Osob wg Junga. O składa się z ze współzawodn ze sobą struktur. Podst struktury to: Ego, nieświad osobowa i jej kompleksy, nieświad zbiorowa i jej archetypy, persona, anima i animus, cień. Jung wyróżnia również postawy: ekstrawersji i introwersji. Centrum osobowości stanowi jaźń. Strukturami osobowości są również funkcje: myślenie, uczucie, doznawanie i intuicja.Teoria Junga określana jest jako psychoanalit ze względu na nacisk, jaki kładzie na proc nieświadome. Ma ona charakter retrospekt i prospekt: zachowanie człowieka jest wyznaczane zarówno przez jego indywidualną historię i historię całej ludzkości, lecz także przez jego cele i aspiracje. Osob jednostki jest wypadkową wzajemnego oddziaływ sił wew i zew jednostki. Jest ona częściowo zamkniętym układem energetycznym. Energia odpowiad za funkcjonowanie osob określana jest mianem energii psychicznej. Dynamika procesów psychicznych opiera się na zasadzie ekwiwalencji (zachowania) energii i zasadzie entropii. Rozwój osobow polega na ciągłym doskonaleniu kolejnych stadiów rozwoj prowadzących do samourzeczywistnienia, to proces indywiduacji, czyli harmonijne połączenie wszystkich aspektów osobowości człowieka/// Nieświad osob i zbior wg Junga Nieświad osobowa i zbiorowa to jedne ze struktur składających się na całość osobow w teorii Junga. Nieświad osobowa składa się z doświadczeń jednostki, które początkowo były świadome, ale zostały wyparte lub stłumione oraz z doznań, które były zbyt słabe, by wywrzeć świadome wrażenie. Między nieświad osobową a ego istnieje dwustronna komunikacja. W nieświad osobowej tkwią kompleksy (np. kompleks matki) - ustrukturalizowane konstelacje myśli, uczuć, spostrzeżeń, wspomnień. Jądro kompleksu ma zdolność przyciągania do siebie różnorodny doświadczeń. Nieświad zbiorowa jest magazynem, w którym zgromadzone są przeszłe doświadczenia naszych przodków. Obejmuje historię gatunku ludzkiego, dziedzictwo praczłowiecze i zwierzęce. Ma ona charakter uniwersalny, stanowi wrodzone, wspólne gatunkowi ludzkiemu podłoże całej struktury osobowości, na którym tworzą się ego, nieświadomość osobowa, persona, cień, animus i anima. Strukturalnymi składnikami nieświad zbiorowej są archetypy (wyobrażenia pierwotne, mitologiczne) - uniwersalne idee zawierające spory ładunek emocjon, np. archetyp narodzin. Źródłem archetypów są utrwalone w psychice zapisy powtarzają się przez wiele pokoleń doświadczeń/// Typy funk i typy postaw wg Junga. Istnieją empirycznie potwierdzone 4 podstawowe funkcje psychol: myślenie (ma charakter pojęciowy i intelektualny, ma pomóc człowiekowi w zrozumieniu siebie i świata) uczucie (funkcją wartościującą nadaje przedmiotom wartość pozytywną lub negatywną dla podmiotu, dostarcza subiektywnych odczuć przyjemności, bólu, złości, strachu, smutku, radości i miłości) doznanie (percepcja rzeczywistości, odbierane są konkretne fakty i tworzy się reprezentacja świata) intuicja (jest również percepcją, lecz za pośrednictwem procesów nieświadomych, obejmującą treści podprogowe -wykraczanie poza fakty, uczucia i pojęcia). Myślenie i uczucie określane są jako funk racjonalne, ponieważ posług się rozumow, ocenianiem, abstrahow i generalizow. Doznanie i intuicja uważane są za funkcje irracjonalne, albowiem opierają się na percepcji tego, co konkretne, jednostkowe i akcydentalne. Każdy człowiek wyposażony jest we wszystkie cztery funk, jednak nie są one rozwinięte w jednakowym stopniu. Zazw jedna z nich jest zróżnicowana w wyższym stopniu niż pozostałe i w świadomości odgrywa rolę dominującą (funkcja główna-wyższa). Jedna z trzech pozostałych funkcji działa zwykle jako funkcja pomocnicza wobec funkcji wyższej. Jeżeli funkcja wyższa nie może dojść do głosu, to jej miejsce automatycznie zajmuje funkcja pomocn. Najmniej rozwinięta funkcja jest określana mianem funkcji niższej. Jest ona stłumiona i nieświad, przejawia się w snach i fantazjach. Z funkcją niższą związana jest funk pomocn. Synteza (równouprawnienie-idealny-niemożliwy-rozwój osobow) wszystkich funk może dojść do skutku, jeśli jaźń zostanie urzeczywistniona. Jung wyróżnia dwie zasadnicze postawy -postawę ekstraw (ukierunkowana aktywność jednostki na obiektywny świat zewnętrzny), postawę intrower (na subiektywny świat wewnętrzny). Osobowość każdej jednostki zawiera obie te sprzeczne postawy, jednakże zazwyczaj 1 z nich ma charakter dominuj i jest uświadamiana, podczas gdy druga jest stłumiona i nieświad. Jeśli ego w swych relacjach ze światem nastawione jest ekstrawerty, to nieświadomość osobowa będzie miała nastawienie introwertywne/// Nieświad w ujęciu Freuda i Junga. Wg Freuda: podzielił on osobowość na Id, Ego i Superego. Ego jest dostępne świadomości, zaś pozostałe elementy osobowości są nieświadome. ID-nieświadomość rządzi się zasadą przyjemności, popęd dąży do szybkiego zaspokojenia, id domaga się szybkiej gratyfikacji, składa się z popędu śmierci (niszczący) przejawiający się we wszystkich zachowaniach agresywnych i z popędu życia najistotniejszy popęd seksualny (przejawiający się przez całe życie) W nieświadomości istnieją kompleksy, pewnego rodzaju negatywne przeżycia zepchnięte do nieświadomości przez np. skierowanie libido na matkę (k. Edypa) czy związek córki z ojcem (k. Elektry). Nieświadomość może przejawiać się również w przejęzyczeniach czy marzeniach sennych. Śnimy o tym co jest przedmiotem naszych dążeń, potrzeb. We śnie przejawiają się symbolicznie niezrealizowane pragnienia. SUPEREGO rozwija się w okresie kiedy świadom nie jest jeszcze rozwinięta, nie jest racjonalna, nie rządzi się zasadą obowiązku. Najpierw rodzą się popędy (szybkie zaspokojenie) -sumienie mówi inaczej, nadświadom nie zezwala na zaspokojenie. Psychopata -przewaga id -kieruje się popędami, Tyran dla siebie -dominacja superego -nie zaspokaja swoich potrzeb, odrywa się od rzeczywistości. EGO -jaźń -pełni funkcję w poznaniu rzeczywistości, ma związek z logicznym myśleniem. Dzięki ego mogą być zauważone potrzeby, realizowane pragnienia, mamy kontakt z rzeczywistością -rządzi się zasadą realizmu, może powodować zablokowanie popędu, ego ma charakter świadomy. Elementy osobowości wg Junga: Ego, Nieświad indywid , Nieświad zbiorowa. Ego -świadome myśli i uczucia, NIEŚWIAD INDYW -osobowa -znajduje się blisko ego i składa się z doświadczeń, które były początkowo świadome i zostały stłumione, znajdują się tutaj kompleksy, konstelacja myśli, spostrzeżeń uczuć związana z określonym obiektem np. matką. Jeżeli dana osoba jest zdomin przez matkę i wszystko co robi ma odniesienie do matki. NIEŚWIAD ZBIO -stanowi spuściznę po naszych ludzkich i zwierzęcych przodkach. Ma charakter uniwersalny, występuje u wszystkich ludzi i jest podobna u wszystkich. Przejawia się w mitach, legendach i religii (tzw. naturalnej). Wg Junga w różnych geograficznie częściach świata występują podobne mity, wyobrażenia. Nie jest to wynikiem zapożyczenia ale jest wynikiem wspólnych cech. Archetypy -praobrazy przejaw się w symbolach, legendach i mitach. Jung zaprzeczał, że same treści są wrodzone, według niego wrodzone są pewne tendencje do przyjmowania treści (niektóre treści bardzo łatwo przyjmujemy np. archetyp matki, mędrca króla itp.)/// Główne tezy teorii Adlera Zdaniem Adlera głównym motywem postępow jest poczucie niższości i w związku z tym dążenie do wyższości, widoczne od najwcześniejszych lat życia. Poczucie niższości jest błogosławieństwem dla człowieka, bowiem jest to czynnik rozwoju jednostki. Drugim ważnym czynnikiem jest uspołecznienie wynikające z kontaktu z matką.Przyczyny poczucia niższości:[Człowiek rodzi się słaby, mały, od dzieciństwa czuje się słabszy od innych i uzależniony od nich. Niższa „wartościowość” narządów np. słuchu, mowy, wątpliwa uroda, kalectwo itp. - czynniki te powodują zależność. Czynniki społeczne np. ubóstwo. Przynależność do dyskryminowanej, mniejszościowej grupy lub kategorii społ.(np.tata-alkoholik). Błędy wychowawcze: rozpieszczanie, ciągła krytyka.] Brak uspołecznienia jednostki wiąże się z kompleksem niższości. Krystalizuje się wokół rzeczywistych ułomności lub jakiejś cechy uważanej za powód do wstydu. Zazwyczaj wyzwala zachowania niższego rzędu (brutalność, despotyzm, skłonność do chwalenia się) albo wywołuje nastrój depresji. Kompleks ten może się przejawiać w sposób: pozytywny - powoduje wyrównanie braków, uzyskanie sukcesu a nawet przewyższenie innych; negatywny - u osób biernych ucieczka w świat fikcji, ucieczka w chorobę; u osób aktywnych w alkohol, narkotyki a nawet śmierć. Znaczna część uspołecznienia wiąże się z rodzicami. Mogą oni pozytywnie wpływać na wychodzenie z kompleksów. Duże znaczenie ma kolejność urodzin; ma to wpływ na właściwości charakteru takich osób: 1wsze dziecko: obdarzone przesadną troską, co rodzi poczucie niższości, gdy rodzą się kolejne dzieci. Odczuwa wówczas negatywne nastawienie otoczenia. Wśród tych dzieci najwięcej jest alkoholików i przestępców. 