Język-Lingwistyka- opracowanie, Lingwistyka


1. Definicja lingwistyki i najnowsze kierunki lingwistyczne, definicja języka

Lingwistyka (językoznawstwo) - dział nauk humanistycznych badający istotę, budowę i rozwój języka. Najprościej jest to nauka o języku. Specjalista w zakresie lingwistyki (językoznawstwa) - językoznawca, inaczej lingwista.

Kierunki lingwistyczne:

W skład lingwistyki teoretycznej (ogólnej) wchodzą takie dziedziny jak:

  1. Gramatyka - nauka o zasadach budowy i odmiany wyrazów oraz o regułach składni danego języka, wyróżnia się gramatykę opisową (synchroniczną) omawiającą aktualny stan języka, oraz gramatykę historyczno porównawczą (diachroniczną) przedstawiającą procesy jego zmian w czasie. Gramatyka jest to dział językoznawstwa obejmujący morfologię i składnię, jest to nauka o strukturze języka.

  2. Semantyka - dziedzina językoznawstwa zajmująca się analizą treści wyrażeń językowych; jest to nauka o znaczeniu wyrazów, badająca w jakim zakresie i charakterze budowa formalna wyrazu określa jego znaczenie.

  3. Składnia - nauka o budowie wypowiedzeń, określa sposób służący do łączenia wyrazów w zdania w całość gramatyczno - komunikatywną.

  4. Fonetyka - dział językoznawstwa badający stronę dźwiękową języka ( głoski) i skupiający się na opisie ich właściwości fizycznych.

  5. Fonologia - dział językoznawstwa badający strukturę systemu dźwiękowego, m.in. funkcję głosek, ich alternacje, czy ograniczenia związane z występowaniem w różnych kontekstach.

  6. Lingwistyka porównawcza - porównuje systemy językowe oraz bada ich historię w cwlu znalezienia uniwersalnych wartości języka

  7. Lingwistyka historyczna - opisuje i objaśnia rozwój języków oraz ich pochodzenie

  8. Lingwistyka stosowana - umieszcza teorię lingwistyki w takich dziedzinach jak nauka języków obcych, tłumaczenie oraz patologia mowy

Język to podstawowy środek do komunikacji, zbiór znaków, wyrazów które łączymy w dłuższe formy wypowiedzi poprawne pod względem gramatycznym w danej społeczności.

Wg A. Markowskiego - język to system umownych znaków, wyrazów oraz reguł łączenia tych znaków w większe całości. Znając owe znaki reguły możemy tworzyć teksty językowe opisujące i integrujące świat, a także oddające nasze myśli i emocje.

Wg R. Grzegorczykowej - język to system znaków konwencjonalnych, fonicznych, służących do porozumiewania się o wszystkim, uniwersalny, charakteryzujący się dwuklasowością tzn. udziałem gramatyki, umożliwiającej nieograniczone tworzenie nowych konstrukcji.

Język jest skarbnicą wiedzy o przeszłości narodu, strażnikiem kultury narodowej. Jest wartością narów ni z tradycją, historią i kulturą. A istota wszelkich wartości jest to, że ci, którzy je uznają, kultywują je - troszczą się o nie i je chronią.

2. Pojęcie znaku. Podział znaków w ujęciu róznych badaczy

Znak - układ rzeczy lub zjawisk spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane i określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu (oraz ze względu na to, że nadawca postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku).

Podział znaków

wg Milewskiego znak to zjawiska, które maja dla nas znaczenie - bo zwracają naszą uwagę na coś innego a nie na to czym są.

wg Strutyńskiego - znak to przedmiot lub zjawisko, które symbolizują inny przedmiot lub zjawisko. Znaki mogą działać na wzrok, słuch, powonienie, dotyk, smak. W ujęciu Strutyńskiego znaki dzielimy na:

- naturalne (symptomy, oznaki): nie maja świadomego nadawcy , są niezamierzone i interpretowane przez ludzi jako symptomy określonych zjawisk. Informacja jest odbierana mimo braku świadomego nadawania.

- umowne (konwencjonalne): są tworzone przez ludzi świadomie w celu symbolizowania czyli reprezentowania w uproszczony sposób pewnych zjawisk. Znaki umowne są dwukierunkowe, zwrotne, mają nadawcę i odbiorcę.

