METODOLOGIA BADAŃ SM - ćwiczenia 2

Ontologia - kwestie dotyczące natury bytu, teoria bytu (z gr. wyrazu istnienie)

Epistemologia - poglądy na to, czego możemy dowiedzieć się o świecie i jak; teoria wiedzy

Stanowiska epistemologiczne - podziały:

- naukowe - pozytywistyczne - nauki społeczne podobne do przyrodniczych; w kwestiach ontologicznych naturalizm (istnieje rzeczywistość zewnętrzna wobec działających podmiotów); nacisk na wyjaśnianie, stosowanie rygorystycznych metod naukowych umożliwi naukom społecznym sformułowanie praw, podobnych pod względem statusu do naukowych

*** pozytywizm logiczny - generalizacja -> dedukcja jej znaczenia dla następnego przypadku -> obserwacja trafności prognozy

- hermeneutyczne - interprecjonistyczne - z gr. interpretować - antynaturaliści, skupiający się na znaczeniu zachowania, kładą nacisk na rozumienie, a nie wyjaśnianie

Pozytywizm:

1. Ontologia naturalistyczna (świat istnieje niezależnie od naszej wiedzy o nim)

2. Nauki przyrodnicze i społeczne podobne, można ustalać powtarzające się związki między zjawiskami społecznymi, wykorzystując teorię do generowania hipotez, które testujemy bezpośrednią obserwacją

3. Celem nauk społecznych formułowanie twierdzeń przyczynowych

4. Można oddzielić od siebie kwestie empiryczne (co jest) od normatywnych (jak powinno być)

5. Zajmowanie się zagadnieniami empirycznymi

Behawioralizm:

1. Naturalistyczna ontologia

2. Ilościowa metodologia

3. Metoda naukowa: wywodzenie z teorii hipotez, potem ich testowanie, próby falsyfikacji i mogą powstać nauki społeczne; skupianie się na twardych danych

Krytyka pozytywizmu:

1. Stanowisko pragmatyczne - Quine - wszelka wiedza jaką zdobywamy dzięki 5 zmysłom zapośredniczona jest przez pojęcia, których używamy do jej analizy, zatem nie da się klasyfikować ani opisywać doświadczeń bez ich interpretacji; co znaczy że teorii i eksperymentu nie można oddzielić od siebie; teoria wpływa zarówno na fakty jak i sposób ich interpretacji

2. Kuhn - w nauce panuje określony paradygmat, którego nikt nie kwestionuje aż do podważenia (do tego momentu uczeni odrzucają obserwacje nie pasujące do ich teorii, a akceptują potwierdzające paradygmat)

3. Społeczna - między zjawiskami społecznymi a fizycznymi czy przyrodniczymi istnieją oczywiste różnice, uniemożliwiające powstanie nauki społ., bowiem struktury społeczne istnieją niezależnie od działań, które kształtują, istnieją także zależnie od poglądów jednostek na ich działania, zmieniają się w wyniku działań innych

Interpretacjonizm:

1. Odrzucenie poglądu o świecie istniejącym bez naszej o nim wiedzy (antynaturalizm)

2. Przeciwny pozytywizmowi

3. Zjawiska społeczne nie istnieją niezależnie od naszej interpretacji, na wyniki badań wpływa interpretacja/ rozumienie zjawisk społ.

4. Obiektywna analiza jest niemożliwa

5. Nie ma prawdy obiektywnej, świat jest konstruowany społecznie, rolą naukowców społ. (sic!) jest badanie tych społecznych konstrukcji

6. Powinno się stosować metody jakościowe np. wywiady

7. Wyróżniamy w nim prądy: hermeneutyczny, postmodernistyczny oraz poststrukturalistyczny

8. Hermeneutyka - interpretacja tekstów i działań

Realizm:

1. Naturalizm ontologiczny

2. Zjawiska i struktury społeczne są znamionowane siłami przyczynowymi

3. Nie wszystkie zjawiska społeczne i związki między nimi da się bezpośrednio zaobserwować, istnieją głębokie, nieobserwowalne struktury, a to, co obserwowalne może dostarczać fałszywego obrazu tych zjawisk

4. Częste przekonanie o istnieniu dychotomii pozory - rzeczywistość

5. Nowoczesny realizm krytyczny - choć zjawiska społeczne istnieją niezależnie od naszej interpretacji, nasza interpretacja wpływa na wyniki; struktury zatem nie determinują, raczej ograniczają i ułatwiają; nasza wiedza o świecie jest zawodna, bo obciążona teoretycznie

6. Istnieje obiektywna rzeczywistość

7. Stosuje metody ilościowe i jakościowe

Postępowanie badawcze - złożony proces, składający się z wielu następujących po sobie czynności

1. Określenie przedmiotu i celu badań

2. Zdefiniowanie problemu badawczego

3. Wskazanie hipotez roboczych

4. Ustalenie i dobór wskaźników

5. Wybór metody i technik badawczych

6. Zgromadzenie materiału badawczego

7. Opracowanie pozyskanego do badań materiału

8. Sformułowanie konkluzji i wyprowadzenie wniosków

Badania wg kryterium potrzeby prowadzenia:

1. Teoretyczne

2. Praktyczne

Badania:

1. Poznawcze (podstawowe) - problemy metodologiczne oraz związane z dalszymi uogólnieniami dotychczasowych osiągnięć poznawczych; rezultatem nowe twierdzenia lub teorie

2. Wynikające z praktyki społeczno-politycznej, związane z zastosowaniem osiągnięć danej dyscypliny czy subdyscypliny nauki; rezultatem stwierdzenie przydatności

Podział badań wg kryterium charakteru powiązania działalności naukowe z praktyką:

1. Podstawowe - celem zwiększenie wiedzy naukowej, odkrycie lub znalezienie pól badań bez określonego celu praktycznego

2. Stosowane - celem nie tylko zwiększenie zasobów wiedzy naukowej, ale i rozwiązanie zadania praktycznego

3. Rozwojowe - korzystanie z rezultatów badań powyższych oraz wiedzy empirycznej celem wprowadzenia nowych metod, lub ich udoskonalenia

Podział badań wg kryterium ogólnometodologicznego:

1. Weryfikacyjne - celem weryfikacja określonego ogólnego twierdzenia

2. Diagnostyczne - celem określenie i wyjaśnienie właściwości i zasad funkcjonowania wybranego wycinka rzeczywistości

3. Prognostyczne - szczególny typ diagnostycznych; określenie prognozy przyszłych stanów rozwoju konkretnego wycinka rzeczywistości na tle rzeczywistości już przebadanej

Przedmiot badań - twory życia społeczno-politycznego:

1. Zbiorowości - wszelkie zbiory ludzi, gdzie występują wzajemne oddziaływania, wynikające z przynależności do danego zbioru

2. Zbiory społeczne - powstałe w praktyce życia społ.

3. Instytucja społeczno-polityczne - twory społeczne, powołane do realizacji określonych funkcji, względnie ustabilizowane i prawnie określone formy społecznego współżycia