2gie dziecko: jest bardzo ambitne. Musi jakoś dojść do głosu i swoich praw. Dziecko najmłodsze: zwykle rozpieszczone i „zepsute”. Teoria Adlera ma duże zastosowanie w pedagogice; sukces można osiągnąć nie karząc dziecko ale nagradz je./// Teoria Adlera a teoria Freuda. W przeciw do głównego założenia Freuda, zachowanie jest motywowane przez wrodzone popędy. Adler uznał, że zachowaniem ludzkim kierują przedewszystkim motywy społ. Ludzie są z natury istotami społ, przedkładają dobro społ nad egoistyczny interes. Adler nie twierdził, że uspołeczn człowieka następuje wyłącznie pod wpływem proc społ; zainteresowanie społ jest wrodzone, lecz rozwijają się pod wpływem natury społeczeństwa. W pewnym sensie Adler zajmuje stanowisko równie biolog co Freud. Obydwaj zakładają, że człowi ma wrodzoną naturę, która kształtuje jego osob. Freud kładł nacisk na sex, Adler zaś na zainteresowania społ. W swej teorii Adler zmniejszył do min znaczenie pop sexua, który we wczesnych koncepcjach Freuda odgrywał niemal monopolistyczną rolę w dynamice zachow. Ludzie są przedewszystkim istotami społe nie sexualnymi, ich słabe strony nie ograniczają się do strony seks, lecz mogą dotyczyć wszelkich aspektów egzystencji, zarówno fizycz jak i psychicz. Spos w jaki dana osoba zaspokaja potrzeby seks jest zdetermin przez jej styl życia a nie odwrotnie. Adler w przeciwieństwie do przekonań Freuda uznał świadom za centrum osobowości. Freud kładł nacisk na czynniki konstytucyjne i wczesne doświad z dzieciństwa jako wyznaczniki osobowości, natomiast Adler odrzuca ten sztywny determinizm historyczny : ludzie w większym stopniu są motywowani przez doświadczenia z przeszłości. Według Adlera jego teoria utożsamiana jest z zasadą finalizmu a Freuda z przyczynowości/// Czynnikowa teoria osobowości Cattella. Wg Cattella zachowanie jednostki jest funkcją jej osobowości i sytuacji. osobowość jest tym, co umożliwia przewidywanie zachowanie w określonych sytuacjach. Zarówno osobowość, jak i sytuacje można scharakteryzować za pomocą cech i w konsekwencji zachowanie jest następującą funkcją:Z = f (S1T1 + S2T2 + S3T3 ...), gdzie T- cecha, S- sytuacja. W różnych sytuacjach ważne są odmienne cechy, w każdym zachowaniu różna jest proporcja wpływu sytuacji i cech osobowości. Cechy te można podzielić na:-dynamiczne: cechy motywacyjne (ergi, sentymenty, postawy), -uzdolnieniowe: wyznaczają skuteczność działania, -temperamentalne: cechy konstytucjonalne, określają formalne aspekty zachowania. Czynnik to zespół cech wyodrębnionych w oparciu o analizę czynnikową, są to cechy źródłowe. Cechy wyodrębnione w analizie wiązkowej (korelacja zachowań) to cechy powierzchni. Cattell wyodrębnił 16 czynników (A-Q)/// Pojęcie zdoln triadowa teoria Cattella. Zdoln są to cechy poznaw, które wyznaczają skut dział. Mają charakter konstytucjonalny i nabyty. Do cech uzdolnieniowych zalicza się inteligencję. W celu przyczynowego wyjaśnienia zjawiska inteligencji ogólnej (płynnej i skrystalizowanej), Cattel opracował tzw. triadową teorię struktury zdolności. Istnieją 3 podstawowe składniki zdolności: -Centralne: o charakterze konstytucjonalnym, są to ogólne parametry pracy mózgu jako całości. Wyrażają się w sprawności procesów poznawczych: tempo, pamięć mechaniczna, łatwość kojarzenia. Wśród nich inteligencja płynna zajmuje miejsce centralne, -Lokalne: mają charakter wrodzony i nabyty, wiążą się z organizacją pól sensorycznych i motorycznych w mózgu, ujawniają się w sprawności poszczególnych zmysłów, -Instrumentalne, sprawcze: nabyte nawyki umysłowe, które powstają w wyniku uczenia się. zalicza się do nich inteligencję skrystalizowaną, w której skład wchodzą tzw. zdolności podstawowe, np. płynność słowna, czynnik liczbowy, pojemność słownika/// Pojęcie i podział cech według Cattella. Osobo jest tym co umożliwia przewidywanie zachow jedn w określonej sytua. Podobnie jak osob tak również sytua można scharakteryzow za pomocą cech. W zachowaniu różnych sytuacjach biorą udział cechy: 1)dynamiczne; 2) temperamentalne i 3) uzdolnieniowe. Cechy dynamiczne (motywujące działanie) to: a) ergi b)sentymenty i c) postawy. Erg (konstytucjonalne, źródłowe)-psychofizyczna dyspozycja, która skłania jedn do zwracania uwagi na pewne klasy przedmiotów, przeżywania określonej emocji i określonych zachowań [dynamiczne, konstytucjonalne, źródłowe, erg seksualny, towarzyski, strachu, gniewu] Sentyment -cechy dynamiczne, środowisk, źródłowe, ukształtowane w ciągu życia pod wpływem czynników środowiskowych i kulturowych. Nabyte i ukształtowane przez społeczeństwo i kulturę. Przedmiot sentymentu własna osoba, hobby, inne ważne osoby, zawód. Postawy (środowisk, powierzchn)-cechy dynamiczne, środowiskowe, powierzchniowe, najłatwiej obserwowalne, gdyż przejawiają się w zachowaniach. Postawy charakteryzuje tend do dział w określony sposób do określonych obiektów, posiadają konkretny znak. Mogą być wyrażane słownie, uświadamiane lub nie (metody projekcyjne). Cechy temperament mają charakter konstytucjonalny wiążą się z formalnymi (wrażliwość, odporność) Cechy uzdolnien (poznawcze) określają jak dobrze podmiot wykonuje określone zadanie (zdolności, inteligencja) Cattell podzielił cechy na indywid i wspólne. Wspólne podzielił na powierzchn i źródłowe, zaś źródłowe na konstytucjonalne (dynam., temp., uzdol.) i środowisk (dynam., temp., uzdol.)./// CATTELL- zw. M-dzy zdoln a procesami motyw. Motywacja poznawcza nie zawsze służy bezpośrednio zaspokojeniu innych potrzeb, to jednak, ułatwiając uczenie się sprzyja ich zaspokojeniu. Szczególna formą motywacji jest zainteresowanie, które bezpośr wypływa z motywacji pozna i służy jej zaspokojeniu. Wg Cattella na kształtowanie się uzdolnień istotny wpływ poza zdolnościami mają także czynniki motywacyjne, przede wszystkim zainteresowania. Zainteresow dynamizują i ukierunkow czynności pozn oraz działanie jedn. Powodują, że człowiek łatwiej spostrzega i zapamiętuje określone treści, częściej myśli i mówi na tematy z nimi związane chętniej podejmuje działania z nimi związane. Sprzyja to nabywaniu wiedzy z określonej dziedziny i kształtowaniu się pewnych umiejętn. W początkowym okresie badań nad zainteresowan sądzono, że związek ten jest bardzo silny i zakładano, iż wrodzone zdoln prowadzą do sukcesów i uznania, co rodzi zainteresowanie ćwiczeniem czynności, które do niego doprowadziły. Super doszedł jednak do wniosku, że związek ten jest dość luźny, zdolności są tylko jedna wielu przyczyn zainteresowań. Cattell włącza zdolności do osob jako cechy uzdolnieniowe. Zdolności wyznaczają poziom wykonania określonych czynności, bez ich uwzględnienia nie da się przewidzieć wyników działań osobnika. W rozwoju jedn zdoln pozn wpływ na inne jej właściwości i funk, w pewnej mierze kształtują całą jej osob- obraz świata, samego siebie, zainteresowania i plany na przyszł. Zdoln należą do najbardziej stałych właściwości psychiczn. Ludzie, którzy przy jednakowej motyw, uprzednim przygotowaniu i tych samych warunkach zew. uzyskują lepsze wyniki w działaniu i uczeniu się są postrzegani jako posiadający wyższe zdoln. Zdoln dzielimy na predyspoz czy zadatki wrodzone i przejawiające się w uczeniu się, działaniu. Wg Cattella każdy z rodzajów zdoln przejawiających się w dział jest funk 3 klas czynników (w mniejszym lub większym stopniu): centralnych, lokalnych i pośredniczących./// Wyodrębnienie przez Cattela 2 rodz intelig: -wyniki uzyskane w testach tradycyjnych (oparte na materiale nauczanym w szkole) zależą nie tylko od wrodzonej intel ogólnej. Badania następców Spearmana wykazały, że testy niewerb (percepcyjne) o wiele trafniej mierzą czynnik g, -rozwój zdoln mierzonych testami percepcyjnymi osiąga swój szczyt wcześniej (ok. 13-go roku życia) niż rozwój zdoln mierzonych testami słownikowymi (ok.16-17- go r. ż.), -wykonanie testów neutralnych kulturowo systematycznie pogarsza się po 20-25 r.