej tkanki kostnej. Zwykle badana okolicą jest pięta. Jak dotychczas nie stwierdzono dostatecznej korelacji pomiędzy wynikami ultrasonografii kości a innymi pomiarami gęstości mineralnej.
Badania laboratoryjne w diagnostyce osteoporozy
W osteoporozie ważna jest ocena ogólnego stanu zdrowia, pod kątem chorób mogących wywołać odwapnienie kości. Jakich badań laboratoryjnych powinniśmy się spodziewać dla poprawnego rozpoznania tego typu zagrożeń: Każda osoba badana w kierunku osteoporozy powinna mieć wykonaną morfologię krwi obwodowej, OB i badanie ogólne moczu. Podstawowe wiadomości na temat gospodarki wapniowej przynosi badanie poziomu wapnia i enzymu zwanego fosfatazą zasadowąw surowicy oraz poziomu wapnia i kreatyniny w moczu.
Co roku wiele osób w starszym wieku łamie sobie kości w niegroźnych upadkach. Przyczyną jest osłabienie kośćca spowodowane osteoporozą, czyli dużym ubytkiem masy kostnej wywołanym przez starzenie się organizmu. Decydujący wpływ na ten ubytek ma ustanie z wiekiem wytwarzania hormonów płciowych - estrogenów u kobiet i testosteronu u mężczyzn. Deficyt hormonów hamuje fizjologiczne procesy samowzmacniania się kości, nie zatrzymuje natomiast ubytku wapnia i innych składników budulcowych, których utrata wywołuje łamliwość.
Czy jest jakaś granica wieku u kobiet i mężczyzn , od której ryzyko złamań gwałtownie wzrasta?
U kobiet jest to zwykle 50 rok życia, okres menopauzy, czyli ustania aktywności hormonalnej jajników i cyklu miesiączkowego. W tym momencie ustaje wytwarzanie estrogenów, które pobudzają tkankę kostną do wzrostu. Deficyt tych hormonów może w ciągu kilku czy kilkunastu lat spowodować utratę aż 1/3 masy kostnej. Spowodowane tym osłabienie kości zagraża złamaniem, już przy banalnym upadku, co piątej kobiecie po 60 roku życia. U mężczyzn zagrożenie złamaniami jest mniejsze, ubytek masy kostnej jest wolniejszy, rozłożony na dziesiątki lat, a złamania przed 70 rokiem życia są znacznie rzadsze, niż u kobiet.
Jakie są typowe przyczyny złamań kości i w jakich sytuacjach do nich najczęściej dochodzi?
Do złamań dochodzi najczęściej w domu - kiedy podczas sprzątania czy sięgania na górne półki wchodzimy na parapet lub stołek, potykamy się o zawinięty dywan lub wpadamy w poślizg na posadzce łazienki, albo podczas nocnej wędrówki po mieszkaniu. To właśnie takie zdarzenia, nie zaś wypadki komunikacyjne, czy nawet upadki na oblodzonych zimowych ulicach są najczęstszą przyczyną groźnych urazów.
Czy każdy upadek w wieku powyżej 60 lat grozi złamaniem?
Na szczęście tylko co setny upadek kończy się groźnym złamaniem. Ale uwaga, statystyka dowodzi, że jedną z pięciu kobiet w wieku 60-64 lat spotka upadek, który może wywołać złamanie. Warto też wiedzieć, że w grupie pań powyżej 85 roku życia, co druga osoba przyznaje się do ryzykownego upadku w ciągu ostatniego roku. A więc, ostrożność i unikanie zbędnego ryzyka w pracach domowych i pieszych wędrówkach jest bezcenną i zalecaną przez nas profilaktyką.
O czym powinni pamiętać bliscy osób starszych, zwłaszcza samotnie mieszkających?
Należy zaniepokoić się tym, że osoba bliska nie podnosi telefonu lub nie wychodzi zbyt długo z domu i złożyć jej wizytę. Niestety zdarza się, że osoby starsze mieszkające samotnie, po złamaniu nogi, czy urazie kręgosłupa nie są zdolne do samodzielnego poruszania się i czasem czekają na pomoc parę dni. Przez ten czas dochodzi do niebezpiecznego odwodnienia organizmu i pogorszenia ogólnego stanu zdrowia chorego i może utrudnić leczenie.
Jak zmniejszyć ryzyko złamania kości spowodowane przypadkowym upadkiem?
Po pierwsze trzeba uświadomić sobie, jakie schorzenia i sytuacje, które nas dotyczą szczególnie zwiększają ryzyko nieszczęśliwych upadków. A oto zestaw typowych przyczyn upadków i złamań, które powinny wzmóc naszą ostrożność i przezorność:
Na upadek, zwłaszcza w starszym wieku naraża nas każda kontuzja nogi.
W czasie rehabilitacji występuje bowiem niepewność chodu, nieumiejętność balansowania ciałem grożąca powtórzeniem się incydentu. Zwykle krótkotrwały ubytek sprawności ruchowej nie sprzyja zaadaptowaniu się do nowej sytuacji. Adaptację taką osiąga się dopiero po dłuższym czasie i można ją obserwować np. u osób z przewlekłymi chorobami nóg.
Ryzyko upadku znacznie wzrasta u osób, które opuszczają dom rzadziej niż trzy razy w tygodniu, od niedawna zmuszone są do chodzenia o lasce lub są znacznie osłabione.
Osobną przyczyną jest unieruchomienie lub czasowe ograniczenie aktywności ruchowej, np. wskutek przewlekłej choroby. Osobom takim powinna towarzyszyć asekuracja osób bliskich.
Zaburzenia równowagi, zawroty głowy, są szczególnym zagrożeniem.
Zasadniczym problemem jest bowiem upośledzenie przepływu krwi w tętnicach kręgowych zaopatrujących tylną część mózgowia i zawarte w niej ośrodki zawiadujące poczuciem równowagi. Typowe zawroty głowy charakterystycznych dla tej choroby występują między innymi w trakcie zmienienia pozycji szyi - na przykład przy spojrzeniu w górę. Zidentyfikowanie takich symptomów powinno nas skłonić do wizyty u lekarza ortopedy.
Niebezpieczne są tak zwane ortostatyczne spadki ciśnienia:
Pojawiają się one, gdy wstajemy z pozycji leżącej bądź siedzącej, układ krążenia nie nadąża wyrównać ciśnienia krwi w naczyniach mózgowych. Zaburzenie takie zdarza się czasem u zdrowych, młodych osób. Odczuwamy je jako zawrót głowy i mroczki przed oczami towarzyszące gwałtownej zmianie pozycji ciała, zwłaszcza w upalny dzień. U niektórych osób ze schorzeniami serca lub zaawansowaną miażdżycą, czy przyjmujących niektóre leki reakcje ortostatyczne są bardzo nasilone.
Ryzyko upadków jest duże u osób w stanie depresji, cierpiących na zaburzenia orientacji, upośledzenie umysłowe, a także u pacjentów przyjmujących duże dawki leków uspokajających lub pobudzających.
Przykładowo osłabienie wzroku o 20 % podwaja ryzyko upadku zwłaszcza w nieznanym terenie lub niedostatecznie oświetlonym pomieszczeniu.
Pora roku
więcej złamań bliższej nasady kości udowej notuje się zimą. Warunki zimowe, zwłaszcza w okolicach gdzie zimowy dzień jest krótki, sprzyjają sezonowemu obniżeniu uwapnienia kości, jak również gorszej koordynacji nerwowo-mięśniowej.
Do złamań typowych dla osteoporozy zaliczamy:
złamania bliższej nasady kości udowej złamania kompresyjne kręgosłupa złamania dalszych nasad kości przedramienia Staw biodrowy jest największym stawem naszego ciała. Tworzy go panewka zbudowana z kości miednicy i głowa kości udowej. Głowa łączy się z trzonem kości udowej za pośrednictwem szyjki i masywu kostnego, do którego przyczepiają się mięśnie stabilizujące staw określanego mianem okolicy krętarzowej. Najczęstsze złamania bliższego końca kości udowej dotyczą jej szyjki i najbliższej okolicy.
Co należy wiedzieć o złamaniu kości udowej w obrębie biodra
Chociaż pod wpływem osteoporozy cały nasz kościec ulega osłabieniu - to niektóre z kości są szczególnie tym dotknięte. Dotyczy to zwłaszcza szyjki kości udowej. Ryzyko złamań w tym miejscu jest szczególnie wysokie, gdyż występują tutaj jedne z największych obciążeń mechanicznych, zaś beleczkowa struktura kości jest tą która degeneruje się i słabnie najszybciej.