4. Procesy społeczno-polityczne - przeobrażenia w społeczeństwie i życiu społ.

5. Zjawiska społeczne - uzewnętrzniane wytwory współżycia oraz wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie

Cele badań:

1. Główny

2. Uboczne

Typy problemów badawczych:

1. Teoretyczne i praktyczne

2. Ogólne i szczegółowe

3. Podstawowe i cząstkowe

Formy problemów badawczych:

- deskryptywne (opisowe)

- demonstracyjne (doświadczalne)

- eksplikacyjne (tłumaczące)

- definicyjne (określające)

- eksplanacyjne (wyjaśniające)

- dowodzące

- diagnostyczne (konstatujące)

- prognostyczne (przewidujące)

- relatywizujące (wskazujące na zależności między zjawiskami)

- optymalizujące

Hipotezy:

1. Przypuszczenie lub domysł wysunięty prowizorycznie dla określenia lub wyjaśnienia czegoś, wymagające sprawdzenia poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce

2. Cechy hipotezy to - innowacyjność, uniwersalność (objęcie zakresem wszystkich zjawisk jakich dotyczą), jasność, niesprzeczność wewnętrzna, empiryczna sprawdzalność

3. Nie może być tautologią, czyli banałem (np. człowiek to homo sapiens)

Typy hipotez:

1. Wg kryterium celu, jakiemu służą - podstawowe (wyjaśniające zasadnicze problemy) i częściowe (fragmentaryczne zagadnienia)

2. Wg kryterium zasięgu - ogólne i szczegółowe (ukonkretnienia hipotez ogólnych)

3. Wg kryterium prawdopodobieństwa - wysoko, średnio i małoprawdopodobne

4. Wg kryterium zasadniczości - heurystyczne (odkrywcze) i robocze - dotyczą ogólnej orientacji badawczej

Tworzenie hipotez:

1. Wysnuwanie wniosku hipotetycznego z istniejącej teorii

2. Odkrywanie hipotezy przez uogólnienie zebranych danych zawartych w materiałach

3. Wysnuwanie wniosków w oparciu o własne doświadczenia życiowe

Hipotezy:

1. Alternatywne - zakładające różność, odmienność i inność

2. Zerowe - zakładające równość, jednakowość i niezależność

Typy badań:

1. Poznawcze (podstawowe) - problemy metodologiczne, problemy związane z dalszymi uogólnieniami dotychczasowych osiągnięć poznawczych; rezultatem nowe twierdzenia lub teorie

2. Praktyczne

Badania poznawcze:

1. Problem wynikający z dotychczasowych uogólnień

2. Teoretyczne wyjaśnienie problemu i hipoteza

3. Weryfikacja logiczna i empiryczna hipotezy

4. Nowe twierdzenie lub nowa teoria

Badania praktyczne:

1. Problem wynikający z potrzeb praktyki

2. Ustalenia hipotez w oparciu o istniejące teorie lub badania empiryczne

3. Krytyka logiczna i weryfikacja danych teorii

4. Twierdzenia typu diagnostycznego (ustalenie stanu faktycznego), terapeutycznego (ustalenie sposobu przeobrażenia) lub prognostycznego (ustalenie tendencji rozwojowych zjawisk)

Projektowanie procesu badawczego:

1. Ustalanie problemu, jaki zamierzamy rozstrzygnąć badaniem i ukazanie jego specyfiki

2. Sformułowanie hipotez do weryfikacji

3. Określenie danych potrzebnych do weryfikacji hipotez

4. Ustalenie zakresu do przebadania

5. Określenie metod, technik i narzędzi badawczy oraz zasad weryfikacji zebranego materiału

6. Ustalenie czasu badań i poszczególnych etapów procesu badawczego

7. Sporządzenie kosztorysu badań

Badania pilotażowe - celem uściślenie wiedzy, jaką posiadamy o środowisku, w którym zamierzamy prowadzić badania, sprawdzenie przydatności technik i narzędzi badawczych, jakie zostały przygotowane

MBSM - ćwiczenia nr 3

Politologia - jedna z dyscyplin naukowych nauk humanistycznych i społecznych, jej przedmiotem poznania polityka

Polityka - działalność społeczna związana z dążeniem do zdobywania i wykonywania władzy wewnątrz państwa oraz w stosunkach międzypaństwowych. Przedmiotem poznania działalność państwa, partii politycznych, ogół zjawisk i stosunków związanych ze zdobyciem, utrzymaniem i wykonywaniem władzy. Zadaniem drogą rzetelnej analizy, z zastosowaniem prawidłowym metodologii badawczej, kompleksowo zbadać i ustalić występujące prawidłowości i swoistości zachodzących zjawisk i procesów, wskazać powiązania.

Politologia jako dyscyplina teoretyczna odchodzi od opisu (deskrypcji) na rzecz istoty zagadnień.

Przedmiot zainteresowania poznawczego politologii skupia się na metodologii badań politologicznych, teorii polityki, myśli politycznej, nauce o państwie, polityce i prawie, zarządzaniu i komunikowaniu społ., systemach i instytucjach politycznych, partiach i systemach partyjnych, polityce społecznej i gosp., stosunkach międzynarodowych, przemianach cywilizacyjnych.

Funkcje politologii:

Praktyka naukowa	Praktyka polityczna
Konceptualizacyjno - opisowa - dostarczanie zasobu pojęć i kategorii oraz reguł opisu odzwierciedlającego treści rzeczywistości przewidziane w tych kategoriach i pojęciach	Instrumentalno - organizatorska - dostarczenie wiedzy traktującej jako narzędzie racjonalizujące działania polityczne
Wyjaśniająca - dostarczanie wyjaśnień na tle ustalonych prawidłowości i faktów	Ideologiczna - wpływ na świadomość ludzi
Prognostyczna - przewidywania na tle twierdzeń
Metodologiczno - oceniająca - formułowanie ocen przydatności poznawczej rezultatów badań i prognozowanie schematów metod i procedur badawczych
Integracyjna - tworzenie możliwości korzystania z dorobku innych dyscyplin

Demokryt - zagadnienia polityczne to realna rzeczywistość, polityka sztuką rządzenia, powinni ją uprawiać ludzie o głębokiej wiedzy

Platon - sprawowanie władzy przez silną jednostkę, tyrana, konflikty można likwidować autorytetem

Arystoteles - ciągłość władzy warunkowana stałym łagodzeniem sposobu wykonywania władzy oraz pozyskiwaniem zaufania obywateli; sprawowanie władzy to umiejętność lawirowania między przeciwnymi interesami bogatych i biednych

Tomasz z Akwinu - państwo instytucją nadrzędną nad jednostką, uznanie struktury społeczno - politycznej hierarchicznie zbudowanej

Marsyliusz z Padwy - rzecznik uniezależnienia władzy świeckiej od duchownej, propagowanie ludowładztwa

Macchiavelli - stosowanie wszelkich niezbędnych i dostępnych środków do realizacji celu

Locke - państwo liberalne, tolerancyjne i państwo prawa

Rousseau - egalitaryzm, społeczeństwo funkcjonujące na zasadzie dobrowolnej umowy jego członków

