Filozofia (gr. philosophia) - określenie to pochodzi (prawdopodobnie) od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości lub posiadanie mądrości. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi natury świata i człowieka. Filozofowie rozważają kwestie natury istnienia, rozumienia bytu i rzeczywistości (ontologia, metafizyka, teoria bytu), poznawalności rzeczywistości i prawdy (epistemologia czyli teoria poznania), moralności, powinności i koncepcji wartości (etyka oraz aksjologia czyli teoria wartości), także zagadnienia dotyczące człowieka antropologia filozoficzna, a także kwestie społeczne, prawne, kulturowe, teologiczne i inne.
Ze względu na mnogość koncepcji uprawiania filozofii, za filozofię można uznać to, co wykłada się na uniwersyteckich katedrach filozofii. Wykłada się ją według podziału na ontologię materializm, idealizm(metafizykę), gdzie wyróżnić można metafizykę szczegółową (teologię) i metafizykę ogólną (ontologię), epistemologię empiryzm, racjonalizm (logika, metodologia nauk, teoria poznania) oraz aksjologię z etyką i estetyką, także filozofię społeczną.
Opierając się na tym podziale można wyróżnić trzy grupy podstawowych zagadnień filozofii:
Zagadnienia epistemologii dotyczące stosunku poznania do rzeczywistości. Co znaczy poznanie i rzeczywistość, czy przedmiot poznania jest wytworem poznającego, co znaczy słowo "prawda", czy możemy poznać prawdę a jeśli tak, to jak należy postępować, by ją poznać - tym i innymi rzeczami zajmuje się teoria poznania.
Problemy metafizyki obejmujące przedmiot poznania czyli rzeczywistość. Ontologia stara się odpowiedzieć na pytania, jaki jest stosunek istnienia do istoty, co to jest związek przyczynowy, czy mnogość bytów jest rzeczywista, czy istnieje przyczyna całości bytu (Bóg, przyroda), co to jest prawo przyrody, itp.
Zagadnienia:
Pierwszy z nich ograniczał się do filozofii przyrody; drugi - zwrócił zainteresowania ku zagadnie-niom humanistycznym.
I. Z ZAGADNIEŃ KOSMOLOGICZNYCH główne było
A) zagadnienie zasady (arche) o główny składnik, o właściwą naturę rzeczywistości. każdy prawie filozof miał inną: jeden mówił, że zasadą jest woda, inni, że bezgraniczna a nieokreślona materia, powietrze, ogień, ziemia, 4 żywioły, zarodki, atomy.
B) Zagadnienie dotyczące natury stawania się. Uzupełnieniem pierwszego py-tania - z czego rzeczywistość powstała? - było drugie: jak powstała i dalej powstaje? I na to pytanie odpowiedzi było wiele: transformacja jednej rzeczy w drugą, rozszczepia-nie się przeciwieństw, zgęszczanie się i rozcieńczanie materii, mieszanie się składników.
C) Zagadnienie przyczyny stawania się: jaka jest siła, która powoduje prze-mianę rzeczywistości? I tu rozwój filozofii przebiegał a) od monizmu do pluralizmu (Heraklit i Parmenides mówili jeszcze o jednej sile, Empedokles już o dwóch siłach prze-ciwnych i uzupełniających się wzajem); b) od traktowania materii i siły jako nierozdzielnych (tzw. hilozoizm) do rozdzielania ich; c) od siły działającej wewnątrz świata do siły pozaświatowej (u Anaksagorasa); d) od animistycznego pojmowania siły działającej do jej pojmowania mechanistycznego (u atomistów).
D) Zagadnienie stałości świata: czy świat jest wyłącznie nieustanną przemianą, czy jest w nim jakiś czynnik stały? Generacja Heraklita i Parmenidesa dała wyraz skraj-nym na tę sprawę poglądom, koniec zaś okresu zaznaczył się propozycjami kompro-misu.
Z zagadnieniem stałości łączyło się zagadnienie prawidło-wości świata. Nawet Heraklit uznawał, że wieczne prawo Logosu panuje w świecie.
II. ZAGADNIENIA EPISTEMOLOGICZNE i PSYCHOLOGICZNE były już mniej rozgałęzione od kosmologicznych. Dwa zagadnienia wybijały się na czoło:
A) Zagadnienie postrzegania, dookoła którego grupowały się bardziej szczegó-łowe zagadnienia psychologiczne. Traktowane było jako zagadnienie czysto przyrodni-cze i rozwiązywane wedle ogólnych zasad danego systemu.
B) Zagadnienie pewności poznania. Liczni myśliciele tego okresu, należący zresztą do różnych obozów, wypowiadali sceptyczne uwagi o poznaniu (np. Ksenofanes, Empe-dokles, Demokryt, Alkmeon). Uwagi te dotyczyły przeważnie tylko poznania zmysłowego. Były wyłomem w naturalnym, naiwnym dogmatyzmie, od którego filozofia zaczęła. Ale nie przeszkodziły żadnemu z filozofów tego okresu budować uniwersalnych syste-mów kosmologicznych.