Złamania bliższej nasady kości udowej
Jeśli po upadku występuje silny ból okolicy biodra, niemożność wstania i ból przy próbie ruchów w biodrze jest wysoce prawdopodobne, że doszło do złamania w obrębie tzw. bliższego końca kości udowej. Ból nasila się przy próbie ruchów, do złagodzenia dochodzi przy rozluźnieniu mięśni. Poszkodowana kończyna jest zwykle zgięta w biodrze, ze stopą skręconą na zewnątrz. W przypadku przemieszczenia odłamów można czasem zauważyć skrócenie kończyny.
Jak się powinno postępować po upadku osoby w starszym wieku i odniesionym przez nią bolesnym urazie biodra?
Każda starsza osoba, która po upadku nie może się podnieść z powodu bólu biodra powinna zostać szybko zbadana przez lekarza. W przypadku podejrzenia złamania wykonuje się badanie rentgenowskie. W przypadku złamania najlepsze rezultaty uzyskiwane są przy szybkim zastosowaniu leczenia.
Jak przebiega leczenie złamania?
Początek leczenia w przypadku złamania w obrębie bliższego końca kości udowej polega na założeniu tak zwanego wyciągu. Odpowiedni wyciąg za kończynę jest zakładany przez lekarza po przyjęciu chorego do szpitala i zapewnia poprawne zrastanie się kości. Może być też zastosowane prowizoryczne rozwiązanie polega na założeniu gipsowego lub plastikowego buta derotacyjnego. Jest to proste urządzenie przypominające zwykły but z poprzeczka przymocowaną do pięty mające za zadanie przeciwdziałanie ruchowi obracania się stopy do zewnątrz. Najprostszym działaniem przynoszącym ulgę choremu jest podłożenie pod kolana zwiniętego koca w ten sposób, by chora kończyna była zgięta w stawie kolanowym i nie miała tendencji do obracania się na zewnątrz.
Złamania szyjki kości udowej
Dlaczego osoby w starszym wieku szczególnie boją się złamań szyjki kości udowej?
Lęk przed złamaniem jest uzasadniony trudnością w leczeniu złamania kości w tym miejscu. Przebieg naczyń krwionośnych odżywających miejsce, gdzie szczególnie często dochodzi do złamania sprawia, że zdarzają się przypadki złamań nie mające szansy na zrost. Także przebieg szpary złamania względem obciążeń przypadających na koniec kości udowej nie sprzyja procesowi gojenia.
Jakich metod leczenia mogą chorzy oczekiwać?
Opracowano liczne metody leczenia operacyjnego złamania szyjki kości udowej. Wiele z nich opiera się na wzmacnianiu zrostów przy zastosowaniu gwoździ, płyt metalowych, śrub o specjalnej budowie, czy precyzyjnych mechanizmach dociskowych będących kombinacją szerokiej śruby i płyty.
Jakie komplikacje zagrażają poprawnemu zrostowi kości?
Najczęstsze niepowodzenia w leczeniu polegają na braku zrostu szyjki kości udowej. Innym powikłaniem po złamaniu i leczeniu za pomocą zespolenia kostnego jest rozwijająca się nawet do kilku lat po urazie jałowa martwica głowy kości udowej. Jest to efekt przerwania dopływu krwi do zakończenia stawowego kości udowej. Dochodzi wtedy do zmian degeneracyjnych i zniekształcających głowy kości udowej i szybkiego niszczenia stawu biodrowego. Współczesne leczenie martwicy głowy kości udowej polega najczęściej na wymianie stawu biodrowego na endoprotezę.
Co jest postępem, podnoszącym efektywność leczenia?
Mimo postępu techniki zespoleń kostnych wciąż duży odsetek złamań szyjki obarczony jest niekorzystnym rokowaniem dotyczącym zrostu złamania. Wiele ośrodków ortopedycznych stosuje więc metodę polegającą na wymianie głowy i szyjki kości udowej na sztuczny wszczep zwany protezą połowiczą. Najczęściej stosowana w naszym kraju proteza połowicza nosi nazwę Austin-Moore'a. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że plastyka stawu biodrowego za pomocą protezy jest trudnym zabiegiem, związanym z dużą raną operacyjną, ryzykiem sporej utraty krwi i dla niektórych chorych jest niebezpieczne. Zaletą endoprotezy jest to, że przy dobrej technice operacyjnej stwarza szansę wczesnego, bo możliwego już w trzeciej dobie po zabiegu opuszczenia łóżka i rozpoczęcia rehabilitacji, co stwarza szansę uniknięcia groźnych powikłań.
Czy prawidłowo zagojone złamanie zabezpiecza przed zmianami zwyrodnieniowymi w przyszłości?
Nawet prawidłowo zagojone złamanie szyjki kości udowej nie pozostaje bez wpływu na funkcjonowanie stawu biodrowego. Niewielkie zmiany w ustawieniu odłamów mogą stać się przyczyną przewlekłych bólów. Sprawność chodzenia może ograniczać osłabienie mięśni towarzyszące oszczędzaniu chorego stawu. Zmiany przeciążeniowe panewki stawu biodrowego występują po wszczepieniu połowiczej protezy. Z tego względu w złamaniach szyjki kości udowej występujących u osób przed 60 rokiem życia stosuje się plastykę stawu biodrowego przy użyciu endoprotezy totalnej - składającej się ze sztucznej głowy kości udowej i sztucznej panewki. Implantacja takiej protezy jest dużo większą i niebezpieczniejszą operacją. Osoby młodsze mają jednak większą szanse na przetrwanie takiego zabiegu. Również „czas przeżycia” protezy totalnej jest dłuższy niż protezy połowiczej.
Złamania krętarzowe kości udowej
Co to są złamania krętarzowe?
Odcinek kości udowej pomiędzy szyjką i trzonem - jest miejscem przyczepu silnych mięśni stabilizujących miednicę. Złamania w tej okolicy zwanej krętarzową, szczególnie częste w osteoporozie następują w trakcie upadków. Bez badania radiologicznego nie można ich odróżnić od złamań szyjki kości udowej. Złamania te charakteryzują się czasem dużym stopniem rozkawałkowania kości.
Jak leczy się złamania tego typu?
Istotną dla chorego i lekarza różnicą złamań krętarzowych i szyjkowych jest sposób leczenia. Większość złamań krętarzowych można leczyć operacyjnie metodą zespolenia śródszpikowego. Zastosowanie długich elastycznych metalowych prętów pozwala na stabilne zespolenie złamania z dostępu operacyjnego zlokalizowanego w dużej odległości od szczeliny złamania, nad kolanem. Zabieg taki jest mało obciążający dla chorego. W prawidłowo leczonych złamaniach krętarzowych na ogół nie obserwuje się zaburzeń zrostu kostnego.
Jak leczy się osobę ze złamaniem kości udowej, której nie można operować?
W opinii większości ortopedów wczesna operacja we wspomnianych wyżej urazach to zabieg ratujący życie. Dotyczy to zwłaszcza osób starszych obciążonych licznymi schorzeniami, nie znoszących długotrwałego unieruchomienia. Ustąpienie bólów i możliwość samodzielnego ruchu po zabiegu operacyjnym stwarzają szansę na częściowe przynajmniej odzyskanie sprawności. Rezygnuje się z operacji i stosuje leczenie zachowawcze w następujących sytuacjach: badanie radiologiczne nie uwidoczniło szczeliny złamania - w przypadku utrzymujących się objawów obowiązuje zakaz obciążania urażonej kończyny i powtórzenie badania za 7-10 dni. Często uraz okazuje się jedynie stłuczeniem i objawy samoistnie wycofują się w ciągu 4 tygodni; schorzenia współistniejące rozwinięte są w stopniu uniemożliwiającym podjęcie jakichkolwiek działań operacyjnych, lub pacjent nie wyraża zgody - leczenie można prowadzić przy użyciu wyciągu. Niedogodnością jest unieruchomienie pacjenta w łóżku trwające nieraz 10 tygodni; brak współpracy ze strony chorego może być podstawą do rezygnacji także z leczenia wyciągiem. Już kilka dni po urazie bóle w miejscu złamania stają się lżejsze, chorego można sadzać w łóżku lub w fotelu. Brak zespolenia kości sprawi, że napięcie mięśni przemieści odłamy. Kończyna stanie się krótsza i skręcona na zewnątrz. Większość pacjentów nie będzie zdolna do chodzenia, ale będzie mogła bez istotnych dolegliwości przebywać w pozycji siedzącej.
Złamania kompresyjne kręgosłupa
Co to są złamania kompresyjne kręgosłupa?
Złamanie kompresyjne, czyli występujące na skutek zgniecenia trzonu kręgowego jest bardzo charakterystycznym powikłaniem. Często do złamań dochodzi bez widocznego urazu. Obserwujemy wtedy zjawisko powolnego stopniowego zapadania się osłabionych trzonów kręgowych pod ciężarem ciała. Zmiany takie przeważnie dotyczą wielu kręgów jednocześnie.
Jak dochodzi do urazowego złamania kompresyjnego?
