Wykład I - Rozwój socjologii jako nauki:

1. Socjologiczna perspektywa:

• poziomy rzeczywistości, socjologiczna wyobraźnia,

Rozwój socjologii: wkład największych socjologów:

• August Comte, Herbert Spencer, Karol Marks, Emile Durkheim,

• Max Weber.

• Prowadzenie badania socjologicznego:

• logika nauki, fazy badania naukowego, metody badawcze,

• etyka badania socjologicznego.

Podsumowanie wykładu:

1. Perspektywa socjologiczna zachęca nas do patrzenia na nasze otoczenie w sposób, który jest odmienny od codziennego, pozwala nam na spojrzenie nowe i świeże. Pozwala nam na spojrzenie na nasze otoczenie w ten sposób, że zaczynamy interpretować nasze otoczenie w sposób nietypowy, często obrazoburczy lub nawet cyniczny.

2. Zdolność do dostrzegania naszych prywatnych doświadczeń i osobistych problemów jako powiązanych z pewną strukturalnymi ich cechami i uwarunkowaniami historycznymi warunków jest esencją socjologicznej wyobraźni. Pozwala ona na wyjście poza wąską wizję świata, która charakteryzuje nasze codzienne myślenie o społecznym środowisku, w którym żyjemy.

3. Socjolog August Comte jest powszechnie postrzegany jako założyciel socjologii. Podkreślał on, że studia nad społeczeństwem powinny być naukowe, powinny polegać na systematycznej obserwacji, eksperymentach, porównywaniu różnych społeczeństw, także historycznie istniejących. Podzielił naukę o społeczeństwie na studia nad społeczną statyką i społeczną dynamiką.

4. Herbert Spencer interpretował społeczeństwo jako system: pewnego rodzaju całość, złożoną z zależnych części, na zasadzie analogii z organizmami biologicznymi. Dał podstawy teorii ewolucyjnego rozwoju społeczeństw ludzkich, ujmując je przy tym jako powoli rozwijające się ku lepszym formom.

5. Karol Marks zogniskował swoje zainteresowania na historycznym rozwoju społeczeństw i wskazał - co nie jest negowane do dziś - że dla rozwoju społeczeństw ważny jest rozwój ekonomiczny. Na każdym stadium historii aktualny stan społeczeństwa wynika z poziomu rozwoju techniki i metod organizacji pracy, ponieważ dają one podstawę dominacji w pewnych grup, które określił jako klasy panujące. Wierzył, ze wszystkie społeczeństwa były podzielone na tych, którzy posiadają kontrolę nad narzędziami produkcji o tymi, które tej kontroli nie posiadają. Stąd wynikał - jego zdaniem - konflikt o charakterze klasowym.

6. Emile Durkheim szczególnie interesował się solidarnością społeczną (integracją) rozróżniając integrację mechaniczną i organiczną. Uważał, że osią socjologii powinno być zainteresowanie faktami społecznymi - czyli pewnymi właściwościami życia społecznego, które nie mogą być wyjaśnione w kategoriach biologicznych czy psychicznych charakterystyk jednostek. Ludzie zauważają fakty społeczne jako coś wobec nich zewnętrznego, coś co ma charakter niezależnej rzeczywistości, np. zwyczaj, religia, rodzina.

7. Max Weber pozostawił po sobie bogaty dorobek, nie tylko socjologiczny. Uważał, że socjologia powinna badać zamiary, wartości, wierzenia, postawy, wyznaczające zachowania ludzi. Zastosował pojęcie verstehen (niem: zrozumieć) dla opisania swojego podejścia w badaniu subiektywnych znaczeń jakie ludzie nadają swojemu działaniu. Nadto wprowadzi pojęcie typu idealnego i nauki wolnej od wartościowania.

8. Nauka zakłada, że każde zdarzenie czy działanie wynika z poprzedzających warunków, czyli że uniwersum składa się z wielu zależności przyczynowo - skutkowych. W nauce poświęcono wiele wysiłku by ustalić jak one się kształtują. By to uczynić w obrębie nauki ustala się pewne sposoby badania (procedury ) i metody badań. Procedura badania naukowego zawiera: wyselekcjonowanie problemu badawczego (który da się zbadać), przegląd literatury naukowej na ten temat, sformułowanie hipotezy, wybór procedury badawczej, zbieranie danych, analiza wyników badania, ustalanie wniosku badawczego. W socjologii, tak jak w innych naukach ustalił się podobny sposób badania naukowego.

9. Istnieje wiele technik zbierania danych socjologicznych: eksperyment, wywiad, obserwacja, badania archiwalne (dokumentów życia społecznego, danych osobistych i instytucjonalnych). W eksperymencie pracuje się z dwiema grupami o podobnych kontrolowanych cechach, zaś do jednej z nich wprowadza się jakiś czynnik, którego wpływ ma być zbadany. Grupa niepodlegajaca temu czynnikowi jest określana jako kontrolna. Wywiad pozwala socjologom na poznanie ludzkich wartości, postaw, wierzeń, motywów, uczuć. Kwestionariusz, ankieta, wywiad pogłębiony są wręcz synonimem socjologii w rozumieniu dużej części społeczeństwa. Obserwacja jest wartościową metodą badania, gdy badaczowi brakuje wglądu w problem, a poprzez uczestnictwo w danym środowisku umożliwia się głębszy wgląd i zrozumienie sytuacji. Badania archiwalne pozwalają socjologom testować hipotezy w odniesieniu do dłuższych okresów czasu i wielu społeczeństw.

10. Socjologia stoi na stanowisku, że badania powinny być etyczne. Zasadniczo chodzi o to by nie narażać obiektów badanych na ryzyko, osobisty ból, nie pozbawiać godności i chronić tajemnicę badanych. Dane mogą być prezentowane tylko w zestawieniach zbiorczych a instytucje i firmy w ten sposób uniemożliwiający identyfikację.

