Pojęcie nauki.

1/. Ujęcia nauki (podejścia):

• Wynikowe - nauka jako wytwór - > wiedza, usystematyzowany dorobek.

• Funkcjonalne - nauka jako proces poznawczy.

• Dydaktyczne - nauczanie - poznanie wtórne - > uczenie się i dydaktyka.

2./ Definicja nauki. Nauka to system wiedzy, całokształt wiedzy osiąganej za pomocą metody naukowej.

• Obiektywne poznanie rzeczywistości.

• Racjonalne uznawanie przekonań.

3/. Metodologiczne funkcje nauk:

• Diagnostyczna - wykrywanie prawidłowości, przyczyn. Rozpoznawanie i klasyfikowanie zjawisk i przedmiotów.

• Eksplanacyjna - wyjaśnianie zjawisk - wskazywanie przyczyn sprawczych.

• Wyjaśnianie oparte na wynikaniu logicznym - implikacja

• Dedukcyjne.

• Probabilistyczne.

• Wyjaśnienie oparte na rozumieniu/rozumowaniu.

• Empatia - rozumienie.

• Rozumowanie predyktywne - diagnoza lekarska, obiektywizacja empatii - empiryzm logiczny.

• Predykcyjna - przewidywanie zjawisk, procesów, układów i zachowań.

• Praktyczna - rozwiązywanie problemów.

4/. Aspekty badań nad nauką:

• Aspekt statyczny/synchroniczny - połączenie dwóch teorii w celu rozwiązania problemu.

• Aspekt dynamiczny/diachroniczny - jak teoria rozwijała się w czasie.

• Aspekt treściowy/strukturalny - zakresowa charakterystyka nauki.

• Aspekt psychologiczny - np. typu naukowców: teoretyk, empiryk, systematyk.

• 
  Aspekt socjologiczny - np. kadra naukowa, stowarzyszenia, instytucje.

• Aspekt organizacyjny

• 
  Aspekt ekonomiczny

• 
  Aspekt polityczny

• Aspekt ideologiczny

• 
  
  Aspekt metodologiczny

5/. Sposoby charakteryzowania nauk:

• Nauki teoretyczne vs nauki stosowane.

• Nauki formalne/dedukcyjne/ racjonalne vs nauki empiryczne/indukcyjne/realne.

• Nauki humanistyczne vs nauki przyrodnicze.

6/. Instytucjonalne ujęcie nauki - szczegółowy podział nauk:

• Dziedzina, dyscyplina, specjalność, specjalizacje

• Np. Nauki społeczne, socjologia, socjologia nauki, socjologia wiedzy ,naukoznawstwe, etc.

Pojęcie metody naukowej.

1/. Metoda naukowa - warunki uznania metody za naukową:

• 
  Systematyczność - replikowalność (rzetelność).

• Obiektywność - bezstronność.

• Komunikatywność i intersubiektywność.

2/. Metodologia nauk społecznych - typy i zadania:

• Dwa ujęcia metodologii:

• Metodologia opisowa - opis czynności, wzorów badawczych.

• Metodologia normatywna - reguły nakazowe postępowania badawczego.

• Składowe metodologii:

• Metoda - zasada ogólna

• Techniki badawcze - środki i sposoby, także wspólne różnym metodom.

• Procedura badawcza - sposób posługiwania się daną techniką, plan badania.

• Kryteria naukowości - demarkacja między nauką a pseudo nauką.

• Falsyfikowalność i krytycyzm wiedzy.

• Podatność na krytykę, weryfikację, otwartość i interpersonalność poznania, otwartość wobec wiedzy

• Metoda naukowa Poppera.

• Metoda prób i eliminacji błędów.

• Doświadczalna sprawdzalność.

3/. Co to jest nauka? Nauka to uporządkowane poznanie osiągnięte za pomocą metody naukowej (w sposób metodyczny)

• wyrażone w języku pojęć - spełnia warunki logicznej analizy języka,

• zmierzające do wykazania związków między faktami (zjawiskami),

• oraz przyczyn ich występowania.

• Zadanie metodologii - opis i analiza reguł postępowania naukowego, oraz wzorów wynikowych (schematów wyników).

Metodologiczne typy nauk.

1/. Mówimy o typie dedukcyjnym i indukcyjnym, kryterium demarkacji jest metoda uzyskiwania zdań - twierdzeń.

2/. Nauki dedukcyjne (aprioryczne) - opierają się na logicznych kryteriach uzasadnienia

1. Prawo rachunku zdań. Zmienne zdaniowe i spójniki logiczne.

• Formuła zbudowana ze zmiennych, oraz spójników logicznych

• Jest zdaniem prawdziwym przy każdym podstawieniu za zmienne.

2. Prawo rachunku predykatów. Jest to formuła zbudowana z:

• Zmiennych indywidualnych, oraz ewentualnie stałych indywidualnych

• Predykatów

• Spójników logicznych

• Kwantyfikatorów

• Jest zdaniem prawdziwym w każdej niepustej dziedzinie przy dowolnym rozumieniu predykatów.

3/. Nauki empiryczne (aposterioryczne).

• Poznanie dyskursywne - zmysłowe.

• Poznanie intuicyjne - umysłowe.

• Poznanie naukowe - poznanie pewne - wytrzymujące krytykę naukową. Sprawdzalne bezpośrednio lub pośrednio. Składa się z dwóch rodzajów zdań:

• Zdania podstawowe - zdania spostrzeżeniowe, obserwacyjne, faktualne.