Mechanizm urazu to najczęściej upadek na pośladki. Siła działająca wzdłuż kręgosłupa powoduje zgniecenie trzonu kręgowego, który przyjmuje kształty trapezu. Najczęściej do urazu dochodzi w górnej części lędźwiowego odcinka kręgosłupa. Złamanie daje znać o sobie miejscowym bólem czasem promieniującym wzdłuż kręgosłupa lub do kończyn dolnych. Nasilenie dolegliwości jest niekiedy umiarkowane i sprawia, że część chorych zgłasza się do lekarza nawet po paru dniach od złamania.
Jakie są skutki złamania?
Typowe złamanie kompresyjne należy do tzw. uszkodzeń stabilnych i nie wymaga leczenia operacyjnego . Wyjątek stanowią przypadki, w których prócz uszkodzenia trzonu kręgowego dochodzi do przemieszenia krążka międzykręgowego lub wystąpienia ucisku korzeni nerwowych czy tkanek wewnątrz kanału kręgowego. Ucisk krążka na korzenie nerwowe - tzw. dyskopatia jest bardzo bolesny i zwykle paraliżuje zdolność poruszania się. Takie sytuacje wymagają pilnego uwolnienia uwięzionych struktur.
Jak leczone jest kompresyjne złamanie kręgosłupa?
Większość złamań kompresyjnych leczy się parodniowym spoczynkiem w łóżku, podając leki przeciwbólowe i zapobiegające powikłaniom zakrzepowym. Po minięciu ostrej fazy bólowej chory zostaje zaopatrzony w specjalny gorset ortopedyczny utrzymujący kręgosłup w wyproście. W gorsecie można chodzić i leżeć, powinno się unikać schylania i siadania.
Jak przebiega rehabilitacja po zrośnięciu się złamania?
Po upływie 6 tygodni złamanie powinno być już zrośnięte i można zacząć się stopniowo odzwyczajać od zaopatrzenia ortopedycznego. Okres ten może okazać się źródłem niespodziewanych cierpień, ponieważ funkcję stabilizacyjną kręgosłupa muszą przejąć mięśnie, które wskutek kilkutygodniowego unieruchomienia są osłabione. Podstawą powrotu prawidłowej funkcji kręgosłupa po złamaniu kompresyjnym są systematyczne ćwiczenia mięśni. Najważniejsze grupy mięśni służące utrzymaniu prawidłowej postawy ciała to mięśnie brzucha, grzbietu oraz mięśnie pośladkowe.
Czym grozi osteoporotyczne zniekształcenie kręgosłupa?
Niekiedy odwapnienie trzonów kręgowych jest przyczyną złamań kompresyjnych licznych kręgów w odcinku piersiowym i lędźwiowym. Narastającym bólom grzbietu towarzyszy wtedy charakterystyczne zniekształcanie sylwetki: plecy coraz bardziej zaokrąglają się, brzuch uwypukla się. Dochodzi do ubytku wzrostu, w przeciągu kilku lat niekiedy nawet o kilkanaście centymetrów. W zaawansowanych przypadkach kurczenie się kręgosłupa trwa do momentu, gdy dolne żebra oprą się o miednicę. Głębokie zniekształcenie kręgosłupa prowadzi do stałych dolegliwości bólowych, zmniejsza wydolność krążenia, ogranicza pojemność płuc, staje się przyczyną ucisku narządów jamy brzusznej, obrzęków kończyn dolnych i dolegliwości ze strony kręgosłupa szyjnego.
Złamania dalszych nasad przedramienia:
Złamanie kości promieniowej
należy do najczęstszych złamań obserwowanych u człowieka. Zdarza się w każdym wieku, jednak jest częściej obserwowane wśród osób starszych, zwłaszcza u kobiet po okresie menopauzy. Do urazu usposabia osteoporotyczne osłabienie kości. Przyczyną złamania jest najczęściej upadek na wyciągnięte ramię. Ból, obrzęk i niekiedy bagnetowate zniekształcenie okolicy ponad nadgarstkiem należą do typowych objawów. Dolegliwości są na tyle intensywne, że poszkodowany najczęściej w dniu urazu trafia do lekarza. Leczenie jest tym prostsze im zostanie podjęte wcześniej. Jeśli zdarzy się uraz okolicy nadgarstka mogący być złamaniem, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Jeśli na palcach poszkodowanej ręki znajduje się biżuteria, należy natychmiast ją zdjąć. Narastanie obrzęku ręki może to wkrótce uniemożliwić i pierścionki trzeba będzie przecinać. Jeśli skóra nie jest uszkodzona, na urażone miejsce można zastosować okład z zimnej wody lub z lodu.
Leczenie złamania:
Dalsze nasady kości przedramienia to okolica, która zrasta się szybko, jednak mięśnie przedramienia mają tendencję do przemieszczania odłamów. Najczęstszy, wyprostny typ złamania z reguły poddaje się leczeniu polegającym na prawidłowym ustawieniu odłamów i unieruchomieniu przy użyciu gipsu. Niekiedy opatrunek gipsowy sięga od śródręcza aż pod pachę. Niestabilny charakter złamania sprawia, że po nastawieniu trzeba często poddawać się kontrolnym badaniom radiologicznym. Okres unieruchomienia gipsowego w przypadku złamania dalszych nasad kości przedramienia wynosi 4 do 6 tygodni. Niektóre przypadki szczególnie niestabilnych złamań należy operować.
Co powinniśmy wiedzieć o opiece na chorym w czasie leczenia. Pamiętajmy, leczenie złamań jest wiąże się z długotrwałym leżeniem i powoduje niebezpieczne komplikacje dla zdrowia: Przebywanie w pozycji leżącej jest bardzo niekorzystne dla osoby w podeszłym wieku.
Dochodzi do szybkiego zmniejszenia się rezerw wydolnościowych krążenia i oddychania. Płytki oddech i niedobór ruchu sprawia, że w płucach dochodzi do powstania ognisk niedodmy - obszarów nie wentylowanych. Upośledzenie odruchu kaszlowego wpływa n wzrost ilości wydzieliny śluzowej zalegającej w drogach oddechowych. Wszystkie te stany zwiększają ryzyko zapaleń płuc.
Jak zapobiegać zapaleniom płuc?
Każdy chory, nawet zmuszony do przebywania w łóżku nie powinien zbyt długo przebywać w jednej pozycji. Osoby starsze powinny być parokrotnie w ciągu dnia sadzane. Należy wtedy stosować nacieranie pleców spirytusem i energiczne oklepywanie. Ten prosty zabieg pozwala uruchomić zalegającą w oskrzelach wydzielinę i dopomóc w odkrztuszaniu. Istotne są również ćwiczenia oddechowe. Polegają one między innymi na wzmacnianiu przepony i mięśni tułowia odpowiedzialnych za ruchy oddechowe. Najprostsze ćwiczenie polega na dmuchaniu przeciw oporowi. Wręczamy choremu elastyczną rurkę, której drugi koniec zanurzony jest w wysokiej butelce z wodą. Polecamy dmuchać w ten sposób, by przez rurkę w butelce wydobywały się pęcherzyki powietrza. Wydech w tych warunkach wymaga pokonana oporów małej średnicy rurki oraz ciśnieniem wody w butli. Umiarkowany wzrost ciśnienia w drogach oddechowych rozedmie pęcherzyki płucne, które na skutek płytkiego oddychania nie były dostatecznie wentylowane. Ćwiczenia oddechowe uruchamiające przeponę i dodatkowe mięśnie oddechowych wymagają układania chorego w specjalnych pozycjach i zazwyczaj możliwe są przy współpracy fizjoterapeuty lub przyuczonej osoby.
Do najgroźniejszych powikłań długotrwałego unieruchomienia należą komplikacje zakrzepowo-zatorowe.
Zwolnienie przepływu krwi towarzyszące leżeniu stwarza warunki sprzyjające powstawaniu tak zwanych skrzeplin żylnych. Nieruchoma krew zamienia się w galaretowata substancję przywierającą do ściany żylnej. Najgroźniejsze skrzepliny powstają w żyle podkolanowej. W zapobieganiu powikłaniom zatorowym ważną rolę odgrywają leki przeciwkrzepliwe z grupy heparyn drobnocząsteczkowych. Leki takie stosuje się w postacie zastrzyków podskórnych, które chory może podawać sobie sam.
Długotrwałe unieruchomienie sprzyja występowaniu infekcji dróg moczowych,
które mogą pogorszyć ogólną wydolność organizmu chorego, być przyczyną gorączki czy zwiększyć zagrożenie zapaleniem płuc czy zakażeniami operowanej okolicy.
· Odleżyny to zmiany powstające wskutek miejscowego niedokrwienia skóry poprzez długotrwały ucisk. Pamiętajmy, że są one zwykle wynikiem zaniedbań pielęgnacyjnych.