Glosariusz czyli co może być na egzaminie: badania archiwalne, konflikt klasowy, grupa kontrolna, materializm dialektyczny, eksperyment, hipoteza, typ idealny, zmienna zależna, zmienna niezależna, solidarność mechaniczna, solidarność organiczna, obserwacja uczestnicząca, dynamika społeczna, darwiznim społeczny, fakt społeczny, socjologiczna wyobraźnia, socjologia, wywiad, socjologia wolna od wartości, verstehen.

Wykład II - Kultura i struktura społeczeństwa

1. Komponenty kultury

• Normy, wartości, symbole i język

1. Jedność i zróżnicowanie kultur

• uniwersalność kultury, kulturowa integracja, etnocentryzm

• kulturowy relatywizm, subkultury, kontrkultura

• Elementy struktury społecznej

• pozycja społeczna (status), role społeczne, grupy, instytucje

• społeczeństwo, typy społeczeństw

Podsumowanie wykładu

1. Kultura dostarcza jednostkom zbioru powszechnie podzielanych sposobów myślenia, które kierują naszym działaniem. Czyniąc to, kultura włącza nas w społeczeństwo, czyni je możliwym, ponieważ dostarcza ogólnych ram rozumienia. Tylko posługując się podobną perspektywą, możemy zintegrować się z innymi w sieci zachodzących interakcji (stosunków)

2. Normy są społecznymi zasadami, które określają co jest właściwym a co niewłaściwym zachowaniem w danej sytuacji. Normy dostarczają narzędzi, które pozwalają nam orientować się na innych ludzi. Normy są także pewnego rodzaju celami. Ujmujemy je jako cenne same w sobie, Zwyczaje, obyczaje, prawa są pewnego rodzaju normami. Podczas gdy normy są zasadami dziabania, wartości są szerszymi ideami, określającymi co jest godne pożądania, prawidłowe, dobre. Są to idee podzielane przez większość społeczeństwa. Wartości są bardzo ogólne i abstrakcyjne, więc bardzo trudno jest powiedzieć jak dany sposób zachowania wiąże się z daną normą lub nie. Jest tu możliwa daleko idąca interpretacja, lecz ludzie najogólniej wiedzą czy ich zachowanie służy danej wartości czy nie.

3. Symbole są działaniami lub przedmiotami, które są społecznie przyjęte, akceptowane jako znaczące coś szczególnego. Symbole mogą przyjmować wiele form, lecz język jest najważniejszym, najbardziej doniosłym zbiorem symboli. Język jest kamieniem węgielnym każdej kultury. Język jest narzędziem za pomocą którego ludzie porozumiewają się, komunikują sobie idee, informacje, postawy, uczucia. Język jest podstawowym narzędziem, za pomocą którego istoty ludzkie tworzą swoja kulturę, przekazują ją z pokolenia na pokolenie.

4. Uniwersum kulturowe oznacza wzory i aspekty życia, które obserwuje się we wszystkich społeczeństwach ludzkich. Powody istnienia tych uniwersalnych powszechników wynikają z tego, że ludzie stają wszędzie wobec podobnych problemów. Kultury oznaczają pewien skumulowany sposób radzenia sobie z tymi problemami, przekazywanymi z pokolenia na pokolenie. Przykładowo, obecność ceremonii pogrzebowych we wszystkich kulturach wynika z konieczności radzenia sobie ze śmiercią, żalem i lekiem.

5. To co stało się częścią kultury naszego społeczeństwa, staje się też naszą drugą skórą. Powoduje to, że mamy problemy by widzieć, odczuwać i oceniać wiele zjawisk w sposób odmienny niż ten, który przyswoiliśmy sobie poprzez naszą kulturę. Niezdolność do wyjścia poza naszą kulturę określa się jako etnocentryzm. Socjolog musi w badaniu naukowym dostrzegać ograniczenia etnocentryzmu, czyli skłonność do oceniania zachowań ludzi z innych kultur za pomocą standardów kultury własnej. Etnocentryzm powoduje, że przez pewien czas przebywając wśród obcych tak też jesteśmy przez nich oceniani, jako obcy.

6. Zróżnicowanie kultur nie jest obserwowane tylko gdy porównujemy dwa społeczeństwa. Może być obserwowane wewnątrz danego społeczeństwa, w formach tzw. subkultury (podkultury grupowe, środowiskowe, generacyjne, religijne, rasowe, etniczne, zawodowe). Czasami subkultura jest tak różna, że określa się ja jako kontrkultura czyli przeciw-kultura. Przykładem była subkultura dziecikwiatów (hippies) w latach 60tych w USA.

7. Społeczeństwa są w pewien sposób uporządkowane: stosunki społeczne między ludźmi (interakcje) układają się w pewne stałe wzory, często powtarzalne, tworzące pewne całości lub stałe wzory interakcji. W socjologii podkreśla się stałość interakcji związanych pozycją społeczną ludzi, ich rolami, instytucjami, w obrębie których ludzie działają.

8. Pozycja (status) oznacza szczególne miejsce, jakie zajmuje jednostka w społeczeństwie i interakcje w jakie wchodzi z racji zajmowania tego miejsca. Pewne pozycje zajmujemy z urodzenia, są to pozycje przypisane, np. pozycja kobiety, starca czy szlachcica. Inne pozycje to pozycje osiągane, które zdobywamy własnym staraniem, w tym współzawodnictwem z innymi np. pozycja nauczyciela, czy maklera giełdowego.

9. Każda pozycja wiąże się z pewnymi prawami i obowiązkami, oczekiwaniami innych wobec jednostki zajmującej daną pozycję. Zajmując pozycję odgrywamy pewną rolę społeczną. Dana pozycja społeczna może wymagać odgrywania kilku ról społecznych.