Pytania:
Skąd powstał świat? Powstał dzięki bóstwom. A skąd bóstwa? Niższe bóstwa powsta-ły dzięki wyższym. A wyższe dzięki jeszcze wyższym. Wyjaśnienie tego typu tłumaczyło tedy powstanie nie tylko świata, ale i bóstw: było nie tylko kosmogonią, ale i teogonią. Najtrudniejszy do wymyślenia był początek genealogii: niechby wszystkie rzeczy i istoty powstały z nieba i morza, niebo zaś i morze z ziemi, a ziemia skąd? Czy może ziemia, a raczej bóstwa ziemi były pierwszym początkiem? Na pytanie to kosmologiczno--teologiczni poeci odpowiadali w dwojaki sposób: jedni rozpoczynali świat od chaosu, nocy, od niezrozumiałego i bezrozumnego prabytu, z którego potem dopiero wyłoniło się wszystko, co jasne, rozumne i doskonałe; inni, przeciwnie, mniemali, że pierwszy początek był rozumny i doskonały, przyjmowali, że początkiem świata jest Zeus, który rozkazuje rozumnie i ład zaprowadza we wszechświecie. Zwolennicy pierwszego rozwią-zania stanowili większość; do drugiego skłaniał się Ferekydes z Syros, ale był to pi-sarz późniejszy, który w swych fantazjach kosmogonicznych i teogonicznych korzystał już z dzieł filozofów.
Ontologia-nauka o bycie. dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości.
Materializm-pogląd filozoficzny w którym natura bytu jest naturalna (procesy zachodzące w materii). Jedynym tworzywem rzeczywistości jest materia lub wszystko stanowi modyfikację materii. że jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka.
Materializm hylozoistyczny- doktryna filozoficzna, wg której wszelka materia jest ożywiona sama przez się. Dotyczy to całego wszechświata, który jest przenikany i ożywiany immanentną i tożsamą z nim siłą życiową.
Epistemologia- teoria poznania (empiryzm- dośw., racjonalizm- rozum) teoria poznania lub gnoseologia - dział filozofii zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.
Arche-prasubstancja- w filozofii greckiej:źródło bytu, powstania i poznania.
Tales przełom VII i VIw Grek z Miletu
"Wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa" - twierdził i dowodził Tales.
Teoria Talesa wskazywała na wodę jako pratworzywo, z którego rozwinął się świat, gdyż jest ona niezbędna do życia ("to, co żywe, żyje wilgocią, martwe wysycha, zarodki wszystkiego są mokre, a pokarm soczysty"), a świat był - jego zdaniem bytem ożywionym; woda zmienia też stany skupienia, a więc może występować w każdej formie.
Natura rzeczy - woda jest wieczna, a wszystkie ciała są jej postaciami, wynikają z jej przemian. Z kolei przemiany te wynikają z zawartej w niej siły i zdolności do ruchu.
Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko, co istnieje, unosi się na wodzie i jest tylko chwilową postacią wody.
Anaksymander: z Miletu 609-547
Apejron- Bezkres- coś bezgranicznego, substancja bezgraniczna, dynamiczna, w wiecznym ruchu. Jest bezjakościowy (bez cech jakości:kolor,smak..), homogeniczny, jednorodny, nieokreślony.
w jaki sposób z apeironu nieposiadającego jakości mógł powstać świat pełen jakości? Przyroda powstaje z bezkresu. przypuszczał, że stawanie się odbywa się nie przez przemianę żywiołów, lecz przez wyłanianie się przeciwieństw". Należy to tak rozumieć: w pierwotnym bezkresie zawarte były wszelkie przeciwieństwa; w przyrodzie zaś są już wzajem oddzielone; zatem - oddzieliły się w procesie powstawania przyrody; proces ten polega tedy na wyłanianiu się przeciwieństw. Co powoduje ten proces? Powoduje go wieczny ruch. Anaksymander nie tylko sformułował ogólne prawo przekształcania się pierwotnej materii, ale także opisał szczegółowo, w jakim porządku odbywały się przekształcenia. Posługując się przyjętą przez siebie ogólną zasadą, usiłował wytłumaczyć, dlaczego przy-roda ma taką a nie inną postać, dlaczego np. ziemia jest pośrodku, a niebiosa dookoła. Opis Anaksymandra jest pierwszą niemitologiczną kosmogonią, jaką posiadamy: nie odwołuje się do bogów, lecz kolejne etapy świata wywodzi z przyjętej zasady. Wydzieliły się na początku przeciwieństwa, zimno i ciepło, a przez zimno i ciepło wytworzyły się różne stany skupienia, poczynając od ziemi, która jest najgęstsza, poprzez wodę i powietrze aż po lotny ogień. Ziemia, jako najcięższa, znalazła się pośrodku, a tamte otoczyły ją kon-centrycznymi, coraz to lżejszymi i gorętszymi sferami. Sfera wody częściowo wyparowała i przeto w niektórych tylko miejscach znajduje się między ziemią a powietrzem. Zewnętrzna ognista sfera, otaczająca świat "jak kora otacza drzewo", rozerwała się, a części jej, odrzucone siłą odśrodkową; potworzyły ciała niebieskie. Oto opis, który przez swą dąż-ność do mechanicznego wyjaśnienia świata podobny jest do teorii tworzenia się systemu planetarnego, które głoszone były w dwadzieścia kilka wieków później.
