JĘZYK FILMU – OPRACOWANIE NA EGZAMIN USTNY
Wynalazki poprzedzające kinematograf:
Rysunki naskalne
Teatr cieni Yingxi w Chinach
Bęben obrotowy – w środku bębna były rysunki/obrazki, które obracały się wraz z ruchem bębna
Camera obscura – zaciemniona skrzynka
Laterna magica – prototyp diaskopu
Fotografia, czyli światłoczułość soli i srebra – pierwsze zdjęcie to Point de vue du Gras z 1826 roku
Pierwsze kamery:
Kinematoskop Colemana Sellersa z 1860r.
Rewolwer fotograficzny Janssena z 1874r.
Strzelba fotograficzna Mareya – 1870-82
Edward Muybridge – robił on serie zdjęć, zachowało się do dziś z 10tyś. jego zdjęć
Czynniki sprzyjające pojawieniu się kina:
Realizm
Powstanie kultury masowej
Dominacja form narracyjnych
Rozwój techniki i komunikacji
Postępująca urbanizacja, solaryzacja i demokratyzacja
FILM dzielimy na:
SCENĘ – kilka ujęć, scalone są one jednością miejsca
SEKWENCJĘ – scalona szerzej pewną narracją
KADR – najmniejsza jednostka statyczna filmu, jedna klatka naświetlonego filmu
UJĘCIE – najmniejsza jednostka dynamiczna filmu, po prostu odcinek taśmy pomiędzy montażami
PLAN – jest to odległość kamery od głównego filmowanego obiektu
Podział planów:
Plan totalny – cały pejzaż
Plan ogólny - pełen obraz miejsca akcji + aktor, który jest raczej częścią miejsca
Plan pełny – postać pokazana od stóp do głów, ale tło nadal gra rolę
Plan amerykański – postać mniej więcej od kolan (1910 rok)
Plan półpełny (średni) – popiersie postaci, tło rozmyte
Zbliżenie – twarz postaci i góra ramion
Półzbliżenie – twarz
Detal
Makrozbliżenie – jak przez mikroskop
Dominacja planów: amerykański, średni i zbliżenie
UNIPUNCTUAL – kamera w jednym miejscu
Ruch kamery dzielimy na:
Panorama – kamera na statywie, obraca się głowica
Jazda – kamera w ruchu
Jazda z panoramowaniem – kamera na statywie, obraca się głowica, ale też zmienia miejsce
JAZDA CABIRII – podjazd kamery do nieruchomej grupy aktorów i odjazd
Proporcje obrazu:
Pierwotne to 1,33:1 – kino nieme, taśma 35mm
Gdy pojawił się dźwięk zamieszczano go z boku taśmy, co ją lekko zwęziło – 1,17:1
W latach 50tych wszedł kinowy obraz, czyli 2,53:1
Dziś najszerszy kadr ma 2,35:1
Długość trwania filmów:
W pierwszych kamerach skonstruowanych przez Lumiera mieściło się ok. 17m taśmy, co dawało maksymalnie 50sek filmu
Pierwszym dłuższym filmem był ,,Po bitwie’’ Lubina, trwał on ponad 3 minuty
Na przełomie XIX i XX wieku zaczęto kręcić dłuższe filmy, ok. 10minutowe
,,Sprawa Dreyfusa’’ Meliesa – pierwsze napisy
,,Chata wuja Toma’’ – pierwsze napisy analogowe
1908 ,,Życie Mojżesza’’ – 4 rolki filmu, pierwszy można powiedzieć pełnometrażowy film
Ale tak naprawdę pierwszym pełno metrażowcem była ,,Historia bandy Kelly’ego’’
Duńczycy jako pierwsi zaczęli masowo produkować pełnometrażowe filmy
Krótki metraż: do 15 minut, średni metraż: od 15-70minut (czasami 90)
KOLOR W FILMIE
80-90% filmów nakręconych w USA w pierwszej i drugiej dekadzie XX wieku było kolorowanych, nie zachowały się jednak one ze względu na koszty przechowywania
Powszechniejsze od kolorowania było wirażowanie, czyli maczanie fragmentów filmu w jakimś barwniku
1916 rok – TECHNICOLOR, ale dopiero po 30 latach stał się powszechny (,,Przeminęło z wiatrem’’, ,,Czarnoksiężnik z krainy Oz’’)
MONTAŻ
Pierwsze cięcia pojawiają się bardzo wcześnie, jednak nie w celu montażu, lecz przez zacinającą się taśmę
Na szeroką skalę zaczęto stosować montaż na przełomie XIX i XX wieku – film ,,Miłość i Wojna’’
W 1904 roku zaczęły być popularne filmy pościgowe, więc ze względu na nie zaczęto stosować montaż równoległy, czyli dwie sceny dzieją się w tym samym czasie
Pierwszym reżyserem, u którego technika montażu nabrała szczególnego znaczenia, był David W. Griffith. Znane filmy: ,,Narodziny Narodu’’ i ,,Nietolerancja’’
Radzieccy reżyserzy: Wiertow i Eisenstein (wymyślił motaż intelektualny, który miał pozwalać nawet na sfilmowanie Kapitału Marksa).