10. Pozycje i role społeczne są cegiełkami dla budowy bardziej złożonych struktur społecznych, w tym grup społecznych. Role wiążą bowiem ludzi wewnątrz większych skupień interakcji. Gdy relacje miedzy ludźmi stają się bardziej trwałe, określamy je jako podstawa ukształtowania się grup.

11. Instytucje są w rozumieniu socjologów instrumentami za pomocą których organizowane są, kierowane i egzekwowane lub wyłączane pewne ważne zadania związane z życiem społecznym ludzi. Każda instytucja jest wybudowana wokół standardowego rozwiązania pewnych problemów. Zazwyczaj instytucje rozwiązują kilka problemów. Przykładowo instytucja rodziny rozwiązuje problemy związane z potrzebą ekspresji emocjonalnej, reprodukcją, socjalizacją, realizacją celów ekonomicznych.

12. Społeczeństwo to bardzo złożony typ społecznej kultury. Członkowie danego społeczeństwa podzielają wspólne wartości i normy, posługują się wspólnym językiem. Wyróżnia się pewne typy społeczeństw: społeczeństwa łowieckie i zbierackie, społeczeństwa ogrodnicze, rolne, przemysłowe i post-przemysłowe. Inny używany podział polega na rozróżnieniu społeczeństw tradycyjnych i nowoczesnych.

Glosariusz, czyli co może być na egzaminie: status osiągany, zbiorowość, pozycja przypisana, kontrkultura, relatywizm kulturowy, kulturowe powszechniki, kultura, rola społeczna, etnocentryzm, zwyczaj, obyczaj, grupa, instytucja, język, prawo, hipoteza relatywizmu językowego, status kluczowy, kultura materialna, kultura symboliczna, norma, wartość, konflikt ról, odgrywanie roli, wiązka ról, rola przeciążona, społeczeństwo, subkultura, symbol, wartość, społeczeństwo ogrodnicze, społeczeństwo przemysłowe.

Wykład III - Socjalizacja

1. Podstawowy socjalizacji

1. znaczenie natury i wychowania, społeczna komunikacja ,

2. definicja sytuacji

2. Jaźń

1. jaźń odzwierciedlona - Charles Horton Cooley

2. zgeneralizowany inny - George Herbert Mead

3. zarządzanie wrażeniem - Erving Goffman

3. Socjalizacja w cyklu życia

1. Dzieciństwo, młodość, wczesna dojrzałość, wiek średni, starość śmierć

Podsumowanie wykładu:

1. Socjalizacja jest procesem opartym na społecznych interakcjach (stosunkach wzajemnych), poprzez który ludzie nabywają zachowań ważnych dla skutecznego ich funkcjonowania w społeczeństwie. Gdyby nie było socjalizacji, kultura danego społeczeństwa nie byłaby przekazywana z pokolenia na pokolenie. W przypadku braku socjalizacji, społeczeństwo nie byłoby w stanie trwać poprzez pokolenia, Zarówno jednostki jak i społeczeństwo są wzajemnie uzależnione od socjalizacji.

2. Socjalizacja zachodzi pod warunkiem zaistnienia odpowiedniego genetycznego uposażenia i odpowiedniego środowiska. Organizm nie jest pasywnym obiektem zaprogramowanym tylko prze geny ani nie jest też ukształtowany tylko przez siły środowiska. Dziedziczność biologiczna i środowiskowa wzajemnie się warunkują i oddziałują na siebie nawzajem. Dynamiczna gra między jednostka i środowiskiem jest podstawą ludzkiej inteligencji, wiedzy i kultury.

3. Aby przystosować się do środowiska, jednostka ludzka musi być zdolna do komunikowania się. Komunikacja jest procesem przekazywania informacji, idei, postaw, stanów umysłu innym ludziom. Zawiera komunikaty werbalne i niewerbalne(poza- słowne) za pomocą których wysyłamy i otrzymujemy wiadomości.

4. Ludzie nie odpowiadają bardzo ściśle na bodźce płynące ze zmysłów, lecz nadają znaczenie tym bodźcom i kształtują swoje działania. Nasze środowisko symboliczne mediuje (pośredniczy) w reakcji na środowisko fizyczne, więc nie reagujemy bezpośrednio na bodźce lecz na definicję sytuacji. Definicja sytuacji jest interpretacją czy rozumieniem przykładanym przez nas do bezpośrednich warunków otoczenia, Nasze definicje wpływają na konstrukcję rzeczywistości, pewnego rodzaju szczególnego rodzaju wgląd. Thomas sformułował teorem: jeśli ludzie definiują sytuację jako realną, jest ona realna w swoich skutkach, tak jakby była prawdziwa. Przykładowo, jeśli uważamy, że ktoś nas krzywdzi, to konsekwencje tego dla nas są takie, jak gdyby rzeczywiście ktoś nas krzywdzi, pomimo, że nie ma to miejsca.

5. Posługujemy się nie tylko definicją sytuacji lecz także definicją samego siebie. Musimy odpowiedzieć sobie na pytanie: Kim ja jestem? Charls Horton Cooley twierdził, że nasza świadomość siebie samego wyrasta w pewnym społecznym kontekście. Ta uwaga znalazła wyraz w koncepcji jaźni odzwierciedlonej. Formowanie się jaźni odzwierciedlonej jest procesem w którym przyjmujemy w wyobraźni pogląd innych ludzi na nas. Proces ten występuje w trzech fazach. W pierwszej wyobrażamy sobie jak wypadamy w oczach innych. W drugiej wyobrażamy sobie jak inni oceniają nasz obraz. W trzeciej fazie rozwijamy pewnego rodzaju samo-wyobrażenie o sobie, takie jak duma, czy upokorzenie na podstawie percepcji naszej osoby w oczach innych.