ż., -wykonanie tradycyjnych testów mierzących IQ pozostaje bez zmian lub nieznacznie się poprawia., -różnice występują także w odchyleniach standardowych - testy neut kult mają większy rozrzut w porówn z testami tradycyjnymi, -uszkodzenia mózgu powodują zazwyczaj ogólne obniżenie poziomu wykonania wszystkich testów percepcyjnych, podczas gdy wykonanie testów werbalnych obniża się wybiórczo./// OSOB wg koncepcji Allporta. OSOB to dynamiczna organizacja w jednostce tych systemów psychofizycznych, które determinują jej specyficzne przystosowanie do jej środowiska. Osob istnieje realnie i ma swoje neuronowe i fizjologiczne korelaty. Słowo "charakter" wiąże się z pewnym kodeksem zachowania, w kategoriach którego ocenia się jedn i ich czyny, jest pojęciem etycznym, Allport definiuje go jako "osobowość ocenianą, osobowość jako charakter nieoceniany". Allport oddziela temperament od osobowości, wskazując na biologiczne zdeterminowanie temperamentu oraz jego mniejszą podatność na zmiany. Temper, intelig, bud ciała są surowcami, które budują osob/// Wyjaśnij zasadę autonomii funkcjonalnej Allporta. Autonomia funkcjonalna uważa dojrzałe motywy za różnorodne i samopodtrzymujące się współczesne syst, wywodzące się z syst poprzedzających, lecz funkcjonalnie niezależne od nich. Koncepcja auton funkcjon stwierdza, że dana czynność czy forma zachowania może stać się celem sama w sobie, chociaż pierwotnie podejmowano ją z jakiegoś innego powodu. Każde zachowanie, złożone czy proste, chociażby początkowo wywodziło się z napięć organicznych czy odruchowych, może być zdolne do utrzymywania się w nieskończoność, mimo braku jakiegokolwiek biologicznego wzmocnienia. Uzasadniając swoją teorię Allport powołuje się na obserwacje z różnych dziedzin świadczące bez wyjątku o skłonności organizmu do wykonywania jakiejś czynności chociaż pierwotny powód jej wykonywania już nie istnieje. Allport wyróżnia dwa poziomy autonomii funkcjonalnej, perseweracyjny i propriacyjny. Perseweracyjna auton funkcjon (przyczyny: opóźnione wygaszanie, samopodtrzymujące się obwody w UN, wzmacnianie częściowe oraz współistnienie wielorakich czynników determinujących) obejmuje nałogi, mech kołowe, a także zrutynizowane czynności. Propriacyjna auton funkcjon dotyczy nabytych zainteres, zamiarów, uczuć, dyspozycji osobistych, dominujących motywów, obrazu samego siebie oraz stylu życia. Proprium Allport wyjaśnia jako zjawisko rozwojowe, wywodzące się ze stanów pierwotnych oraz przeszłych doświadczeń. Allport uważa, że stopień autonomiczności motywów jest miarą dojrzałości danej jednostki./// Określenie cechy wg Allporta, różnice między cechą a nawykiem i cechą a postawą.Cecha: to zorganizowany i zogniskowany system neuropsychiczny, powodujący, że podmiot reaguje na pewne bodźce w jednakowy sposób, traktując te bodźce za funkcjonalnie jednakowe (równoważne): cechy istnieją realnie, nie są zmiennymi hipotetycznymi, -cechy determinują zachowanie jednostki, -można wyróżnić cechy indywidualne - charakterystyczne dla danej jednostki oraz cechy wspólne - dzięki którym można między sobą porównywać ludzi, -każda z cech jest względnie niezależna od innych cech. Cecha a nawyk: cech ma charakter bardziej ogólny niż nawyk, może ją kształtować większa liczba nawyków. Sekwencja tworzenia się cechy w rozwoju jednostki: zachowanie→ nawyk→ cecha. Cecha a postawa: post ma wyraźnie określony przedmiot, cecha nie musi mieć przedmiotu (np.. agresywność, reaktywność), -post może być ogólna lub specyficzna, cecha ma zawsze charakter mniej lub bardziej ogólny, -post w przeciwieństwie do cechy posiada zawsze czynnik wartościujący, -cecha przejawia się zawsze w określonych działaniach, choć nie zawsze zachowanie jest zgodne z cechą (co nie jest dowodem na brak istnienie cechy), post nie musi przejawiać się w zachow/// Główne wymiary osob wg Eysencka. Osob to suma aktualnych i potencjalnych wzorów zachowań zdeterminowanych przez predyspozycje wrodzone i uczenie się. Organizacja charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, która determinuje specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia. osobowość składa się z 1) charakteru (składnik motywacyjny), 2) temperamentu (skł. afektywny), 3)zdolności (skł. poznawczy) i 4) bud. ciała (skł.somatyczny). W obrębie osobowości Eysenck wyodrębnia 4 poziomy: L1 - konstrukty teoretyczne (pobudzenie, hamowanie), L2 - zm. eksperymentalne (różnice w warunkowaniu, reminiscencji, czuwaniu, zdeterminowane biologicznie), L3 - nawyki, cechy, rysy zachowania (impulsywność, aktywność, zdeterm. zarówno biol. jak i społecznie) z tym poziomem wiąże się introwersja, ekstr., neurotyzm, psychotyzm, L4 - nawyki myślowe, postawy społeczne, radykalizm, konserwatyzm. Na poziomie L3 wyodrębnił wymiary E-I i N+, N-. Krótka charakterystyka wymiarów: 1)intro-ekstra - u podstaw leży pobudzenie/hamowanie korowe (pętla ukł. siatkowaty-kora mózgowa)EKSTRA:dominuje hamowanie korowe, nastawienie na zewnątrz, impulsywność, aktywność, wielu znajomych, lubi kontakty z ludźmi, poszukiwanie doznań. INTRO: nastawienie do wew, aktywność intel., kontrola uczuć, starannie dobiera przyjaciół, pesymistyczny, dużą wagę przywiązuje do norm społecznych.; 2)neurotyzm - chwiejność emocjonalna, łatwość zmiany nastroju, drażliwość, bezsenność, reakcje lękowe, niska samoocena, napięcie, nieśmiałość, trudno nawiązuje kontakty. trzy odmiany neurotyzmu:a)dystymicy (intr-neuro), b)histerycy (ekstra-neuro), c) os.mieszane; 3) psychopatia: trudości w uczeniu się, trudności w uspołecznieniu się. Silny ekstrawertyzm - hamow. korowe - trudność uczenia się. Cechy: antyspołeczny, niemiły, emocjonalnie niedojrzały, nastawienie hedonistyczne, brak poczucia wstydu i winy; 4) psychotyzm: zaburzenie proc. pozn.; najmniej dokładna charakterystyka. Eysenck wiąże go z fizjologiczn podstawami. Psychotycy charakteryz się słabą kontrolą uwagi, pamięcią, agresją, egocentryzm, impulsywni, twórczy, mało adekwatny poziom aspiracji. Eysenck mówił w swej teorii o intelig: gł. zdetermin biologicznie, przejawia się w bystrości, dobrych wynikach w nauce łatwości nabywania wiedzy; model intelektu - 3 wymiary składające się na sześcian: procesy umysłowe (rozumowanie, pamięć, percepcja), materiał (werbalny, liczbowy, przestrzenny), siła, szybkość reagowania/// Eksperymenty na poparcie dymensji Eysencka. Główne różnice m-dzy E i I wynikają z różnic w mech.anatomofizjologicznych. EKSTRAWERTYCY: warunkowanie słabsze, reminiscencja większa, obraz następczy silniejszy, obraz następczy-spirala krótki, zjawisko czynności niższa efektywność, wytrwałość mała, szybkość duża, towarzyskość duża, reakcja na stres słaba, próg uspokojenia niski. INTROWERTYCY: dokładnie na odwrót/// Osob wg Guthriego i Doll i Mill - porówn. Osobow wg Guthr to zorganizowany system nawyków, trwały i odporny na zmiany o istotnym znaczeniu społecznym. Nawyki są zawsze przystosowaniem się do zmiany, więc można uważać, że osobowość jest wynikiem wyuczonego zachowania się. Teoria Guthrie to teoria uczenia się , wytwarzania skojarzeń, a przy tym podstawowym warunkiem jest współwystępowanie w czasie elementów które mają być skojarzone. Postęp człowieka jest zdetermin przez system nawyków nabytych w rezultacie przystosow się do otoczenia. W organizmie ludzkim strukturalną bazę zachowania stanowią receptory, mięśnie i gruczoły. AKTY -konsekwencje ruchów, klasy nawyków dają akty. Wszystkie akty składają się z ruchów. Akt jest jakąś klasą nawyków określoną przez ich rezultat końcowy. NAWYK -konfiguracja ruchów wzajemnie torujących swój przebieg. Początkowa część ruchu staje się sygnałem dla jego reszty. RUCH -wszelkie warianty ruchu są określone w toku minionego uczenia się. Przyczyna aktualnie wykonywanego ruchu musi zawierać historię skojarzeń. Życie człow składa się z nieustannych przystosowań. Szybko reagujemy na zmiany w otocz. Gdy reakcja jest adekwatna usuwa groźbę, może pozostać stałą reakcją na tego typu sytuacje. Charakteryst cechą ludzkiego zachow jest jego powtarzalność. Nigdy nie ma dokładnej reprodukcji zachow, dlatego musimy zadowolić się oszacowaniem w jakim dana sytuacja powtarza konfigurację bodźców. NAWYK _AKT -nawyki odnajdujemy w aktach (podobnie jak w ruchach), określamy je jednak wg ich rezultatów. Akty definiujemy w kategoriach ich rezultatów lub celów. SYSTEMY NAWYKÓW -nawyki ruchów i aktów mogą wchodzić w pewne systemy. Istnieją np. zawodowe systemy nawyków, których podstawą jest używanie pewnych narzędzi, pewien styl życia ludzi danej grupy zawodowej. Koncepcja Dollarda i Millera (behawioryści) oparta jest na praktyce klinicznej. Stworzyli teorię osob dotyczącą również uczenia się, rozwoju. Mało w tej teorii jest o strukturze osob. Osob to system nawyków, dla utrwalenia reakcji jako nawyku konieczne jest wzmocnienie. Teorię tę można nazwać reinterpretacją psychoanalizy, pod kątem uczenia się. Człow dąży do homeostazy, do zredukowania napięcia. Reakcja likwiduj napięcia dostarcza wzmocn. Struktura osob ma charakter tymczasowy -pewne nawyki ulegają wygaszaniu i są zastępowane przez inne. Struktura płynna i zmienna. Osob system nawyków związanych z przeszłością. FOBIE -powstają na drodze uczenia się, specyficzny nawyk lękowy dotyczący określonego przedmiotu (generalizowany na bodźce podobne). Popęd : lęk lub strach. Wzmocnienie: reakcja unikania, powoduje powstawanie stałego nawykowego postępu. NATRĘCTWA -popęd: lęk, wzmocnienie: redukcja napięcia. Nie można określić genezy tego lęku, nie wiadomo czemu akurat takie czynności rozładowują lęk i napięcie. Można w ciągu terapii dokonać przeuczenia reakcji. HISTERIE -popęd: strach, wzmocnienie: symptom redukujący strach. Wyleczenie symptomu (pacjent musi zrozumieć, że nie ma fizjologicznego podłoża) nie powoduje wyleczenia lęku. W miejsce jednej reakcji powstanie inna, żeby zlikwidować strach. Rozwój osob -wykształcenie reakcji zaspokajającej pop. Pop pierwotne: rodzimy się z nimi. Są to takie pop jak głód, ból, pragnienie, agresja, seks. Popędy wtórne: są wyuczane np. strach. W życiu kierujemy się głównie popędami wtórnymi. Zasady wg których kształtuje się osob są powszechne, niezależne od czasu i miejsca, trzeba jednak uwzględnić warunki społeczno -kulturowe. WYPARCIE to pewna reakcja nawykowa. Wzmocnien