Heraklit: z Efezu przełom VI i V w
POGLĄDY.
1. OGIEŃ JAKO ZASADA ŚWIATA. Heraklit wytworzył doktrynę podobną do jońskiej; i on szukał "arche" i znalazł ją w innym jeszcze rodzaju materii: w ogniu. Ogień staje się morzem, powietrzem, ziemią i znów z powrotem ogniem. Przemiany ognia odbywają się na dwóch drogach, "w dół" i "w górę": spływając z górnych swych siedzib ogień zmienia się w powietrze, ono znów opadając skrapla się w wodę, a woda spływa
na ziemię i wsiąka w nią; ale znów ziemia paruje, wyziewy jej tworzą wodę, ta przetwarza się w chmury i wraca wreszcie do górnej ojczyzny jako ogień; kierunki są dwa, ale "droga w dół i w górę jest jedna"
2. ZMIENNOŚĆ RZECZY. Rozważał bowiem nie tylko początek przyrody, ale i jej włas-ności. I znalazł, że zasadniczą jej własnością jest zmienność. Obrazem rzeczywistości jest - rzeka. Wszystko płynie, nic nie trwa, "niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki", bo już inne napłynęły w nią wody.
3. WZGLĘDNOŚĆ RZECZY. W nieustannym przepływie rzeczy zacierają się granice między przeciwieństwami. Nie ma nigdzie wyraźnej granicy, są wszędzie tylko ciągłe przejścia, np. między dniem a nocą, młodością a starością. Więc - jak wnioskuje Heraklit - dzień i noc w osnowie swej są jednym i tym samym, podobnie młodość i starość, a tak samo sen i jawa, życie i śmierć, dobro i zło; podobnie też wszelkie inne własności są względne.
4. ROZUMNOŚĆ ŚWIATA. Wszystko było zmienne dla Heraklita - ale przez to właśnie istniało dlań coś stałego: zmienność. Ona jest stałą własnością przyrody. I więcej jeszcze:
stały jest porządek, wedle którego dokonywa się przemiana. "Ogień według miary zapala się i gaśnie według miary". Jedno prawo rządzi wszystkimi przemianami, rządzi zarówno człowiekiem jak wszechświatem. Człowiekiem rządzi rozum (logos); stąd wniosek, że i wszechświatem rządzić musi rozum. Rozum jest nie specjalnie ludzką zdolnością, lecz siłą kosmiczną, człowiek ma w niej jedynie udział.
Dialektyczna wizja rzeczywistości- wszystko co nowe powstaje w wyniku złaczenia różnic, konfliktów.
Empedokles z Sycylii 490-430
Siła porządkuje, np. miłość, nienawiść, w każdym jest jakaś cząstka np. wody, ziemi.
Według Empedoklesa, zasada bytu (arche) jest czworaka i tworzą ją cztery (korzenie), nazwane później żywiołami. Są to ziemia, woda, powietrze i ogień. Elementy są wieczne, bo "to, co jest", nie powstaje, nie przemija i jest niezmienne. Z drugiej strony, zmienność również istnieje, bo:
"Nie ma powstawiania czegokolwiek, co jest śmiertelne, ani nie jest końcem niszcząca śmierć. Jest tylko mieszanie się i wymiana tego, co pomieszane."
Oprócz korzeni, które są bierne, Empedokles wprowadził dwa elementy czynne: miłość (philia) i waśń (neikos) (często zwana niezgodą lub nienawiścią). Również i elementy czynne są wieczne: "były one przedtem i będą, i nigdy, zdaje się nie będzie czas bezgraniczny wolny od tej pary.
Mamy zatem u Empedoklesa po raz pierwszy w historii oddzielenie pojęcia siły od materii - stała się ona czymś biernym, co kształtowane jest przez zewnętrzną w stosunku do niej siłę.
W oparciu o tę koncepcję Empedokles przystąpił do wyjaśniania świata i dokonujących się w nim przemian.
Wspólne działanie miłości i waśni wyznaczają budowę i losy świata. Są one cykliczne i przebiegają w czterech etapach.
Wszystkie żywioły tworzą kulę (sphairos) świata, spajane siłą miłości.
Siła miłości zaczyna maleć, a narasta waśń. Przyciągają się jedynie elementy podobne i następuje wyraźne rozgrupowanie elementów.
Powstaje całkowity chaos, królestwo waśni.
Miłość ponownie zaczyna spajać elementy prowadząc do harmonii.