6. Georg Herbert Mead opracował na podstawie idei Cooley'a pogląd, że jaźń powstaje w interakcji z innymi, w szczególności wtedy, gdy podejmujemy role innych w stosunku do siebie. W takiej interakcji przejmujemy rolę innych i odgrywamy rolę własną. Dzieci zwykle przechodzą przez trzy fazy rozwoju jaźni: w fazie zabawy, w fazie gry i w fazie „zgeneralizowanego” innego (uogólnionego).

7. Erving Goffman zauważył, że tylko poprzez kształtowanie wyobrażeń innych o nas możemy kontrolować czy przewidywać ich opinie o nas. Nazwał to zarządzaniem wrażeniem. Używamy w tym przypadku masek i dopuszczamy się strategicznych rewelacji o nas.

8. Socjalizacja jest procesem ciągłym, zachodzącym przez całe życie. Wszystkie społeczeństwa muszą sobie radzić z problemami socjalizacji w kolejnych fazach cyklu życia. Społeczeństwa przewidują odmienne aranżacje socjalizacji w poszczególnych fazach życiowych. Chociaż różnie mogą definiować dzieciństwo, zaczynają proces socjalizacji tak szybko, jak to tylko możliwe. Socjalizacja jest w pierwszych latach bardzo intensywna i zaskakuje, że rezultaty są tak szybko osiągane. Przykładowo odp. na zachowania innych i wywoływanie reakcji jest osiągana bardzo wcześnie.

9. W historycznie istniejących społeczeństwach młodość nie istniała jako faza życia, nie definiowano jej jako czegoś odrębnego. Chociaż ludzie zawsze przechodzili gwałtowne zmiany fizyczne i psychiczne związane z dojrzewaniem, często tez podejmowali role człowieka dorosłego w wieku 13 lat życia. Wg Erika Eriksona zasadniczym zadaniem młodości jest wybudowanie i potwierdzenie stabilnej identyfikacji, odpowiedzi na pytanie jaki jestem i kim jestem. Młodość nie musi być koniecznie burzliwym okresem. Znaczenie luki między generacjami jest przesadzone. Badania tego nie potwierdzają. Młodzież nie różni się od pokolenia rodziców i dziadków w fundamentalnych sprawach życiowych choć może różnić się upodobaniami związanymi z konsumpcja, rozrywką, wypoczynkiem.

10. Wczesna dojrzałość oznacza pokonywane problemu miłości i pracy. Idealnie byłoby, gdyby w tym okresie rozwinęła się zdolność do doświadczania zaufania, wsparcia u czułości w relacjach z innym człowiekiem. Problem pracy oznacza - idealnie- pozyskane podstaw dla rozwoju kariery. W tym okresie ludzie orientują się na pewnego rodzaju zegar społeczny, skonstruowany z norm, mówiących o tym kiedy powinniśmy skończyć szkolę/studia, założyć rodzinę, urodzić dziecko, pracować.

11. Średnia dojrzałość jest okresem do pewnego rodzaju mglistym. Dla mężczyzn z reguły najważniejsza jest praca, dla kobiet rodzina, choć nie jest to coraz częściej regułą. Kryzys wieku średniego jest związany z problemami tych sfer.

12. Późna dojrzałość jest kwestia społecznej definicji. Społeczeństwa definiując starość przydają jej różne znaczenie, (szacunek i godność lub nie). Najważniejszym wydarzeniem jest w okresie starość przejście na emeryturę, zakończenie aktywności zawodowej. Wielu socjologów definiowało negatywnie emeryturę, lecz to się zmienia. Obecnie przeważ pogląd, że gdy emeryt jest zdrowy i posiada właściwy poziom zabezpieczenia finansowego, jest osobą zadowoloną z bycia emerytem. Wielu starych ludzi doświadcza problemów związanych z utratą partnera życiowego. Oznacza to zmianę roli społecznej.

13. Diagnoza nieodwracalnej śmierci wymaga od jednostki nowej definicji siebie. Zależy to od pozycji społecznej, poglądów, środowiska, oceny dotychczasowego życia. Zmiany w technice medycznej i warunkach życiowych czynią obecnie okres umierania czymś zupełnie innym doświadczeniem niż było to dawniej. Umieranie obecnie jest bardziej zorganizowane, odpersonifikowane. Wyróżnia się kilka etapów umierania.

Glosariusz czyli co może być na egzaminie: normy wiekowe, socjalizacja antycypacyjna, język ciała, komunikacja, definicja sytuacji, zgeneralizowany inny, zarządzanie wrażeniem, jażń odzwierciedlona, jaźń, znaczący inny, socjalizacja, teorem Thomasa

Wykład IV i V - Grupy społeczne i organizacje formalne

1. stosunki grupowe

• grupy pierwotne i wtórne, grupy własne i obce, grupa odniesienia

2. Dynamika grupowa

• wielkość grupy, przywództwo , lenistwo grupowe

• dylematy grupowe, myślenie grupowe, konformizm

3. organizacje formalne

• typy organizacji formalnych, biurokracja, jak powstała biurokracja

• Weberowska koncepcja biurokracji, wady biurokracji

• organizacje nieformalne, organizacje alternatywne

• biurokracja zhumanizowana

Podsumowanie wykładu

1. Grupa nie jest czymś namacalnym, czymś ze świata realnego Grupa jest raczej produktem definicji społecznej - zbiorem wspólnych idei. Jako takie właśnie grupy tworzą świat tworzonym wyobrażony. Mimo że obiektywnie nie istnieją, to istnieją w społecznej rzeczywistości i wywierają często rzeczywiste skutki. Jest to zgodne z tzw. teoremem Thomasa (socjolog amerykański), że to co wyobrażalne, nadaje ramy działania i w tym sensie jest prawdziwe.