• Zdania testowe: twierdzenia - aksjomaty, implikacje twierdzeń - postulaty.

• Indukcja enumeracyjna

• Zupełna

• Niezupełna

2. Indukcja eliminacyjna (kanony Milla)

• Kanon jednej zgodności

• Kanon jednej różnicy

• Kanon zmian towarzyszących

• Kanon reszt

4/. Naiwny indukcjonizm

1. Wiedza naukowa jest obiektywna, niezawodna, uzasadniona i udowodniona

2. Wiedza naukowa wznosi się na faktach, wychodząc od bezpośrednich obserwacji z których wyprowadza się ogólne prawa i teorie.

3. Trzy warunki konieczne w zasadzie indukcji

1. ilość zdań obserwacyjnych składających się na podstawowe uogólnienie musi być duża i zdania te muszą być od siebie niezależne logicznie.

2. Obserwacje muszą być prowadzone i powtarzane w różnorodnych warunkach

3. Żadne zdanie obserwacyjne nie może przeczyć ogólnemu.

5/. Kryteria naukowości i poznanie uporządkowane. Założenia dotyczące kompetencji epistemicznej podmiotu: rozum - zmysły - intuicja - język

• Poznanie samodzielne (intencjonalne)

• Poznanie dyskursywne - postrzeganie zmysłowe.

• Poznanie intuicyjne, umysłowy ogląd rzeczy

• Poznanie komunikatowe (znakowe, naukowe)

• Intersubiektywizm

• Reguła komunikowania „pragmatyka języka”

• Łańcuch: badacz (źródło) - pośrednik (nabywca wtórny wiedzy) - odbiorca końcowy.

• Trzy relacje: semantyczna, syntaktyczna, pragmatyczna.

Kryteria naukowości, poznanie i orientacje teorio - poznawcze.

1/. Poznanie naukowe - poznanie pewne, wytrzymujące krytykę naukową (vs subiektywna pewność poznania). Sprawdzalne bezpośrednio lub pośrednio. Składa się z dwóch rodzajów zdań:

• Zdania podstawowe - zdania spostrzeżeniowe, obserwacyjne, faktualne.

• Zdania testowe: twierdzenia - aksjomaty, implikacje twierdzeń - postulaty.

2/. Pozytywizm/neopozytywizm - Fizykalizm (von Neuroth).

• Fizykalistyczny redukcjonizm - redukcja nauk do poziomu takiego jak fizyka. Nauki mają się zajmować tylko tym co sprawdzalne. Ta sama baza redukcyjna nauki:

• Wg programu jedności nauki Camapa

• Jednorodność pojęciowa języka nauki.

• Jedność wiedzy teoretycznej i praktycznej (Popper).

• Postulat United Science - jedna nauka na poziomie pojęć a nie zdań.

• Unifikacja - Koncepcja Koła Wiedeńskiego

3/. Operacjonizm - wprowadzanie pojęć do nauki na zasadzie koncentracji na sposobie, w jaki dokonujemy pewnych obserwacji.

• Obserwacje sprowadzające się do mierzenia - operacje pomiarowe pojęć.

• Definicje operacyjne - wersje robocze.

• Operacjonizm - kierunek w filozofii i metodologii nauk w XX wieku, uznający sens empirycznych pojęć naukowych tylko wówczas gdy możliwe jest ich zdefiniowanie na podstawie opisu metod, które określają ich zastosowanie.

4/. Behawioryzm jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki.

• Doprowadził do rozwoju metodologii nauk psychologicznych, kładąc nacisk na statystyczne zależności między obiektywnie mierzalnymi bodźcami i reakcjami.

• W swej złagodzonej wersji w dużej mierze współtworzył teorie uczenie się, psychologię poznawczą, oraz psychologię społeczną.

5/. Relatywizm.

• Heraklityzm - sofiści, Protagoras

• sceptycyzm/racjonalizm oświeceniowy (Montaigne)

• biologizm/darwinizm

• psychologizm

• socjologizm (Spencer, Comte)

• paralelizm Wundt'a - zjawiska psychoczne równoległe do fizjologicznych.

6/. Zasady i warunki poznania naukowego.

• Charakter relacyjny i paradygmatyczny poznania naukowego.

• Rola norm w nauce/ społeczność naukowców (badaczy)

• Paradygmatyczny (konkurencyjnośc paradygmatów wg Kuhn'a)

• Nauka normalna vs nauka rewolucyjna.

7/. Orientacje teoriopoznawcze - pozytywiści:

• Pozytywizm & post pozytywizm

• Pozytywizm Comte'a, (prekursorzy: Bacon, Saint-Simon).

• Pozytywne (ludzkie) vs naturalne

• Pozytywizm koła wiedeńskiego (Carnap, Schilich, Neuroth)

• Pozytywizm, empiryzm logiczny, zasada weryfikowalności L. Wittgenstein'a.

• Zdania analityczne vs syntetyczne

• Fakt vs wartość - metafizyka, etyka, religia - pozbawione sensu poznawczego.

• Pozytywizm współczesny

• Empirycyzm - obiektywność

• Podejście kwantytywne

• Postpozytywizm - prekursorzy/fizycy.

• Werner Keisenberg epistemologiczna zasada nieoznaczoności

• Relatywizm twierdzeń (ograniczoność) nauki.

• Niels Bohr - ontologiczna interpretacja nieoznaczoności

• Rewizja dostosowywanie pojęć do nowych faktów.

• Karl Popper - zasada falsyfikacjonizmu

• Problem demarkacji między nauką a pseudo nauką.