Anaksagoras Ateny ok. 500-428
Pluralista skrajna- substancji z których powstał świat jest nieskończenie wiele, łączy wszystkie cząsteczki, zasady rozum.
wskazując na istnienie nieskończenie wielu pierwiastków, które nazwał homoimeriami. Te jednak nie mogły wytworzyć rzeczy z własnej mocy, początkowo znajdowały się w bezwładnej mieszaninie (sfairos). Katalizatorem powstania rzeczy stał się ruch, ruch natomiast został spowodowany przez znajdujący się poza światem umysł. Zatem to umysł czy też duch jest zasadą, z kolei homoimerie jedynie budulcem.
Sokrates: w Atenach 469-399
Moralizm- stanowisko filozoficzne które głosi że wartości duchowe moralne są niezamieniane i one oznaczają nasze człowieczeństwo.
MORALIZM-Stanowisko aksjologiczne głoszące, że wartości moralne są wartościami najważniejszymi (podstawowymi), determinującymi aktywność człowieka, mogącymi nawet zastąpić inne wartości. Wszelkie przejawy ludzkiej działalności należy, więc oceniać z punktu widzenia moralnego dobra.
RYGORYZM MORALNY stanowisko w etyce domagające się bezwyjątkowego i ścisłego stosowania norm etycznych.
ironia sokratejska = przyznanie do własnej niewiedzy, filozof przyjmuje początkowo tezę przeciwnika, a potem zadając mu kolejne pytania wyprowadza absurdalne konsekwencje → dokona tego, że przciwnik pozna, żę nic nie wie.
Sokrates posługiwał się metodą dyskusji, która była metodą współpracy umysłowej. Można było wyróżnić dwa elementy tej metody:
1) element negatywny, tzw. metoda elenktyczna,
2) element pozytywny, tzw. metoda maieutyczna.
Sokrates własnym przykładem pokazywał, jak zdobywać wiedzę. Metoda "nauczania”, jaką się posługiwał była metodą dyskusji, współpracy umysłowej. Składała się z dwóch części, negatywnej i pozytywnej, "elenktycznej” i "maieutycznej”, pierwsza uczyła, jak usuwać fałszywe przekonania, druga - jak zdobywać prawdziwe.
Intelektualizm etyczny - pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle - jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna.
Intelektualizm etyczny - Sokrates uważał, iż aby w działaniach ludzkich nie przejawiał się rozdźwięk między wiedzą a czynem, między tym , co dyktuje rozum, a do czego pcha namiętność potrzebna jest wiedza prawdziwa i pełna, którą człowiek przejmuje się do głębi. Wiedza potrzebna do cnoty to wiedza o sprawiedliwości i odwadze, to wiedza etyczna. Opiera się nie na czysto teoretycznym roztrząsaniu, lecz na praktycznym rozsądku.
Sokrates zajmował się tylko człowiekiem. Jego poglądy etyczne dają się sformułować w trzech tezach:
* CNOTA JEST DOBREM BEZWZGLĘDNYM - wytworzył nowe pojęcie cnoty przez to, że spośród zalet człowieka wyodrębnił specjalne zalety moralne. Zalety wyodrębnił na sam szczyt dóbr. Dla dóbr moralnych człowiek powinien poświęcić dobra niższe i pozorne.
* CNOTA WIĄŻE SIĘ Z POŻYTKIEM I SZCZĘŚCIEM - tylko to, co dobre może być naprawdę pożyteczne. Szczęście natomiast związane jest z cnotą, bo z cnoty wynika. Szczęśliwy jest bowiem ten, kto posiada największe dobra, a największym dobrem jest cnota.
* CNOTA JEST WIEDZĄ - wszelkie zło pochodzi z nieświadomości, nikt umyślnie i świadomością zła nie czyni. Skoro dobro jest pożyteczne i gwarantuje szczęście, nie ma powodu, aby ktoś, kto je zna, nie czynił go. Wiedza jest zatem warunkiem dostatecznym cnoty.
"Wiem, że nic nie wiem" ("scio me nihil scire")- Całość podejścia do własnej wiedzy i przekonań Sokratesa streszcza przypisywane mu zdanie.
- intuicja = głos wewnętrzny = daimoniom - człowiek powinien się nia kierować
stosunek do grupy, społeczeństwa: Był wszędzie tam, gdzie mógł znaleźć rozmówców, zatrzymywał ludzi na rynku, w palestrze czy na biesiadzie, by mówić z każdym o jego sprawach i zmuszać do zastanawiania się nad nimi, nad umiejętnością i cnotą. Zyskał sobie koło zwolenników i uczniów: najwykwintniejsza młodzież ateńska, jak Alcybiades, Krycjasz, Platon, Ksenofont, przestawała z nim stale. Ale obok zwolenników miał i surowych krytyków. Zyskał popularność, ale popularność jego nie była połączona z uznaniem. Ogół widział w nim tylko dziwaka; przeciętny Ateńczyk nie traktował na serio człowieka, który zaprząta sobie głowę cudzymi sprawami
stosunek do dóbr materialnych: nie przywiązywał uwagi do rzeczy materialnych, nie pisał tylko mówił.
wartości - jakie wartości są godne wyboru, i dlaczego?:
-duchowe- wiedza, rozum, moralne
-moralne- prawda, uczciwość, lojalność, dobro
Intelektualizm etyczny- pogląd filozoficzny, mówiący że cnoty moralności można nauczyć jeżeli 2 os chce.