W systemie semiotyki PEIRCE'A znaki dzielą się na:

- ikony: wykazują jakiejś podobieństwo do rzeczywistości poza językowej, np. portrety

- oznaki: to znaki które pozostają w stosunku styczności do rzeczywistości, np. dym jest oznaką ognia

- symbol: to znak, który przeciwnie do poprzednich typów reprezentuje przedmiot na mocy konwencji (symbolami są wszystkie znaki językowe)

3. Pojęcie znaku językowego

Znaki językowe stanowią podzbiór znaków w ogóle, a swoistość ich polega na tym, że można wyróżnić z jednej strony określenia przedstawione dźwiękowo lub graficznie i określone pojęcia. Szczególnym rodzajem znaków umownych są wyrazy - dźwiękowe znaki językowe. Znaki językowe charakteryzują się formą i znaczeniem, dzielą się na proste i złożone. Najprostszym znakiem językowym są morfemy i niektóre wyrazy z jednego morfemu leksykalnego. Do złożonych należą grupy wyrazowe i zdania. Najbardziej złożone to teksty. Wg J. Strutyńskiego na formę znaku językowego składa się: *dźwięk (np. spójnik: i, a) lub *szereg dźwięków mowy występujących po sobie w ściśle określonej kolejności.

4. Akt mowy i jego elementy

Akt mowy ma miejsce podczas komunikacji językowej, polega na tym, że nadawca mówi do odbiorcy, czyli przekazuje mu tekst zbudowany zgodnie z wspólnym dla nich językiem (kodem). Tekst dotyczy jakiegoś kontekstu i ma miejsce podczas spotkania nadawcy z odbiorca. Aby doszło do aktu mowy, tj. aby odbiorca usłyszał i zrozumiał, to co powiedział nadawca muszą być spełnione określone warunki.

Elementy:

  1. nadawca,

  2. odbiorca,

  3. tekst - każdy skończony i spójny przekaz słowny, który może być wyrazem (np. Milcz!) lub zespołem wyrazów (np. Dom stoi na wzgórzu),

  4. kod - zbiór znaków tworzących system,

  5. kontekst - to czego dotyczy tekst i jego treść,

  6. kontakt - między nadawcą i odbiorcą.

5. Język i jego funkcje

język (Markowski) - służy nam od urodzenia, jest środkiem komunikowania się, to system umownych znaków, wyrazów i reguł łączenia ze sobą tych znaków w większe całości. Znajomość tych znaków, reguły, umożliwia tworzenie tekstów językowych, opisujących i interpretujących świat, a także oddających nasze myśli i emocje.

Funkcje:

komunikatywna- polega na wymianie, gromadzeniu i przechowywaniu informacji o rzeczywistości,

ekspresyjna,

nakładająca (impresyjna, perswazyjna) oddziaływania na innych, wpływania na ich zachowanie, przekonywanie kogoś do siebie,

stanowiąca - (korektywna) pewne teksty wypowiedziane lub zapisane przez odpowiednie osoby w stosunkowej sytuacji,

estetyczna - możemy wzruszać, wywoływać odczucia estetyczne,

metajęzykowa - możemy mówić i pisać o samym języku, a także bawić się słowami wykorzystując ich formę i znaczenie,

poznawcza - jest pośrednikiem między nami, ą światem zewnętrznym. Za jego pomocą interpretujemy i nazywamy jej składniki, porządkujemy i oswajamy świat,

wychowawcza - uczenie norm, zasad,

kulturowa,

emocjonalna - wyrażanie przeżywanych emocji,

społeczna - nawiązywanie kontaktów,

integracyjna - łącząca,

terapeutyczna.

6. ZróŻnicowanie współczesnego języka polskiego - czynniki

Współczesny język jest bardzo zróżnicowany. Nie wszyscy Polacy mówią jednakowo, również ta sama osoba może wysławiac się rozmaicie w różnych okolicznościach. J.Strutyński mówi, że na zróżnicowanie mowy mają następujące czynniki :

Odmiany współczesnej polszczyzny

J. polski to język naturalny wszystkich Polaków. Ze względu na czynniki geograficzne język polski rozpada się na dwie odmiany - j.ogólnopolski i dialekty terytorialne.