Ryzyko wystąpienia odleżyn wybitnie wzrasta u osób nieprzytomnych, nie współpracujących w leczeniu, obarczonych niewydolnością krążenia, niedokrwistością, infekcjami oraz leżących w wilgotnej pościeli. Odleżyny powstają szybko, jednak ich gojenie trwa bardzo długo i jest dużym dyskomfortem dla chorego i osób sprawujących opiekę.
Uwaga! Pamiętajmy, że przedłużone trzymanie poszkodowanej osoby w łóżku z nadzieją, że samoistnie dojdzie do poprawy może utrudnić lub udaremnić prawidłowe leczenie i naraża chorego na niebezpieczne powikłania mogące prowadzić nawet do śmierci.
W ciągu 20 tysięcy lat średni czas życia człowieka uległ podwojeniu lub nawet potrojeniu. Niektóre składowe naszego organizmu nie zdążyły przystosować się do tak długiego okresu użytkowania. Dla ludzkiego szkieletu życia 70 lat codziennego używania jest przekroczeniem okresu gwarancyjnego. Zanik kostny powodowany z osteoporozą jest rezultatem nie tylko nieprawidłowych nawyków żywieniowych czy siedzącego trybu życia. W rozwoju osteoporozy kluczową rolę odgrywają uwarunkowania dziedziczne i schorzenia towarzyszące, od których nieraz nie sposób się uwolnić.
Trzydziesty rok życia
dla większości z nas jest momentem przełomowym, od którego rozpoczyna się proces powolnego spadku wytrzymałości tkanki kostnej. Fizjologiczne tempo zubażania kości w wapń powoduje, że po przekroczeniu trzydziestego roku życia powoli zbliżamy się do tak zwanego progu złamań - momentu, w którym istnieje duże niebezpieczeństwo wystąpienia złamania przy niewielkim urazie.
Kiedy osiągamy próg wysokiego zagrożenia złamaniami?
Mężczyźni próg złamań osiągają zwykle dopiero około 75 roku życia. U jednej trzeciej pań próg złamań jest przekroczony już w 60 roku życia.
Co wiemy o wysokim ryzyku złamań kości u kobiet?
Dane epidemiologiczne wskazują, że co trzecia biała kobieta po przekwitaniu dozna złamania związanego z osteoporozą. Ryzyko wystąpienia złamania dalszych nasad kości przedramienia u kobiety w 50 roku życia wynosi 16 %, zaś bliższego końca kości udowej - 17,5%.
Czy leki przeciw osteoporozie są koniecznością?
Na upływ czasu nie ma mocnych. Obserwacje uczą, że w licznych przypadkach zdrowa dieta, odpowiednia gimnastyka czy unikanie czynników ryzyka nie wystarczają by uchronić kości przed postępującym odwapnieniem. Co druga osoba w podeszłym wieku ma wskazania do stosowania specjalnych leków przeciwko osteoporozie.
Kto powinien w pierwszej kolejności rozważyć przyjmowanie leków przeciw osteoporozie?
osoby, u których osteoporoza została wykryta przy pomocy badania densytometrycznego - gdy wynik t-score przekracza 2,5 odchylenia standardowego. Pamiętajmy, że najbardziej miarodajne jest badanie densytometryczne szyjki kości udowej, kręgosłupa lędźwiowego i dalszej nasady kości przedramienia. Wyraźna różnica między wynikami badań gęstości kości wykonanymi w kilkumiesięcznym odstępie tą samą metodą z tej samej okolicy może świadczyć o szybkim tempie utraty kości i stanowić wskazanie do rozpoczęcia leczenia; osoby z osteoporoza jawną, czyli te, które przebyły złamania kości w następstwie niewielkich urazów; pacjenci, u których obserwuje się szybki proces utraty kości. O zjawisku tym świadczą wysokie wyniki tak zwanych markerów przebudowy kostnej, na przykład fosfatazy zasadowej; osoby przyjmujące przewlekle leki nasilające utratę wapnia z kości - sterydy czy preparaty przeciwkrzepliwe; panie, u których wcześnie ustały krwawienia miesięczne; kobiety, u których wśród najbliższej rodziny (matka, siostra) występowała osteoporoza ze złamaniami
Jakiego działania spodziewamy się po leku przeciwko osteoporozie?
w początkowej fazie choroby (gdy ubytek wapnia jest jeszcze niewielki) lek powinien hamować przemiany mineralne kości i zmierzać do utrzymania dotychczasowej ilości wapnia w tkance kostnej w okresie zaawansowanej choroby celem leczenia jest pobudzenie tworzenia kości. Nowa kość powinna mieć prawidłową strukturę i odporność na urazy. lek powinien być dobrze tolerowany i bezpieczny lek powinien być dostępny w formie doustnej - niektórzy będą zmuszeni do przyjmowania leku przez lata
Jakie leki stosujemy przeciw osteoporozie?
Do dziś nie opracowano preparatu, który spełniałby wszystkie podane warunki i nadawał się dla każdego pacjenta z osteoporozą. W praktyce stosuje się rozmaite środki, które można podzielić na następujące grupy: leki hamujące proces niszczenia kości: leki pobudzające kościotworzenie: leki o innym działaniu estrogeny bisfosfoniany wapń kalcytonina parathormon fluorki sterydy anaboliczne ipriflawony witamina D
Wapń i witamina D
mają ustaloną rolę w zapobieganiu i terapii osteoporozy. W leczeniu zaawansowanych postaci choroby rekomenduje się codziennie przyjmowanie 1500 miligramów wapnia oraz 800 jednostek witaminy D. Opisane poniżej sposoby i środki do leczenia osteoporozy powinno się wzbogacać przyjmowaniem wapnia i witaminy D. Środki te, jakkolwiek niezbędne w prawidłowej terapii osteoporozy w większości przypadków nie stanowią dostatecznego zabezpieczenia przed ubytkiem masy kostnej.
Estrogeny
należą do żeńskich hormonów płciowych. Najważniejszym źródłem estrogenów są jajniki. Spadek poziomu estrogenów w towarzyszący klimakterium związany z ustaniem cyklicznej funkcji jajników przyspiesza utratę masy kostnej. Obecnie uważa się, że przyjmowanie estrogenów przez panie w okresie przekwitania i utrzymanie terapii przez szereg następnych lat jest sposobem skutecznym, głównie zaraz po menopauzie, tj. we wczesnych fazach utraty masy kostnej, zwanej osteopenią. Natomiast, przy zaawansowanej osteoporozie, wg. autorytetów z dziedziny osteoporozy i ortopedii wpływ hormonalnej terapii zastępczej na zahamowanie postępów choroby jest raczej niewielki. Zaleca się wówczas terapię opartą na lekach zapobiegających procesom kościogubnym, przede wszystkim na bisfosfonianach.( o czym poniżej). /1/ Medycyna po Dyplomie „Osteoporoza...” nr 10/2000 /s 163 - komentarz dr hab. n. med. Jarosława Deszczyńskiego Podawanie estrogenów kobietom po menopauzie określa się mianem hormonalnej terapii zastępczej.
Prócz korzystnego działania na tkankę kostna obserwuje się jeszcze wiele innych “odmładzających” wpływów hormonalnej terapii zastępczej:
estrogeny zmniejszają przykre doznania związane z menopauzą - wahania nastroju, zaburzenia snu czy uderzenia gorąca; pomagają utrzymać jędrność skóry, opóźniają wypadanie zębów; poprawiają pamięć, prawdopodobnie również zmniejszają ryzyko wystąpienia zespołu Alzheimera; zmniejszają szansę zapadnięcia na raka jelita grubego i zachorowania na zawał serca
W jaki sposób stosuje się estrogeny?
Leki produkowane są w postaci tabletek oraz plastrów naskórnych. Podawanie estrogenów przez skórę pozwala osiągnąć efekt leczniczy porównywalny z doustnym, a przy tym pozwala uniknąć niekorzystnego wpływu na wątrobę.
Czy estrogeny są lekami bezpiecznymi?
Wiele pacjentek rezygnuje z hormonalnej terapii zastępczej ze względu na pojawienie się nieregularnych krwawień z dróg rodnych. Nowoczesne preparaty, w których estrogeny kojarzone są z innymi hormonami (progestageny) pozwalają znacznie zredukować ten nie zawsze pożądany objaw. Przyjmowanie estrogenów zwiększa ryzyko raka macicy. Również i to działanie daje się zminimalizować przez kojarzenie estrogenów z progestagenami. Rak sutka to kolejna choroba, którą wiązano z działaniem estrogenów. Obecnie uważa się, że estrogeny nie są czynnikiem wywołującym nowotwór, a jedynie sprzyjającym rozwojowi choroby już istniejącej. Według niektórych specjalistów zagrożenie rakiem sutka jest na tyle istotnym działaniem niepożądanym, że hormonalna terapię zastępczą powinno się prowadzić nie dłużej niż 5 lat. Estrogeny w nieznacznym stopniu zwiększają ryzyko powikłań zakrzepowo-zatorowych. Działanie to jest jednak znacznie słabsze niż w przypadku stosowania antykoncepcji hormonalnej, w której dawka estrogenów jest wyższa. Podczas przyjmowania leku mogą występować: przemijające obrzęki, bóle piersi, przyrost masy ciała, bóle głowy, nudności, wzdęcia, nasilenie objawów kamicy żółciowej.