Polityka etymologicznie od polis, politika (miasto-państwo, sprawy państwowe) - sztuka rządzenia państwem

Podziały prób zdefiniowania polityki:

1. Etatystyczne - np. Kazimierz Opałek - sfera wzajemnych stosunków i oddziaływań pozytywnych, negatywnych i kompromisowych między państwem i innymi organizacjami, dotyczących celów i środków działalności państwa oraz charakteru władzy państwowej (wadą zawężanie interakcji do organizacji)

2. Kratologiczne - od gr. kratos (siła) - nawiązywanie do walki o władzę i jej funkcjonowanie np. Marks

3. Systemowe - łączące politykę z funkcjonowaniem całości społecznych (funkcje organizacyjne w społeczeństwie, utrzymywania w nim równowagi, dystrybucyjne dóbr w społeczeństwie)

I WIELKA DEBATA - LIBERALIZM UTOPIJNY VS. REALIZM

Liberalizm utopijny	Realizm
Prekursor: Woodrow Wilson Główni przedstawiciele: Norman Angell	Prekursorzy: Tukidydes, Macchiavell, Hobbes Główni przedstawiciele: Carr, Morghentau, Reinhold Niebuhr, George Kennan, Arnold Wolfers
Założenia: Wilson - misją zaszczepienie w Europie i świecie wartości demokratycznych jako jedyna możliwość zapobieżenia wielkiej wojnie; misja uczynienia świata bezpiecznym dla demokracji jako 14-punktowy program; odrzucenie tajnej dyplomacji; SM regulowane przez PMP; możliwość ujarzmienia interesów państw i mężów stanu przez podporządkowanie ich odpowiednim organizacjom międzynarodowym Angell - Wielkie złudzenie - złudzeniem utrzymująca się wiara w pożyteczne cele wojny i przekonanie, że wygrana dla zwycięzcy korzystna; zdobycze terytorialne są niezwykle kosztowne i rodzą podziały polityczne; wzrost współzależności powoduje zmiany w stosunkach między państwami, zmniejsza się rola wojny i siły Opinia publiczna siłą konstruktywną (eliminacja tajnej dyplomacji)	Założenia: Carr - Dwudziestoletni kryzys - istnieją głębokie konflikty interesów między krajami i ludźmi, niektórym powodzi się lepiej niż innym, ci którym lepiej będą starali się to utrzymać, ci którym gorzej będą chcieli zmian Morghentau - Polityka między narodami - cała polityka jest walką o władzę, nie ma rządu światowego, polityka światowa jest anarchią międzynarodową, SM to walka o władzę i przetrwanie, cykliczna wizja historii (nacisk na ciągłość i powtarzalność), dopóki dominującą formą organizacji politycznej są suwerenne państwa, dopóty polityka siły będzie aktualna, a państwa będą musiały walczyć o bezpieczeństwo i przygotowywać się do wojny

II WIELKA DEBATA - TRADYCJONALIZM VS. BEHAWIORYZM - dotyczy metodologii

Tradycjonalizm	Behawioryzm
Holizm - uznanie złożoności ludzkiego świata, SM są jego częścią Rozumienie humanistyczne Od badacza wymagana znajomość historii i praktyki dyplomacji, historii i roli PMP	Głównym celem zbieranie danych empirycznych na temat SM celem pomiarów, uogólnień i wyprowadzenia ogólnych praw Krytyka - traktowanie SM jako zjawiska zewnętrznego, co jest sprzecznością, bo badacz jako część systemu nigdy nie będzie obiektywny

NEOREALIZM - INSTYTUCJE I WSPÓŁZALEŻNOŚĆ

• Przedstawiciele podzielają dawne idee liberalizmu o możliwości postępu i zmiany, lecz odrzucają idealizm

• Próby stosowania teorii i metod naukowych

• Powstałe w okresie zimnej wojny

• Liberalizm socjologiczny - podkreślenie znaczenia wzrostu przedsięwzięć trans granicznych, wzajemne powiązania państw mogą kształtować wspólne wartości i wspólną tożsamość wśród ludzi z różnych państw i torować drogę dla pokojowych stosunków - Karl Deutsch

• Liberalizm współzależności - Robert Keohane i Joseph Nye - stosunki między państwami zachodnimi cechuje złożona współzależność (obok związków politycznych społeczne, oraz korporacyjne), siła militarna przestała być narzędziem polityki zagranicznej

• Liberalizm instytucjonalny - skupienie uwagi na organizacjach, reżimach - Oran Young, Robert Keohane

• Liberalizm republikański - demokracje liberalne ugruntowują pokój, ponieważ nie prowadzą ze sobą wojen - Michael Doyle - demokratyczny pokój oparty na 3 filarach - I. pokojowe rozstrzyganie konfliktów między państwami, II. wspólne wartości, III. współpraca gospodarcza między państwami

NEOREALIZM - DWUBIEGUNOWOŚĆ (BIPOLARNOŚĆ) I KONFRONTACJA

• Kenneth Waltz - Teoria polityki międzynarodowej - skupienie na strukturze systemu międzynarodowego i jej skutkach dla SM, system międzynarodowy anarchią, nie ma bowiem rządu światowego, składa się z podobnych elementów - państw, które różnią się od siebie w kwestii siły zwanej „względnymi zasobami”, anarchia prawdopodobnie się utrzyma z uwagi na chęć zachowania autonomii przez państwa

• Mocarstwa zawsze będą dążyć do równoważenia się, kraje mniejsze i słabsze będą zmierzyły do sprzymierzenia się z mocarstwami, aby zachować maximum autonomii

• Nie odrzucają istnienia jakichkolwiek form współpracy między państwami, państwa współpracujące zawsze będą współzawodniczyć

• Neorealizm zepchnął neoliberalizm do defensywy

TEORIA SPOŁECZNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ - SZKOŁA ANGIELSKA

• Podejście tradycyjne, oparte na ludzkim zrozumieniu, osądzie, normach i historii

• Odrzucenie twardego rozgraniczenia między realizmem a liberalizmem

• Martin Wight i Hedley Bull

• Uznanie roli siły w SM

• Państwo połączeniem państwa siły i państwa prawa

• Anarchia międzynarodowa istnieje, ale jako zjawisko społeczne, a nie antyspołeczne

• Polityka światowa jest społecznością anarchiczną

• Dostrzeżenie znaczenia jednostki, ludzie równie istotni jak państwa

• Obraz świata suwerennych państw, zdominowanych prawem i siłą

• Występowanie konfliktów i współpracy, państw i jednostek

III WIELKA DEBATA - MIĘDZYNARODOWA EKONOMIA POLITYCZNA

• Krytyka neomarksistowska pod adresem kapitalizmu - globalna gospodarka kapitalistyczna, kontrolowana przez bogate kapitalistyczne państwa, służy zubożeniu biednych krajów, podstawowym pojęciem zależność

• Kraje Trzeciego świata biedne poprzez rozmyślne zahamowanie ich rozwoju przez państwa bogate

• Andre Gunder Frank - nierówna wymiana i przywłaszczanie nadwyżki ekonomicznej przez nielicznych kosztem wielu determinantem kapitalizmu; dopóki istnieje kapitalizm będzie istniał niedorozwój gosp.