J. ogólnopolski - jest to wspólna dla wszystkich Polaków odmiana j. polskiego upowszechniona przez szkołę, urzędy, literaturę, radio i telewizję. Występuje w formie mówionej i pisanej. Wypowiedzenia ustne i pisane mogą być staranne lub swobodne. Postać swobodna (potoczna) - posługujemy się w sytuacjach nieoficjalnych, jest zróżnicowana regionalnie. Regionalna odmiana j. ogólnopolskiego jest postacią swobodną ze swoistymi cechami regionalnymi.

Postać staranna mówionego języka - forma używana przez osoby wykształcone w sytuacjach oficjalnych np. radio, telewizja, wykłady.

Staranna postać pisana (literacka) - to język książek, artykułów prasowych.

Postać swoboda pisana - używana jest w kontaktach nieoficjalnych.

Styl funkcjonaly - całokształt cech językowych o tej samej funkcji społ. (styl dziennikarski, naukowy, urzędowy).

Styl artystyczny - to jeden z postaci pisanej języka ogólnego charakteryzującego się rozmaitością środków składniowych, bogaty.

Oprócz odmiany ogólnej wyróżniamy dialekty terytorialne używane przez ludność wiejską pewnej dzielnicy i kraju.

W obrębie dialektów wyróżnia się odmiany językowe tzw. gwary.

Gwara wiejska - to mowa ludności wiejskiej ograniczona do niewielkiego obszaru - kilku lub kilkunastu wsi.

Gwara miejska - to mowa niewykształconej ludności miejskiej.

Obecnie wyróżnia się pięć dialektów polskich: małopolski- wyróżnia się gwarę podhalańską; śląski, mazowiecki, kaszubski.

7. Języki indoeuropejskie

Na świecie istnieje kilka tysięcy języków. Wiek XIX sformułował teorię drzewa geneologicznego zgodnie z którą istnieje jeden wspólny język - praprzodek (dzielił się na różne języki)

Prajęzyk indoeuropejski:

  1. słowiańsko - niemiecki prajęzyk, który dzieli się na:

2. ario - greko - italo - celtycki prajęzyk, który dzieli się na:

Języki indoeuropejskie rozmieszczone są przede wszystkim w Europie i Azji, rozprzestrzeniły się one w wyniku migracji ludów po całej Ameryce i Australii. Połowa ludności świata posługuje się 12 językami: chiński, angielski, hindi. hiszpański, rosyjski, arabski, japoński, bengalski, niemiecki, indonezyjski, portugalski, francuski.

Język polski wchodzi w skład rodziny języków indoeuropejskich.

8. Języki słowiańskie - historia i grupy języków słowiańskich

Wszystkie języki europejskie wywodzą się od jednego olbrzymiego języka- języka praindoeuropejskiego (istniejącego kilka tysięcy lat p.n.e.), który w wyniku ewolucji rozpadł się na kilka grup, m.in. na język słowiański, germański oraz romański.

Ok. 1000 lat temu języki słowiańskie podzieliły się na trzy: wschodniosłowiański, zachodniosłowiański i południowosłowiański. W wyniku tworzenia się państw, wyróżniły się następujące języki spośród tych trzech grup:

Grupa zachodniosłowiańska (języki: polski, czeski, słowacki, górnołużycki, dolnołużycki, kaszubski, oraz wymarłe już języki połabskie [do XVI wieku] i morawski)

Grupa wschodniosłowiańska (języki: rosyjski, ukraiński, białoruski i łemkowski - uważany niekiedy za odmianę ukraińskiego)

Grupa południowosłowiańska (języki: słoweński, chorwacki, serbski, bułgarski, macedoński i uważany przez niektórych za oddzielny język - czarnogórski. Za język wymarły uznaje się staro-cerkiewno-słowiański)

9. Historia języka polskiego

Jako oddzielny język etniczny, wyłonił się ok IX w. co łączy się ściśle z powstaniem i rozwojem wspólnoty państwowej. Charakterystyczną cechą jest udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa np.

w mowie krakowsko-poznańskiej - kod idzie, listeg maliny.

w wymowie warszawskiej - kot idzie, listek maliny

Do około połowy XII w. trwała przedpiśmienna epoka języka polskiego tzn. służył do porozumiewania się w życiu codziennym, a językiem urzędowym była łacina. Pierwsze zapisy wyrazów pochodzą z XII w. i są zawarte w "Bulli gnieźnieńskiej"dokumencie wydanym przez Papież Inocentego II znajduje się tam 410 nazw polskich.