Kto nie powinien przyjmować estrogenów?
Niekorzystne działanie estrogenów każe wykluczyć spośród kandydatek do hormonalnej terapii zastępczej pacjentki: z ostrą chorobą lub niewydolnością wątroby; zwiększonym ryzykiem zakrzepicy naczyń z nowotworem narządu rodnego lub sutka Do względnych przeciwwskazań należą również: choroby przebiegające z napadami drgawek nadciśnienie tętnicze migrena zaburzenia gospodarki lipidowej choroba wrzodowa przewodu pokarmowego
Bisfosfoniany
to grupa preparatów uznawanych powszechnie za skuteczne rozwiązanie przy zaawansowanej osteoporozie, dla osób zagrożonych osteoporozą (działanie profilaktyczne) lub takich, u których obserwuje się szybki proces utraty tkanki kostnej oraz dla tych chorych, którzy nie mogą przyjmować estrogenów (mężczyźni i z wyżej wymienionymi przeciwwskazaniami). Bisfosfoniany, choć znacznie różnią się od estrogenów budową i oddziaływaniem na organizm, wywierają ten sam efekt - spowalniają proces odwapniania tkanki kostnej. Najczęściej stosowane preparaty bisfosfonianów to alendronian i etidronian. Leki te dostępne są w aptekach pod różnymi nazwami handlowymi. Od niedawna mamy w Polsce nowy lek z tej grupy, mianowicie rizedronian. Jest on wygodniejszy w stosowaniu i bezpieczniejszy od starszych leków, ponadto udowodniono jego skuteczność już w pierwszym roku leczenia.
Jak działają bisfosfoniany?
Struktura chemiczna tych leków naśladuje naturalne substancje mineralne utrudniające przemiany metaboliczne kości. Cząsteczki bisfosfonianów wbudowują się w tkankę kostną czyniąc ją niewrażliwą na działanie osteoklastów odpowiadających za wypłukiwanie wapnia z kości.
W wyniku działania bisfosfonianów kość ulega “metabolicznemu zamrożeniu”.
Metaboliczna stabilizacja kości jest w leczeniu osteoporozy uważana za efekt nie zawsze pożądany. Utrudnia bowiem odzyskiwanie utraconej masy kostnej. Z tego względu bisfosfoniany najlepsze są do leczenia osób zagrożonych osteoporozą (działanie profilaktyczne) lub takich, u których obserwuje się szybki proces utraty tkanki kostnej. Po przedostaniu się do organizmu lek ulega szybkiemu wydalaniu przez nerki. Jednak ta frakcja leku, której uda się przedostać do kości ulega trwałemu powiązaniu z elementami mineralnymi i ma dużą szansę pozostać tam do końca życia. Obszar kości związany z cząsteczka bisfosfonianu jest niewrażliwy na działanie komórek kościogubnych.
Jak przyjmować bisfosfoniany?
Alendronian i etidronian dostępne są w postaci tabletek. Czynna substancja niezbyt skutecznie wchłania się z przewodu pokarmowego. Wapń i magnez wiążą się z bisfosfonianami uniemożliwiając przyswojenie. Z tego względu leki należy przyjmować na czczo. Tabletkę powinno się połykać rano, po wstaniu z łóżka, przynajmniej pół godziny przed pierwszym posiłkiem popijając szklanką przegotowanej wody, nie mineralnej. Bisfosfoniany to substancje mogące podrażniać błonę śluzowa przewodu pokarmowego. Lek nie powinien mieć styczności ze śluzówką przełyku dłużej niż jest to konieczne. By uniknąć cofania się leku do przełyku należy po przyjęciu leku pozostawać w pozycji pionowej i nie kłaść się z powrotem do łóżka. Osoby, które nie mogą spełnić tego warunku nie powinny przyjmować bisfosfonianów. Wyjątkiem jest tu rizedronian, od niedawna dostępny w Polsce. Można przyjmować go o dowolnej porze dnia, pamiętając jedynie, by żołądek był pusty (pół godziny przed lub dwie godziny po posiłku).
Jakie są uboczne działania bisfosfonianów?
Wspomniane “metaboliczne zamrożenie” tkanki kostnej jest wykorzystywane do celów leczniczych. Bisfosfoniany (szczególnie etidronian) stosuje się w schorzeniach, w których organizm wykazuje nadmierną aktywność kościotwórczą. Po zażyciu bisfosfonianów niektórzy pacjenci mają zgagę i objawy zapalenia przełyku. Z uwagi na miejscowe drażniące działanie lek nie powinien być stosowany u osób z przepukliną rozworu przełykowego i chorobą wrzodową żołądka. Wyjątkiem jest tu lek najnowszej generacji, rizedronian, od niedawna dostępny w Polsce. Mogą go przyjmować również osoby, które w przeszłości przebyły chorobę wrzodową żołądka. Możliwe jest również jednoczesne stosowanie rizendronianu z wybranymi niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi.
Kalcytonina
należy do hormonów, czyli substancji produkowanych w naszym organizmie celem sterowania pewnymi funkcjami metabolicznymi. Zadaniem kalcytoniny jest obniżanie poziomu wapnia we krwi i hamowanie procesu odwapniania kości. Prócz swego działania na szkielet kalcytonina odgrywa rolę przekaźnika w układzie nerwowym. Z tym mechanizmem należy łączyć działanie przeciwbólowe leku. Kalcytoniny stosowane w leczeniu i badaniach doświadczalnych otrzymuje się drogą laboratoryjną za wzór obierając hormon występujący u zwierząt. Najbardziej rozpowszechniona w leczeniu jest osteoporozy jest kalcytonina łososiowa. Lek nie wchłania się z przewodu pokarmowego, jest podawany w zastrzykach albo w postaci aerozolu do nosa. Kalcytonina wzmacnia przede wszystkim szkielet osiowy człowieka. Udowodniono skuteczność kalcytoniny w zapobieganiu złamaniom kręgosłupa.
Jakie są zalety kalcytoniny?
Kalcytonina jest lekiem bezpiecznym. Przy podawaniu do nosa obserwuje się niekiedy katar. Groźnych działań ubocznych nie obserwuje się. Preparaty donosowe są dobrze tolerowane przez chorych. Kalcytonina skutecznie wzmacnia kręgosłup i chroni go przed złamaniami. Na uwagę zasługuje działanie przeciwbólowe. Szczególnie skuteczne jest działanie przeciwbólowe w ostrym okresie po złamaniu kompresyjnym kręgu. Długotrwałe przyjmowanie kalcytoniny powoduje stopniowe uodpornianie się organizmu na efekt leczniczy. By uniknąć tego zjawiska zaleca się stosowanie kalcytoniny w umiarkowanie niskich dawkach, w systemie przerywanym (np. przyjmowanie leku przez 2 miesiące i potem 3 miesiące przerwy) i drogą donosową.
Działanie biologiczne parathormonu
(hormonu produkowanego w gruczołach przytarczycznych człowieka) jest przeciwne do efektów wywieranych przez kalcytoninę. Obecność środków o przeciwnym działaniu - kalcytoniny i parathormonu w arsenale leków przeciw osteoporozie wskazuje na zróżnicowanie form choroby i plastyczność koncepcji terapeutycznych.
Jakie dawki hormonu są wskazane?
Nadmiar parathormonu jest silnym czynnikiem odwapniającym kość. Stwierdzono jednak, że przerywane podawanie niskich dawek parathormonu ratuje przed utratą masy kostnej młode kobiety z wtórną niewydolnością gruczołów płciowych (na przykład po operacjach ginekologicznych lub w trakcie leczenia pewnych form nowotworów narządu rodnego). Wyniki badań nad zastosowaniem parathormonu w leczeniu i profilaktyce osteoporozy są obiecujące, ale nadal nie zakończone.
Fluor
należy do najbardziej kontrowersyjnych środków, jakie stosowano do walki z osteoporozą. Nie wszyscy uznają podawanie tego leku za bezpieczne. Nadmiar fluoru osłabia kości, powoduje uszkodzenia szkliwa zębów, przyspiesza zmiany miażdżycowe.
Jakie jest działanie fluoru na kości?