jest redukcja napięcia. Boimy się pewnych myśli co powoduje zaprzestanie myślenia./// Człowiek w teorii samourzeczywistnienia -Maslow. T. samourze głosi, iż aby człowiek mógł być zadowolony ze swojego życia musi odkryć swoje „prawdziwe ja”, sposób jego wyrażania i rozwijania. Maslow wyróżnił cechy osoby, która osiągnęła samourzeczywistnienie: -bardziej efektywnie spostrzega rzeczywistość, akceptuje siebie i innych, koncentr się na problemie i jego rozwiązaniu, autonomia, niezależność od kultury i środowiska, odróżnianie środków od celów, twórczość, zainteresowania społe, stosunki interpersonalne/// Samourzeczywistnienie - czynniki utrudniające jej osiągnięcie wg Maslowa: -niezasp potrzeb niższego rzędu, tj. fizjologicznych, bezpiecz, miłości i akceptacji (potrzeb szacunku i znaczenia). Dopiero po zasp tych silniejszych potrzeb, pojawia się potrzeba samourzecz, -zbyt restrykcyjne normy kulturowe ograniczające silnie jednostkę w jej swobodnym wyborze spos zasp potrzeby, -niezapewnienie podst warunk samorealizacji: deprywacja emocjon i pokarmowa, choroba fizyczna, autorytarny styl wychow, -automatyczne zaspok wszystkich potrzeb niższych może prowadzić do spadku motywacji do samourzecz, a wzrostu zach egoistycznych, nudy, megalomani, spadku poczucia braterstwa, -zasp potrzeb podstaw, niższych nieregularne lub przez niewystarczający okres czasu/// Różnice między potrzebami niższymi i wyższymi - MASLOW: -wyższe potrzeby są późniejszym wytworem rozwoju filogenet niż potrzeby niższe, -wyższe potrzeby pojawiają się później w rozwoju ontogenet, -im wyższa potrzeba, tym mniejsze jej znacz biolog, tym łatwiej w sposób trwały zanika, tym bardziej może być opóźnione jej zaspokoj, -życie na poziomie wyższych potrzeb oznacza większą sprawn biolog (długowieczność, zdrowie, lepszy sen i apetyt), -wyższe potrzeby są odczuwane przez podmiot jako mniej naglące, -wyższa potrzeba zakłada liczniejsze warunki wstępne (m.in. zaspok potrzeb niższego rzędu), -wyższe potrzeby wymag lepszych warunków środowiskowych, -osoby, których zarówno potrzeby niższe, jak i wyższe są zaspokojone, przypisują większą wartość potrzebom wyższym, -im wyższy poziom potrzeb, tym szerszy zakres identyfikacji przez miłość z innymi ludźmi, -dążenia do odczuwania wyższych potrzeb i di ich zaspokajania ma pożądane skutki osobiste społeczne (wyższe potrzeby są mniej egoistyczne), -zaspokajanie wyższych potrzeb jest bliższe samorealizacji niż zasp potrzeb niższych (te pierwsze cechuje silniejszy indywidualizm), -wraz ze wzrostem poziomu potrzeb, psychoterapia staje się łatwiejsza i skuteczn, -niższe potrzeby są o wiele wyraźniej umiejscowione, bardziej namacalne, ograniczone niż potrzeby wyższe/// Cechy motywacji osób uzyskujących samourz. Osoby samourzecz się mają w wystarczającym stopniu zasp potrzeby niższego rzędu (fizjologiczne, miłości i afiliacji, bezpieczeństwa, szacunku i uznania), a więc ich motywacja nie wynika z niedoboru. Jest to motywacja ekspresji i rozwoju: rozwój charakteru (chęć doskonalenia się), impulsy są pożądane nie wzbudzają strachu, gratyfikacja zwiększa motywację, chęć dalszego rozwoju, wynika z przyjemności produkowania i tworzenia, bezinteresowność, obiektywizm, niezależność w zaspokajaniu potrzeb, nastawienie na zachowanie zdrowia. Zachowanie osoby samourzecz się jest nieprzewidywalne (bo nie wynika z deficytu), ale po fakcie zrozumiałe/// Teoria samourzecz - jej ocena. Zalety: Podmiotowe traktowanie człowieka, całościowe podejście. Teoria motywacji - hierarchiczna struktura potrzeb Maslowa. Prostota i płodność. Wady: Nieścisłość języka, Niedostateczny materiał dowodowy, Ukryte założenia światopoglądowe (marksistowsko- taoistyczne)/// Osob - struktura i dynamika - ROGERS. Koncepcja Carla Rogersa należy do szerszego nurtu teorii samourzecz, która zakłada, że rozwój osob człow polega na odkrywaniu rzeczywistego JA, jego wyrażaniu i rozwijaniu. Struktura osob wg Rogersa składa się z: organizmu i JA. Organizm jest umiejscowieniem wszelkiego doświadczenia. Całość doświadczenia tworzy pole fenomenologiczne, które stanowi indywidualny układ odniesienia, znany jedynie samej jednostce. Zachowanie jednostki uzależnione jest od jej pola fenomeno (rzeczywistości subiektywnej), a nie od rzeczywistości zewn. Obraz JA jest częścią wyodrębnioną z pola fenomeno. Na obraz JA składają się spostrzeg relacjie JA ze światem i wartości przypisanej tym doświadczeniom. Obraz JA jest płynny i zmienny, ale stanowi specyficzną całość. Oprócz JA realnego istnieje również JA idealne. Dynamika osob: Jedyną podstawową tend organizmu jest dążenie do urzeczywistnienia, podtrzymywania i udoskonalenia doświadczającego organizmu. Aby proces ten mógł zachodzić jedn musi odczuwać swobodę wyboru. Istnieje wiele różnych potrzeb, ale każda z nich służy podstawowej tendencji organizmu do samozachowania i doskonalenia się. Rogers wyróżnia 2 wyuczone potrzeby, które mogą interferować z procesem samourzeczywistnienia: 1uznania i 2szacunku do samego siebie/// Model umysłu wg Guilforda.Teoria intelig Guilforda jest oparta na czynn równorz. U jej podstaw leży założenie, że każdą zdolność człowieka można opisać na 3 wymiarach:Operacje: poznawanie (odbiór określonych informacji), -pamięć: zapamiętywanie i przechowywanie informacji, -myślenie konwergenc (przejawia się w zadaniach o jednym rozwiązaniu), -myślenie dywergenc (w sytuacjach problemowych o wielu konkuren rozwiązaniach (problemy twórcze)), -ocenianie (określanie znaczenia, przydatności inform) Materiały: treści spostrzeżeniowe, figuralne: obejmują dane zmysłowe tworzące pierwszy układ sygnalizacyjny, -materiał symboliczny: różne umowne znaki graf, -treści semantyczne: słowa pojęcia, sądy, -materiał behawior: spostrzeganie zachowania się człowieka w systemach społecznych Wytwory: wyniki przetwarzania informacji, -jedn treściowe: pojedyncze informacje, -klasy: złożone zespoły jedn-ek wyróżnione wg określonych zasad, -relacje zachodzące m-dzy jedn, -systemy: zorganizowane całości, -transformacje: modyfikacje dotyczące inform, -implikacje: konkluzje i przewidywania oparte na innych inform./ Każde zach intelig przejawia się w operacjach umysłowych wykonanych na określonym materiale i prowadzących do specyficznego wytworu./ Jest to model morfologiczny./ Model ten zakłada istnienie 120 niezależnych od siebie zdolności/// Cechy os nerwic wg. Horney. Spos obrony przed lękiem podstaw. Motorem uruchamiającym i podtrzymującym proces nerwicowy jest lęk - nieproporcjon do wielk niebezpieczeństwa, irracjonalny. Grupy lęku: A jednostka ma poczucie, że zagrożenie pochodzi z zew i dotyczy jej samej lub innych, B jednostka ma poczucie, że źródłem zagrożenia są jej własne impulsy skierowane przeciwko sobie lub też przeciw innym./ Lęk wynika nie tyle z obawy przed istniejącymi impulsami, co z obawy przed impulsami wypartymi. Występ zjawisko współzależności leku i wrogości: A wrogość prowadzi do powstawania lęku, B gdy lęk wynika z poczucia zagrożenia, powstaje reakcja obronna w postaci wrogości. Sposoby ucieczki przed lękiem: -racjonalizacja lęku w strach, -zaprzeczanie (usuwanie ze świadomości), -odurzanie (używki, pracoholizm), -unikanie sytuacji mogących wywołać lęk./ Lęk dziecięcy - czynnik konieczny do rozwoju nerwicy. Może być on wywoływany brakiem miłości, zarzutami, zmiennym stosunkiem do dziecka, frustracjami. Z nerwicami wiąże się: nadmierna zależność od aprobaty lub uczuć innych osób, poczucie niższości, atakowanie innych, rozkazywanie, pragnienie miłości. Pragnienie miłości - najpewniejszy wskaźnik lęku, w którym dominującym uczuciem jest potrzeba bezpieczeństwa. Tak naprawdę to sprawianie pozorów miłości, gdyż ze strony neurotyka brak stałości uczuć, lekceważenie potrzeb drugiej osoby. Obiektem uczucia może być każdy. Neurot charakteryzuje się też pogonią za władzą i prestiżem, co chroni przed poczuciem braku znaczenia. Chce kontrolować siebie i innych, chce stawiać na swoim, imponować, dominować, poniżać innych. Zawsze z kimś współzawodniczy (nawet gdy nie trzeba). Poczucie winy neurot wiąże się z fikcyjnymi samooskarżeniami i równa się przejawowi lęku lub obawie przed nim/// Neurot miłość wg. Horney. Sam neurot nie jest zdolny do miłości, ale pragnie, aby inni go kochali. Jest jednak przekonany, że nie jest godny miłości i nikt nie jest w stanie go pokochać. Cechy neurot potrzeby miłości: kompulsywn -silny lęk doprowadza do utraty spontaniczności i giętkości. Zdobycie miłości przez neurot jest dla niego konieczn życiową. Jest on w stanie zapłacić za nią każdą cenę, nie zdając sobie z tego sprawy. Nienasycenie miłości -ogólna postawa zachłanności, uwidaczniająca się w sposobie jedzenia, kupowania, niecierpliwości itd. Zazdrość -spowodowana ciągłą obawą przed utratą partnera lub jego miłości, Domaganie się bezwarunk miłości (żądanie miłości, niekoniecznie z wzajemnością) -neurot chcą być kochani, ale nie dopuszczają by partner miał z tego jakiekolwiek korzyści. Neurotycy reagują niesłychanie boleśnie na nawet najdrobn formy