Przyjęcie przez Polskę chrztu w 966r zdecydowało o wejściu w krąg kultury chrześcijańskiej. Pismo do Polski przyszło wraz z chrztem. Wiele lat minęło zanim 24 litery alfabetu łacińskiego dostosowano do potrzeb języka polskiego. Zmiany w języku polskim: 1) przegłos polski (zmiany niektórych samogłosek prasłowiańskich np. lesie-las, wiezie-wiozę)

2) zanik tz. jerów czyli półsamogłosek - bardzo krótkie samogłoski oznaczone za pomocą cyrylicy np. pies-psa, ps. pbsb: pbsa

3) odziedziczyliśmy z prasłowiańszczyzny spółgłoski - zmiana twardego l w ł.

10. Najdawniejsze zabytki j. polskiego

  1. Bulla gnieźnieńska - z 1136r., XII w., zawiera 410 nazw polskich, wydana przez Papieża Innocentego II, znajduje się w archiwum kapituły gnieźnieńskiej.

  2. Księgi henrykowskie - z II poł. XIII w., opisane dzieje klasztoru Cystersów, znajduje się we Wrocławiu i zawiera pierwsze zdanie wypowiedziane przez męża do żony przy mieleniu żarna : "Daj ać ja pobruszę, a ty poczywaj".

  3. Bogurodzica - z XIII w., najdawniejsza pieśń religijna, znajduje się w Krakowie.

  4. Kazania świętokrzyskie - z XIV w., zabytek religijnej prozy polskiej, znajduje się w: Biblioteka Narodowa w W-wie. Zawiera 6 kazań.

  5. Psałterz floriański - z XIV w., liczy 296 kart, zawiera przekład psałterza Dawidowego, znajduje się w W-wie.

  6. Kazania gnieźnieńskie - z XIV w., posiada 103 kazania łacińskie i 10 kazań polskich, znajduje się w Gnieźnie.

  7. Biblia Królowej Zofii - z poł. XV w., posiada 185 kart, zawierają część przekładu Starego Testamentu.

  8. Roty przysiąg sądowych - z XIV, znajdują się w Krakowie, Poznaniu i W-wie, dane zapisywane po łacinie, a zeznania i roty przysiąg zapisywano po polsku.

Zabytki mają wielkie znaczenie:

- są ściśle datowane i umiejscowione

- dają pojęcie o żywym, mówionym j. polskim

11. Definicja „etymologii”- jej zadania, postać Aleksandra Brucknera

Etymologia - źródło słów, pochodzenie wyrazów; nauka o pochodzeniu i pierwotnym znaczeniu wyrazów.

Etymologia zajmuje się naukowym wyjaśnieniem rodowodów wyrazów. Jej zadaniem jest ustalić pochodzenie, czas i sposób powstania wyrazu, podać uzasadnienie jego pierwotnej budowy głoskowej, słowotwórczej i najstarszego znaczenia oraz wskazać kolejne zmiany znaczeniowe, które kształtowały historyczny byt danej społeczności

Aleksander Brucker (1856-1939) erudyta, polski filolog, slawista i historyk kultury. Badacz o niezwykłej intuicji i wiedzy, nowatorski w pomysłach. Odkrywca zabytków piśmiennictwa polskiego min. „Kazań świętokrzyskich”. W 1927 roku wydał pierwszy „Słownik etymologiczny języka polskiego”. Słownik ten jest wciąż cennym i pomocnym, a czasem niezastąpionym źródłem w badaniach etymologicznych.

12. Etymologiczne wyjaśnienie słów

Obfity - w staropolszczyźnie miał on postać opłwity lopwity, wywodzi się od czasownika płwieć (płynąć) - opłwa - nadmiar, bogactwo (A. Bruckner). Do dziś - opływać we wszystko, czy opływać w dostatki.

Przerazić - (przestraszyć) - obecnie jego przenośne znaczenie rozwinęło się ze znaczenia konkretnego poświadczonego jeszcze w pochodzącym z poczatków XIX wieku słowniku S. B. Lindego - przebić kogoś włócznią czy mieczem.