• Logika odkrycia naukowego

• Thomas Kuhn - rewolucje naukowe - paradygmaty

• Struktura rewolucji naukowej.

• Feyerabend

• Pluralizm metodologiczny, brak filozoficznych podstaw naukowości.

• Kontrindukcja

Paradygmat wg Kuhn`a jako perspektywa teoretyczna

1/. Kuhn Thomas S. (1922-1996), amerykański filozof i historyk nauki. Profesor uniwersytetów w Berkeley i Princeton, oraz Massachusetts Institute of Technology w Cambridge.

• Stworzył koncepcję, wg której każda dyscyplina wiedzy uprawiana jest wg możliwości i ograniczeń wynikających z paradygmatu, określającego standard naukowości i ogólne teoretyczne zasady uprawiania nauki. Paradygmat ma zawsze charakter historyczny i po pewnym czasie jest zastępowany przez inny, przy czym zmiana taka następuje w drodze rewolucji, czyli radykalnej zmiany całego systemu norm. Poprzedza ją kryzys autorytetów, w trakcie którego uczeni tracą zaufanie do obowiązującej wizji świata i nauki.

• Podstawowe dzieło Kuhna: Struktura rewolucji naukowych (1962, wydanie polskie 1968). W Polsce ukazał się też wybór jego artykułów Dwa bieguny: tradycja i nowatorstwo w badaniach naukowych (1985).

• Paradygmat, w filozoficznej teorii poznania i metodologii ogólnie uznane osiągnięcie naukowe, które dostarcza modelowych rozwiązań w danej dziedzinie nauki, może też pociągać za sobą modelowe rozwiązania w dziedzinach pokrewnych i stawać się istotnym składnikiem poglądu na świat.

• Przykładami paradygmatów są np.: system Kopernikański (heliocentryczna teoria), mechanika I.Newtona, teoria względności A. Einsteina.

2/. „Nauka normalna” to stadium przejściowe nie ma stałej nauki:

• Akceptowana przez społeczność naukową danej dyscypliny

• Uwzględnia dorobek danej dziedziny badań, danej dyscypliny.

• Określa obszary badawcze po przez:

• Specyfikację i wybór przedmiotów badania - co badać?

• Formułowanie hipotez dla wyjaśnienia obserwowanych zjawisk - po co badać?

• Identyfikacja najbardziej właściwych technik postępowania - jak badać?

• Rozróżniamy dyscypliny: mono - paradygmatyczne i wielo - paradygmatyczne.

3/. Paradygmat - wzór odniesienia, ukierunkowujący badania społeczne.

• Dzisiaj pewna dychotomia: pozytywizm i interpretywizm.

4/. Trzy fundamentalne pytania.

1. Ontologiczne - co badać?

2. Epistemologiczne - interakcja pomiędzy: co a kto?

3. Metodologiczne - jak badać?

5/. Socjologia jest nauką wielo - paradygmatyczną:

• Paradygmat neopozytywistyczny (scientystyczny) - badacz może odkryć obiektywne reguły rządzące światem społecznym vs paradygmat socjologii rozumiejącej.

• Paradygmat darwinizmu społecznego - życie społeczne jako postępująca rewolucja.

• Paradygmat konfliktu - koncentracja na dążeniu jednostek lub grup do zdominowaniainnych jednostek i grup, lub do uniknięcia ich dominacji.

• Paradygmat symbolicznego interakcjonizmu - bada się jak uznane znaczenia i wzorce społeczne są rozwijane w toku społecznej interakcji

• Paradygmat funkcjonalizmu strukturalnego - usiłuje odkryć funkcje jakie elementy systemu społecznego pełnią w całym systemie.

• Paradygmaty feministyczne. Zwracają uwagę na gorszą pozycję kobiet w społeczeństwie, uwidaczniają, że dotychczasowe wyobrażenie rzeczywistości społecznej, często wynikało z doświadczeń mężczyzn.

6/. Koncepcja wiedzy, źródła i rodzaje wiedzy:

• Wiedza opisowa - jak jest?

• Wiedza normatywna - jak być powinno?

Wiedza o charakterze opisowym - jak jest.	Wiedza o charakterze normatywnym - jak być powinno.
		Tak	Nie
Tak	Model ideologiczny Przesłanki natury politycznej. Przekaz kultury, tradycja	Model naukowy Obiektywny wyraz funkcjonowania świata Badanie naukowe: obserwacja + logika
Nie	Model Religijny Oparty na wierze Oparty na autorytecie	Model Racjonalny Oparty na logice Oparty na formalnych regułach rozumowania

7/. Podstawowe paradygmaty nauk społecznych: pozytywizm - postpozytywizm - interpretywizm.