2. Grupy pierwotne składają się z co najmniej trzech osób, które doświadczają w ścisłych, intymnych, spoistych kontaktów. Więzi ekspresyjne dominują w grupach pierwotnych, co odróżnia je od grup wtórnych. Grupy wtórne są złożone z też co najmniej osób, które wiążą kontakty bezosobowe, sporadyczne. Więzi są instrumentalne w takich grupach. Grupy pierwotne są podstawowe dla jednostek i społeczeństwa. Są kluczowe dla procesów socjalizacji: są miejscami zaspokojenia naszych osobistych potrzeb. Są też skutecznymi narzędziami kontroli społecznej.

3. Koncepcja grupy wewnętrznej i zewnętrznej pokazuje ważność granic - linii ostrzegającej nas, gdzie się kończą i gdzie zaczynają nasze stosunki z innymi ludźmi. Granice grupy wewnętrznej jest dla nas jak membrana, chroniąca nas przed napływem impulsów, które nie są akceptowane przez naszą grupę wewnętrzną. Chroni nas ona przed intruzami z zewnątrz, jednocześnie trzymając nas w obrębie grupy wewnętrznej.

4. Grupy odniesienia dostarczają modelu, którego używamy dla określenia naszych postaw, uczuć i zachowań. Nie zawsze jest grupa do której przy­należymy. Myślimy o grupie odniesienia jako podstawie postrzegania świata, źródle psychologicznej identyfikacji. Grupa odniesienia odgrywa rolę normatywną i pozwala na porównywanie stanów rzeczywistych z pożądanymi w naszym zachowaniu, osiągnięciach, stylu życia.

5. Wielkość grupy jest jej ważną cechą, ponieważ wpływa na sposób komunikowania się w jej obrębie. Im mniejsza grupa, tym więcej możliwości kontaktowani się twarzą w twarz, dobrego poznania ludzi i ustalenia się ścisłych związków z nimi. Uczucia i wrażenia są w małych grupach częściej obecnie niż w dużych. Bardzo charakterystyczne są grupy złożone z trzech członków. Są to tzw. triady. W triadach jedna z osób może odgrywać role out-sidera, osoby która bywa wykluczona w wielu sytuacjach z relacji z i innymi w grupie, nie jest informowana i bywa wyśmiewana.

6. W grupach niektórzy członkowie posiadają więcej wpływów niż inni. Takie jednostki nazywamy liderami. Dwa typy liderów spotykamy w małych grupach : liderów zadaniowych i liderów społeczno - emocjonalnych, zorientowanych na podtrzymywanie więzi w grupie. Liderzy bardzo różnią się stylem wywierania wpływu. Jedni przewodzą w stylu autorytarnym, inni w stylu demokratycznym a jeszcze inni w stylu laissez - faire (unikającym, podkreślającym swobodę).

7. Gdy jednostki pracują w grupie, pracują mniej ciężko, niż gdyby pracowali indywidualnie. Zjawisko to nazywa się społecznym „wożeniem się”. Ludzie tak postępują, ponieważ uważają, że nie otrzymują swojej sprawiedliwej zapłaty za wysiłek włożony w realizację zadań grupy.

8. Jednostki mogą w grupie stać się ofiara grupowego myślenia. Członkowie grupy mogą podzielać iluzję wielkich możliwości, co prowadzi do nadmiernej pewności siebie i podejmowania ryzyka. Członkowie grupy oczekują postawy konfor­mi­stycz­nej i stosują presję w stosunku do tych którzy wyrażają wątpliwości w stosunku do rozpatrywanego przez grypę sposobu postępowania.

9. Grupy wywierają presję na członków w kierunku ich konformizacji. Pomimo, że taka presja zmienia nasze zachowanie w grupie, bardzo często nie jesteśmy tego świadomi. Znane eksperyment Salomona Asha (psychologa społecznego) podlegają konformizacji nawet wtedy, gdy stanowisko grupy jest niezgodne z prawdą.

10. Dla zaspokojenia wielu ważnych potrzeb społeczeństwa tworzą sztuczne, specjalne grupy celowe. Nazywamy je organizacjami formalnymi. Ludzie wchodzą w takie grupy celowe z różnych powodów. Amitai Etzioni (socjolog amerykański) na tej podstawie sklasyfikował grupy celowe na dobrowolne stowarzyszenia ( przynależność oparta na wolnym wyborze), organizacje utylitarne( przynależność oparta na uzyskiwaniu korzyści materialnych) oraz organizacje koercyjne (oparte na przymusie członkostwa).

11. Tak długo jak organizacje są niewielkie, nie ma potrzeby, mogą one funkcjonować rozsądnie na podstawie kontaktów „twarzą w twarz”. Duża organizacja po to by osiągnąć swoje cele, musi ustanowić formalnie sposób działania i procedury administracyjne. Te warunki spełnia biurokracja, wzór organizacji formalnej o szczególnych cechach. W biurokracji występuje hierarchia stanowisk i ról, wyrażonych jasno w zasadach oraz procedury oparte na podziale funkcji i podziale władzy.

12. Max Weber (socjolog i ekonomista niemiecki) przedstawił tzw. idealny typ biurokracji, czyli jej model w wersji „esencjonalnej”. Stwierdził, ze organizacja biurokratyczna powstała po to by w możliwie najbardziej racjonalny sposób osiągać cele. Ludzie w swoim działaniu kierują się emocjami (strachem, miłością, nienawiścią, itp.), zwyczajem (bo zawsze tak było i wszyscy tak postępują) oraz dążeniem do racjonalnego użycia środków. Zdaniem Maxa Webera w miarę rozwoju cywilizacji ludzie postępują coraz bardziej racjonalnie. Wyrazem tego jest biurokracja.