Bielizna - początkowo strój, głównie kobiecy, rzeczywiście wyłącznie w kolorze białym. Obecnie bielizna nie musi być biała, mówi się wręcz kolorowa bielizna, zatarł się bowiem bezpośredni związek z wyrazem od którego ten się wywodzi.

Niewiasta - jedno z określeń nazywających kobietę. Dawne znaczenie (pierwotne) niewiadoma, nieznana, obca. Tak określano niegdyś synową, dopóki nie urodziła syna, dzięki czemu uznawały ją duchy przodków, a ona sama na dobre wchodziła do rodziny męża.

Naparstek - trudno powiedzieć od jakiego słowa się wywodzi. Istnienie dawnego słowa parst (palec), przetrwało bowiem wyłącznie właśnie w naparstku oraz pierścieniu czy pierścionku.

Piwo - oznacza napój ze słodu jęczmiennego, wody i drożdży. Niegdyś znaczenie tego słowa było szersze. Piwo było „napojem powszechnym od picia przezwanym. Piwo, a nie winoi było napojem narodowym” (A. Bruckner)

Szarytka - zakonnica należąca do zakonu sióstr miłosierdzia św. Wincentego a, Paulo. Pochodzi nie od koloru szarego, ale z francuskiego Charite, oznacza miłosierdzie.

Do szczętu - od wyrazu czędo (dziecko). Dziś w naszym języku zaginął. Pozostałością jest wyrażenie do szczętu, ze szczętem, czyli razem z potomkami.

Częstochowa - nazwa dzierżawcza pochodząca od imienia Częstoch, zapisanego już w XII.

13. Gramatyka jako nauka o języku

jest nauką o budowie i funkcjonowaniu języka.Bada i opisuje stronę dźwiękową języka, jego zasób morfologiczny i leksykalny ustala reguły budowy wyrazów oraz łączenia ich w wypowiedzi.

Obiektem badań i opisu gramatyki są:

Gramatyka w węższym rozumieniu obejmuje wyłącznie morfologię i składnię.

14. Fonetyka

jest działem nauki o języku którego przedmiotem są artykułowane dźwięki mowy, czyli głoski. Fonetyka ma wiele zastosowań praktycznych i teoretycznych, elementy fonetyki są w różny sposób wykorzystywane m. in. w następujących dziedzinach:

15. Podstawowe pojęcia fonetyki

Głoska - najmniejszy dający się wydzielić w czasie, intuicyjnie rozpoznawalny element mowy (który nie ma własnego znaczenia)

Głoskę można wydzielić w wyrazie dzięki stałemu zespołowi cech artykulacyjno - akustycznych. Ten stały zespół cech odróznia jednoznacznie daną głoskę od innych.

Z głosek zbudowane są wyrazy. Głoski występują po sobie wzajemnie na siebie oddziałując.

W wyrazie wyróżniamy części składowe, składające się z jednej lub kilku głosek; nagłos -początek wyrazu, śródgłos - środek wyrazu, wygłos - koniec wyrazu.
Sylaba - to część wyrazu zawierającą jedną i tylko jedną samogłoskę sylabiczną. Sylabę kończącą się samogłoska nazywamy otwartą, a kończącą się spółgłoską nazywamy zamkniętą.

16. Narządy mowy

Dźwięki powstają przy udziale 3 grup narządów mowy:

W jamie ustnej znajdują się narządy artykulacji: wargi, zęby, dziąsła, język(w procesie artykulacji biorą udział jego części: przednia, środkowa, tylna) podniebienie twarde i miękkie zakończone języczkiem.

Najistotniejszym narządem mowy jest język Odgrywa on podstawową rolę przy artykulacji samogłosek. Barwa samogłosek zależy od ruchów języka: poziome i, y, e; środkowe: a; tylne: o, u; pionowe (samogłoski wysokie: i, y, u; średnie: e, o; niskie: a) Położenie języka względem innych narządów jamy ustnej decyduje też o jakości większości spółgłosek.

Poza wymienionymi narządami nasady w artykulacji uczestniczą także wargi, które przywierają do siebie(b, m)jedna z nich (dolna) zbliża się do przednich górnych zębów(f, v).

Z kolei artykulacja głosek miękkich charakteryzuje się uwypukleniem środkowej części języka ku podniebieniu twardemu.