Wymiary	Pozytywizm	Postpozytywizm	Interpretywizm
Ontologiczny	Realizm naiwny Zjawiska społeczne realne i poznawalne tak jak rzeczy.	Realizm krytyczny Zjawiska społeczne realne, ale poznawalne niedokładnie Np. w sposób probabilistyczny	Konstruktywizm Zjawisko społeczne/rzecz - znaczenie wg induwiduum Relatywizm: wielość znaczeń, wg osób, grupy...
Epistemologiczny	Dualizm - obiektywizm Dualizm - poziomy: Rzeczy Poznania Wyniki prawdziwe - eksperymentowanie Cel: wyjaśnienie Generalizacje: prawa ogólne	Dualizm zmodyfikowany obiektywizm Zmodyfikowany w sensie naukowym. Poznanie nie jest kompletne. Probabilistyczne eksperymentowanie Cel: wyjaśnienie Generalizacje: prawa prowizoryczne, tymczasowe.	Nie dualizm nie obiektywizm Nie separuje się badacza od przedmiotu badanego. Interpretacja i poszukiwanie znaczenia. Cel: rozumienie, a nie wyjaśnienie. Generalizacje: struktury pojęciowe, typy idealne.
Metodologiczny	Eksperymentalno - manipulacyjne Obserwacja jest priorytetem. Rozdzielność między przedmiotem a obserwatorem. Indukcyjne podejście Techniki ilościowe Analiza zmiennych	Zmodyfikowane eksperymentalno - manipulacyjne Obserwacja, rozdzielność przedmiot obserwator. Dedukcyjne podejście Model hipotetyczno dedukcyjny Techniki ilościowe, ewentualnie jakościowe. Analiza zmiennych.	Empatyczna interakcja: badacz - przedmiot badany Interpretacja Interakcja między obserwatorem a przedmiotem. Indukcja: emergencja wiedzy z badanej rzeczywistości Techniki jakościowe (dominują) Analiza „przypadków”

Epistemologia a Metodologia Nauk Społecznych,

kwestie teorio poznawcze w socjologii.

1/. Epistemologiczna świadomość socjologii - etapy:

• Socjologia jako nauka pozytywna - pozytywizm socjologiczny - Comte, Durkheim, Spencer.

• Krytyczna socjologia humanistyczna - antypozytywistyczny przełom w socjologii - Toennis, Simmel, Weber, Znaniecki, szkoła chicagowska, socjologia fenomenologiczna Shutza, interakcjonizm symboliczny (Blumer).

• Socjologia jako nauka pragmatyczna - Merlou, Pearson

• Socjologia refleksyjna - schizma lat 60/70 XX w., etnometodologia, koncepcje post Wittgensteinowskie (Winch), teoria krytyczna Habermasa.

2/. Onto - epistmologiczna swoistość nauk społecznych (socjologii) - jako teoria działania z relacją poznania zanurzona w rzeczywistości.

• Krytycyzm wobec postulatów klasycznej epistemologii

• Trudności z naśladowaniem nauk przyrodniczych

• Doświadczenie

• Racjonalność

• Podmiot

3/. Pozytywistyczny model nauki reguły demarkacji - co jest nauką:

1. Reguła fenomenalizmu

2. Reguła nominalizmu

3. Reguła neutralności aksjologicznej

4. Reguła jedności nauki

5. Naturalizm nomologiczny i opisowy

4/.Pozytywizm Durkheim'a - odejście od metafizyki (ontologii) do metodologii.

• Fakty społeczne: materialne (np. prawo) i niematerialne (np. kultura, świadomość).

• Badanie zjawisk społecznych jak rzeczy

• Łączenie teorii z praktyką - socjologiczna teoria samobójstw była pierwszym paradygmatem w socjologii

5/. Ograniczenia pozytywistycznego modelu poznania w socjologii

• Socjologiczna teoria działań społecznych - była niemozliwa do sformułowania na gruncie modelu pozytywistycznego

• Apoteoza faktów - nieprzekładalność pojęcia świadomości społecznej w sensie Durkheim'a na metodologiczny program badań empirycznych

• Rola epistemologii - refleksja nad przedmiotem i metodą - składowa humanistycznego modelu socjologii

6/. Socjologia humanistyczna

1. 
   Dwa źródła inspiracji - szlaki rozwoju socjologii humanistycznej:

• 
  Specyfika metodologiczna nauk humanistycznych - Dlilthey

• Socjologia rozumiejąca - Weber

• Tradycja szkoły chicagowskiej - Park, Dewey, Mead




• 
  Post pozytywistyczna filozofia nauki - Popper, Khun

2. Antypozytywizm socjologii humanistycznej:

• Antynaturalizm (matodologiczny i przedmiotowy)

• Krytycyzm wobec inżynieryjnej funkcji socjologii

• Przedmiotowy, interakcyjny sens ładów społecznych. Nie separowanie podmiotu i przedmiotu badania.

• Holizm - całościowe pojmowanie rzeczywistości społecznej, interakcyjne ujmowanie ładu społecznego i udziału wiedzy

3. Kulturalizm i epistemologiczne kwestie socjologii wg Znanieckiego

• Odrzucenie naturalizmu, czyli realizmu w sensie nauk przyrodniczych, oraz idealizmu, czyli braku standardów.

• Koncepcje teoretyczne:

• Doswiadczenie jako kategoria onto epistemologiczna

• Reakcja na ograniczoność teoretyczną i kryzys wzorców metodologicznych nauk przyrodniczych (pozytywizmu) i socjologii humanistycznej:

• Program Roberta Mertona:

• Funkcje paradygmatu:

1. Opis, kontrola stosowanych pojęć.

2. Eliminacja ukrytych założeń i pojęć.

3. Integracja teorii

4. Produktywność teorii

5. Kodyfikacja języka

• Teorie średniego zasięgu

• Socjologia nauki

7/. Kryzys socjologii - socjologia refleksyjna

Problem badawczy: formułowanie problemu

1/. Identyfikacja problemu - określenie celu i przedmiotu badania

• Motywy podjęcia badania:

1. Względy praktyczne - badania stosowane

2. Względy poznawcze - badania podstawowe

3. Można też mówić o względach mieszanych

2/. Kontekst badawczy: teoria - badanie:

1. Teoria przed badaniem (Karl Popper top-down)

Teoria - twierdzenie/hipoteza - weryfikacja - akceptacja/odrzucenie.