13. Biurokracja jest wiec zdaniem Maxa Webera - na danym etapie, - najbardziej doskonałą organizacją formalną. Charakteryzują ja następujące zasady: ciągłość działania, zasada kompetencji, zasada hierarchii, zasada formalizacji, zasada wyłaniania personelu przez konkurs, test, selekcja na podstawie certyfikatów zawodowych, zasada kariery opartej na starszeństwie, zasada, ze stanowisko oraz narzędzia pracy nie są własnością urzędników. Jeśli któraś z tych zasad jest złamana, nie mamy do czynienia z biurokracją.

14. Biurokracje powstały zdaniem Maxa Webera w procesie ewolucji, jako efekt zaistnienia władzy opartej na legitymizacji legalnej. Weber wyróżnił legitymizację władzy o typie charyzmatycznej legitymizacji władzy, której towarzyszył aparat administracyjny w formie grupy uczniów, legitymizację tradycjonalną z aparatem administracyjnym w formie dworu władcy oraz legitymizację legalną. Legitymizacja legalna wyraża się w przekonaniu, że władzą została wyłoniona zgodnie z prawną procedurą (poprzez wybory, mianowanie, kooptację). Władzy tej towarzyszy aparat administracyjny w formie biurokracji.

15. Inna hipoteza głosi, że biurokracja powstała dlatego, że grupy partykularne czyli oparte na pokrewieństwie i powinowactwie nie były zdolne do racjonalnego działania na dużą skale szczególnie w obliczu ograniczonych środków (Samuel Eisenstadt). Grupy te współzawodniczyły ze sobą, dawało to negatywne skutki, które próbowano ograniczyć.

16. Mimo, że organizacje biurokratyczne były najbardziej racjonalnym rodzajem na etapie społeczeństwa przemysłowego, od samego początku wykazywały pewne ograniczenia i wady. Obejmują one: wyuczoną bezradność, tendencję do rozrastania się oraz tendencję do oligarchii. Oligarchia oznacza rządy wąskiej grupy, która wykorzystuje swoją pozycję do gromadzenia majątków, bogacenia się, niezależnie od zasług.

17. Biurokracja jest oparta na założeniach, które same w sobie wywołują dysfunkcje. Są to: autonomizowanie się celów biurokracji, tak, że zaczyna ona służyć sobie ( Paul Selznick), wykształcenie się osobowości biurokratycznej (Robert Merton), akceptacja minimalnego poziomu aktywności (Alvine Gouldner).

18. Organizacje biurokratyczne są szczególnie nieskuteczne, gdy praca musi opierać się na wiedzy profesjonalnej nie na przepisach, gdy organizacja musi reagować na potrzeby rynku, czyli działa w warunkach konkurencji, oraz gdy jej celem są innowacje (techniczne, ekonomiczne).

19. Każda organizacja formalna rodzi organizacje nieformalną. Podział organzicji formalnej na wydziały, departamenty, sekcje, itp. jest podstawą ukształtowania się na ich podstawie grup nieformalnych pierwotnych i własnych (we­wnęt­rz­nych).Organizacje formalne nie mogłyby funkcjonować skutecznie, gdyby nie grupy nieformalne, które interpretują, tłumaczą, wspierają pracowników w staraniach w realizacji celów organizacyjnych. Bardzo często pracownicy są związani z wielkimi organizacjami właśnie dlatego, że w ich ramach przynależą do grup pierwotnych.

20. Skoro organizacje formalne są tak ważne w życiu społecznym, a wiele z nich to biurokracje, to ich uczłowieczenie stało się z czasem ważnym postulatem. Ludzie po prostu nigdy się nie godzili na bycie trybikiem w jej maszynerii, niemożnością działania w sposób bardziej przystosowany do okoliczności. Wśród różnych programów wyróżnia się uczłowieczanie organizacji formalnych przez partycypację pracowniczą, tworzenie małych grup roboczych, oraz programy własności pracowniczej.

Glosariusz czyli co może być na egzaminie: grupa pierwotna, wtórna, grupa własna i obca, grupa odniesienia, przywództwo demokratyczne i autorytarne, myślenie grupowe, konformizm grupowy, organizacja formalna, typy organizacji formalnych, instytucja totalna, cechy biurokracji, legitymizacja charyzmatyczna, tradycjonalna i legalna, dwór a biurokracja, jak powstała biurokracja, prawa Parkinsona, wyuczona nieudolność, organizacja nieformalna, oligarchia, żelazne prawo oligarchii, uczłowieczanie organizacji formalnej.

Wykład VI: Dewiacje i kontrola społeczna

1. Natura dewiacji

• właściwości dewiacji, kontrola społeczne i dewiacja

• Społeczne skutki dewiacji

• Socjologiczne interpretacje dewiacji

• koncepcja strukturalnych nacisków n(niezgodność celów i narzędzi ich osiągania)

• transmisja kulturowa, koncepcja naznaczenia(etykietowania)

3. Przestępstwa i reakcja społeczeństwa na przestępstwa

• rodzaje przestępstw, style reakcji na przestępstwa

• poczucie zagrożenia przestępstwami w Polsce

Podsumowanie wykładu

1. We wszystkich społeczeństwach zachowania pewnych ludzi nie mieszczą się w zakresie określanym przez normy społeczne. Życie społeczne charakteryzuje się nie tylko konformizmem zachowań lecz także dewiacją. Dewiacja jest zachowaniem określanym przez istotną część społeczeństwa jako zachowania poza granicami tolerancji i takie, powinny być karane.

2. Dewiacja nie jest właściwością danego rodzaju zachowania. To pewne zachowania w ściśle określonych zachowaniach są definiowane jako dewiacje. W tym sensie dewiacją jest to co ludzie uważają za dewiację. Definicje te bardzo różnią się w zależności od czasu, miejsca i grupy społecznej. Najważniejsze pytanie dotyczące dewiacji brzmi: które grupy społeczne narzucają społeczeństwu swoje rozumienie dewiacji.