odrzucenia. Błędne koło neurotyka -lęk -nadmierna potrzeba miłości (wyłącznej i bezwarunkowej) -poczucie odtrącenia w przypadku niespełnienia tych żądań -intensywna wrogość -konieczność wyparcia wrogości w obawie przed utratą miłości -napięcie wynikające z niejasnego uczucia wrogości i złości -wzrost lęku -wzrost potrzeby bezpieczeństwa. Sposoby zdobyw miłości -szantaż, odwoływanie się do litości, apelowanie do poczucia sprawiedliwości (neurotycy robią dla innych to, co sami chcieliby uzyskać, z oczekiwaniem wzajemności) Rola sexu w neurot potrzebie miłości -przyczyną zwiększonych pragnień seksualnych jest to, że podniecenie i zadowol seksualne są ujściem dla lęku i nagromadz napięć sexualnych/// Teoria potrzeb Nuttina. Potrzeba jest w głównej mierze koniecznością pewnych form kontaktu ze środowiskiem poprzez zach się, a nie stanem wew-ustrojowym. Potrzeba stanowi siłę, która dąży do ustanowienia czy podtrzymania określonej struktury relacji między organizmem a środowiskiem. A zatem, potrzeba polega na pewnych niezbędnych dla dobrego funkcjonowania psychofizjologicznego osob typach związku organizmu ze środow, które to związki należy traktować jako główny element struktury JA - świat. Potrzeby: Biochemiczne - niezbędne dla samego ustroju, których funk jest utrzymanie i rozwijanie biol indywiduain tworzącej się w trakcie kontaktu i interakcji ze środow zewn, -Związane ze światem psychospoł zachowań, osob istnieje i funk w ramach i poprzez interakcje ze światem ludzi i sytuacji znaczących, -Samourzeczywist - nadają sens egzystencji własnej i Wszechświata/ Typy, ogólne schematy interakcji są wrodzone, natomiast konkretne formy, w których potrzeby podstawowe istnieją i działają u człowieka są wyuczonymi elementami motywacji. Konflikt działa wewnątrz samego dążenia do samourzecz i pełni rolę konstruktywną i pozytywną/// Model big 5. Jest tryumfem teorii cech. Jego celem jest poszukiwanie jedn opisu osob, które: istnieją realnie- tzn. ujawniają się zarówno gdy diagnozuje się je metodą samoopisu jak i szacowania; mają znaczenie w procesie adaptacji do środowiska; są uniwersalne- ujawniają się niezależnie od płci, rasy i kultury we wszystkich bad (zawsze uzyskiwano pięcioczynnikową strukturę ze zbliżonym układem czynników), niezależnie od zastosowanego narzędzi uzyskano lub wymuszono rozwiązanie pięcioczynnikowe; mają podstawy biol- zdaniem Costy i McCrae'a jednym z kryteriów pozwalających zaliczyć daną cechę do podst wymiarów osob jest jej biol osadzenie; czynniki NEOAC charakteryzują się dziedzicznością w granicach 30-40% (dotyczy to głównie neurotyczności i ekstrawersji). Model Big Five swój punkt wyjścia ma w teorii osobowości Cattella oraz stworzona przez Allporta lista słów opisująca człowieka. Konstrukt ten (B5) jest rozumiany jako zespół cech, pod względem których jednostki różnią się między sobą. Czynniki zostały wyodrębnione za pomocą metody leksykalnej. Czynniki: N- neurotyczność- Duża: podatność na irracjonalne pomysły, mniejsza zdolność do kontroli popędów i zmagania się ze stresem, silne reagowanie lękiem, napięciem; tendencje do zamartwiania się; częste doświadczanie stanów wrogości i gniewu, łatwe zniechęcanie się, załamywanie się w trudnych sytuacjach, niskie poczucie wartości, wstydliwość, poczucie zmieszania w obecności innych. Zrównoważenie emocjonalne: stabilność emocjonalna, spokój, zrównoważenie, zrelaksowanie, zdolność do radzenia sobie ze stresem, bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia. Neurotyczność: lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość, podatność na urazy psychiczne, samoobwinianie, zmienność nastroju, skłonność do negatywnych uczuć. E- ekstraw- E: przyjacielskość, serdeczność, towarzyskość, rozmowność, skłonność do zabawy, poszukiwanie stymulacji, tendencja do dominacji w kontaktach społecznych, aktywność życiowa, wigor, optymizm życiowy, pogodny nastrój, Introw- rezerwa w kontaktach społecznych, pesymizm, preferowanie samotności i nieśmiałość. O- otwartość na doświad- Duża: ciekawość zjawisk świata zewnętrznego i wewnętrznego, kreatywność, żywa i twórcza wyobraźnia, ciekawość intelektualna, zainteresowanie sztuką, duża wrażliwość estetyczna, niekonwencjonalność, skłonność do kwestionowana autorytetów, niezależność w sądach. Mała: konwencjonalność w zachowaniu, konserwatywność poglądów, cenienie sobie tradycyjnych wartości, pragmatyczne zainteresowania, preferowanie społecznie uznanych sposobów działania. Otwartość na doświad: wyobraźnia, estetyka, uczucia, działania, idee, wartości, szeroki zakres zainteresowań, otwarty umysł, artystyczne zainteresowania i skłonności. A -ugodowość- Duża: sympatyczność w stosunku do innych, skłonność do udzielania pomocy, przekonanie, że inni posiadają identyczne postawy, prostolinijność, prostoduszność, altruizm, szczerość, potulność, łagodność, skromność, uczuciowość w stosunku do innych ludzi. Mała: egocentryzm, sceptyzm w opiniach o innych ludziach, nastawienie rywalizacyjne, agresywność, oschłość. Ugodowość: zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się, docenianie innych, hojność, uprzejmość, altruizm, kłótliwość, ustęplilwość. C sumienność- Duża: silna wola, motywacja do działania, wytrwałość w realizacji celów, skrupulatność, obowiązkowość, punktualność, rozwaga, rzetelność, duże osiągnięcia akademickie i zawodowe, pracoholizm, skłonność do utrzymywania porządku i perfekcjonizm. Mała: mała skrupulatność w obowiązkach, mała motywacja osiągnięć społecznych, hedonistyczne nastawienie do życia, brak jasno sprecyzowanych planów życiowych, rozleniwienie, impulsywność w podejmowaniu decyzji, spontaniczność w działaniu. Sumienność: kompetencje, skłonność do porządku, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga, efektywność, planowość, odpowiedzialność, dokładność, opanowanie, zdolność do odraczania gratyfikacji, etyczność/// 3 poziomy osob wg Mądrzyca. 1poziom wrodzonych dyspozycji. Są to wrodzone predyspozycje osobowości, które można podzielić na: -popędowo- emocjonalne: U podstaw popędów leżą potrzeby, które pojmuje się najczęściej jako wymogi, których spełnienie jest niezbędne dla kontynuacji życia, rozwoju i prawidłowego funkcjonowania osobnika. Potrzeby są pojmowane jako zmienne nieobserwowalne, które mogą być wyinferowane na podstawie subiektywnych doznań i obiektywnych zachowań ludzi. Potrzeby fizjologiczne kształtują się w rozwoju filogenetycznym- są wrodzone, ich znaczna część ma swą lokalizację w podwzgórzu. Kwestią sporną jest geneza pozostałych potrzeb, w tym społecznych, jednak coraz więcej psychologów skłania się ku stanowisku, że również są one wrodzone (np. badania Harlowa nad małpkami - druciana i pluszowa matka, albo fakt, że niemowlęta są od urodzenia wyczulone na ludzką twarz i jej ekspresję). Potrzeby stanowią najbardziej podstawowe właściwości osobnicze- znaczna ich część jest wrodzona lub biologicznie zdeterminowana; analiza zachowania człowieka zawsze prowadzi do pewnych potrzeb poza które nie da się już wyjść. Badania dotyczące deprywacji potrzeb wykazują, że w tego rodzaju sytuacjach zawsze dochodzi do rozchwiania lub rozpadu normalnych ludzkich zainteresowań, wartości, norm społecznych. Lista potrzeb Maslowa- ułożone w sposób hierarchiczny, według stopnia ważności i uporczywości; Maslow dzieli je na niższe- niedoboru i wyższe- wzrostu. Fizjologiczne są najsilniejsze ze wszystkich, jeśli któraś nie zostaje zaspokojona, to wszystkie inne zostają zepchnięte na dalszy plan, a cała świadomość jednostki jest zapełniona ową potrzebą. Następne są potrzeby bezpieczeństwa, które również mobilizują wszystkie funkcje organiczne i psychiczne człowieka. W normalnym społeczeństwie potrzeby te rzadko dominują. Wyraźnie zaznaczają się u osób neurotycznych, chorych z uszkodzeniami mózgu i u dzieci wychowywanych w nieprawidłowo funkcjonujących rodzinach. Potrzeba przynależności zaspokajana jest przez udział jednostki w życiu różnych wspólnot, grup nieformalnych. Duże znaczenie mają tu bliskie związki, zażyłości, przyjaźnie. Potrzeba miłości- nie jest synonimem seksualizmu, tylko jednym z czynników determinujących zachowania seksualne. Jej istota to czułość i przywiązanie połączone z radością, szczęściem, zadowoleniem, aż do ekstazy. Niezaspokojenie tych potrzeb jest podłożem nieprzystosowanie i poważniejszych patologii. Szczególnie duże znaczenie u małych dzieci. Potrzeby szacunku- pragnienie wysokiej oceny samego siebie i doznawanie uznania i szacunku ze strony innych. Ważne miejsce w teorii terapeutycznej. Potrzeby samourzeczywistnienia- pragnienie zrealizowania potencjalnych możliwości, stawania się coraz lepszym, tendencja do rozwoju i aktualizacji potencjalnych zdolności, eksploracja i zdobywanie świata, przystosowywanie go do swych potrzeb. Potrzeby wiedzy i rozumienia. Potrzeby estetyczne. Hierarchia ta nie jest bezwzględnie stała dla wszystkich osób. Dla niektórych potrzeba szacunku stoi np. wyżej niż potrzeba miłości. Popędy- czyli motyw o podłożu biologicznym. Ich źródła najczęściej