2. Badanie przed teorią (Robert Merton bottom-up)

Inicjacja teorii - modyfikacja teorii - ukierunkowanie teorii - uściślenie teorii.

Język nauki: nazwy i pojęcia.

1/. Podział nazw:

• Nazwy proste i nazwy złożone

• Nazwy indywidualne (jednostkowe) i nazwy ogólne

• Nazwy ogólne historyczne, wiele desygnatów, ale w ograniczeniu czasowo - przestrzennym, np. polskie powstania narodowe.

• Nazwy ogólne uniwersalne (np. grupa, rola społeczna, populacja)

• Supozycja nazwy (rola znaczeniaowa)

• Prosta

• Formalna

• materialna

• Nazwy konkretne i nazwy abstrakcyjne

• Nazwy zbiorowe - zbiór w sensie kolektywnym, np. biblioteka.

• Nazwy nie zbiorowe - zbiór w sensie dystrybutywnym, np. krzesło, student.

• Konotacja/znaczenie nazwy:

• Cechy konstytutywne - istotne.

• Cechy konsekutywne - uzupełniające.

• Jedno/wieloznaczność nazwy - homonimia (akcja), polisemia (głowa)

2/. Stosunki zakresowe nazw (klasyfikacja - typologia):

• Klasa uniwersalna i jej uzupełnienie

• Stosunek zamienności: Każde S jest P

• Stosunek nadrzędności: każde P jest S, ale nie odwrotnie.

• Stosunek podrzędności: każde S jest P, ale nie odwrotnie.

• Stosunek krzyżowania: niektóre P są S i niektóre S są P.

• Stosunek wykluczenia: sprzeczność

3/. Klasyfikacja i typologia

• Klasyfikacja: podział logiczny rozłączny i wyczerpujący.

(`drzewo Porfiriusza': byt substancja - materialna/niematerialna; ciało - żyjące/nieżyjące; istota - obdarzona zmysłami/nie obdarzona zmysłami; zwierzę - rozumne/nierozumne;)

• Typologia: podział „celowy”, niekoniecznie wyczerpujący i rozłączny, wielo-wymiarowy. (status socjo-ekonomiczny)

• „Typ” wyodrębniona wartość/ kategoria podziału/ klasyfikacji.

• Np. Stratyfikacja, pięć kryteriów (tak/nie, niski/wysoki, 1/0)

1. koroporatzm (różne programy emerytalne)

2. etatyzm

3. uniwersalizm

4. emerytury prywatne

5. prywatna opieka zdrowia

• Modele „państwa dobrobytu”/ systemów socjalnych:

• Liberalny

• Konserwatywny

• socjaldemokratyczny

4/. Tworzenie pojęć składowe pojęcia:

• Termin („etykietka” werbalana) - zjawisko/obiekt określane przez termin.

• (denotacja/ekstensja/odniesienie)

• Własność/atrybut odnoszący się do danego zjawiska/obiektu (intensja, konotacja)











Język Nauki: pojęcia i zmienne.

1/. Definiowanie pojęć

• Definicje pojęciowe - pojęcia definiowane opisane za pomocą innych pojęć

• Definicje operacyjne - opis zbioru procedur służących „reprezentowaniu” pojęcia w badaniu, tzn. określeniu czy i z jakim natężeniem występuje dane zjawisko.

• Operacjonalizacja - proces przekładania (definiowania) pojęcia za pomocą procedur badawczych

• Rodzaje i funkcje pojęć

• Pojęcia wyjaśniane, pojęcia wyjaśniające

• Pojęcia teoretyczne, pojęcia empiryczne

• Definiowanie pojęć w badaniu, rodzaje definicji:

• Definicje realne

• Definicje nominalne

• Definicje sprawozdawcze

• Definicje projektujące

• Definicje regulujące

• Definicje konstrukcyjne

• Operacjonalizacja pojęć/ definicje operacyjne - budowa zmiennych i wskaźniki

• Wskaźniki: rzeczowe - definicyjne - inferencyjne.

• Proces przekładania (definiowania) pojęcia za pomocą procedur badawczych

2/. Definicje równościowe:

• Klasyczne - podanie rodzaju (genus) i różnicy gatunkowej (differentia specifica)

• (nieklasyczne) zakresowe - podanie `listy' desygnatów (jak w operacie badania)

• Formy (sposoby) wysłowienia definicji - stylizacje:

• stylizacja słownikowa, np. „Takson” znaczy to samo co „kategoria systemu taksonomicznego”.

• stylizacja semantyczna, np. wyraz „kapitan” oznacza dowódcę statku.

• stylizacja przedmiotowa, np. lider jest to nieformalny przywódca grupy.

3/. Definicje nierównościowe

• definicja przez postulaty (np. postulaty teorii)

• definicja indukcyjna (rekurencyjna)

[warunek wyjściowy `nie może być świadkiem osoba zainteresowana…” i warunek indukcyjny „i nie mogą być swiadkiem osoby z nią spokrewnione”]

4/. Błędy w definiowaniu:

• Błąd circulus in definiendo * idem per idem (`grupa społeczna' to `grupa osób …')

• Błąd ignotum per ignotum (nieznane przez nieznane)

• Błąd nieadekwatności definicji

• Definicja za szeroka - definiens szerszy od definiendum.

np. zabytek to przedmiot posiadający wartość artystyczna.

• Definicja za wąska - definiens węższy od definiendum.

np. trójkąt to figura geometryczna o trzech równych bokach.