Fluor sprzyja budowie nowej kości poprzez i zwiększenie liczby czynnych komórek kościotwórczych - osteoblastów. Istnieją jednak podejrzenia, że stymulowane fluorem osteoblasty mogą być mniej aktywne. Fluor może także działać w mechanizmie podobnym do bisfosfonianów. Łączy się z substancją mineralną kości w związki trudne do usunięcia. Nadmiar takich połączeń może jednak zwiększyć łamliwość beleczek kostnych.
Czy fluor można przedawkować?
Tak, fluor można łatwo przedawkować. Szczególnie niebezpieczne jest to w rejonach, gdzie woda czy gleba bogate są w ten pierwiastek. Według ekspertów z Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie stosowanie fluoru w terapii osteoporozy może być skuteczne i bezpieczne. Warunkiem jest jednak nie przekraczanie dziennej dawki 15-30 miligramów i równoczesne przyjmowanie preparatów wapnia i witaminy D.
Znany jest powszechny problem nadużywania sterydów anabolicznych
przez bywalców siłowni. Podawanie anabolików osobom z osteoporozą nie ma jednak na celu wytworzenia potężnych muskułów. Jednym z proponowanych mechanizmów działania anabolików przeciw osteoporozie jest korzystny wpływ nacisków wywoływanych przez rozrastające się mięśnie.
Jak sterydy anaboliczne mogą pomóc w leczeniu osteoporozy?
Wydaje się, że sterydy anaboliczne powodują zmniejszenie szybkości przemian metabolicznych kości. Mogą być zatem pomocne w utrzymaniu wysokiej masy kostnej zwłaszcza w początkowych stadiach osteoporozy.
Dlaczego anaboliki nie nadają się do długotrwałego stosowania?
Rzucającym się w oczy efektem ubocznym sterydów anabolicznych u pań jest nadmiernie owłosienie ciała, pojawianie się zarostu na twarzy, zgrubienie głosu i męska sylwetka. Leki wywierają niekorzystny wpływ na stężenie cholesterolu i zwiększają ryzyko zawału serca
Flawonoidy
to rozpowszechniona w świecie roślinnym grupa substancji o korzystnym działaniu przeciwnowotworowym, pomocnym w leczeniu obrzęków, zmniejszającym tempo procesów miażdżycowych i niektórych zjawisk związanych ze starzeniem. Ipriflawony to podgrupa flawonoidów wykazująca słabe działanie estrogenowe. Niekiedy iproflawony, polecane są osobom nie mogącym korzystać z konwencjonalnej hormonalnej terapii zastępczej. Do leczenia osteoporozy związki flawonowe dopuszczone są obecnie w Japonii, we Włoszech i na Węgrzech.
Substancje pomocnicze:
Złożone preparaty hydroksyapatytowo-osseinowe są sporadycznie zalecane jako środki pomocnicze w terapii osteoporozy, niedoborów wapnia i przy złamaniach kości. W skład leku wchodzi wyciąg z kości zwierząt bogaty w wapń, kolagen, inne biała oraz mikroelementy. Preparaty kostne mogą być stosowane jako substytucja wapnia. Nie wykazano przewagi stosowania wyciągów kostnych nad innymi omówionymi sposobami leczenia osteoporozy.
Leki przyszłości:
Spośród eksperymentalnych i nie do końca przebadanych środków przeciw osteoporozie na uwagę zasługuje raloksyfen. Jest to przedstawiciel środków o działaniu podobnym do estrogenów. Pozbawiony jest niektórych efektów ubocznych. Dzięki wybiórczemu działaniu na receptory estrogenowe raloksyfen zapobiega utracie wapnia z kręgosłupa i szyjki kości udowej, a także zmniejsza częstość występowania niektórych typów raka sutka. Jest jednak jeszcze za wcześnie by wypowiadać się na temat bezpieczeństwa leku. Nie poznano dostatecznie zróżnicowanego wpływu raloksyfenu na układ krążenia.
Człowiek wyróżnia się spośród żywych organizmów bardzo dużą zdolnością adaptacji do warunków bytowania. Zwłaszcza kości mogą dostosować swoją wielkość, kształt i strukturę wewnętrzną do zmieniających się obciążeń i funkcji fizycznych ciała. Przykładem jest przebudowa ciała przez sportowców wyczynowych, czy osoby pracujące w ekstremalnych warunkach. Możemy więc założyć, że nasz organizm na ogół wie, jak ma się rozwijać w konkretnych warunkach, jeśli dostarczymy mu niezbędnych składników pokarmowych i nie będziemy szkodzić swym zachowaniem i nawykami. Dotyczy to nie tylko okresu wzrostu i dojrzewania, decydującego dla poprawnej budowy kośćca, ale i całego życia.
Jakie są najczęstsze przyczyny zahamowań w rozwoju kośćca u młodych osób?
Nieodpowiednia dieta, niedostatek światła słonecznego, choroby utrudniające kościotworzenie, nieodpowiednia aktywność fizyczna, nadużywanie papierosów. Wśród chorób ważnymi przyczynami są zaburzenia hormonalne (objawem są zaburzenia miesiączkowania), zaburzenia metaboliczne, jadłowstęt, alergie pokarmowe. Dieta buduje kości
Niewłaściwa aktywność fizyczna Co to znaczy niewłaściwa aktywność fizyczna dla budowy kości?
Kościotworzeniu sprzyja umiarkowana aktywność fizyczna, o cechach które omówimy poniżej. Zarówno brak ruchu jak i jego nadmiar mogą spowodować nieprawidłowy rozwój kości.
Jakie są optymalne warunki kościotworzenia?
Umiarkowane obciążenia kręgosłupa i nóg są niezbędnym warunkiem poprawnego wzrastania dzieci i młodzieży i regeneracji kości u dorosłych. Dzięki takim obciążeniom organizm buduje optymalny układ beleczek kostnych. Najbardziej zbliżone do idealnych są warunki występujące podczas marszu. W czasie chodzenia dochodzi do niewielkich, rytmicznie powtarzających się obciążeń, które są sygnałem optymalnie sterującym budową i przebudową szkieletu.
Co wiemy o wpływie pływania, czy jazdy na rowerze na proces kościotworzenia?
Pływanie i jazda na rowerze, jakkolwiek wpływają na sprawność układu krążenia i oddechowego znacznie efektywniej niż zwykłe chodzenie, nie wywołują pożądanych obciążeń pionowych, a więc nie mają istotnego znaczenia we wzmacnianiu szkieletu.
Jak nadmierne obciążenia wpływają na kości?
Nadmierne obciążenia powstające przy znacznej otyłości lub dźwiganiu dużych ciężarów w czasie pracy lub treningu siłowego powodują intensywny proces przebudowy kostnej. Towarzyszące temu długotrwałe przeciążenia mięśni, ścięgien i więzadeł mogą prowadzić do przewlekłych zapaleń w obrębie układu ruchu. Jeśli przy treningu występuje ból, organizm broni się zmieniając kierunek obciążeń. Działające siły zaczynają rozmijać się z osiami fizjologicznych obciążeń, co staje się przyczyną wtórnych zmian zapoczątkowujących procesy zwyrodnienia stawów.
Niektóre panie uprawiające sporty wyczynowe boją się zaburzeń hormonalnych. Czy mają rację?
Niestety, tak. Sport wyczynowy, u dziewcząt i kobiet uprawiających intensywny trening może prowadzić do zaburzeń miesiączkowania i utraty równowagi hormonalnej. Nierzadko osoby takie mają niższą masę kostną w stosunku do swych niewysportowanych rówieśniczek.
Czy palenie papierosów zakłóca przebudowę kości?
Uzależnienie od nikotyny, zwłaszcza w młodym wieku utrudnia osiągnięcie należnej masy kostnej. Przewlekłe zatrucie produktami spalania tytoniu zakłóca budowę tkanki kostnej. Obniża również wydolność układu krążenia i oddechowego, co utrudnia podjęcie odpowiedniej dla wieku aktywności fizycznej. Niedobór masy ciała będący efektem palenia powoduje również ,że kości są cieńsze i mniej odporne na urazy niż kości osoby niepalącej.
Choroby utrudniające kościotworzenie, używki
Alergia pokarmowa na mleko i produkty mleczne.