• Immanuel Wallerstein

• Z kolei liberalni badacze MEP dowodzą iż ludzkość może osiągnąć dobrobyt dzięki swobodnej, globalnej ekspansji kapitalizmu ponad granicami suwerennych państw i dzięki zmniejszającemu się ich znaczeniu

• Realistyczni badacze MEP - Friedrich List - działalność gospodarczą należy wykorzystać w celu budowania silnego państwa i wspierania interesu narodowego - tzw. merkantylizm/ nacjonalizm gospodarczy - tworzenie bogactwa warunkiem koniecznym zwiększania siły państwa, bogactwo narzędzie budowania bezpieczeństwa i dobrobytu narodowego, bez dominującego/ hegemonicznego mocarstwa nie ma mowy o liberalnej gospodarce światowej

• III debata przesuwa przedmiot badań SM w stronę stosunków gospodarczych

IV WIELKA DEBATA - ALTERNATYWNE PODEJŚCIA DO SM

• Krytyka pod adresem uznanych tradycji

REWOLUCJA BEHAWIORALNA

• Przekonanie o możliwości istnienia kumulatywnej nauki o SM, finezyjnej, precyzyjnej, oszczędnej

• Behawioryzm to wiara w jedność nauki - nauki społeczne i przyrodnicze zasadniczo się nie różnią, stąd można stosować te same metody

• Przyjęcie takich koncepcji, które poddają się badaniu naukowemu

• Podstawowym elementem analizy jednostka, polityka stanowi tylko jeden aspekt ludzkich zachowań, zachowanie polityczne powinno być badane na różnych poziomach analizy, w tym społecznym, etc.

• Centralnym przedmiotem badań zachowań politycznych są role, jakie odgrywają ludzie w stosunkach społecznych, a podstawową strukturą społeczną jest system polityczny

• Morton Kaplan - systemowa teoria SM, państwa postrzegane jako systemy polityczne, czyli ośrodki podejmowania decyzji politycznych, w których rządy realizują decyzje lub polityki w odpowiedzi na oczekiwania i poparcie; wyróżnił wiele systemów międzynarodowych np. równowagi sił, luźny dwubiegunowy, hierarchiczny system międzynarodowy oraz międzynarodowy system jednostronnego weta

• Dążenie do przekształcenia politologii w prawdziwą naukę społeczną, naśladując ideały nauk przyrodniczych

• Podkreślenie znaczenia właściwego nastawienia naukowego - David Easton - państwo miejscem podejmowania decyzji politycznych w imieniu społeczeństwa, polityka nieustającym procesem interaktywnym przebiegającym od wejścia, po decyzję, wyjście, sprzężenie zwrotne (i tak cyklicznie)

• David Easton - zachowaniami politycznymi rządzą pewne prawidłowości, które można wyrazić uogólnieniami, ich słuszność trzeba sprawdzić empirycznie, do analizy politycznej niezbędne są rygorystyczne narzędzia badawcze, do osiągnięcia precyzji niezbędne pomiary i kwantyfikacja, trzeba oddzielić ocenę etyczną od wyjaśniania naukowe, teoria i badania są wzajemnie powiązanymi elementami spójnego zasobu wiedzy

• Kaplan proponuje system równowagi sił czyli działanie hamujące, zachowawcze

• jeżeli państwa nie zachowują się zgodnie z przewidywaniami, należy to wyjaśnić, a gdy się okaże iż nie jest to odosobnionym przypadkiem, teorię należy zrewidować

• Heinz Eulau - behawioryzm aspiruje do statusu nauki

• Behawioryzm to założenie, że istnieje zewnętrzny, czy realny świat SM, funkcjonujący wg własnych obiektywnych prawidłowości lub wzorów, które można odkryć i wyjaśnić za pomocą modeli i teorii empirycznych

ODPOWIEDŹ ZWOLENNIKÓW UJĘCIA KLASYCZNEGO

• Brak propozycji konkretnej metodologii, nie stawiają hipotez ani ich nie sprawdzają, nie korzystają z formalnego aparatu badawczego

• Odrzucenie poglądu o istnieniu jednej jedynej słusznej naukowo uzasadnionej analizie polityki międzynarodowej

• Powściągliwość wobec wiedzy empirycznej

• Solidne ujęcia naukowe kwestią praktycznego doświadczenia lub naukowego powołania, czyli obserwacji i interpretacji SM oraz dociekania, rozważania i pisania na ich temat

• Głównymi elementami tradycyjnej pracy badawczej są postawienie i uporządkowania podstawowych pytań badawczych, wyjaśnianie istotnych koncepcji, dokonanie spójnej argumentacji, a potem celem uchwycenie lub zrozumienie konkretnego badanego problemu

• SM złożonym humanistycznym obszarem badań, nie są odrębną dyscypliną, ale są interdyscyplinarne

• Ujęcie tradycyjne ma charakter filozoficzny, dużo miejsca na kwestie moralne

• Hedley Bull

• Sceptycyzm wobec wiedzy

• SM dyscypliną niedoskonałą, nie można uzyskać ostatecznej odpowiedzi na wszystkie pytania

METODOLOGIA POZYTYWISTYCZNA W BADANIACH SM

• Dziedzictwo behawioryzmu

• Oparta na jedności wszystkich nauk, także społecznych

• Obserwacja i doświadczenie kluczami do konstruowania i oceny teorii naukowych

• Teoria jest ścisła, ma charakter ograniczony, konkretny, nierelatywistyczny (obowiązuje tam, gdzie zachodzą określone warunki - zmienne niezależne)

• Teoria jest zgodna z uznanym stanem wiedzy w pokrewnych obszarach badań naukowych

• Podstawowe tezy teorii są zwięzłe - można je wyrazić jasno i klarownie

• Opowiada się za kwantyfikacją czyli wykorzystaniem modeli matematycznych

• W ramach obecnej funkcjonują badania ilościowe oraz program analizy racjonalnego wyboru np. teoria gier

ANALIZA POLITYKI

• Polityka jako roztropność bądź mądrość w zarządzaniu sprawami, lub określony kierunek czy metoda działania, wybrana spośród innych opcji i ukierunkowana na przyszłe decyzje

• Skoncentrowanie na decyzjach i wyborach

• Myślenie w kategorii kalkulacji celów i środków

• Problemy instrumentalne sprowadzone do najlepszej metody lub kierunku działania, służących osiągnięciu danego celu czy zamierzenia - charakter makiaweliczny

• Służy zrozumieniu działań stanowiących realizację polityki w wyniku odwołania się do doświadczenia lub starannego przeglądu tego co dawne

• Analiza racjonalnego wyboru - Rapaport, Boulding, Schelling - rodzaj analizy polityki niezależny od doświadczenia i historyzmu, formalna analiza dla określenia najbardziej racjonalnych środków służących realizacji celu, orientacja na cel i wskazanie optymalnego wyboru

TEORIA KRYTYCZNA

• Rozwija metodologię marksistowską, stąd nazwana neomarksizmem

• Wykształcona przez szkołę frankfurcką, związana z MEP-em

• Robert Cox, Andrew Linklater

• Odrzucają pozytywizm w kwestii istnienia obiektywnej rzeczywistości zewnętrznej, rozróżnienia na przedmiot i podmiot oraz wolnych od wartości nauk społecznych

• Ani polityka światowa ani gospodarka globalna nie funkcjonują wg niezmiennych praw społ.