Pierwszą próbą usystematyzowania samogłosek było wpisanie ich w tzw. Trójkąt samogłoskowy- opracowany w 1781r. przez szwajcarskiego uczonego Wolfanga Hellwaga.

Prostokąt Beka i Sweeta.

Samogłoski wymawiane są przy otwartej jamie ustnej dzięki czemu słyszymy czysty dźwięk, wolny od domieszek

a, e, y, i, o, u ( u, ó) - samogłoski czyste ; ę, ą - samogłoski nosowe

Charakterystyka samogłosek: wszystkie samogłoski są dźwięczne.

Ze względu na położenie podniebienia miękkiego wyróżniamy: głoski ustne: a, e, y i, o ; głoski nosowe: ą, ę

Ze względu na położenie języka w jamie ustnej

ruch poziomy języka pozwala rozróżnić: głoski przednie e, ę, i, y ; głoski środkowe a; głoski tylne: ą, o, u (ó)

ruch pionowy: głoskę niską: a; głoski średnie: e, ę, o, ą; głoski wysokie:i, y, u

Ze względu na kształt warg w czasie ich wymawiania: głoski okrągłe: o, ą, u; głoski płaskie: i, y, e, ę; głoskę obojętną: a

18. Charakterystyka spółgłosek ze względu na sposób i miejsce artykulacji oraz udział wiązadeł głosowych

SPÓŁGŁOSKI to dźwięk języka mówionego powstający w wyniku całkowitego lub częściowego zablokowania przepływu powietrza przez aparat mowy (kanał głosowy). W czasie wymawiania spółgłosek powstaje szmer, gdy powietrze natrafia na przeszkodę (zwarcie, zbliżenie), sposób artykulacji nosowe, drżące, boczne, półsamogłoskowe, szczelinowe, zwarto-szczelinowe, zwarte, miejsce artykulacji wargowe (dwuwargowe, wargowo-zębowe), pionowe, przedniojęzykowe (zębowe, dziąsłowe), środkowojęzykowe, tylnojęzykowe, udział wiązadeł głosowych - dźwięczne, bezdźwięczne.

b wargowa zwarta dzwięczna

c zębowa zwarto-szczel. bezdź.

ć środkowo-jęz. zwarto-szczel. bezdź.

cz dziąsłowa zwarto-szczel. bezdź.

d zębowa zwarto-wybuch. dzwięczna

dz zębowa zwarto-szczel. dzwięczna

dż dziąsłowa zwarto-szczel. dzwięczna

f wargowa szczelinowa bezdź.

g tylno-jęz. zwarto-wybuch. dzwięczna

h tylnojęz. szczelinowa bezdź.

j środkowo-jęz szczelinowa dzwięczna

k tylno-jęz. zwarto-wybuch. bezdź.

l dziąsłowa boczna dzwięczna

m wargowa nosowa dzwięczna

ń środkowo-jęz. nosowa dźwięczna

n zębowa nosowa dzwięczna

p wargowa zwarto-wybuch. bezdź.

r dziąsłowa drżąca dzwięczna

s zębowa szczelinowa bezdź.

ś środkowo-jęz. szczelinowa bezdź.

sz dziąsłowa szczelinowa bezdź.

t zębowa zwarto-wybuch. bezdź.

w wargowa szczelinowa dzwięczna

z zębowa szczelinowa dzwięczna

ź środkowo-jęz. szczelinowa dzwięczna

ż dziąsłowa szczelinowa dzwięczna

19. Akcent w języku polskim, akcent wyrazowy, wyjątki

Akcent - polega na mocniejszym wymówieniu jednej z sylab wyrazu.

W jęz. polskim akcent jest:

Akcent wyrazowy - polega na mocniejszym wymówieniu jednej z sylab wyrazu.

WYJĄTKI od tej reguły:

  1. Wyrazy, w których akcent pada na trzecią sylabę od końca.

p. fi-zy-ka, gra-ma-ty-ka

2. Wyrazy, w których akcent pada na czwartą sylabę od końca- to formy 1 i 2 os. l.mn, trybu przypuszczającego np. zro-bi-li-byś-my

20. Klityki, zestrój akcentowy, akcent zdaniowy

Klityki - to wyrazy nie posiadające samodzielnego akcentu. Wyrazy takie łączą się w całość akcentującą z następującym po nich lub występującymi przed nimi wyrazami akcentowanymi, dzieląc się na:

Proklityki - są to wyrazy nieakcentowane, tworzące całość akcentową z następującym po nim wyrazem akcentowanym.