Sofiści:
-sensualizm-prawdziwe jest poznanie przez zmysły
-relatywizm- nie ma jednej prawdy, prawda jest względna
-kunwencjonalizm- umowa, że coś jest prawdziwe
-praktycyzm- ta która przyniesie większą korzyść ta prawda jest lepsza
Platon: Ateny 427-347
Świat Idei: mają byt, świat niematerialny, świat ma kształt piramidy (na górze dobro) wieczny, niezmienny doskonały. Poszczególnym ideom odpowiadają pojęcia ogólne, które są czymś stałym, jednolitym, np. roślina- jest to pojęcie ogólne, ale roślin jest bardzo dużo; trawa, krzewy. Idee są pierwowzorami przedmiotów, które stanowią odbicie idei. Rzeczy materialne nie są przedmiotem pojęć, bo są inne, więc przedmiotem pojęć jest świat idei, gdzie są byty nieznane, odpowiadające pojęciom. Rzeczy są to cienie rzeczywistych bytów. Świat idei jest rzeczywistym światem. W prawdziwym świecie istnieje hierarchia idei. Na górze jest idea jedni i najwyższego dobra. Mit jaskini- alegoria świata idei.
relacja - świat idei, świat rzeczy: świat idei jest wzorcem dla świata materii, jest także celem dla świata materii.
model duszy a struktura społeczeństwa
-Rolnicy, rzemieślnicy- „mieć”
-strażnicy, wojownicy- „emocje”
-filozofowie- „rozum”
Państwo idealne składa się z trzech klas odpowiadające trzem sferom duszy: część rozumna- klasa rządząca- pasterze, część impulsywna- klasa wojskowa, część porządliwa- pozostali rzemieślnicy. Niewolnicy poza trzema klasami. Klasy odpowiadają cnotom. Platon głęboko rozczarowany był demokracją.
Stosunek do własności prywatnej i rodziny: Jego koncepcja ustroju idealnego bliska była ideom komunizmu. Własność prywatna nie istniała. Podobnie rodzina - wszystko, począwszy od doboru partnerów, poprzez wychowanie dzieci, miało przebiegać wedle nakazów rządzących i we wspólnocie.
miejsce sztuki w wychowawczej aktywności państwa: akademia
Twórca 1 utopii filozoficznej- wizja idealnego społ.
Wizja poznawania- doksa
Epistema- wiedza myślenia
Nasze myślenie- wiedza zmysłowa, prowadzi do wiedzy umysłowej
Natywizm- wiedza prawdziwa- przychodzimy z nią na świat
CZŁOWIEK=DUSZA
Dusza inicjuje wszystkie biologiczne procesy
Dusza jest trójelementowa: (cnoty kardynalne)
-sfera namiętności: pożądania, umiarkowanie
-sfera emocjonalności: w sercu, odwaga
-s rozumu: umysł, mądrość, sprawiedliwość
Dominacja” rozumu” nad „mieć”, „emocje”
Anamneza- proces przypominania sobie wiedzy wrodzonej
Państwo- jedność w państwie, równość wobec prawa, nieustanne kontrolowanie. Sądy są jawne, procesy też. Najważniejsze jest, aby państwo było szczęśliwe a nie jednostka. Jednostka musi pracować na rzecz ogółu.
Państwo kontroluje 2 sfery życia:
-edukajca- ścisła cenzura
-sztuka- wróg komedii
Arystoteles: Stagir 384-322 Liceum
Ontologia Arystotelesa wyróżnia i określa znaczenie bytu, ale centralne miejsce w jego systemie zajmuje substancja do której są w relacji wszystkie znaczenia bytu.
Substancja- to substrat, trwałe podłoże cech „tworzywo które jest myślowo oddielone, lecz co do miejsca nie jest oddielone. jest to odpowiedz na to czym cos jest. Wraz ze zmianą zniszczeniem formy zmienia się byt substancji.
Substancja= materia+ forma
-materia- podzielna w nieskończoność, bierna
-forma- czynnik aktywny, siła zewnętrzna lub wewnętrzna dzięki niej materia przybiera formę, kształt, zmienia się.
człowiek to „zwierze polityczne”Zdaniem Arystotelesa człowiek jest zwierzęciem politycznym zoon politikon - jest stworzony do życia w państwie. Za człowieka Arystoteles uważał wyłącznie mężczyznę, kobieta nie będąc w pełni człowiekiem nie mogła zajmować się polityką.