upatruje się w potrzebach pierwotnych, przede wszystkim fizjologicznych. Kiedy potrzeba jest niezaspokojona zazwyczaj aktywizuje się popęd, pobudzając zachowanie zmierzające do jej zaspokojenia. Większość popędów działa na zasadzie homeostatycznej. Popęd może być wzbudzony nie tylko prze potrzebę, także przez bodźce zewnętrzne np. wygląd potrawy, zachowanie osoby płci przeciwnej. U człowieka nie wszystkie popędy mają charakter czysto biologiczny- są zwykle wypadkowymi dyspozycji wrodzonych (dynamizujących zachowanie) i doświadczenia jednostki (ukierunkowuje zachowanie). Emocje, zachowania impulsywne i reakcje ekspresyjne. Nie zaspokojona potrzeba rodzi emocje negatywne, a zaspokojona pozytywne. Emocje są wzbudzane przez bodźce zewnętrzne, które działają na zmysły jednostki. Bodźce szkodliwe zazwyczaj wywołują emocje negatywne, co skłania do szukania środków zaradczych lub wycofywania się. bodźce korzystne wywołują emocje dodatnie. Wyjątki: substancje szkodliwe np. alkohol, narkotyki. Emocje wyprzedzają procesy poznawcze, są pierwotną forma organizacji jednostki w otoczeniu i mechanizmem przystosowania. W znacznym stopniu wrodzone są wzory reakcji ekspresyjnych. Dyspozycje temperamentalne. Człowiek przynosi ze sobą na świat pewne formalne właściwości, które przejawiają się w różnych zachowaniach bez względu na ich treść. Chodzi tu o wrażliwość sensoryczną i emocjonalną, siłę i szybkość reakcji, zrównoważenie emocjonalne, odporność Dyspozycje instrumentalne. Wrodzone uwarunkowania osobowości człowieka- poznawcze i wykonawcze- które określa się jako wrodzone zdolności czy możliwości. Rozwój dyspozycji instrumentalnych jest stopniowy; pod wpływem oddziaływania środowiska społecznego. Odbywa się dzięki wrodzonej zdolności do uczenia się, z którą człowiek przychodzi na świat. Podstawą wrażliwości na zmiany w środowisku zew. i wew. są odpowiednio ukształtowane analizatory sensoryczne i ruchowe, które umożliwiają kształtowanie się różnych sprawności (schematów) motorycznych. Właściwości układu nerwowego (w rozumieniu Pawłowowskim) wpływają na dyspozycje instrumentalne poprzez wpływ na przebieg i efekty warunkowania, łatwość kształtowania się odruchów, ich trwałość. Miejsce na wymiarze introwersji- ekstrawersji ma wpływ na szybkość uczenia się. introwertycy w Skali Wechslera osiągają lepsze wyniki w testach słownych a ekstrawertycy w testach wykonawczych. Wrodzone dyspozycje jednostki wchodzą w interakcję z czynnikami środowiskowymi. Oddziaływanie środowiska może być z nimi zgodne lub niezgodne. Gdy jest zgodne następuje kumulowanie się czynnika genetycznego i środowiskowego. Gdy działanie to jest niezgodne może dojść do: -hamowania wrodzonych tendencji; aktywnego poszukiwania środowiska zgodnego z predyspozycjami; świadomego i planowego kształtowania przez jednostkę środowiska i organizowanie go. Wrodzone predyspozycje umożliwiają uczenie się. Na ich bazie kształtują się dwa pozostałe poziomy osobowości. 2 poziom nawyków. Kształtowanie się odruchów i nawyków- łączenie potrzeb z określonymi obiektami oraz sposobami reagowania. Odruchy i nawyki powstają przez warunkowanie klasyczne i instrumentalne. Odruchy, które skutecznie służą zaspokajaniu potrzeb jednostki, w miarę upływu czasu i nabywania doświadczenia, wzbogacają się, utrwalają i automatyzują się- w ten sposób powstają nawyki, które są ciągiem reakcji na odpowiedni szereg bodźców. Odruchy wzajemni torują swój przebieg, czyli powstaje ciąg S-R S-R S-R... Nawyki łączą się w coraz większe całości zespoły i systemy nawyków. Nawyki pierwotnie automatyczne- behawioralne i poznawcze- można podzielić na: indywidualne czyli specyficzne dla danej jednostki, -wspólne czyli powszechnie występujące w danej kulturze- te wiążą się z kulturą, moralnością, wierzeniami, zwyczajami i obrzędami i są silnie zespolone z osobowością; Kardiner określa je jako charakterystyczny dla danej społeczności typ osobowości podstawowej. Utrwalane są dzięki swej powszechności, zgodności zewnętrznej, ułatwiają jednostce adaptacje do środowiska społecznego, nawiązywanie interakcji, uzyskiwanie akceptacji i poczucia bezpieczeństwa. Zakres wpajanych nawyków wspólnych jest szczególnie szeroki w społeczeństwach kolektywistycznych. Ich szeroki zakres może utrudniać w znacznym stopniu uzyskanie w późniejszym okresie osobowej autonomii, określenie swej indywidualności, uzyskanie niezależności. Nie sprzyja także twórczemu i samodzielnemu myśleniu. Ich kształtowanie dokonuje się we wczesnym dzieciństwie, gdy nie jest jeszcze rozwinięta świadomość (bez jej udziału). Nawyki wtórnie automatyczne- powstałe z czynności świadomych w wyniku procesu automatyzacji. Wszystkie nawyki mają mniej lub bardziej konkretny charakter. Wiążą się z określonymi sytuacjami i mogą być generalizowane na sytuacje podobne; stopień generalizacji może być różny. W przypadku kierowania zachowaniem przez nawyk występuje wpływ przeszłego doświadczenia oraz aktualnie działających bodźców. Nawykowe zachowanie jest znacznie zdeterminowane historią życia jednostki. Im bardziej utrwalony nawyk, tym mniejsza ilość informacji bodźcowej jest zdolna go uruchomić, więc tym mniejsza rola aktualnych doświadczeń. Nawyki, szczególnie pierwotnie automatyczne, są w znacznym stopniu sztywne, nie zawsze dostosowane do sytuacji, zawodzą w sytuacjach nowych. Zachowanie człowieka jest uaktywniane przez popędy i podniety a nawyki ukierunkowują je. Przyzwyczajenia -zautomatyzowane czynności, którym towarzyszy tendencja do wykonywania ich, pełnią funkcję wektorową czyli zarówno dynamizują jak i ukierunkowują zachowanie. Nałogi- pewna forma przyzwyczajeń; negatywna. Która obejmuje zarówno mechanizmy fizjologiczne jak i psychiczne. Pewną rolę odgrywa tu dążenie do zredukowania lęku oraz poprawienie nastroju. Przyzwyczajenia i nałogi kształtują się w sposób niezamierzony. Podział nawyków: Treściowe- wiążą potrzeby z odpowiednimi obiektami i służą ich zaspokajaniu, -Formalne- nie mają na celu zaspokojenia potrzeb, wiążą się ze sposobem reagowania na czy wykonywania czynności. Mają charakter stylistyczny i są określane jako style zachowania. Nawyki treściowe i formalne występują we wzajemnym powiązaniu, każde zachowanie nawykowe zawiera oba aspekty. Formalny aspekt zachowania jest uwarunkowany dyspozycjami wrodzonymi i czynnikami środowiskowymi. Ekspresyjny aspekt zachowania (Allport) podlega wpływom temperamentu, budowy ciała, zdrowia, płci, wieku i konwencji regionalnych. 3 poziom świadomości. Najmłodszy filo- i ontogenetycznie poziom funkcjonowania, najbardziej elastyczny i efektywny. Wiąże się z myśleniem abstrakcyjnym i posługiwaniem się językiem. Ma społeczno-historyczne uwarunkowanie i jest swoiście ludzką formą psychiki. Świadomość stanowi swego rodzaju potencjalność, która w odpowiednich warunkach może być aktualizowana w postaci uświadamiania sobie niektórych spraw, związków między zjawiskami, co stwarza jednostce możliwości do integracji doświadczenia i kierowania swym zachowaniem. Zdolność do tworzenia planów, przekształcania myśli w czyny, zbiega się z okresem dojrzewania społecznego i biologicznego. W tym okresie uwaga jednostki kieruje się do wewnątrz, rozwija się samoświadomość, wzbogaca się samowiedza. Ukształtowanie się u człowieka możliwości świadomego funkcjonowania nie powoduje pełnego podporządkowania się świadomości niższych poziomów. Istnieją znaczne indywidualne różnice w zakresie wpływu każdego z poziomów na zachowanie jednostki. U dojrzałej, zdrowej osoby trzy poziomy funkcjonowania są ze sobą zintegrowane i podporządkowane świadomości. Każdy poziom kontroluje poziom niższy i jest kontrolowany przez wyższy. Świadomość jest najwyższym poziomem funkcjonowania zarazem najbardziej wrażliwym na czynniki negatywne, łatwo ulega zaburzeniu. W wypadku ograniczenia świadomości zachowanie człowieka jest kierowane mimowolnymi nawykami lub popędami/// Światopogl i jego funk. Pogląd na świat - czł pragnie wpływać na świat, tworzy uogólnioną reprezent świata, względnie stały (spójny) system przekonań czy sądów lub supozycji dotycz przyrody, społecz, jednostki z którymi łączą się określone wskazania dotyczące postępow człow. Światopogl - tworzony przez filozofów, teologów społ ukształtow pogląd na świat. Funkcje: -stworzenie poznawczej mapy świat umożliwiającej orientację w nim (porządkow i wyjaśni percypowanych zjawisk, ich ocena, przewidyw następstw); -obronna - względnie stabilny, harmonijny i jednoznaczny obraz świata daje poczucie bezpiecz, łagodzi lęki; -nadaje sens ludzkiemu życiu poczucie sensu życia wiąże się z potrzebą bezpiecz. Potrzebę taką zaspokaja np. religijność; -normatywna - z określonego poglądu na świat wypływają odpowiednie wartości i normy. Wymiary treściowe: -przekon dotyczące sił rządzących światem (bóg, los); -przekon dotyczące tego czy świat jest dobrze urządzony, sprawiedliwy; -dotycz mas i jednostki w historii oraz prymatu interesów zbior nad interesami indywid; -czy ludzie są uczciwi, czy można im ufać: wiara w człowieka