5/. Kryteria uznawania pojęć za naukowe:

1. Spójność - na ile wewnętrznie spójne i odróżnialne od innych są właściwości danego pojęcia w stosunku do innych, pokrewnych pojęć.

2. Trafność - czy pojęcie mierzy to co zamierzamy mierzyć.

3. Operacjonalizacja - czy granice pojęcia są jednoznacznie określone.

4. Użyteczność/adekwatność - co jest przydatne w połączeniu z innymi pojęciami.

5. Kontekst - jak daleko sięga pojęcie w sensie występowania w różnych sytuacjach językowo - problematycznych.

6. Skrótowość - czy samo pojęcie i zbiór składających się na nie atrybutów są tak skondensowane jak to możliwe.

7. Użyteczność analityczna/empiryczna - na ile pojęcie jest pzydatne w określonych kontekstach teoretycznych i badawczych.

6/. Strategie definiowania - trzy poziomy

1. Próba zastosowania pojęcia - przegląd definicji istniejących w literaturze przedmiotu.

2. Typologiczna aranżacja cech atrybutów.

3. Definiowanie

• Minimalne - wybrane atrybuty występujące w różnych zastosowaniach.

• Typologiczno - idealne - cechy charakteryzujące termin w postaci czystej.



















7/. Trzy klasy pojęć, wg A. Kaplana:

1. obserwowalne bezpośrednio

2. obserwowalne pośrednio

3. obserwowalne na bazie założeń teoretycznych (np. inteligencja)

istnieje tu możliwość popełnienia błędu reifikacji - traktowanie abstrakcji jak rzeczy.

9/. Wskaźniki

• Wskaźnik - znak obecności lub nie obecności pojęcia.

• Indicatum - własność wskazywana (wskaźnikowa).

• Wskaźniki definiujące - np. zamożność - ilość pieniędzy.

• Wskaźniki rzeczowe

• Empiryczne, np. dochód wskaźnikiem konsumpcji.

• Inferencyjne - nominalne relacje między słowami , np. staranie się w pracy wskaźnikiem zabiegów o awans.

Język nauki: pojęcia i twierdzenia - typy twierdzeń

1/. Pojęcie twierdzenia, zdanie występujące w konstruktach typu:

teoria, prawo nauki, generalizacja empiryczna, hipoteza, wyjaśnienie, wnioskowanie, argumentacja itd..

• Hipoteza - odpowiedź na pytanie badawcze, kandydat na twierdzenia

• Prawo nauki jest twierdzeniem o następujących charakterystykach:

• Jest to twierdzenie ogólne, czyli zdane rozpoczynające się kwantyfikatorem ogólnym typu „każde A jest B”

• Jest twierdzeniem uznanym za element konstytutywny teorii (ustabilizowana rola).

• Aby poddać je rewizji trzeba mieć ku temu poważne powody.

2/. Metodologiczne kryteria stawiane twierdzeniom (propozycjom twierdzeń):

• Specyfikacja/klarowność

• Typ argumentacji: opisowa, przyczynowa, predykcyjna.

• Wyniki pozytywne i negatywne

• Przypadki/odniesienia

• Spójność wewnętrzna argumentacji

• Operacjonalność terminów

• Adekwatność/akuratność

• Dokładność/precyzja - zależność od pomiaru i skal.

• Zakres/poziom zgodności - obszar odniesienia.

• Głębokość/wnikliwość - zakres charakterystyki.

• Ekonomiczność/skrótowość - prostota, zdolność redukcji (brzytwa Ockhama)

• Użyteczność analityczna/teoretyczna - przydatność w kontekście analitycznym.

• Innowacyjność - element zmiany.

• Zrozumiałość -

• Istotność/relewancja - wybór problemu i argumentacji istotny dla celu badania.

3/. Typologia twierdzeń empirycznych,

1. Ze względu na reguły uznawania: obserwacja vs znaczenie terminów.

• Twierdzenia empiryczne

• Twierdzenia analityczne

2. Ze względu na zakres: deterministyczny vs probabilistyczny charakter (rodzaje związku).

• Twierdzenia jednostkowe.

• Twierdzenia szczegółowe.

• Twierdzenia ogólne.

• Twierdzenia statystyczne probabilistyczne.

3. ze względu na funkcje:

• Generalizacja

• Klasyfikacja

• Przewidywanie

• Wnioskowanie przyczynowe.

4/. Rodzaje związków między zmiennymi:

1. Zależności deterministyczne. Twierdzenia przyczynowe jako podstawa wyjaśniania i przewidywania zjawisk.

• Zależności warunkowe

• Zależności bezwarunkowe

2. Zależności statystyczne/ probabilistyczne:

• Prawdopodobieństwo obiektywne (częstościowe)

• Prawdopodobieństwo subiektywne (oparte na ocenach)

3. Zależności dynamiczne (zależności w czasie). Twierdzenia dotyczące procesów:

• Procesy pojedyncze - procesy kierunkowe, cykliczne, rozwojowe.

• Procesy stochastyczne

5/. Typy zdań w nauce: hipotezy, generalizacje empiryczne, aksjomaty, postulaty, twierdzenia/prawa.

6/. Twierdzenia przyczynowe:

• Arostyteles, Newton - paradygmat eksplanacyjnej funkcji uogólnień przyczynowych:

• Krytyka Hume'a - wnioskowań indukcyjnych vs matematyczna teoria wnioskowań indukcyjnych T. Bayes'a.