• Polityka światowa jest raczej konstruowana niż okrywana, stąd nie rozróżniają podmiotu i przedmiotu badań

• Każda wiedza odzwierciedla interes obserwatora, nie jest więc bezstronna

• Cox rozróżnia wiedzę rozwiązującą problemy (pozytywistyczną, konserwatywną) od krytycznej (emancypacyjnej), konserwatywna poznaje to, co aktualnie istnieje i służy utrzymaniu status quo

• Wiedza upolityczniona, debaty metodologiczne były w istocie politycznymi

• Umiarkowana postrzega wiedzę jako niecałkowicie niezależną od wartości

POSTMODERNIZM

• Zrodził się w szkole francuskiej, lata 40.,50.

• Wątpliwość we współczesną wiarę w możliwość istnienia obiektywnej wiedzy o zjawiskach społecznych

• Odrzucenie pojęcia prawdy obiektywnej

• Nieustannie rozwijająca się wiedza o świecie ludzkim jest jedynie intelektualną wizją

• Uznany jako „nieufność wobec metanarracji” (opowieści w rodzaju neorealizmu lub neoliberalizmu mające okrywać prawdę o świecie społecznym)

• Dekonstruktywiści - teorie nazywają narracjami lub meta- (te z kolei zawsze skażone punktem widzenia i uprzedzeniami teoretyków)

KONSTRUKTYWIZM

• Zainteresowanie świadomością ludzką i jej miejscem w polityce światowej

• Nie istnieje zewnętrzna, obiektywna rzeczywistość społeczna

• Świat społeczny i polityczny nie są bytami fizycznymi ani obiektami materialnymi pozostającymi poza ludzką świadomością, system międzynarodowy nie istnieje samodzielnie, lecz jako intersubiektywna świadomość między ludźmi

• SM mają charakter intersubiektywny, czysto intelektualny (ideacyjny)

• Geneza w poglądach G.B. Vico (świat naturalny dziełem Boga, a historyczny człowieka, historia nie jest rozwijającym lub ewoluującym procesem przebiegającym niezależnie od ludzkich spraw, a to ludzie tworzą historię)

• Państwa sztucznymi tworami

• Przedstawiciele: Peter Katzenstein, Friedrich Kratochwil, Nicholas Onuf, Alexander Wendt

• SM, jak stosunki międzyludzki, składają się zasadniczo z myśli i idei, nie zaś uwarunkowań i sił materialnych, podstawowym dla konstruktywistów elementem ideacyjnym intersubiektywne przekonania, powszechnie podzielane przez ludzi, wspólnie podzielane przekonania wyrażają interesy i tożsamości ludzi

• Świat społeczny i polityczny nie należą do świata przyrody, nie ma naturalnych praw społecznych, ekonomicznych ani politycznych

• Wszystko co składa się na społeczny świat ludzi, jest przez nich budowane

• Elementy fizyczne w budowanym przez idee i pojęcia ludzi świecie, odgrywają rolę drugorzędną

• Podstawowym elementem ideacyjnym intersubiektywne przekonania, które musza być powszechnie podzielane, by odegrały większą rolę

• Konflikt to nie zderzenie rozmaitych sił czy bytów, ale spór, kontrowersja, nieporozumienie

• Celem badań raczej interpretacja niż wyjaśnianie, sceptycyzm wobec neutralności badacza do badań

• Alexander Wendt - „anarchia tym, czym uczynią ją państwa” - państwa konstruują się przez swoje wzajemne relacje, a czyniąc to budują anarchię, określającą ich relacje między sobą; świat polityczny zatem tworzą i ustanawiają ludzi

TEORIA NORMATYWNA

• Chris Brown, Mervyn Frost, Terry Nardin

• Moralny wymiar SM, etyczny aspekt

• Pod wieloma względami zbliżona do nurtu klasycznego

• Głównie zajmuje się teoretyzowaniem na temat zasad, instytucji i praktyk normatywnych

• Najważniejszymi zagadnieniami SM - dylematy i decyzje moralne

POLITOLOGICZNA ANALIZA DECYZYJNA

Analiza decyzyjna - metoda badawcza, polegająca na docieraniu do istoty zjawisk i procesów politycznych

Punktem wyjścia decyzja polityczna i jej wykonanie.

Eksplanandum - to, co jest wyjaśniane

Eksplanans - wyjaśnienie

Funkcje politologii:

A. Wewnętrzne:

a. eksplanacyjna

b. deskryptywna

c. predyktywna

B. Zewnętrzne:

a. instrumentalna - skierowana do grupy rządzącej

b. popularyzatorska

Fazy ewolucji analizy decyzyjnej:

- eklektyzm teoriopolityczny - niezintegrowane nauki polityczne

- heterogeniom teoriopolityczny - integrowanie się poszczególnych nauk wokół teorii polityki

- autogen izm teoriopolityczny - zintegrowana politologia

Twórcy - Snyder, Bruck, Sapin

Przedmiotem politologicznej analizy decyzyjnej powinna być zagraniczna polityka państw (państwo aktorem w sytuacji, państwo nie działa samo, ale przez decydentów politycznych).

Cztery rodzaje sprzężeń zwrotnych o istotnym znaczeniu dla procesów decyzyjnych:

a. aksjologiczne - świadomość celów, jakie mają decydenci w związku z dokonywaną oceną realizacji zadań

b. wewnętrzne - społeczne - działania decydentów powiązane ze strukturami społecznymi państwa

c. zewnętrzne - międzynarodowe - państwo działa i działa to na inne państwa, są interakcje

d. transnarodowe - między środowiskiem zewnętrznym i wewnętrznym, ale bez pośrednictwa państwa i jego decydentów

Adaptacja reaktywna - proste reagowanie na bodźce

Adaptacja proaktywna - podejmowanie pewnych działań z własnej inicjatywy

Adaptacja antypacyjna - próba adaptacji bo sytuacji czy bodźców, które jeszcze nie są rzeczywistością, ale mogą nią być

Sposoby analizy:

a. politologiczny - wyjaśnianie polityki wewnętrznej i zagranicznej jednego państwa; teoria działań; eksplanandum to decyzje i działania polityczne, eksplanans ma charakter wewnętrzny (czynniki materialno- społeczne, aksjologiczne) i zewnętrzny (polityczny potencjał państwa, środowisko MN)

b. internacjologiczny - teoria oddziaływań; eksplanandum to umiędzynarodowiona decyzja polityczna (akt nielosowego wyboru działania lub zaniechania politycznego, dokonany przez MN ośrodek decyzyjny w polu SM, którego celem zorganizowanie działalności w systemie poliarchicznym); eksplanans to system wyznaczników polityki państwa i powinien być odrębny dla każdego państwa

c. transnarodowy - nie tylko działania państw, ale także podmiotów transnarodowych; funkcja zmian jakim podlegają współczesne systemy polityczne; eksplanandum to decyzje MN, których celem jest wywieranie przez podmioty niepaństwowe wpływu na państwa lub inne podmioty transnarodowe lub na obce społeczeństwa; eksplanans odrębny dla każdego z państw i będący sumą wyznaczników polityki państwa