Enklityki - to wyrazy nieakcentowane, które łączą się w całość z poprzedzającymi je wyrazami akcentowanymi.

Połączenie proklityki z enklityką np. do nas, u mnie.

W niektórych utartych połączeniach : na wieś, we dnie, nie dał.

Zestrój akcentowy - Enklityki i proklityki łącząc się w całość akcentuacyjną z wyrazami akcentowanymi tworzą tzw. zestroje akcentowane. Np. masz ci los, nie boję się go

Akcent zdaniowy - polega na mocniejszym wymówieniu jednego wyrazu w wypowiedzi za pomocą dodatkowego wzmocnienia go. W jęz. polskim akcent zdaniowy pada najczęściej na ostatni wyraz wypowiedzenia.

Akcent zdaniowy może być przesunięty na inny wyraz, który jest uważany przez mówionego za najważniejszy i jest uwydatniony ze względu na sens wypowiedzi.

Np. Na stole leży moja książka.

21. Litera „i” i jej funkcje

Występowaniu litery „i” towarzyszy zawsze zmiękczenie poprzedzającej ją spółgłoski w mowie.

W wyrazie litera i może spełniać może spełniać równocześnie dwie lub tylko jedną funkcję.

Dwufunkcyjność litery „i”:

siła - głoski ś, i - oddane są literami s, i

W przykładzie tym litera i spełnia dwie funkcje: informuje o miękkości poprzedzającej spółgłoskigłoski [ś], w zapisie ortograficznym s, oraz oznacza głoskę [i], będącą ośrodkiem sylaby [śi]

radio - głoski [d, ], [j] oddane są literami d, i

litera i jest znakiem zmiękczenia poprzedzającej spółgłoski [d, ] w zapisie ortograficznym d, oraz oznacza głoskę j, nie będącą ośrodkiem sylaby.

Jednofunkcyjność litery i

zioła [źoła] - głoska [ź] oddana jest literami z, i

siostra [śostra - głoska [ś] oddana jest literami s, i

Litera i ma tu więc tylko jedną funkcję, spełnia rolę znaku diakrytycznego, nie oznacza żadnej głoski.

igła, poigrać - głoska [i] oddana jest literą i

Litera i - przykłady:

22. Funkcje litery „i” w podanych wyrazach

docisk, Izolda, tiara, dziś, indyk, wodzie, kilof, imbryk, gitara, piołun, ciastko, nabiał, fiolka, kiedy, wiosna, nagie, siwy, zoologia, się, mówią, mówimy, radio, Małgosia, zima, siadł, siedzieć, kiosk, geografia, bił, zioła, Maria, piesek, niżej, poigrać.

docisk f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

Izolda oznacza głoskę (i)

tiara f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

dziś f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

indyk oznacza głoskę (i)

wodzie f. zmiękczenia

kilof f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

imbryk oznacza głoskę i

gitara f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

piołun f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

ciastko f. zmiękczenia

nabiał f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

fiolka f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

kiedy f. zmiękczenia

wiosna f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

nagie f. zmiękczenia

siwy f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

zoologia f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

się f. zmiękczenia

mówią f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

mówimy f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

radio f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

Małgosia f. zmiękczenia

zima f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

siadł f. zmiękczenia

siedzieć f. zmiękczenia

kiosk f. zmiękczenia

geografia f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

bił f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

zioła f. zmiękczenia

Maria f. zmiękczenia i oznacza głoskę (j)

piesek f. zmiękczenia

niżej f. zmiękczenia i ośrodek sylaby

poigrać oznacza głoskę (i)

23. ILOŚCIOWA ZGODNOŚĆ GŁOSEK I LITER W WYRAZACH

Całkowita tożsamość - obserwuje się wówczas zgodność ilościową i jakościową między pisownią a wymową tzn. jedna litera symbolizuje jednoznacznie odpowiednią głoskę (mamy tyle samo liter ile głosek) np. las [las] - 3 głoski, 3 litery

Zgodność ilościowa głosek i liter, przy ich niezgodności jakościowej - jedna głoska symbolizowana jest wprawdzie przez jedną literę, ale tradycyjnie litera ta służy oznaczaniu innej głoski. Dotyczy to zjawiska realizacji miękkości (czyli realizacji spółgłosek środkowojęzykowych) np. sila - głoska ś, litera s, zimno - głoska ź, litera z,

oraz zmiękczenia: np. list - głoska l,, litera l, miś - głoska m,, litera m.