• Pozytywistyczny redukcjonizm: następstwa zdarzeń nie wpływ przyczynowy

• Współczesne teorie związków przyczynowych: reguralnościowe, kontrfaktyczne, probabilistyczne.

• Twierdzenia przyczynowe: x jest przyczyną y

• Zachodzi związek między x i y.

• Relacja między x i y jest asymetryczna, tzn zmiana w x powoduję zmianę w y, ale nie odwrotnie.

• Zmiana x powoduję zmianę w y niezależnie od działania innych czynników.

• Warunki przyczynowości:

• x warunkiem koniecznym wystąpienia y, jeżeli y nie wystąpi bez uprzedniego wystąpienia x.

• x jest warunkiem wystarczającym wystąpienia y, jeżeli y wystąpi ilekroć wystąpi x.

• Stąd trzy sytuacje:

• x jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym wystąpienia y.

• x nie jest warunkiem koniecznym, ale wystarczającym zajścia y.

• X jest warunkiem koniecznym i wystarczającym zajścia y.

Teorie przyczynowe	Czy koniecznie zachodzi e ilekroć wystąpiło c?	Czy dopuszczalne/możliwe zajście e chociaż nie wystąpiło c?	Czy wyróżniany jest kierunek relacji?
Teorie reguralnościowe	Nie Tylko wtedy gdy istnieją prawa przyrody - wówczas tak dzięki tym prawom	Tak Pod warunkiem istnienia relewalentnych praw przyrody	Generalnie nie, Ale tak przy żądania aby e była nieusuwalną częścią wystarczającego warunku zajściae
Teorie kontrfaktyczne	Tak Warunkowo: zdarzenie e jest zależne przyczynowo od zdarzenia c tylko i tylko wtedy, gdy jeśliby nie zaszło c, to nie zaszłoby e.	C jest przyczyną e jeżeli istnieje ciąg zdarzeń a0, a1, a2, ak, takich, że c=a0 e=ak, oraz dla dowolnego i<k a1 = i jest zależne przyczynowo od ai	Kierunek relacji (z przeszłości do przyszłości), przyczynowość relacją przechodnią.
Teorie probabilistyczne	C jest przyczyną e wtedy gdy: p(e/c) >p(e/ nie c)	E jest następstwem c wtedy gdy: p(e/c) > p(e/ nie c)	Tak, w ramach ustalonej relacji między zmiannymi.

• Przyczynowość w nauce teorie:

• Przyczynowość w badaniach eksperymentalnych

• Ujęcie związku między zdarzeniami

• Jedno zdarzenie może być dla drugiego warunkiem koniecznym lub wystarczającym

Wyjaśnienie przewidywanie, rozumienie

1/. Modele postępowania badawczego:

• Typy i schematy (logiczne) wyjaśniania:

• Wyjaśnienie idiograficzne.

• Wyjaśnienie nomotetyczne.

• Wyjaśnienie genetyczne.

• Wyjaśnienie funkcjonalne.

• Wyjaśnienie historyczne.

• Logiczna struktura wyjaśnienia:

• Wyjaśnienie hipotetyczno - dedukcyjne.

• Wyjaśnienie probabilistyczno - indukcyjne.

2/. Przewidywanie i rozumienie.

• Przewidywanie - wyjaśnianie z odwróconą „strzałką czasu” a'rebours. (czyli na opak, wspak)

• Rozumienie - „osobliwość nauk społecznych”

• Rozumienie wg tradycji verstehen - oparte na empatii

(podstawa badań jakościowych/terenowych)

• Rozumienie predyktywne - tradycja empiryzmu logicznego - logika odkrycia naukowego.

Cechy i zmienne - charakterystyka pomiarowa cech.

1/. Cechy statystyczne - właściwości jednostek statystycznych w zbiorowości statystycznej.

1. Stałe - wspólne wszystkim jednostkom statystycznym w zbiorowości statystycznej

• Pozwalają na odróżnienie obiektów naszego zainteresowania od innych.

2. Zmienne - ze względu na nie rozróznie się jednostki w zbiorowości statystycznej

• Zmienne jakościowe - niemierzalne. Warianty cech najczęściej dychotomiczne (zero - jedynkowe), np. płeć przeznaczenie gruntów.

• Zmienne ilościowe - mierzalne. Wyrażane w liczbach i/lub określonych jednostkach miary. Np. wiek płaca, czas.

2/. Pomiar - przyporządkowanie liczb obiektom wg pewnych zasad.

1. Typy skal dla zmiennych jakościowych

1. Skala nominalna - relacje identyczności/nie identyczności między obiektami.

2. Skala porządkowa/rangowa. Relacja identyczności wraz z relacją nierówności między liczbami

2. Typy skal dla zmiennych ilościowych

1. Skala przedziałowa/interwałowa

2. Skala stosunkowa/ilorazowa

3/. Rodzaje związków między zmiennymi:

4. Zależności deterministyczne. Twierdzenia przyczynowe jako podstawa wyjaśniania i przewidywania zjawisk.

• Zależności warunkowe

• Zależności bezwarunkowe

5. Zależności statystyczne/ probabilistyczne:

• Prawdopodobieństwo obiektywne (częstościowe)

• Prawdopodobieństwo subiektywne (oparte na ocenach)

6. Zależności dynamiczne (zależności w czasie). Twierdzenia dotyczące procesów:

• Procesy pojedyncze - procesy kierunkowe, cykliczne, rozwojowe.