Pojęcie sprawiedliwości: Arystoteles wiąże sprawiedliwość z proporcjonalnością, jednością.Sprawiedliwość ma 2rodzaje:
-spraw.rozdzielająca- jesteśmy różni, sfera ekonomiczna, zaszczytów
-spraw.wyrównująca- prawo karne
Teoria „złotego środka” W swoim postępowaniu człowiek powinien kierować się „złotym środkiem”, który jest określany przez jego rozum, gdyż jest to droga do osiągnięcia szczęścia, najwyższego dobra, które jest naszym celem ostatecznym. Wynika z tego, iż człowiek powinien podążać drogą „złotego środka” - nie ignorować żądz, ale też nie może się im podporządkowywać, nie może im ulegać. Jego działanie ma być umiarkowane, ale ma jednocześnie przynosić mu przyjemność. Żądze muszą zostać zaspokojone, ale w sposób umożliwiający harmonijny rozwój także rozumnej części duszy, która to dusza powinna oprócz nabywania wiedzy kultywować również umiejętności panowania nad żądzami, poprzez silną wolę, odwagę i rozsądek.
Niewolnik to mówiące narzędzie, jest koniecznym medium między wolą pana a realizacją tej woli. Według Arystotelesa niewolnik nie był obywatelem, ale zdarzały się przypadki, że traktowano go ja pełnoprawnego członka rodziny. Wedle prawa był jednak tylko „mówiącym narzędziem” .
Państwo tworzymy bo nie jesteśmy samowystarczalni. Musimy współpracować, aby coś osiągnąć. Państwo powstaje w sposób natyralny. Podstawowy warunek konieczny do stworzenia państwa to posiadanie terytorium i państwo musi być samowystarczalne. W państwie powinno rządzić prawo, a nie człowiek.
Wymiana czynnikiem spajającym. Ma być uczciwa. Mówi że wynalezienie pieniądza jest miernikiem wszystkiego copodlega wymianie.
3 ruchy etycznego myślenia:
-życia kontemplacyjnego- dusza- roślinna, zwierzęca,rozumna. Etyka ta skupia się na duszy rozumnej
-przyjażń- pozytywna więż między ludzmi, przywiązanie rodzinne, więż do bogów. Nie ma przyjaźni bezinteresownej, nie ma umiaru w przyjaźni. Przyjaźń zastępuje sprawiedliwość.
-umiar (złoty środek)- szczęście jest działaniem dobrej duszy- ani dziecko,ani zwierze nie jest zdolne do dzialania, dopiero może człowiek rozumny. Można działać wtedy gdy wiemy jaki mamy cel i bez wpływu innych, musi być świadomy
Eudejmonia- osiągnięcie szczęścia (przyjemności + przykrości)
Doskonałość etyczna- polega na tym że możemy być także gniewni. Nie możemy być doskonali. Gniew pojawia soę jak jesteśmy krzywdzeni w jakiś sposób. On wierzy w naszą rozumność.
Nadmiar- umiar- brak
-próżność- wielkoduszność- małoduszność
-zuchwalstwo- odwaga- tchórzostwo
Zarozumiałość- godność- służalczość
-rozrzutność- szczodrość- skąpstwo
Demokryt Żył w latach 460 - 370 p.n.e. i pochodził z Abdery:
atom oznacza „ niepodzielny ” Demokryt sądził też, że atomy muszą być trwałe i mieć pewną masę. w przyrodzie znajdują się nieskończenie wiele atomów. Niektóre są okrągłe i gładkie, inne chropowate, o nieregularnym kształcie. Właśnie dlatego, że ich formy są takie różne, mogą łączyć się w rozmaite ciała. Ale choć jest ich tak bardzo wiele i tak różnią się między sobą, wszystkie są wieczne, niezmienne i niepodzielne.
Ciężar jako atrybut atomów
determinizm Uważali oni, że natura składa się z materialnych, niepodzielnych i wiecznych cząstek (atomów), które są w nieustannym ruchu, i których połączenie daje w efekcie różnorodne ciała. Twierdzili przy tym, że konkretny ruch atomu ma swoją konkretna przyczynę. Zjawiska przyrody maja swoją przyczynę w innych zjawiskach, zdarzenia, które ludzie uważają za pozbawione przyczyn w gruncie rzeczy przyczyny swoje mają, ale ludzie ich na razie nie znają. Z tak pojmowanego determinizmu Demokryt wysnuł „cztery fundamentalne zasady:
1) Każde zjawisko w przyrodzie ma swoją przyczynę.
2) Zależności między przyczyną i skutkiem mają charakter konieczny i jednoznaczny (dana przyczyna zawsze wywołuje dany skutek).
3) Znając przyczynę można wywnioskować przyczynę i odwrotnie.
4) Jednoznaczny charakter zjawisk przyczynowych pozwala przewidywać jednoznacznie skutek ze znajomości przyczyn oraz pozwala jednoznacznie opisywać przyczynę na podstawie znajomości skutku ( granicą dokładności przewidywania skutku na podstawie znajomości przyczyn jest jedynie stopień dokładności wiedzy o przyczynie)”.
atomizm - własności atomów a własności rzeczy zbudowanych z atomów, takich własności jak: kolor, smak, zapach, temperatura, /co wyznacza takie własności rzeczy - jak kolor, itd.: atom nie posiada cech jakościowych tj kolor, smak, zapach, tem. Decyduje o tym rodzaj atomów, szyk atomów, położenie atomów i ilość atomow co stanowi strukture atomow.