24. NIEZGODNOŚĆ ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA GŁOSEK I LITER W WYRAZACH

Niezgodność ilościowa i jakościowa głosek i liter w wyrazach występuje gdy:

a\ Jest więcej liter niż głosek - jednemu dźwiękowi odpowiada kilka liter

np. siedem - głoska [ś], litery s, i

dzieci - głoska [dź], litery d, z, i

np. rzeka - głoska [ž], litery r, z

b\ Jest więcej głosek niż liter - zapis dwóch dźwięków za pomocą jednej litery

np. tępy - zbitka [em], litera ę

np. gorąco - zbitka [on], litera ą

np. męczyć - zbitka [en], litera ę

np. pędzić - zbitka [eń], litera ę

np. urągać - zbitka [on], litera ą

c\ Gdy w wyrazach wyróżniające litery oznaczają:

np. rzec, odzyskać

25. Przykłady całkowitej zgodności ilościowej i jakościowej głosek i liter w podanych wyrazach:

dziecko, ćwiczenie, rozbieg, parasol, ilościowy, albo, kieliszek, Puchatek, Agnieszka, telewizor, środek, zegar, koza, piasek, tygrysek, prosiaczek, plakat, kalendarium, woźnego

26. Dwuznak a grupa osobnych spółgłosek

Dwuznaki:

nadźwigać, podziw, karzący, drzeć, rzec, mierzyć, dżem?

Grupa osobnych spółgłosek:

nadzwyczaj, nadzorca, odznaczenie, dżem? (to albo tu, w zależności od wymowy), drżeć, żreć, marznąć, mierzić, hiperzabawny, odzywskać

27. Przykłady realizacji zmiękczeń

ni - koniec, si - Kasia, zi - ziarno, ci - ciepło, dzi - dziadek, n - koniki, s - siłacz, z - zimno, c - cisza, dz - dzikus, ź - znaleźć, ś - prośba, dź - odpowiedź, ć - choćby, ń - końce, koń, ś - ślimak, nieś, ź - źrebak, ć - ćma, płać, dź - dźwig

28. KULTURA JĘZYKA - ROZUMIENIE TERMINU

Kultura języka - to najogólniej rzecz ujmując dbałość o język wynikająca ze świadomości jego znaczenia z życiu społecznym, a przejawiająca się w rozmaitych działaniach, odnoszących się zarówno do samego języka jak i do ludzi, którzy się nim posługują.

Obecnie przez kulturę języka rozumie się świadome i celowe posługiwanie się językiem we wszystkich sytuacjach komunikatywnych.

Po pierwsze - rozumie się umiejętność mówienia i pisania poprawnego i sprawnego, czyli zgodnego z przyjętymi regułami (normami) językowymi i wzorcami stylistycznymi.

Drugie rozumienie - dbałość o estetykę wypowiedzi.

Po trzecie - postawa wobec języka osób, które się nim posługują, wyjątkowa kultura języka.

Po czwarte - ma charakter metajęzykowy. Termin kultura oznacza tutaj nazwę dyscypliny naukowej.

Warunki spełniania kultury języka:

  1. musi dysponować minimalną wiedzą o języku (gramatyka, odmiany językowe, fakty z historii itp.)

  2. rzetelność w kontaktach językowych, udane akty mowy, elementy etyki słowa

  3. być wrażliwym na słowo i traktować język jako wartość.

29. Składniki kultury języka

30. Typy błędów językowych

Jeżeli jakiś element tekstu lub języka zostanie oceniony negatywnie, to prowadzi to do uznania go za błąd językowy.

Błędy językowe są to nieświadome odstępstwa od obowiązującej normy językowej. Jest to sposób uzycia jakiegoś elementu języka, który rani jego swiadomych użytkowników.

BŁĘDY ZEWNĘTRZNOJĘZYKOWE - to błedy zapisu

BŁĘDY WEWNĘTRZNOJĘZYKOWE - błedy naruszajace reguły systemowe języka