Typy analizy decyzyjnej wg typu rozumowania:

a. indukcyjna - koncentrowanie się na tym jak ośrodki rzeczywiście podejmują decyzję; podejście empiryczne, obserwacja zachowań, analiza behawioralna; zwykle analiza psychologiczna

b. dedukcyjna - normatywne definiowanie racjonalnych kryteriów podejmowania decyzji politycznych, a także racjonalnych sposobów osiągania wybranych celów; przy założeniu że ośrodki decyzyjne działają racjonalnie; dedukowanie eksplanandum z eksplanansu

c. aksjologiczna - decyzje polityczne wyjaśniane w kategoriach racjonalizacji aksjologicznej czy optymalizacji aksjologicznej; decyzje głównie funkcją zaakceptowanego przez decydentów systemu wartości

d. czynnikowa - integrująca powyższe podejścia, ośrodek decyzyjny dąży do realizacji wybranych celów w sposób racjonalny, ale ulega też emocjom, a cele polityczne są funkcją zaakceptowanego systemu wartości

Typy analizy decyzyjnej wg kryterium najważniejszego czynnika:

a. psychologiczna - polityka uważana za funkcję zachowań ludzkich, czyli może podlegać wyjaśnianiu przez analizę bodźca, czyli sytuacji politycznej oraz analizę psychologicznych predyspozycji decydentów i impulsów skłaniających ich do decyzji. Wyróżnia się tu analizę typologiczną decydentów, analizę osobowości, motywacji i zachowań pojedynczych decydentów oraz analizę politycznej osobowości narodów

b. mikrospołeczna - procesy decyzje kształtują interakcje kilkunastu osób wchodzących w skład typowego ośrodka decyzyjnego

c. organizacyjna - wyrosła z teorii biurokratycznej i dorobku nauki o zarządzaniu; polityczne procesy decyzyjne są głównie funkcją działających struktur organizacyjnych

d. matematyczna - najważniejszym zagadnieniem racjonalność podmiotów podejmujących decyzje; reguły racjonalnego myślenia wspólne wszystkim ludziom, można je sformułować precyzyjnie i odszukać w działaniach podejmowanych przez państwa

e. cybernetyczna - polityk rozkłada sytuacje decyzyjne na części składowe, ma dostęp do pełnej informacji, stara się przewidzieć skutki swoich decyzji, zna swoją hierarchię preferencji, formułuje alternatywy decyzyjne, zna skutki danego wyboru, gdy dochodzi do starcia dwóch wartości, ocenia ich nadrzędność - paradygmat analityczny

W paradygmacie cybernetycznym - Steinbruner - decydent dąży głównie do utrzymania dynamicznej równowagi ze swoim środowiskiem, działa więc szybko i sprawnie, nie dokonuje złożonych kalkulacji zysków i strat. Są 3 typy decydentów:

-- stereotypowi - upraszczający sytuację decyzyjną do kilku podstawowych zmiennych i kilku typów rutynowej reakcji, utarte ścieżki myślowe

-- niezależni - wypracowujący kompromisowe decyzje, zwykle nie w pełni świadomi rozpatrywanego problemu

-- teoretyczni - decyzje podejmują zgodnie z nadrzędną hierarchią wartości politycznych

f. kryzysowa - decyzje podejmowane w kryzysie funkcją głównie sytuacji decyzyjnej, czyli kryzysu

g. makrospołeczna - formułowana na poziomie podmiotów interesów politycznych, czyli podmiotowości wielkich grup społecznych jako zorganizowanych całości; aby wyjaśnić procesy decyzyjne należy wyjaśniać funkcjonowanie trzech poziomów podmiotowości politycznej - podmiotów interesów, działań i decyzji

Zalety analizy decyzyjnej:

- holizm - badane funkcjonowanie całego systemu politycznego, bada się decyzje i ich implementację; stąd analiza może racjonalizować decydowanie polityczne

- dynamika - wychwytywanie szybkich zmian rzeczywistości

- odformalizowanie

- integrowanie nauk politycznych

- dostępność tekstów decyzji politycznych

Wady analizy decyzyjnej:

- wtórny formalizm - państwa traktowane jako identyczne podmioty polityki, o jednakowych celach, systemach wartości i zachowań

- wycinkowość - przekonanie badaczy, iż decyzje polityczne w pełni odzwierciedlają zjawiska i procesy polityczne oraz mogą je w pełni ukształtować

- normatywizm - badacze koncentrują się na tym jak powinny być podejmowane racjonalne decyzje polityczne, a nie jak są podejmowane naprawdę (lub dokonuje się analizy łatwo uchwytnych procesów)

- konieczność semiologicznej interpretacji znanego tekstu decyzji - np. tekst ustawy

- wyłączanie implementacji - przy założeniu że momentem kończącym proces decyzyjny jest podjęcie decyzji, więc analiza przerwana ustaleniem, że ośrodek decyzyjny powziął zamiar zmiany rzeczywistości

Kategorie analizy decyzyjnej:

1. sytuacja decyzyjna

2. ośrodek decyzyjny

3. proces decyzyjny

4. decyzja polityczna

5. implementacja polityczna

Snyder:

1. podejmowanie decyzji - wybór sposobu działania

2. sekwencja posunięć decyzyjnych

3. ośrodek decyzyjny - zespół decydentów

4. system organizacyjny - zespół ról i stosunków oraz wynikających z nich działań

Sytuacja decyzyjna - sytuacja polityczna, czyli stan rzeczywistości politycznej, lub problem jaki ma rozwiązać ośrodek decyzyjny; system zmiennych niezależnych skłaniających decydentów do działania

Ośrodek decyzyjny - system decyzyjny - podmiot działania politycznego

a. narodowy - wewnątrz systemu politycznego państwa, ośrodek kierowniczy danego społeczeństwa, reprezentujący interesy jego struktur społecznych oraz interesy narodowe

b. międzynarodowy - co najmniej 2 suwerennie sobie równe narodowe ośrodki decyzyjne, celem staranne rozgraniczanie interesów narodowych różnych państw

c. transnarodowy - powstający w organizacjach integracyjnych, państwa członkowskie przekazują organizacji część własnej suwerenności, obowiązuje zasada wzajemności (= identycznych ustępstw wszystkich państw)

Proces decyzyjny - zespół powiązań przyczynowo - skutkowych, występujących wewnątrz ośrodka decyzyjnego, w związku ze stanem wejścia, strukturą ośrodka i celami decydentów; jest konwersją polegającą na przekształceniu wejść systemu w jego wyjścia; zewnętrznym wejściem systemu jest sytuacja polityczna, wewnętrznym wartości i cele decydentów, wyjściem decyzja polityczna i jej implementacja

Decyzja polityczna - akt nielosowego, świadomego wyboru działania lub zaniechania politycznego, efekt procesu decyzyjnego

Implementacja polityczna - proces urzeczywistniania decyzji za pomocą odpowiednio dobranych metod i środków działania

METODY JAKOŚCIOWE

Łączone z epistemologią interprecjonistyczną, akcentującą dynamiczną, konstruowaną i zmienną naturę rzeczywistości społecznej.