Demokryt twórca atomizmu- świat zbudowany z cząsteczek niepodzielnych. Przez atom nic nie dochodzi, przechodzi jak głos, oddziaływania zewn.
Materializm atomistyczny- atom jest wieczny, jest w ruchu, mały, niepodzielny, ruch atomów jest bezwładny, ale działa pod prawem konieczności (podobne się przyciągają a różne odpychają)
Wg. Demokryta w świecie nie ma przypadku, każde zdarzenie ma swoją przyczynę- determinizm- na zasadzie konieczności zachodzą zdarzenia, procesy.
Atom jest fundamentem rzeczywistości, (Byt) atom + próżnia atomy łączą się na zasadzie prawdopodobieństwa, atom jest w ruchu ale nie ma życia- materializm atomistyczny- jak się połączą to powstaje coś żywego.
Epikur 341-270 urodzony na wyspie Samos:
Materializm- Epikur stworzył materialistyczna teorię przyrody. Nasz świat jest wyłącznie światem fizycznym zaś wszelkie ciała i przedmioty w nim występujące składają się z niezliczonej ilości nie zależnych od siebie poruszających się atomów. Atomy owe poruszają się jedynie w jednym kierunku. Z góry na dół a tłumaczyć do można ich ciężarem. Spadające atomy od czasu do czasu ulegają jednak pewnym odchyleniom , co Epikur uważał za wystarczające wytłumaczenie różnorodności i zmian we wszechświecie.Dla materialisty Epikura również i dusza musiała być materialna.
Atomizm- wszystko co istnieje, stworzone jest z niezniszczalnych atomów, których rozmaite konfiguracje i układy tworzą cały widzialny świat. istnieje specjalny rodzaj atomów, które są odpowiedzialne za istnienie duszy i wszelkie zjawiska intelektualno-psychiczne. Wg Epikura atomy te nie różniły się jednak jakościowo od innych oprócz tego, że były wyjątkowo lekkie i ruchliwe. Ciało człowieka było wg Epikura przeniknięte tymi atomami we wszystkich miejscach, choć główna ich koncentracja występowała w głowie, sercu i zmysłach. Przy takich założeniach śmierć stawała się po prostu rozpadem atomów ciała i ich uwolnieniem do otoczenia, gdzie mogły się one zmieszać z innymi atomami i w pewnym momencie ponownie stworzyć nowe życie. Dotyczyło to też atomów duszy. Te ostatnie, jako najlżejsze i najbardziej ruchliwe, rozpierzchały się wg Epikura najszybciej i dlatego człowiek nie musiał obawiać się śmierci.
Teoria parenklizy (łac. clinamen, epikurejska teoria nieoznaczoności) - stworzone przez Epikura uzasadnienie możliwości wolnej woli człowieka. Według teorii ruch atomów w próżni nie podlega determinizmowi, jak opisywał swoją koncepcję atomistyczną Demokryt. Atomy nie spadają pionowo, ich ruch podlega odchyleniu, wskutek czego dochodzi do zderzenia cząstek
Etyka umiarkowanego hedonizmu
Epikureizm był jako system etyczny z gruntu hedonistyczny, tj. zakładał, że dobro równa się przyjemności i dlatego życie szczęśliwe to życie, w którym suma doznanych przyjemności jest większa niż suma cierpienia.Epikur stał na bardziej zrównoważonym stanowisku, twierdząc, że zanim skorzysta się z jakiejś przyjemności należy rozważyć, czy suma ewentualnego cierpienia, które będzie związane z osiągnięciem tej przyjemności, nie będzie większa od niej samej.
hedonizm skrajny- skoro szczęście daje doznawanie przyjemności, należy po prostu czerpać z życia tyle przyjemnych doznań ile się da, nie zważając na konsekwencje.
Przyjemność negatywna- Epikur był zdeklarowanym zwolennikiem przyjemności negatywnej dla której osiągnięcia potrzebne były dwa warunki czyli: potrzeba i jej zaspokojenie, nie wymagała żadnego czynnika zewnętrznego i przejawiała się w wewnętrznej radości życia. Jedynie przyjemność negatywna nie związana z żadnymi konkretnymi potrzebami daje człowiekowi pełną wolność od cierpień. Zdaniem Epikura najwięcej przyjemności ma ten, kto ma po prostu najmniej potrzeb.
potrzeba a przyjemność- Epikur twierdzi też, że tylko ten doznaje uczucia przyjemności, kto ma mało potrzeb.
podział potrzeb-
-naturalne
*konieczne- musimy je zaspokoic, aby być: picie, jedzenie
*niekonieczne- luksus: lepsze jedzenie, picie
-nienaturalne- urojone- są odradzane, wyobrażone, wywołane przez stan niebycia czł. Np. władza, pozycja społ., sława.
czy człowiek Epikura jest wolny? Jest wolny kiedy życie jest dla niego przyjemnością. Epikur twierdził, iż wolny człowiek powinien rozstać się z życiem, gdy nie jest ono dla niego już przyjemnością.