Żywienie dzieci zagrożonych alergią w 1 roku życia Zaburzenia miesiączkowania występujące u dorastających kobiet nie są rzadkim zjawiskiem. Niedobory hormonów estrogenowych mogą mieć silny i trudny do odwrócenia wpływ na powstającą tkankę kostną szczególnie w sytuacji, gdy problem trwa dłużej niż rok. Przyczyna nieprawidłowego miesiączkowania powinna być badana przez ginekologa i poddana leczeniu. Nieprawidłowe miesiączkowanie u młodych kobiet często mają podłoże czynnościowe i ich przyczyną są problemy emocjonalne. Jadłowstręt psychiczny (zwany anoreksją) jest szczególnie szkodliwy dla budowy prawidłowego układu kostnego, gdyż dotyczy przeważnie młodych dziewcząt. U podstaw choroby leży zaburzenie obrazu własnego ciała. Nieustanne przekonanie, że kształty ciała są zbyt obfite prowadzi do obsesyjnego odchudzania. Stosowanie wyszczuplającej diety drastycznie zubaża organizm w substancje niezbędne do budowy kości. Niedobór masy ciała powoduje brak fizjologicznych obciążeń kości, które są bodźcem dla kościotworzenia. Wtórnym objawem jest brak apetytu, niemożność zjedzenia na raz normalnej porcji jedzenia, nudności i wymioty. W zaawansowanej fazie chore nie mają miesiączek, znajdują się w stanie wyniszczenia. Szczytowa masa kostna jest przeważnie bardzo niska i stawia osoby z anoreksją w grupie najwyższego ryzyka osteoporozy.
Podwyższone ryzyko złamań u osób w wieku dojrzałym
Po 30 roku życia rozpoczyna się nieuchronny proces utraty wapnia z kości.
Zjawisko to można do pewnego stopnia powstrzymać poprzez odpowiednią dietę i aktywność fizyczną. Równie pożądana jest eliminacja nawyków sprzyjających resorpcji kostnej: warto powstrzymać się przed spożywaniem dużych ilości kawy i innych produktów bogatych w kofeinę (coca-cola, pepsi-cola), paleniem papierosów, wystrzegać nadużywania alkoholu. Panie w okresie przekwitania powinny rozważyć przyjęcie tak zwanej hormonalnej terapii zastępczej stanowiącej jedną z najważniejszych barier ochronnych przed postępem osteoporozy.
W wieku podeszłym do całego wachlarza zagrożeń utrata masy kostnej, na który trudno mieć wpływ (osłabienie wydolności ogólnej organizmu, choroby towarzyszące) dołącza się tendencja do upadków.
Najbliższe otoczenie starszego człowieka być urządzone w ten sposób, by uwzględniać problemy z poruszaniem się, możliwość wystąpienia zaburzeń równowagi. Istotne jest usunięcie tak często spotykanych w naszych domach przeszkód i pułapek mogących stać się przyczyną groźnego upadku: Podłoga śliska lub pokryta łatwo przesuwającymi się matami o brzegach ułatwiających potknięcie, sznury, kable i wysokie progi to częste pułapki, w które wpadają nogi starszej osoby. Najlepsza jest jednolita niezbyt śliska wykładzina lub dywan rozłożony od ściany do ściany. Niezwykle istotne jest stałe utrzymywanie porządku. Łazienka wymaga wyeliminowania lub bezpiecznego przykrycia śliskich kafelków podłogowych, niedopuszczenia do gromadzenia się wody na podłodze, zamontowania uchwytów przy toalecie, wannie i prysznicu, zainstalowania deski toalety na wysokości umożliwiającej łatwe wstawanie Oświetlenie w mieszkaniu starszej osoby powinno być dostatecznie jasne, szczególnie na schodach i w przedpokojach, jednak nie powinno razić i oślepiać. Należy również pamiętać, że meble są często dla starszej osoby pomocą w poruszaniu się. Nie powinny być chwiejne. Duży problem może sprawiać zbyt wysokie lub zbyt niskie łóżko Telefon w mieszkaniu starszej osoby powinien być dostępny także z podłogi
Osteoporoza, choć ujawnia się dopiero w wieku podeszłym, często ma przyczyny w dzieciństwie. Najbogatsze źródło wapnia to mleko i jego przetwory. Dzienna dawka wapnia dla osoby dorastającej (1500 miligramów) zawiera1,2 litra świeżego mleka krowiego lub maślanki. Kości składają się w ponad 2/3 z wapnia. Budowane są one najbardziej intensywnie w okresie dojrzewania. Toteż od stopnia ich nasycenia wapniem do dwudziestego roku życia zależy osiągnięcie rezerwy mineralnej chroniącej przed osteoporozą, czyli nadmierną utratą tkanki kostnej związaną z wiekiem. Ważne są również inne minerały i składniki niezbędne do budowy szkieletu a następnie do utrzymywania odpowiedniej masy kostnej. Wymienia się wśród nich: magnez, fluor, witaminę D., Wpływ na wytrzymałość kości mają także przyzwyczajenia dietetyczne całego życia.
Wapń:
Wapń jest podstawowym mineralnym składnikiem tkanki kostnej. Codzienne spożycie soli wapnia przez osobę w wieku 11-24 lata nie powinno być mniejsze niż 1500 miligramów.
Jak rozpoznać niedobór soli wapnia w organizmie?
Ostre stany niedoboru wapnia objawiają się wzmożoną pobudliwością mięśni, nieprzyjemnymi skurczami, napadami tężyczki. Te ostatnie bywają niebezpieczne, ponieważ mogą doprowadzić nawet do uduszenia na skutek skurczu mięśni krtani. Inne oznaki obniżonego poziomu wapnia we krwi (stanu zwanego hipokalcemią) to zaburzenia rytmu serca, niepokój, zawroty głowy i bóle brzucha. Przy długotrwałych niedoborach wapnia organizm ratuje się korzystając z zasobów wapnia zawartych w kości. Oczywiście ma to niekorzystny wpływ na wytrzymałość mechaniczną kości.
Jakie jest nasze zapotrzebowanie na wapń?
Dobowe zapotrzebowanie na wapń w zależności od wieku wynosi: pierwsze 6 miesięcy życia 400 miligramów 6-12 miesiąc życia 600 miligramów wiek od 1 do 5 lat 800 miligramów wiek od 6 do 10 lat 1200 miligramów okres dojrzewania i pokwitania (11-24 lata) 1500 miligramów mężczyźni 25-65 lat 1000 miligramów mężczyźni powyżej 65 roku życia 1500 miligramów kobiety 25-50 lat 1000 miligramów kobiety powyżej 50 roku życia 1500 miligramów kobiety w ciąży, matki karmiące 1500-2000 miligramów
Czy przeciętny Polak zaspakaja swe potrzeby na wapń?
Niestety nie, warto wiedzieć, że przeciętna dieta stosowana w Polsce dostarcza jedynie 400 miligramów tego biopierwiastka dziennie.
Co powinniśmy jeść, aby dobrze zaspokoić codzienne zapotrzebowanie na wapń?
Najbogatsze źródło wapnia to mleko i jego przetwory. Dzienna dawka wapnia dla osoby dorastającej (1500 miligramów) zawiera (przykładowo): 1,2 litra świeżego mleka krowiego lub maślanki 150 gramów mleka w proszku 600 gramów mleka zagęszczonego 1 litr jogurtu 1,5 kg twarogu lub sera homogenizowanego 130-200 gramów sera żółtego
W jakim pokarmie znajdziemy najwięcej soli wapnia?
Wśród mlecznych przetworów najwięcej wapnia znajdziemy w żółtym serze. Biały ser natomiast jest stosunkowo ubogi w ten cenny pierwiastek. Dieta polecana osobom z zaburzeniami gospodarki lipidowej będzie zmierzać do ograniczenia wielu produktów mlecznych bogatych w wapń. Osoby nie lubiące mleka mogą korzystać z innych naturalnych źródeł wapnia. Oczywiście najlepiej jest stosować dietę urozmaiconą. Oto przykładowa zawartość biopierwiastka w 100 gramach wybranych produktów spożywczych: orzechy laskowe 220 miligramów natka pietruszki, rzeżucha 190 miligramów kukurydza 100 miligramów chleb razowy 65 miligramów seler 60 miligramów groszek zielony 55 miligramów marchew 45 miligramów rzodkiew 35 miligramów jajko (1 sztuka) 34 miligramy
Czy powszechnie lubiane potrawy - mięsne, owoce - zawierają dużo wapnia?
Niestety mięso zawiera mało wapnia. Podobnie jest z owocami, wśród których stosunkowo najwięcej wapnia zawierają figi i owoce kiwi.
Jak zatem powinny się odżywiać osoby nie tolerujące wyrobów mlecznych?
Takie osoby powinny korzystać z gotowych preparatów wapnia dostępnych w aptekach. Tabletki wapniowe należy spożywać w trakcie posiłku.
Czy wapń zawarty w diecie lub w preparatach jest w całości wchłaniany?
Nie. Przyjęty z pożywieniem wapń zaledwie w połowie ulega wchłonięciu przez śluzówkę jelita.
Co sprzyja wchłanianiu wapnia?
Na stopień wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego ma wpływ poziomu hormonów we krwi (np. estrogenów u kobiet), a ponadto obecność witaminy D i skład diety. Przyswajaniu wapnia sprzyjają między innymi obecność w diecie cukru mlecznego (mleko), równoczesne spożywanie magnezu.
Czy są substancje pokarmowe, które hamują przyswajanie wapnia przez organizm?