Obserwacja uczestnicząca - badacz zanurza się w otoczeniu społecznym, które bada, obserwując naturalne środowisko i uczestnicząc w nim

Wywiad pogłębiony - oparty na scenariuszu rozmowy, pytaniach otwartych i nieformalnym sondowaniu, mających ułatwić rozmowę, która ma na poły ustrukturyzowany lub całkowicie nieustrukturyzowany charakter. Scenariusz rozmowy stanowi kontrolną listę tematów, które należy poruszyć. Pytania otwarte stosuje się dla umożliwienia respondentowi szczegółowej wypowiedzi na dany temat.

Wywiad zogniskowany - pogłębiona dyskusja z małą grupą uczestników na temat pewnego zespołu kwestii. Główną zaletą dyskusja uczestników i interakcje między nimi.

Zastosowanie:

- analiza subiektywnych ludzkich doświadczeń i znaczeń

- umożliwienie swobodnej wypowiedzi i przedstawienie własnej interpretacji zdarzeń

- możliwość dotarcia do procesów myślowych

- szczególny nacisk na kwestie kontekstu, odniesienie zachowania respondenta do jego jako całości

Wady:

- badania pracochłonne

- badacz nie jest w stanie bezpośrednio oddać przeżywanych doświadczeń - jest tylko interpretatorem, nigdy nie uzyska trafnej reprezentacji myśli i odczuć innych - „kryzys reprezentacji”

- zarzuty pod kątem wiarygodności, rzetelności i możliwości generalizacji

- przedstawianie świata ważniejsze od poszukiwań generalizacji, obiektywnych praw

- impresjonizm, niespójność, dziwaczność

- tendencyjność

- subiektywność zebranego materiału

- brak powtarzalności i porównywalności

- problemy przy zaplanowaniu i doborze próby (metoda „kuli śniegowej” - respondenci proszeni o wskazanie potencjalnych interpretatorów, prośba ponawiana przy każdym kolejnym wywiadzie, aż do osiągnięcia zaplanowanej liczby respondentów)

Zalety:

- oddaje dynamiczną, interpretatywną naturę rzeczywistości

METODY SYSTEMOWE

system - zbiór elementów i relacji między nimi

Podejście systemowe polega na traktowaniu badanych elementów jako systemów, powiązanych z innymi systemami określonymi relacjami. Systemy są pewnymi całościami, dlatego podejście to związane jest z holistycznym. Systemy składają się jednak z części.

Cechy podejścia systemowego:

- traktowanie przedmiotu badań jako systemu

- traktowanie badanego systemu jako obiektu złożonego z wzajemnie powiązanych podsystemów

- traktowanie danego systemu jako obiektu należącego do większego podsystemu

- świadome posługiwanie się określonym modelem systemu o pewnym poziomie rozdzielczości

Cel badań systemowych:

- opis i wyjaśnianie rzeczywistości traktowanej całościowo za pomocą pojęcia systemu

- projektowanie zmian w istniejących systemach

Cechy badań systemowych:

- holizm

- nacisk na funkcje systemu (procesy) zamiast na strukturę - stąd wyróżnianie wejść do systemu, wyjść oraz funkcji przekształcania (transformacji)

- rozpatrywanie systemu w ciągu całego cyklu życia

- ułatwione poszukiwanie zbioru możliwości w wyniku wyodrębnienia systemu, podsystemów, nadsystemu (otoczenia) i wzajemnych między nimi relacji

- głównym celem podejścia zmiana czyli wypracowanie lepszych decyzji w danych warunkach

Rodzaje działań poznawczych w badaniu systemowym:

A. Systemy:

a. empiryczne obiekty systemowe należące do kategorii przedmiotowych; wyrażają stosunki istniejące w świecie materialnym

b. abstrakcyjne obiekty systemowe jako konstrukcje pojęciowe należące do kategorii podmiotowych; wyrażają stosunki między pojęciami a sądami

B. Charakterystyczne działania poznawcze dla badań systemowych:

-- obserwacja rzeczywistego systemu

-- konceptualizacja - tworzenie przestrzeni istotnych cech systemu

-- idealizacja - określenie związków między głównymi z cech systemu

-- konkretyzacja - uwzględnianie podczas określania związków pomiędzy istotnymi cechami kolejnych cech ubocznych

-- weryfikacja - logiczne i empiryczne sprawdzanie systemowych praw

-- preparacja - podjęcie działań praktycznych prowadzonych do zaspokojenia konkretnych potrzeb społecznych

SYSTEMOWE PODEJŚCIA DO BADANIA SM

a. Typy równowagi MN wg Kaplana:

- system koalicyjny równorzędnych państw

- luźny bipolarny

- ścisły bipolarny

- powszechnej równowagi państw

- hierarchiczny

- weta indywidualnego

b. Analiza systemowa sytuacji kryzysowych:

identyfikacyjna - działania zmierzające do opisu sytuacji systemowej i jej kontekstu, cele analizy opis istotnych cech systemu, opis istotnych cech otoczenia systemowego, opis okoliczności i ich splotu, opis symptomów zmian sytuacji kryzysowej

problemowa - zmierza do określenia problemu generowanego przez sytuację systemową, celem analizy sformułowanie problemu decyzyjnego i/ lub poznawczego

diagnostyczna - celem określenie stanu systemu znajdującego się w określonej sytuacji systemowej, celem analizy określenie możliwych i prawdopodobnych zagrożeń, możliwości przekształcenia sytuacji w stan pożądany, mocnych i słabych stron systemu wynikających z danej sytuacji

prognostyczna - celem określenie możliwych i prawdopodobnych scenariuszy rozwoju sytuacji systemowej, celem analizy ustalenie możliwych i prawdopodobnych zagrożeń oraz szans rozwoju, oraz prawdopodobnych skutków możliwych zmian sytuacji systemowej

efektywności - zmierza do określenia podstawowych kryteriów efektywności systemu, celem analizy określenie zbioru elementów kryteriów oceny, metod wartościowania możliwych i prawdopodobnych skutków rozwoju systemu, ważności poszczególnych kryteriów oceny

decyzyjna - zmierza do określenia sytuacji systemowej jako decyzyjnej, celem analizy określenie zbioru dopuszczalnych wariantów rozwiązania sytuacji, zbioru możliwych i prawdopodobnych stanów sytuacji systemowej, zbioru kryteriów oceny wariantów rozwiązania sytuacji decyzyjnej, reguły wyboru wariantu najlepszego

ANALIZA DECYZYJNA

Decyzja - akt świadomości poprzedzający każde jednostkowe działanie człowieka

Decyzja polityczna - poprzedzająca działanie polityczne

Przedmiot analizy decyzyjnej - człowiek, jako całość, będący systemem politycznym sui generis

Podejścia w analizie decyzyjnej:

• Jakościowe - treści tradycyjne, ściśle humanistyczne, nawiązujące do wiedzy filozoficznej, antropologicznej, psychologicznej, socjologicznej, prawniczej, etycznej - jakościowa analiza decyzyjna

• Ilościowe - ilościowa teoria decyzji

Decyzja - jedynie akt świadomości (wewnętrzny) człowieka - decydenta, poprzedzający każde jednostkowe działanie, czyli świadome zachowanie

Punktem wyjścia analizy decyzyjnej jest postawienie hipotezy - systemowej i dalszych, iż badany obiekt, tj. człowiek - decydent, jest systemem, czyli całością złożoną z określonych części.