Od czasów Eidensteina niewiele się zmieniło, ulepszano tylko już znane techniki
Dopiero od 20lat stosuje się montaż cyfrowy, a nie nożyczki + taśmę klejącą
Dźwięk i muzyka
Film nigdy nie był do końca niemy. Pierwsze eksperymenty z dźwiękiem w filmie odbyły się już na przełomie 1894/95. Edison usiłował połączyć dwa swoje wynalazki (urządzenie do rejestracji obrazu, osobno dźwięku). Wyglądało to jednak tak, że osobno nagrywano muzykę na płytę gramofonową i osobno obraz. Choć znacznie wcześniej eksperymenty z dźwiękiem przeprowadzał Oscar Messter.
W 1901 pojawił się chronofon, gdzie dźwięk był już zsynchronizowany z obrazem. Filmów w tym systemie zrealizowano około 100. Wśród nich była pierwsza kobieta reżyserka - Alice Guy. Jednakże filmy dźwiękowe były raczej traktowane, jako ciekawostki. Głównie ze względu na brak możliwości puszczania ich w kinach. Wymagało to, bowiem odpowiedniej aparatury, które kina generalnie nie miały.
Generalnie filmowi zawsze towarzyszyły dźwięki, np. w kinie ktoś grał na fortepianie.
Najłatwiej podzielić dźwięk w filmie na dialogi, muzykę i efekty dźwiękowe.
1926 rok – Warner Brothers – wersja dźwiękowa ,,Don Juan’’ – prawdziwy początek kina dźwiękowego, jednak dźwięk był odtwarzany osobno
,,Śpiewak z Jazzbandu’’ (1927) zapoczątkował nową erę kina dźwiękowego
,,Światła Nowego Jorku’’ – pierwszy w pełni udźwiękowiony film
Krytycy kina dźwiękowego to Charlie Chaplin, Rene Claire czy Karol Irzykowski
Etapy powstawania filmu:
Pre-produkcja – znalezienie miejsca, castingi, prawa autorskie itp.
Produkcja – pisanie scenariusza, zbieranie funduszy
Post-producja – montaż zdjęć, montaż dźwiękowy, efekty specjalne
Dystrybucja
Przemysł filmowy
Pierwsze sale kinowo pojawiły się dość późno. Od wodewili, przez jarmarczne pokazy, aż w końcu powstały pierwsze stałe sale kinowe. Pierwsze w 1905 w Pittsburgu, nazywało się „Nickelodeon” (nickel – czyli 5 centów i odeon – czyli sala). Pierwsze luksusowe kino powstało w 1906 i był to prawdopodobnie pierwszy budynek, budowany z myślą o kinie. Dalej wysyp tzw. palace cinema, czyli już wygodne krzesła, ładne sale, pochyłe podłogi. Przełom dźwiękowy odbił się znacznie na stosunku własności kin. Kina były coraz częściej własnością wytwórni. Długo potem nic się nie pojawiło, prócz klubów filmowych, które puszczały filmy bardziej ambitne, artystyczne. Od lat 60 w Kanadzie zaczęły powstawać pierwsze multipleksy.
Film stał się przemysłem dzięki Charlesowi Pathe, który założył firmę, wszedł na giełdę i zacząćł kręcić filmy. Zaczęło się to w latach 1890, więc można powiedzieć, że kino stało się przemysłem, zanim stało się sztuką. Pathe był pierwszym globalnym imperium kina w historii, aż do wojny, gdy materiał, z którego robiono celuloid zaczęto przeznaczać na proch.