3. Porządek społeczny nakazuje ludziom trzymać się norm społecznych, zwyczajowych i obyczajowych. Bez rozumienia granic dopuszczalnych zachowań życie społeczne byłoby zaburzone: stosunki społeczne byłyby obarczone dużym stopniem nieprzewidywalności i pozbawione zrozumienia, o co w nich chodzi. Społeczeństwo jest wyposażone w mechanizmy zapewniające zachowania zgodne z podstawowymi normami. Są to mechanizmy kontroli społecznej. Kontrola społeczna oznacza metody i strategie regulowania zachowaniami. Istnieją trzy typy kontroli społecznej: a.) kontrola na skutek internalizacji (uwewnętrznienia, przyswojenia norm) normatywnych oczekiwań innych ludzi, b) uporządkowanie społecznych oczekiwań, c) użycie różnych formalnych i nieformalnych sankcji.

4. Społeczeństwa są zdolne do absorpcji (przyswojenia) pewnej liczby dewiacji bez szczególnych konsekwencji. Lecz dewiacje utrzymujące się i liczne są zagrożeniem dla porządku społecznego. Dewiacje osłabiają wole i motywację ludzi odgrywania swoich ról społecznych i stosowania się do norm danego społeczeństwa. W tym sensie dewiacje określa się jako dysfunkcjonalne dla systemu społecznego. Lecz dewiacje są także funkcjonalne (korzystne) dla systemu społecznego: wspierają solidarność społeczną wśród nie - dewiantów, czynią normy społeczne jaśniejszymi, wzmacniają poczucie przynależności grupowej, są katalizatorami zmian.

5. Istnieją trzy odmienne interpretacje powstawania dewiacji: strukturalnych nacisków, kulturowej transmisji i naznaczenia społecznego.

6. Koncepcja strukturalnych nacisków sformułowana najwyraźniej przez Roberta Mertona mówi, że dewiacje są wynikiem niezgodności celów, uważanych za wartościowe w danym społeczeństwie z narzędziami ich osiągania. Jest to sytuacja anomijna. Wyróżnił 4 sytuacje dewiacyjne ( w tabeli poniżej)

Sposób adaptacji	Cenione cele kulturowe	Zinstytucjonalizowane narzędzia osiągania celów (uznawane za dopuszczalne)
Konformizm (brak dewiacji)	+	+
Innowacja (dewiacja)	+	_
Rytualizacja (dewiacja)	_	+
Ucieczka (dewiacja)	_	_
Bunt (dewiacja)	+_	+_

+ akceptacja - brak akceptacji

7. Hipoteza kulturowej transmisji wyjaśniająca dewiację koncentruje się na fakcie, że istnieją podobieństwa miedzy dewiantami, biorące się z podobieństwa wartości, technik, motywacji, idei wśród dewiantów. Biorą się one z tego, że ludzie przebywają w środowisku innych dewiantów.

8. Hipoteza naznaczenia mówi, że osoby, które nawet przypadkowo zostali zdefiniowani jako dewianci, są przez społeczeństwo popychani na ścieżkę „kariery” dewianta i zaczynają przystosowywać zachowania do tej roli.

9. Podejście do dewiacji od strony teorii konfliktowej zwraca uwagę, że to dominujące warstwy społeczne określają kto jest dewiantem i jakie zachowania są dewiacyjne. W systemie kapitalistycznym przestępcy to indywidualne osoby, natomiast przestępstwa wielkich korporacji nie są często określane jako takie.

10. Przestępstwo jest dewiacją określaną jako zabroniona z mocy prawa, pod rygorem sankcji. Sankcje prawne umożliwiają aresztowanie, uwiezienie, odebranie życia, własności, prawa stanowienia o sobie. Skazańcy są odpowiednio traktowani wewnątrz systemu sprawiedliwości, skomponowanego z instytucji policji, sądów, więzień i systemu resocjalizacji.

11. Istnieją różne formy przestępczości: zorganizowana, białych kołnierzyków czyli urzędnicza, bez ofiar, z użyciem przemocy, na mieniu.

12. Statystyki odnoszące się do przestępstw są mylące, ze względu na tzw. czarną liczbę przestępstw niezgłoszonych.

13. Style karania przestępstw: penalizacyjny (karanie), kompensacyjny (wyrównanie krzywd ofiary, negocjacyjny (negocjacje co do wysokości kary i odszkodowania, współpraca z wymiarem sprawiedliwości), terapeutyczny (przestępca jak osoba chora).

14. Przestępstwa w Polsce w latach 90- tych drastycznie wzrosły. Jest to typowe dla okresu wielkich przemian społecznych. Towarzyszy temu także gwałtowny wzrost poczucia zagrożeniem przestępczością, jednak w małych miastach i w środowiskach wiejskich to zjawisko jest dużo słabsze. Polskie społeczeństwo najcięższe przestępstwa chciałoby karać śmiercią, oraz oczekuje stanowienie bardziej represyjnego prawa w stosunku do przestępców.

Glosariusz czyli co może być na egzaminie: dewiacja, normatywna internalizacja normatywna, kontrola społeczna, sankcje formalne i nieformalne, dysfunkcjonalność dewiacji, funkcjonalność dewiacji, koncepcja strukturalnych nacisków w wyjaśnianiu dewiacji, anomia, konformizm, innowacja, rytualizacja, ucieczka, bunt, koncepcja kulturowej transmisji zachowań dewiacyjnych, koncepcja naznaczenia społecznego, przestępstwo, przestępstwo bez ofiary, przestępczość zorganizowana, przestępczość urzędnicza, styl penalizacyjny, kompensacyjny, negocjacyjny, terapeutyczny, postawa wobec kary śmierci w Polsce, pogląd na pożądane zmiany w prawie.