Założenia analizy decyzyjnej:

• Decydent polityczny składający się z dwóch podsystemów wyodrębnionych analitycznie:

• Wiedzy decydenta o warunkach działania

• Uporządkowanych wartości, zwanych preferencjami

• Decyzja nielosowym wyborem zachowania

• Założenie w pełni racjonalnego wyboru

• Decyzja następstwem woli decydenta lub szerzej „autonomii jednostki ludzkiej”

Najczęściej wykorzystywany model decyzyjny (systemowy) - model sytuacji decyzyjnej/ model decyzyjny człowieka

a1, a2 - ruchy decydenta

b1, b2, b3, b4 - ruchy przyrody

u1, u2, u3, u4 - użyteczności

S1, S2 - działania spoza systemu

Wiedza - to umiejętności zgromadzone przez decydenta o warunkach działania, możliwych i prawdopodobnych zachowaniach, zbiorze możliwych stanów rzeczy i prawdopodobieństw przypisywanych każdemu oczekiwanemu rezultatowi

Wartości - preferencje rezultatów, określane użytecznością danego rezultatu (czyli adekwatnością do potrzeb decydenta)

Sposoby formalizacji procesów decyzyjnych:

a. ilościowe (normatywne) określenia kryteriów optymalizacji decyzji - zależnie od warunków

• Decydent posiada zupełną wiedzę o przyrodzie oraz umiejętność sterowania nią, czyli podjęte przez niego działania zawsze prowadzą do przewidywanego rezultatu. Wybór działania przesądza użyteczność danego oczekiwanego rezultatu działania

Zakładając że „A” to zbiór możliwych działań i „a” należy do zbioru „A”. Każdemu „a” możemy przyporządkować zbiór możliwych rezultatów - tj. użyteczność. Optymalną decyzją będzie więc taka, która pociąga za sobą rezultat o największej użyteczności.

• Decydent wie o działaniu niesterowalnych przez niego stanów rzeczy, zna prawdopodobieństwa wszystkich wyników działań w następstwie ruchów przyrody - tu wg kryterium maksymalizacji oczekiwanej użyteczności - optymalna decyzja maksymalizująca przeciętną wartość użyteczności ze względu na rozkład prawdopodobieństwa

• Decydent wie o działaniu niepodlegających jego kontroli stanach rzeczy ale albo nie zna prawdpodobieństwa wyników działań w ogóle albo nie zna prawdopobieństw, ale może je oszacować - działa więc w warunkach niepewności

Tu pojawiają się kryteria optymalizacji decyzji:

- maksimowe - wybór działania maksymalizującego minimalną użyteczność, możliwą do osiągnięcia za pomocą tego działania (wybór tego, co da się osiągnąć na pewno)

- minimaksowe - prowadzone do minimalizowania maksymalnej straty

- zasada Bernoulliego-Laplace'a - skoro nie znamy prawdopodobieństw, należy uznać je za równe

b. tradycyjna analiza decyzyjna

• Zalety:

• Możliwość rozszerzenia dotychczasowego, wąskiego rozumienia decyzji

• Możliwość rozszerzenia zainteresowania z decyzji indywidualnych jednostek na decyzje zbiorowe np. grup społecznych

• Możliwość skupienia się także na działaniach, a nie samych decyzjach jako aktach świadomości

• Współczesne koncentrują się głównie na przebiegu społecznego procesu decyzyjnego, w szczególności warunkach i kryteriach jego poprawności i racjonalności, w tym optymalizacji; przedmiotem poszukiwań prawidłowości rządzące społecznym procesem decyzyjnym, z drugiej zasady (heurezy) niosące za sobą poprawność i skuteczność decyzji lub samo uniknięcie ewidentnych błędów procesu decyzyjnego; ponadto traktują społeczny proces decyzyjny jako fragment procesu politycznego

• Społeczny cykl decyzyjny

Etap	Opis	Uwagi
1. wytworzenie sytuacji decyzyjnej
2. przygotowawczy	Dwudzielny: - faza poznawczo - analityczna - zbieranie informacji, analiza i ich ocena, redukcja danych, sformułowanie problemu decyzyjnego - faza optymalizacji - sformułowanie wariantów decyzji, ich oceny i przewidywanych skutków, przygotowanie projektu decyzji
3. podjęcie decyzji ostatecznej	Dokonanie zapisu decyzji i jej obwieszczenie/ ogłoszenie.
4. realizacja decyzji	Organizacja działań i kontrola ich wykonania	Niekoniecznie wliczane do cyklu
5. ocena wyników	Implementacja podjętej decyzji lub nowy cykl decyzyjny	Niekoniecznie wliczane do cyklu

Kryteria poprawności i racjonalności działań w poszczególnych fazach decyzyjnych:

• Rzeczowe (społeczne) - celowość procesu decyzyjnego

• Nienaruszenie przez decyzję przyjętego katalogu wartości aksjologicznych

• Uwzględnianie rzeczywistych potrzeb i interesów uwzględnionych grup społecznych

• Techniczne (pragmatyczne, prakseologiczne, metodologiczne)

• Konsekwencja decydenta w operowaniu wartościami

• Wyczerpanie całej wiedzy przedmiotowej o warunkach działania

• Brak błędów logicznych w rozumowaniach

• Właściwe kalkulacje

• Personalne - dotyczące wyboru decydenta

• Organizacyjne (strukturalne) - dotyczące organizacji zespołów decyzyjnych oraz całego systemu decyzji politycznych

• Zapewnienie decydentom swobody podjęcia decyzji

• Preferowanie decyzji zespołowych nad jednostkowymi

• Odpowiedni podział ról w zespole

• Wykorzystanie kwalifikacji członków zespołu

• Poddanie decyzji wieloaspektowej kontroli

• Proceduralne - dotyczące zasad podejmowania decyzji

• Podział decyzji na fazy

• Powierzenie faz odrębnym zespołom

• Prymat zasady większości

Przyczyny niepoprawności decyzji:

• Niepełność wiedzy o warunkach działania decydenta, niepełna wiedza

• Trudność poznania i sprowadzenia wartości decydentów do jednego wymiaru i przypisania im jednolitych miar

• Zły dobór decydentów, zła struktura organizacyjna

Złe wykonanie decyzji, brak sprzężenia zwrotnego.

---