• Procesy stochastyczne

Rodzaje teorii

1/. Rodzaje teorii w naukach społecznych wyróżniamy ze względu na:

1. Zasięg - mikra vs makro.

2. Funkcje - opisuje zjawiska dynamiczne lub statyczne, struktury lub procesy.

3. Budowę, strukturę - usystematyzowanie lub nie.

4. Poziomy - wg Parsonsa i Shilsa:

1. Systemy klasyfikacyjne ad hoc

2. Taksonomia

3. Struktury pojęciowe

4. Systemy teoretyczne

2/. Teorie aksjomatyczne i modele

1. Struktura teorii aksjomatycznej:

1. Zbiory pojęć

2. Zbiór twierdzeń opisujących sytuacje

3. Zbiór powiązanych ze sobą twierdzeń, podzielony na:

• Aksjomaty - nieweryfikowalne.

• Twierdzenia - weryfikowalne.

4. System reguł logicznych, służy:

• Wiązaniu pojęć w ramach systemu

• Dedukcyjnemu wyprowadzaniu twierdzeń z aksjomatów.

Konstruowanie teorii przed badaniem - modele symboliczne













Konstruowanie teorii po badaniu - modele formalne teorio twórcze funkcje modelowania w teoriach społecznych:

3/. Struktura procesu badawczego:

1. Problem

2. Hipotezy

3. Strategia/ schemat badania

4. Operacjonalizacja/ pomiar

5. Zbieranie danych

6. Sprawdzanie/ raportowanie

Epistemologia. Perspektywy teoriopoznawcze i metodologiczne w socjologii - problem poziomu analizy mikro/makro.

1/. Główne wyznaczniki stanowisk i debat metodologicznych:

• Poziom indywidualny i kolektywny: jednostka - społeczeństwo.

• Działania indywidualne a struktura społeczna (działanie systemu)

• Poziom mikro i poziom makro.

• Wyjaśnienia skoncentrowane na wyborach działań (przez jednego aktora) i wyjaśnienia skoncentrowane na strukturalnych efektach interakcji (pomiędzy wieloma aktorami.)

2/. Teorie działań indywidualnych, model aktora - pojęcia kluczowe:

• Użyteczność - teoria wyboru racjonalnego

• Działanie celowe M.Webera

• Homo economicus

• Maksymalizacja użyteczności, utylitaryzm.

• Normy

• Wg Webera działanie zorientowane na wartości

• T. Parsons Struktura działania społecznego, baza normatywna

• Homo sociologicus

• Teoria grupy odniesienia Mertona

• Emocje - odróżnienie od instynktu i od poznania.

• Homo emotinalis

• Normy w formi reguł odczuwania

• Tozsamość konstruktywna/ orientacja dramaturgiczna Goffmana.

3/. Teorie badań zbiorowych zjawisk społecznych - strategie metodologiczne.

• Metodologiczny indywidualizm vs kolektywizm metodologiczny (holizm)

• Założenia i przesłanki teoretyczne indywidualizmu metodologicznego:

• Teorie kontraktu/umowy społecznej (Hobbes, Lock)

• Perspektywa ekstremalnie indywidualistyczna - indywidualizm atomistyczny

• Teorie emergencji ładu społecznego - jako zjawiska makrospołecznego, objaśnione na podstawie praw psychologicznych dotyczących działań niezamierzonych. (J.S. Mill)

• Indywidualizm psychologiczny, przyjmowany także przez ekonomistów (Walras, Arrow). Rozszerzony na indywidualizm socjologiczny na podstawie przesłanek instytucjonalnych i sytuacyjnych (Weber, Schultz).

• Indywidualizm strukturalny. Struktura społeczna jest nie tylko efektem działań, ale i ich warunkiem, wyznacznikiem (Giddens, Coleman).

4/. Stanowiska na temat analizy socjologicznej (mikro/makro) - orientacje epistemologiczne i ontologiczne:

• Teorie eliminatywne - zjawiska makro to agregaty zjawisk mikro

• Trzy rodzaje makro zmiennych:

• Rozkład jednostek w przestrzeni

• Czas w jakim dzieją się procesy społeczne

• Liczba uczestników

• Teorieredukcjonistyczne - makro zjawiska istnieją, ale są wyprowadzane ze zjawisk indywidualnych. Np. teoria wyboru racjonalnego (Coleman).

• Teorie systemowe i emergencyjne

• System jako pojęcie teoretyczne, niezależny od rozmiaru mikro i makro podmiotu.

• Jednostki analizy są bytami konstruowanymi odgórnie, elementami systemu.

5/. Model teorii systemu (trzy stadia) - Luhmann:

• Model całości jako części - podział pracy wg Durkheim'a - nacisk na relacje miedzy elementami nadrzędnymi i podrzędnymi.

• Model systemu - otoczenie wg Parsons'a - nacisk na strategie dla zachowania systemu.

• Model procesualny zjawisk wewnątrzspołecznych, bez odnoszenia się do teorii działań.

18

Metodologia nauk - ogólna

Metodologia nauk szczegółowych

Metodologia to nauka o metodzie

1

2

Rzeczywistość - wybrane aspekty

Symbolizacja - model formalny

Abstrahowanie

Konfrontacja/ weryfikacja

Interpretacja

Argumentacja dedukcyjna

Konkluzje formalne

Konkluzje empiryczne

Ekstensja

Intensja

Niska

Wysoka

Wysoka

Definicja minimalna

Definicja w sensie typu idealnego

Intersubiektywny - dostępny więcej niż jednemu podmiotowi poznającemu.

Termin

Odniesienie (denotacja)

Znaczenie (intensja, konotacja)

---