vs brak tej wiary. Wymiary formalne poglądu na świat; -złożoność - liczba sadów, kategorii pojęciowych jakimi jedn posług się w opisie świata. Im jest ich więcej tym bardziej złożony pogląd; -spójność - treściowa i afektywna zgodność m-dzy tworzącymi go przekonaniami. Niespójność rodzi dysonans i sprzyja zmianie pogl na świat; -otwartość - zdolność do asymilacji i akomodacji; -racjonalność - względna rola przesłanek racjonalnych vs irracjonalnych w kształtowaniu stanowiących go przekonań. Racjonalny pogląd na świat oparty na zobiektywizowanych danych, irracjonalny - głównie na uczuciach, pragnieniach i życzeninach/// Poszuk doznań. Jest to cecha która wyraża poszuk lub unikanie stymul. Jest to związane z tym że istnieją względnie trwałe różnice indywid w zapotrzebow na stymul, przy czym źródłem stymul nie jest rzeczywista, fizyczna wartość bodźca, lecz jego znaczenie związane z indywid doświadcz jedn. Na podstawie badań Zuckerman skonstruował skalę poszukiw doznań, która diagnozuje 4 specyficzne czynniki: 1poszukiw grozy i przygód - aktywność fizyczna związana z ryzykiem fizycznym (TAS) 2 poszuk przeżyć - przeżycia artystyczne, muzyczne, związane z podróżowaniem, zażywaniem narkot (ES) 3 rozhamowanie - hedonistyczne przeżycia związane z aktywnością typu ekstrawertywnego - libacje alkoho, doświadcz sex., gry hazardowe (DiS) 4 wrażliwość na nudę - awersja do rutynowych czynności, nudnych osób i sytuacji (BS). Zukerman uważa że ośrodkiem odpowiedzialnym za różnice indywid w poszuk doznań jest układ limbiczny. Poszuk doznań koreluje dodatnio z ekstraw, impulsywn, psychotyczn oraz siłą UN/// Siła ego - cechy wg Barrona: dobre funkcjonow pod względem zdrowotnym; swobodny i spontaniczny kontakt z otoczeniem; zdoln do korygowania swoich poglądów; wysoka tolerancja na sprzeczne doświadcz; wysokie poczucie realizmu; wytrwałość w realizacji celów; brak silnych, infantylnych lęków; sprzyja osiągnięciom zawodowym/// Pojęcie „ja” i jego funk. Pojęcie ja, czyli pojęcie własnej osoby to zorganizowana spójnie pojęciowa całość, składająca się ze spostrzeżeń swoich właściwości oraz spostrz swojego stosu do innych ludzi i różnych aspektów życia, włącznie z przypisywanymi im aspektami: wiedza o sobie związana z różnymi społ zdarzeniami i rolami, -inform które są lub mogą być potencjalnie uświadom. Składniki pojęcia własnej osoby: -samoopis, -samoocena, -ja realne i ja idealne, -ja publiczne i ja prywatne. Funk pojęcia własnej osoby: a) poczucie własnej tożsamości - znajomość swoich właściwości oraz relacji z innymi ludźmi, b) kontrola popędów, emocji i nawyków - przyporządkowanie ich ogólnym standardom, c) kierowanie własnym rozwojem - możliwość wpływania na własną tożsamość, d) modyfikacja motywacji i wyników dział. Struktura ja to wynik gromadzenia, przekształcania i uogólniania inform i doświadczeń dotycz własnej osoby. Stanowi o samowiedzy, samoakceptacji i zachowaniach prospoł. Stanowi podstawę własnej tożsamości/// Co to jest twórczość (osob.mech.twórcz.) a) struktury poznawcze są max otwarte na bodźce zew i wew; -duża wrażliwość na postrzeganie ich bez zniekształcenia, b) silne ego; zapewnia przejście ze stanu określonej lub częściowej dezorganizacji w stan nowej organiz na wyższym poziomie. Dobry rozwój mech asymilacji i akomodacji, c) duża wrażliwość emocjon, d) struktury poznaw cechują się względną niestabilnością i dużą złożonością, e) większą tolerancja na doświadcz nowe, nieznane i różnorodne, f) wysoki poziom samooceny i samoakceptacji/// Abstrakcyjno i konkretno - indywid.pref i zdoln. Behawioralnym przejawem abstrakcyjn jest stopień uniezależnienia zachow od aktualnej sytuacji. Poznawczym przejawem jest stopień oderwania reprezentacji od ich jednostkowej postaci, w jakiej występują w doświadczeniach. Podstawowe różnice m-dzy kategoriami o różnym stopniu abstrakcyjn a kategoriami konkretnymi to charakter relacji m-dzy składającymi się na nie elementami. W skład struktur, które można nazwać abstrakcyjnymi, wchodzi co najmniej 1 element o charakterze nadrzędnym, pozostałe są powiązane, ale nie bezpośrednio połączone nawzajem. Istotną cechą elementu nadrzędnego jest to, że nie ma on odpowiednika wśród realnych obiektów. Abstrakcyjność kategorii oznacza ich hierarchiczność. Indywid preferencje jako style poznawcze nie są tożsame ze zdolnościami, czyli możliwościami poznawczymi. Style są technikami zmierzania do celu, a nie określają (w przeciwieństwie do zdoln) kompetencji w zakresie jego osiągania. Dotyczą spos podchodzenia do problemów poznawczych, a nie stopnia efektywności ich rozwiązania/// Pojęcie zależn/ niezależn od pola percep i techniki pomiaru. Pojęcie - określa ona siłę tendencji jednostki do przełamywania zorganizowanego pola percep w celu wyodrębnienia z niej określonych treści; niezależny od pola styl poznawczy to tendencja do kierowania się w percepcji głównie wskazówkami (standardami)wewn.; zależny - tendencja kierowania się w większym stopniu wskazówkami zewn. Techniki: 1) łatwość odnalezienia prostej figury w złożonym wzorze 2)umiejętność pionowego ustawienia pręta w przechylonej ramce. 3)zdolności utrzymania obiektywnie pionowej pozycji ciała niezależnie od położenia otaczającego pokoju. 4)zal./niezal.od pola przejawia się w sytuacja niezwiązanych z percepcją wzrokową 5) wzrost niezależności z wiekiem do 15-17r.ż. od 23 spadek 6) osoby niezależne uzyskują wyższe wyniki w tradycyjnych testach intel, a dzieje się tak dlatego, że podtesty niewerbal wymagają analizy spostrzeżeniowej; w zadaniach o dużym ładunku czynnika werbal za.-niezal od pola nie koreluje/// Style funkcjonow i ich podział: -przejawiają się w spos reagowania lub dział; -to preferowane spos spostrzegania, zapamiętywania, myślenia, dział, wyrażania emocji, interakcji społ - nie dotyczy to stylów życia. Styl poznaw: dotyczy charakterystycznych i stałych spos funkcjonowania w zakresie czynności percepcyjnych i intelektual. Styl dział: przejawia się w specyficznych dla jedn, względnie stałych formalnych właściwościach planow działania, jego realizacji oraz kontroli i oceny. Styl interakcji: dotyczy stałości sposobów interakcji jedn z innymi ludźmi. Wynika z kumulowania się konsekwencji własnego zachow (ciągłość kumulacyjna) oraz z faktu, że określony styl interakcji występujący u jedn wyzwala odpowiednie zachow otoczenia społ, które z kolei utrwala ten styl (ciągłość interakcyjna). Styl życia: względnie stała proporcja i organizacja codziennych czynności zorientowanych na teraźniejszość i ukierunkowanych na przyszłość wraz z ich motywacyjnym ukierunkowaniem oraz stos do świata rzeczy/// Treść i zakres pojęcia osob. Sposoby def pojęcia osob: 1 Def omnibusowa: osob to suma cech, agregat charakteryzujący jedn; 2 integracyjna: nie tylko suma cech, składników; cechy są specyficznie ułożone; 3 hierarchiczna: to uporządkowana hierarchicznie struktura, można w niej wyróżnić poziomy organizacji; 4 różnicowa: osob jest tym, co odróżnia jedn od innych, każda jedn posiada specyf i indywid właściwości; 5 przystosowawcza (funkcjonalna): to mechanizm procesu przystosowania jedn do środow./Zakresy pojęcia osob: -zakres szeroki: to te definicje, które włączają do osob czynniki psychiczne i fizyczne (organizacja psychofizyczna), np. Sheldon, Kretschmer - do osob dodają właściwości fizjologiczne i morfologiczne; -zakres średni: włączają tylko cechy i funkcje psychiczne, np. Rubinstein, Stern, Guilford; -zakres wąski: osob sprowadzona do pojęć treściowych, czyli ukierunkowania osob (potrzeby, ideały, zainteresowania, postawy), pomija zmienne instrumentalne (zdoln) i temperamentalne (stylistyczne), np. Kelly, Łukaszewski, Reykowski, Strelau/// Teorie osob i ich podział: Teoria: to system praw i hipotez wyjaśniających określoną klasę zjawisk, pozwalających je przewidywać i zmieniać. Podział teorii osob ze względu na metodę, za pomocą której zostały stworzone: -Dedukcyjne: weryfikacja zachodzi na podstawie już stworzonej teorii, np. t. Łukaszewskiego; -Indukcyjne: badania prowadzą do utworzenia teorii, np. Eysenck, Cattell; -Dedukcyjno- indukcyjne: najpowszechniejsze, np. teoria struktury intelektu Guilforda - uzyskana na podstawie uzyskanych danych, które pozostawiały jednak luki, wypełniane w wyniku dalszych badań empir. Dane uzyskane drogą indukcyjną, są sprawdzane dedukcyjnie. Podział teorii osob ze względu na treść: -Teorie struktury osob: odpowiadają na pytanie, z jakich elementów składa się osob i jak są one zorganizowane, ukazują osob jako strukturę cech, dymensji, typów lub dążeń; -Teorie funkcjonowania osobowości: odpowiadają na pytanie co jest głównym czynnikiem uaktywniającym zachowanie jednostki, jakie są mechanizmy funkcjonow osob; -Teorie rozwoju: opisują i wyjaśniają mechanizmy i czynniki rozwoju osob/// Teorie intelig i ich ocena. Pierwsze teorie intelig nawiązywały do jej struktury: Spearman stwierdził, że struktura intelig jest jednorodna i wyróżnił pojęcie intel ogólnej - g. Badania oparte na analizie czynnikowej doprowadziły do powstania