Znacząca była rewolucja w myśl, której filmy miały być przez kina kupowane. Potem zaczęto wymuszać właścicieli, aby kupowali filmy w blokach, czyli 1 hit i 4 syfy. W tych latach zaczyna też się pojawiać coś, co nazywano kryzysem nadprodukcji. Zaczęto kręcić filmy pełnometrażowe. Filmowcy zaczęli przenosić się z Nowego Jorku do Hollywood. Pierwotnie ,,Hollywood” było rodzinnym ranczem. Od lat 30 funkcjonowało tam 5 wielkich wytwórni: Metro Goldwyn Mayer, Paramount, Warner, RKO, Fox (20th Century Fox). Lata 40 były dla filmu słabe, ze względu na wojnę i telewizję.
Teoria filmu:
Trzy systemy filmowej sygnifikacji, czyli oznaczania: realizm, modernizm, postmodernizm.
Strategia kina popularnego (w ramach wprowadzenia do realizmu)
Sektor dystrybucji, kapitał.
System gwiazd. Czyli tworzenie wizerunków znacznie wykraczających poza kreację filmową. Gwiazda przyciąga bardziej niż cokolwiek innego i jest bardziej kosztowna niż cokolwiek innego.
Sequele. Wśród najbardziej kasowych filmów ostatnich 12 lat tylko dwa nie są kontynuacją, (Avatar i pierwszy Harry Potter)
Strategia szerokiego portfolio. Wielkie wytwórnie są właścicielami małych wytwórni. Więc jednocześnie można produkować blockbustera, a jednocześnie kręci się bardziej eksperymentalną produkcję.
Strategia superprodukcji, czyli duża kasa przeznaczona na film.
Nalot dywanowy. Szeroka dystrybucja. Wielkie premiery. Czyli film wychodzi w 2tys kopii, co znaczy, że wszystkie wielkie ośrodki w USA grają ten film.
Dywersyfikacja kanałów dystrybucji. Z jednej strony kino, ale też rynek DVD, blue-ray, inserty do gazet, vod, stacje kablowe, tv naziemna itd.
Publicity, czyli budowanie opowieści wokół filmu, gwiazd itp.
Merchandising. Zeszysty, farbki, figurki i inne suveniry. Rzutuje to bezpośrednio na kształt scenariuszy.
Pozycjonowanie, grywalność (playability) i rynkowość.
Kino stylu zerowego, czyli filmowy realizm
Inaczej nazywa się go stylem hollywoodzkim, wypracowanym już w latach 30. Najważniejszą cechą tego kina jest prymat dramaturgii i narracji. Wszystko jest podporządkowane opowiedzeniu historii. Poza tym takie kino cechuje się:
Jednoznacznością i zrozumiałością. Pojawiają się tylko zdarzenia ważne z punktu widzenia fabuły. Montaż motywowany jest psychologicznie.
Realizm i obiektywizm.
Przezroczystość. Nieobecność kamery, płynność i ciągłość, zakaz patrzenia w kamerę, brak odwołań do innych filmów.
Oddziaływanie na emocje.
Modernizm w filmie.
Reżyser staje się artystą, twórcą dzieła filmowego. Narodziny takiego prądu wiązały się z teoretycznym namysłem nad kinem. Pionierem w tych rozważaniach byli Tille, Canudo (Manifest 7 sztuki). Awangardyści zaczęli się kręcić dookoła filmu. W Ameryce też. Nicolas Vachel i Hugon Munsterberg. Prawdziwy przełom nastąpił dopiero po wojnie. W 1947 Gilbert Cohen-Seat założył pierwszą katedrę filmoznawstwa.
Pierwszą zasadniczą kwestią jest uznanie autorstwa filmu. A jest jednak tworem kolektywnym. Poza tym, nie można łatwo określić, kto jest narratorem w filmie. Zaczęto spoglądać na film bardziej praktycznie. Zaczęto w latach 30 przypisywać autorstwo filmu reżyserowi. Oczywiście było to związane ze stosunkiem własności. Wcześniej, zwłaszcza w USA, pozycja reżysera nie była zbyt wysoka. Był raczej rzemieślnikiem, wynajętym do sfilmowania aktorów – gwiazd.