Tak, są takie substancje, których konsumpcja zmniejsza ilość przyswajanego wapnia. Nalezą do nich: szczawiany, w które bogate są niektóre rośliny: rabarbar, szczaw, botwinka fosforany - stosowane jako konserwanty żywności sole kwasu fitynowego, pektyny zawarte między innymi w fasoli, owsie i innych ziarnach dieta zbyt bogata w tłuszcz i białko
Czy możliwe jest nadmierne wchłanianie biopierwiastka?
Tak. Takie nadmierne wchłanianie wapnia spowodowane jest nie tyle przesadnym spożyciem, co zaburzeniami, takimi jak przedawkowanie witaminy D, nierównowaga hormonalna, niektóre nowotwory.
Czym grozi nadmiar wapnia w organizmie?
Może ono prowadzić do choroby zwanej hiperkalcemią. Choroba ta charakteryzuje się zaburzeniami czynności nerek, kamicą układu moczowego, nudnościami, wymiotami, zaparciami, osłabieniem siły mięśniowej. Najgroźniejsze są jednak zaburzenia rytmu serca, szczególnie u osób przyjmujących leki z grupy glikozydów nasercowych (digoksyna, lanatozyd). Warto wiedzieć, że wapń jest nie tylko budulcem kości. Spełnia w organizmie rolę regulatora pobudliwości włókien mięśniowych, przewodnictwa impulsów w nerwach, jest niezbędny w procesie krzepnięcia krwi. W środowisku wewnątrzkomórkowym jony wapnia spełniają rolę substancji mediacyjnej - przetwarzającej bodziec hormonalny lub chemiczny, fizyczny na określony efekt biologiczny.
Magnez
Magnez zawarty w pożywieniu umożliwia przyswajanie wapnia.. Około połowa magnezu znajdującego się w organizmie wchodzi w skład kości. Na poziomie komórki magnez funkcjonuje jako aktywator licznych enzymów.
Czy statystyczny Polak cierpi na niedobór magnezu?
Tak. Niedobór magnezu jest zjawiskiem bardzo rozpowszechnionym. Jedną z przyczyn jest niskie stężenie magnezu w glebach naszego kraju. Brak magnezu przez dłuższy czas nie daje o sobie znać. Manifestuje się dyskretnymi zaburzeniami psychicznymi i neurologicznymi. Dłużej trwający niedobór może stać się przyczyna objawów przypominających niedobór wapnia.
Często spotykane objawy braku magnezu to:
uczucie ciągłego zmęczenia, podatność na wyczerpanie, obniżona odporność na stres, trudności w koncentracji. Występują również stany niepokoju, bolesne kurcze mięśniowe, drżenia, a także zaburzenia rytmu serca. W wielu przypadkach objawy te można wyeliminować wzbogacając dietę w magnez.
Jakie jest dzienne zapotrzebowanie na magnez?
Dzienne zapotrzebowanie organizmu na magnez wynosi 300 miligramów. Przykłady produktów spożywczych bogatych w magnez i przybliżona zawartość magnezu w 100 gramach: zarodki kukurydzy 680 miligramów kakao 420 miligramów kasza gryczana 220 miligramów fasola 170 miligramów mleko w proszku 140 miligramów płatki owsiane 130 miligramów groch 125 miligramów orzechy laskowe 70 miligramów chleb 60 miligramów
Czy cała pula magnezu z pokarmów jest przyswajana?
Nie, ponad połowa magnezu przyjętego z pożywieniem nie ulega wchłonięciu. Przyswajanie magnezu jest zależne od obecności w diecie witaminy B6. Codzienne przyjmowanie niewielkich dawek magnezu w postaci tabletek jest z reguły bezpieczne. Należy jednak pamiętać, że znaczny nadmiar magnezu może upośledzić wchłanianie żelaza i powodować nieprawidłowości zapisu EKG.
Fluor
Rola fluoru jako stymulatora wzrostu kości i czynnika chroniącego przed osteoporozą jest obecnie przedmiotem kontrowersji. Udowodniono co prawda, że małe dawki fluoru (50 miligramów fluorku sodu na dobę) dostarczane z dietą wydają się zmniejszać ryzyko złamań, jednak już nieznaczne ich przekroczenie prowadzi do objawów ubocznych, do których należy osłabienie kości. Fluor, który wskutek skażenia przedostaje się do środowiska jest łatwo przyswajany przez rośliny, w tym także użytkowe. Profilaktyka osteoporozy poprzez wzbogacanie we fluor żywności, wody wodociągowej, a także pasty do zębów nie jest obecnie polecana.
Jakie są objawy nadmiaru fluoru w organizmie?
Do objawów nadmiaru fluoru należą: odkładanie się fluoru w kościach i zębach prowadzące do przebarwień szkliwa zębów, nadmiernej łamliwości i opóźnionego gojenia kości; zmiany miażdżycowe tętnic; osłabienie reakcji odpornościowych
Witamina D
Witamina D jest jednym z najważniejszych regulatorów gospodarki wapniowej. Sprzyja przyswajaniu wapnia z przewodu pokarmowego, podwyższa poziom tego pierwiastka w krwi poprzez wydzielanie go z kości i hamowanie tempa wydalania z moczem. Niedobór witaminy D w dzieciństwie jest przyczyną krzywicy, zaś w wieku podeszłym jest jednym z najważniejszych czynników sprzyjających osteoporozie.
Jaki jest wpływ promieni słońca na witaminę?
Dla prawidłowych przemian witaminy D niezbędne jest światło słoneczne. Tzw. aktywna forma witaminy D, uczestnicząca w przyswajaniu wapnia - powstaje w wyniku przemian w wątrobie, nerkach i skórze. Te ostatnie zależne są od promieniowania ultrafioletowego wychwytywanego przez naszą skórę. W związku z tym jesienią i zimą obserwuje się znaczny spadek zawartości witaminy D w organizmie. W tym też okresie notuje się zmniejszony poziom wysycenia kości wapniem. Następuje więcej złamań typowych dla osteoporozy, niż w innych okresach. Wyraźne zależności miedzy porą roku a stanem zdrowia obserwuje się szczególnie na obszarach położonych na północy, gdzie zimowy dzień jest szczególnie krótki.
Jaka dieta zapewnia obfitość witaminy D?
Witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczu i do organizmu w normalnej diecie trafia zazwyczaj z mięsem ryb (ściślej z ich tłuszczem, zwanym też tranem), wątrobą i żółtkami jaj. Prekursory witaminy D obecne są również w niektórych roślinach.
Kiedy grozi nam deficyt witaminy w organizmie?
Do niedoboru witaminy D prowadzić może dieta wegetariańska, jak też zaburzenia wchłaniania powodowane schorzeniami przewodu pokarmowego. Niedobór witaminy D zdarza się również u osób chorych na padaczkę (niektóre prepataraty przeciwpadaczkowe przyspieszają rozkład witaminy D), alkoholików i osób z przewlekłymi chorobami przewodu pokarmowego.
Czym grozi niedobór witaminy D u dzieci?
Niedobór witaminy D zagraża ciężką chorobą zwaną krzywicą. Objawia się ona ogólnym osłabieniem, spadkiem siły mięśniowej, bezsennością, niepokojem i płaczliwością. Czasem opóźniony jest okres wyrzynania zębów i występują napady tężyczki. Najbardziej rozpowszechnionymi i często trwałymi objawami krzywicy są deformacje kostne. Dotyczą one czaszki (płaska potylica i wypukłe czoło), klatki piersiowej, kręgosłupa (skoliozy, nadmierna kyfoza piersiowa), miednicy i kończyn dolnych (szpotawe lub koślawe kolana, wygięcia piszczeli). Deformacje te mimo leczenia mogą się utrzymywać przez całe życie i stanowić przyczynę zespołów przeciążeniowych, wcześniejszego zużywania układu kostno-stawowego i osteoporozy.
Jakie jest zapotrzebowanie na witaminę D?
Dobowe zapotrzebowanie na witaminę D wynosi średnio 400 jednostek. Znaczne przekroczenie należnych dawek może prowadzić do objawów hiperkalcemii z powstawaniem złogów wapniowych w drogach moczowych i niektórych narządach wewnętrznych. Osoby w wieku podeszłym powinny co dzień korzystać z wapnia i witaminy D. Stwierdzono, że codzienne przyjmowanie 1 mikrograma 1-alfa-hydroksy-witaminy D3 i 300 miligramów wapnia znamiennie zmniejsza szansę złamań u kobiet po 65 roku życia.
Uwaga! Nie wszystkie propagowane sposoby odżywiania zapewniają wystarczające składniki niezbędne dla prawidłowego rozwoju kości.
Niektóre diety spośród wyszczuplających, diety zapobiegające miażdżycy, diety wegetariańskie są ubogie w wapń, magnez i witaminy.

---