hierarch i równorzęd teorii intel. Teorie hierarch: koncepcje Burta i Vernona oraz Cattella (inteligencja płynna i skrystalizowana). Teorie czynników równorz: koncepcje Thurstone'a (7-mio czynnikowa) i Guilforda (120 czynności elementarnych. Krytyka strukturalnych teorii intel: -przypisywanie wyodrębnionym czynnikom bytu realnego; -stosowanie metody analizy czynnikowej narzuca dużą arbitralność co do liczby i jakości wyodrębnionych czynników; -mają charakter opisowy, nie pozwalają na wykrycie zależności przyczyn-skutk zachowania inteligent; -statyczność: nieuwzględnienie dynamiki rozwojowej./Piaget twórca rozwojowej teorii intel, traktował intel jako zjawisko dynamiczne, rozwój struktur poznawczych zachodzi w wyniku asymilacji i akomodacji./ Sterberg - autor triarchicznej teorii intel nawiązuje do teorii poznawczych. Intel to zjawisko indywidualne należące do świata wew jednostki (subteoria składników), zjawisko odzwierciedlające się w doświadczeniu jedn (subteoria doświadczenia) Zarzuty: zbytnia ogólność, teoria ta jedynie opisuje i porządkuje dotychczasową wiedzę; -ignorowanie czynnika biol, problem rozwoju intel; -brak wystarczających badań empir na poparcie teorii/// Charakterystyka i ocena teorii cech osob. Do tradycyjnych teorii cech zalicza się: teorię Allporta, Cattella, Eysencka, model Big 5. Głów twórcą teorii cech był Allport, którego zasługą jest zebranie listy przymiotników dotyczących opisu osob. Listą ta posłużył się Cattell, twórca czynnikowej teorii osob- uzyskał on w wyniku analizy czynnikowej 16 czynników. Eysenck stwierdził, że Cattell nie doprowadził analizy czynnikowej do końca i stąd uzyskał tak dużą liczbę czynników. Po przeprowadzeniu analizy czynnikowej II stopnia, wyodrębnił 3 główne dymensje: P (psychot), N (neurot), E (wymiar ekstr - intr). Zuckermann zdefiniował czynnik P jako psychopatię. Opierając się na teorii Cattella McCrea, Costa stworzyli model Big 5 (OCEAN). Porównali modele PEN i OCEAN, stwierdzając że czynniki A i C wchodzą w skład P, choć ich wymiar jest trochę szerszy (A i C zawierają pewne cechy, których nie ma czynnik P). model PEN nie zawiera czynnika O, chyba że włącza się intelig (starsza koncepcja Eysencka). Badania wykazały, że czynniki OCEAN są w ok.50% dziedziczne, choć wpływ czynników genet zmniejsza się wraz z wiekiem/// Osob w świetle teorii uczenia się. Osob jest tu ujęta w kategorii nawyk- przystosowanie. Cechy osob są wg autorów trudne do zdefiniowania w terminach organicznej reakcji i jest to po prostu ogromna, nieokreślona klasa reakcji. Nawyk- konfiguracja ruchów wzajemnie torujących swój przebieg. Początkowa część ruchu staje się sygnałem dla jego reszty. Nawyk niestały- zmienia się pod wpływem otoczenia, nawyk głęboko zakorzeniony- bardzo mało podatny na zmiany. Akt- konsekwencja ruchu, klasa ruchów określona ich rezultatem. Wszystkie akty składają się z ruchów. Zjawiska kojarzenia i nawyku są pierwotnie zjawiskami ruchu. Skojarzeniu podlega konfiguracja ruchów z konfiguracją bodźców. By zaszło kojarzenie wystarczy współwystępowanie w czasie elementów, które mają mu podlec. Akty i cechy osob definiuje się w kategoriach ruchów, mogą się realizować przez ich wielką różnorodność. U każdego człowieka dokonanie aktu jest zależne od nabycia w toku uczenia się pewnego specyficznego i stereotypowego ruchu lub ich zespołu. Wszystkie warianty ruchu są określane w toku minionego uczenia się, przyczyna aktualnie wykonywanego ruchu tkwi w historii skojarzeń u danej osoby. Wszystkie zmiany zachowania mają u swej podstawy procesy kojarzenia. Osob- trwałe i odporne na zmiany nawyki i systemy nawyków o istotnym znaczeniu społecznym; wynik wyuczonego przystosowania się. systemy takie mogą być uformowane w stos do szerokiej gamy okoliczności. Osob składa się z zespołu zmian przystosowawczych; jest to stałe zachowanie organizmu. Można ją dobrze scharakteryzować dzięki opisowi świata, do którego jednostka się przystosowuje. Życie psychiczne- polega na przystosowaniu się do powtarzających się zmian przez zmiany w zachowaniu swego organizmu. Wszystkie nawyki mogą powodować te same skutki, które wynikają z popędów- ich samowzmacniająca struktura może spowodować, że przeszkoda w ich realizowaniu może być źródłem niepokoju i zmiany zachow, co prowadzi do zrealizowania danego nawyku lub powstania nawyku następnego. By chronić nawyk zasadniczy, może powstać system nawyków pomocniczych- organizm zagrożony zmienia się tak, by pozostać takim samym, dąży do stałości poprzez zmiany. Nawyki pomocn mogą utrzymywać się dalej i wejść na stałe w zachow człow, stać się częścią jego osob. Cechy osob- system nawyków który stwarza możliwe do zidentyfikowania cechy osob; jest jednostce narzucony przez wyuczone przystosow do rodziny, uprawiane zajęcie, kulturę, wymogi otoczenia. Ogólne rysy zachowania się- cechy osob- występują jako rezultat stykania się z powtarzającymi się ogólnymi rysami sytuacji. poszukiwanie cech uniwersalnych nie ma wg tych teorii sensu. Zdolność do opisu ludzi- zdolność do opisu i rozumienia określonych typów sytuacji, do których nauczyli się przystosowywać. Pewne zachowania służące przystosowaniu są oczywiste i niezawodne, a inne zależą od przypadku. Ludzkie zachowanie składa się ze specyficznych ruchowych reakcji na pewne sytuacje zdeterminow przez proces uczenia się. Specyficzne ruchy- reakcje organizują się w określone umiejętn, które polegają na rozwinięciu specyficzn reakcji ruchowych. Służą osiągnięciu sukcesu, uznania, doznania ulgi i mają tendencję do utrzymywania się. Mechanizm tworzenia się osob: Ruchy; -Zespoły ruchów czyli akty; -Zespoły aktów czyli nawyki; -Klasy nawyków czyli role społ; -Osob jako system trwałych nawyków przystosowawczych ważnych społ. Od ludzi pełniących pewne role społ inni oczekują zachowań standardowych. Zachow jest przez to wtłoczone w pewne normy. Odstępstwo grozi kara społ i wymaga ponownego treningu w celu przystosow się. Charakterystyczne wzory reakcji mogą się zmieniać wraz ze zmiana otoczenia społ. Rola w społecz to ważny determinant zachow się. Przejęcie nowej roli może wpłynąć na zmianę postaw, opinii, poglądów czy nawet uznawanych przesądów. Praktyczne opisy osob- cecha osob ma praktyczne znaczenie: może decydować o potencjalnym zachowaniu się. To, że ktoś charakteryzuje się dana cechą oznacza, że w pewnych przyszłych sytuacjach zachowa się w pewien szczególny sposób. Interesująca jest nie sama forma zachow lecz jego rezultaty. Opis musi dotyczyć nie ruchów lecz wyników. Użyteczne kategorie, w których można opisywać człowieka to umiejętności: są stosunkowo łatwo wymierne. Biorąc pod uwagę typy przystosowania się, opisane z punktu widzenia sytuacji, na które jedn była wystawiona i znając typy doświadczeń, możemy przypuszczać, że nabył umiejętności konieczne do rozwiązywania proble przez nie stwarzanych. Każda z sytuacji człowieka tworzy punkt do określenia przyszłego zachow w wielu różnych okolicznościach, uzyskujemy praktyczną i użyteczną informację. Teoria Guthriego jest bardzo uproszczona koncepcją. Pozostawia szereg problemów bez wyjaśnień, wiele kwestii otwartych, np. nie odpowiada na pytania czy całe dział człowieka zmierza do przystosowania się. Twierdzenie, że osob to jedynie system nawyków pomija ważne różnice między zjawiskami np.. chodzenia a pisania. Jest to mechanistyczna wersja poglądu na człowieka. Jednak wiele z jej założeń i twierdzeń ma swe zastosow w terapiach. Jest prawdą, iż człowiek na co dzień funkcjonuje zazwyczaj na poziomie nawyków; gdyby świadom brała udział w każdym działaniu, nie moglibyśmy sprawnie funkcjon/// Pojęcie i funkcje wiedzy. WIEDZA - narzędzie i skutek poznawania. Szerszym od niej pojęciem jest informac (redukcja niepewności; wg Kozieleckiego określone treści to info, które są świadome. Obok nich wiedza zawiera też elementy nieświad). Pochodzenie wiedzy - potoczna: tworzona przez laików, uogólniona, przekazywana z pokolenia na pok., zawarta w stereotyp, uprzedzen oraz poglądach na świat. Naukowa: spójna, logiczna, weryfikowalna, nabywana w szkole. Funkcje wiedzy - poznawcza ( stanowi narzędzie poznania, orientacja w świecie, możemy prawidłowo klasyfikować inform), generatywna ( na podst. jednych inform, może dochodzić do wytwarzania innych), motywacyjna ( psych pozn: sprzeczności rodzą dysonans, zmuszają do podejmowania różnych działań), instrumentalna ( narzędzie dział, wykorzystywanie wiedzy w różnych dziedzinach życia)/// Struktura triarch teori intel Sternberga. Ważniejsze od przystosow do środow jest zmiana środow. Zmianę środow wiąże z zachow intel. Funkcjonow to przejawia się na 3 poziomach. 1 związ jest z nabywaniem wiedzy, 2 odnosi się do radzenia sobie z nową syt i automatyz proc myśl. Na poziomie 3 intel przejawia się w określonych warun. Zgodnie z tymi poziomami Sternbe wyodrębnia 3 subteorie: składników (metaskład., skł.wykonaw, skł.nabyw.wiedzy), doświadczenia (zdoln.do radz.sobie z nowym zad., zdol.do autom.proc.myśl.), kontekstu (adaptacja, selekcja, kształtowanie)