Kino stylu zerowego, gatunki filmowe
Poszczególne obrazy łączy w jeden gatunek przede wszystkim: temat, ikonografia, czas i miejsce zdarzeń, rodzaj postaci i ich wzajemne relacje, wzory prowadzenia akcji, stosunek do rzeczywistości przedstawionej. Prościej mówiąc gatunek jest taki, jaki my uważamy, że jest.
W kinie gatunku obowiązuje dualizm, pozycja wartości kulturowych i kontrkulturowych. Konstruuje się tą opozycję najczęściej w relacjach dotyczących bohaterów opowieści.
Powtarzalność. A przez to i przewidywalność.
Kumulatywność. Gatunek nie tworzy się od tak, nie można sobie wymyśleć, że coś staje się gatunkiem. Dopiero, kiedy kilka utworów realizujących podobny schemat daje możliwość do uznania, że mamy jakiś gatunek.
Przewidywalność.
Nostalgiczność.
Symboliczność. Kino gatunków korzysta z charakterystycznych, klarownych w wymowie toposów i ikon.
Funkcjonalność. Rytuał, mit i ikony gatunkowe służą stałemu odnowieniu wartości kulturowych, z drugiej – rozwiązywaniu ukrytych sprzeczności trawiących dane społeczeństwo.
Film a literatura – problem przekładu intersemiotycznego
Film i literatura:
Są tekstami kultury
Przyjmują narrację odznaczającą się pewną potencjalnością (inną)
Są skonstruowane tak, aby znaleźć się w polu oczekiwań odbiorczych
Posługują się własnymi językami
Wymagają wysiłku poznawczego
Adaptować, zdaniem A. Helman, można prozę i poezję, dramat się ekranizuje. Dlatego że adaptuje się przez jakąś zmianę. Dramat natomiast jest +/- gotowym scenariuszem.
Adaptacja powinna być „twórczą zdradą”, czyli być twórczą interpretacją literackiego pierwowzoru. Ma być dziełem autonomicznym.
Typologia adaptacji:
1. Transpozycja - wierne przeniesienie
2. Komentarz – zachowanie szkieletu
3. Analogia - dalekie odejście od pierwowzoru
Scenariusz w dziele filmowym
Model budowy scenariusza filmowego (w III aktach):
początek, ekspozycja 1-30 str/min (jedna strona to mniej więcej, zazwyczaj, plus minus jedna minuta filmu), ogólna charakterystyka bohatera, otoczenia, czasu, najogólniejsze zapowiadany jest rodzaj nadchodzących wydarzeń
punkt zwrotny I, 25-27
konfrontacja 30-90
punkt zwrotny II
rozwiązane 90-120
Zasada pierwszych 10 stron. Jest to ważne, bo trzeba zaciekawić producenta, co by kupił nasz tekst. Trzeba przedstawić:
kim jest bohater
jakie są założenia dramaturgiczne, czyli fabuła
jaka jest sytuacja dramatyczna, czyli okoliczności
Nikt nie przeczyta scenariusza, jeśli nie zaciekawi go to pierwsze 10 stron.
Pierwszy punkt zwrotny. Zdarzenie, które rzuca bohatera w tor działań konkretnych, zmuszających go do określenia swojej aktywności.
Konfrontacja. Prawdziwa część opowiadania. Zderzenie bohatera z otoczeniem. Ujawniają się coraz to nowe cechy jego osobowości.
Drugi punkt zwrotny. Opowiadanie zostaje przeniesione na nowy tor. Odkrywamy jakąś zaskakującą cechę bohatera.
Rozwiązanie. Ustalenie pozycji bohatera w stosunku do punktu wyjścia.
POSTAĆ
Mimo, że w filmie nie są ukazane wszystkie aspekty lub cechy dotyczące postaci, to scenarzysta musi o niej wiedzieć WSZYSTKO.