Wolność od obaw: Cztery są, według Epikura, rzeczy unieszczęśliwiające człowieka, cztery obawy: 1) przed niemożnością osiągnięcia szczęścia, 2) przed cierpieniem, 3) przed bogami, 4) przed śmiercią.
"Poczwórnym lekarstwem" na te cztery cierpienia miała być filozofia Epikura; dwa pierw-sze leczyła jego etyka, dwa następne jego fizyka: 1) radość, która jest jedynym dobrem, ła-twa jest do zdobycia, jeśli tylko człowiek żyje rozumnie; 2) cierpienie, które jest jedynym złem, łatwe jest do zniesienia, bo gdy jest silne, to nie jest długotrwałe, a gdy długotrwałe, to nie silne; a zresztą, to nie cierpienie naprawdę dokucza ludziom, lecz lęk przed cierpie-niem ; 3) bogów nie ma się co lękać, bo nie mieszają się do życia ludzkiego; 4) i śmierci nie, bo "największe zło, śmierć, nie dotyka nas ani trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma śmierci, a odkąd jest śmierć, nie ma nas".
Jednostka a społeczeństwo- Społeczeństwo, według Epikura, jest zbiorowiskiem jednostek. Każda jednostka, postępując zgodnie z tym samym dążeniem, dążeniem do zadowolenia, nie powinna popełniać postępków sprzecznych z interesem społecznym, gdyż cnoty znajdują się w nierozerwalnym związku z przyjemnym życiem.
"żyj w ukryciu" W okresie niepewności wojen domowych i kryzysu umierającej republiki rz. hasło epikureizmu „Przejdź przez życie w cieniu”- chcesz być szczęśliwy zapomnij o polityce slawie..
Stoicyzm: akceptuja samobójstwo, niegodne jest narzekanie, jesteśmy aktorami
Moralizm-najważniejsze są wartości moralne. stoicy uważali, że cnota jest warunkiem dostatecznym szczęścia, utożsamiali ją wręcz ze szczęściem i mieli za dobro najwyższe, a nawet jedyne prawdziwe dobro.
intelektualizm etyczny- pogląd głoszący, że postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła. Człowiek wiedzący co dobre nie może czynić źle - jeśli zatem źle postępuje, oznacza to, że jego wiedza na temat dobra jest niepełna.
Finalizm- Dowodził mianowicie, że każdy przedmiot z natury swej dąży do jakiegoś celu - ostatecznej formy. Rozumny ład w świecie.
Teleologizm- finalizm - odmiana determinizmu - pogląd, według którego w bycie występuje celowość. Byt jest uporządkowany w sposób celowy. Czemu służy? Dlaczego? Motyw? - Złożony świadomy cel działania. cnota jest sama w sobie dobrem. W jej osiągnięciu mędrzec widzi swe dobto najwyższe (szczęście) i dlatego do niej dąży. Każdy byt dąży do jakiegoś celu.
Apatia- Prawdziwie cnotliwy człowiek to ten, co osiągnął stan pełnej obojętności do świata - niczego nie pragnie i niczego nie się nie lęka. Stoicy nazywali ten stan apatią
ataraksja jest stanem doskonałym, stanowiącym warunek szczęścia, albo nawet z nim tożsamy.
Fatalizm - fatum decyduje o naszym losie, nic zmienić nie możemy. radykalna forma determinizmu. Pogląd mówiący, że przyszłość i wydarzenia, które jeszcze się mają wydarzyć, są już z góry ustalone i nie mogą być zmienione przez żadne działania pojedynczego człowieka, lub całej ludzkości. Typowym przejawem fatalizmu jest tzw. "stoicki spokój".
Wizja rzeczywistości- my jesteśmy tylko aktorami, ale nie my piszemy rolę, trzeba dobrze zagrać te rolę z zasadami moralnymi. STOICYZM - prezentuje zupełnie inne podejście do życia: za najwyższe szczęście uznaje cnotę oraz wolność i niezależność (dlatego izolacja, żeby inni nie mieli na nas wpływu) także od pragnień i emocji; ponieważ człowiek nie ma wpływu na wiele zjawisk zewnętrznych, powinien się od nich uniezależnić przez ścisłe panowanie nad sobą i swoimi uczuciami oraz nie kierować się w życiu uczuciami, tylko rozumem; dobra doczesne nie dają szczęścia, dlatego człowiek nie powinien się do nich przywiązywać.
Dobra własne: wartości moralne, dobro, lojalność, szacunek, sprawiedliwość, prawdomówność
Dobra cudze: moja pozycja społeczna, majątek, zdrowie/ciało, rodzina
aktywizm wyrażający się w dążeniu do przezwyciężenia słabości, działanie.
dlaczego człowiek powinien być zaangażowany społecznie stoicyzm, wyróżniała ta sama tendencja do szukania nie tyle dobrego życia w państwie, ile dobrego życia mimo państwa. odegrania swojej roli jak najlepiej. Niegodne jest narzekanie.