Fazy powstawania scenariusza
Zapis tematu – story outline, może być nawet jedno zdanie
Drabinka – scene breakdown, czyli podstawowe wydarzenia w punktach
Szkic scenariusza – treatment
Scenariusz
Widz w teoriach filmoznawczych
Wyróżnia się kilka typów widza:
Bierny, czyli przyswajający głównie fabułę, przeżywający historię
Widz kontemplujący, szukający wrażeń estetycznych
Widz niezaprogramowany, czyli ekran = świat
Uczestnik spektaklu magicznego (Morin):
cofający się do fazy podmiotowo-przedmiotowej (psychoanaliza)
dekodujący przekaz (semiotyka)
Bricoleur, czyli majsterkowicz, składacz puzzli, który sam wyciąga i konstruuje sensy
Pierwszym, który zwrócił uwagę na sprawę widza filmowego był Hugo Munsterberg (niemiecki badacz, psycholog) w książce ,,Dramat kinowy’’. Studium psychologiczne z 1916 roku. Był pionierem myśli filmoznawczej w USA i na świecie. Uważał, że film jest sztuką umysłu, która nie reprodukuje rzeczywistości.
Teoria widma Morin
Przejawy widma:
Cień, odbicie zwierciadlane, wierzenia dotyczące świata duchów, motyw sobowtóra, obraz (tendencja realistyczna w sztuce)
To nie tyle alter ego (drugie ja), co ego alter (inny ja sam)
Projekcja – identyfikacja:
Automorfizm – przypisywanie osobie naszych własnych cech oraz intencji
Antropomorfizm – przypisywanie właściwości i intencji ludzkich przedmiotom oraz istotom żywym
Rozdwojenie – polega na tym, że rzutujemy własny byt w obszar halucynacyjny, objawiając się sobie w postaci zjawy
Roland Barthes i koncepcja filmowych elementów znaczących, czyli strukturalistyczna teoria kina. Z jednej strony zauważa, że w filmie elementy znaczące (signifianty) rozmieszone są nierównomiernie. Odznaczają się one heterogenicznością oraz są poliwalentne, czyli wielowymiarowe.
Metz rozróżniał fakt kinematograficzny i fakt filmowy. Ten pierwszy obejmuje związki filmu z innymi dziedzinami, począwszy od techniki kinematograficznej, poprzez przemysł, aż po biografie twórców. Natomiast fakt filmowy obejmuje wąsko rozumiane zjawisko ekranowe.
Metz twierdzi, że film, jako fenomen jest maszynerią mentalną, której istotą jest stworzenie pewnych potrzeb widzów po to, żeby je następnie zaspokoić, zapewniając sobie i tym samym zwrot kosztów i zyski.
Sol Worth. Ujął to, czym powinien być film we wzór:
ZU>OF>WO>OF>ZU
ZU - zaangażowanie uczuciowe
OF - organizm fabularny
WO - wydarzenie obrazowe
Bordwell – procesy odbioru filmu są procesami świadomymi, zachodzącymi w ramach racjonalnych działań społecznych, nastawionych na osiągnięcie celu, jakim jest rozumienie i nadawanie znaczeń.
Wymienia on trzy rodzaje schematów poznawczych, które widz uruchamia w celu zrozumienia filmu:
Schematy prototypowe – rozpoznanie postaci, celów, działań oraz ich zlokalizowanie
Szablonowe – rekonstrukcja brakujących informacji, elips
Proceduralne – gdy narracja odbiega od kanonicznego formatu a my musimy sobie z tym poradzić
Zgodnie z takim sposobem myślenia, analiza filmu opiera się na hipotezach i założeniach, zgodnie, z którymi wybiera się z filmu to, co uznajemy za doniosłe.
Efekty specjalne
Jako pierwszy efekty specjalne krytykował Arystoteles.
Generalnie GREEN SCREEN, na zajęciach były pokazywane filmy przed i po obróbce.
Język filmu XXI wieku
3D – Avatar
Dynamizacja montażu – np. filmy akcji, James Bond (sceny pościgu)
Subiektywne vs obiektywne - ,,Piękny umysł’’, ,,Szósty zmysł’’. Generalnie chodzi o to, że pod koniec filmu nagle dowiadujemy się, że coś, co oglądaliśmy do tej pory jest, np. snem bohatera. Albo np. okazuje się, że Bruce Willis był tak naprawdę duchem
Poliwizja – czyli ekran podzielony na części, wymyślił Abel Gunz; są to np. rozmowy telefoniczne; z reguły każda część ekranu dzieje się w tym samym czasie, ale nie zawsze.