Wykład: Stratyfikacja społeczna (uwarstwienie)

Spis treści wykładu:

1. Definicja stratyfikacji społecznej

2. Wzory społecznej stratyfikacji:

3. Wyjaśnienie społecznej stratyfikacji

4. Mobilność społeczna

5. Pomiar systemu stratyfikacyjnego

5. Polski system stratyfikacyjny i jego zmiany w okresie socjalizmu

6. Mobilność społeczna w okresie socjalizmu i industrializacji

7. Polski system stratyfikacyjny w ostatniej dekadzie

8. Mobilność społeczna obecnie w Polsce: równe szanse zagrożone, poprzez ograniczony dostęp do edukacji dzieci pochodzących z ubogich rodzin.

1. Większość społeczeństw jest zorganizowanych w ten sposób, że ich instytucje bez przerwy rozdzielają nierówno nagrody i obciążenia między różne kategorie ludzi. Socjologowie nazywają to nierówne uporządkowanie jednostek i grup społeczną stratyfikacją. Społeczna stratyfikacja zależy od społecznego zróżnicowania ludzi lecz nie jest tym samym. Społeczne zróżnicowanie wiąże się z specjalizacją ludzi, która historycznie coraz bardziej rośnie w społeczeństwach ludzkich.

2. systemy społecznej stratyfikacji różnią się stopniem łatwości przemieszczenia się ludzi z jednej do drugiej warstwy społecznej. Jeśli ludzie mogą zmienić pozycję społeczną (status) bardzo łatwo, taki system jest określony jako otwarty. Przez kontrast, gdy takie przemieszczenie jest prawie niemożliwe używamy pojęcia system zamknięty.

3. Socjologia charakteryzuje stratyfikację na wielu wymiarach, z tym, że najważniejsze to wymiar ekonomiczny (posiadanie, dochód i zarobki), wymiar prestiżu i wymiar władzy. Pozycja ludzi na tych wymiarach może być zgodna, tzn. wysokiej pozycji ekonomicznej towarzyszyć może duży prestiż i znaczna pozycja w hierarchii władzy. Tak jest najczęściej. Niekiedy pozycje człowieka na tych wymiarach mogą się nieco różnić.

4. Funkcjonalna teoria stratyfikacji ujmuje nierówność ludzi w społeczeństwie jako korzystną dla niego. Socjologowie Davies i Moore są najbardziej znanymi wyznawcami tego stanowiska. Społeczeństwa - ich zdaniem - muszą troszczyć się o motywację do zajmowania pozycji ważnych dla jego funkcjonowania. Pozycje społeczne nie są jednakowo przyjemne, wymagają zróżnicowanych talentów i przygotowania. Społeczeństwa muszą więc zachęcać do zajmowania pozycji nieprzyjemnych, obciążonych obowiązkami i odpowiedzialnością. Tą zachętą jest przydzielanie nagród, a to tworzy warunki do powstania społecznej stratyfikacji.

5. Teoria konfliktowa stratyfikacji społecznej zakłada, ze stratyfikacja społeczna istnieje dlatego, że uprzywilejowane jednostki i grupy posiadają władzę i wyzyskują pozostałych.

6. Wielu socjologów zakłada, ze prawdziwa jest zarówno teoria funkcjonalistyczna jak i konfliktowa, lecz że odpowiadają one na różne pytania.

7. Istnieją trzy metody pomiaru stratyfikacji społecznej uznane przez socjologię: tzw. obiektywna, oparta na samoocenie oraz reputacyjna, oparta na ocenianiu przez badanych innych ludzi.

8. Metoda obiektywna polega na dokonywaniu pomiaru rozkładu w danym społeczeństwie pod jakimś względem: dochodu, zarobku, wykształcenia, poziomu konsumpcji, zawodu i ustaleniu czy istnieją większe zbiorowości ludzi podobne do siebie pod danym względem.

9. Metoda samooceny polega na tym, że ludzie sami oceniają swoje miejsce, czyli swoją pozycję społeczną. Współcześnie często określają, ze należą do klasy robotniczej, klasy średniej, do elity czy po prostu do ludzi najuboższych.

10. Metoda reputacyjna polega na tym, że prosi się badanych o określenie jak oni osobiście dzielą społeczeństwo na jakieś klasy czy warstwy społeczne i ich uszeregowanie pod jakimś względem. Najczęściej jest to pomiar prestiżu zawodów, choć zawody można szeregować pod względem zarobków czy udziału we władzy.

11. Mobilność społeczna w społeczeństwach przemysłowych jest większa niż w społeczeństwach rolniczych. Mobilność może być wertykalna (awans w toku życia) i horyzontalna (zmiana zawodu). Socjologów bardzo interesuje przede wszystkim mobilność miedzy generacyjna, czyli pozycja dzieci w stosunku do pozycji ojca lub matki.

12. We współczesnych społeczeństwach najważniejszym czynnikiem decydującym o mobilności są szanse edukacyjne

13. Polskie społeczeństwo w czasach socjalizmu charakteryzowało się stosunkowo dużą mobilnością międzygeneracyjną. Wykształcenie było podstawowym czynnikiem tej mobilności lecz przynależność do partii dominującej stanowiła jej katalizator.

14. Polskie społeczeństwo w czasach socjalizmu charakteryzowała wyrazista stratyfikacja społeczna oparta na wykształceniu i dostępie do władzy. Rozwarstwienie społeczne nie było duże, szczególnie w latach 80tych.

15. Obecne społeczeństwo polskie jest znacznie rozwarstwione. Na tle innych krajów należy do grupy o bardzo nierównym podziale bogactwa. Koncentracja bogactwa w Polsce jest dosyć duża. Badania PGSS w latach 1997- 1998 pokazały, ze rozkład bogactwa mierzony współczynnikiem Giniego, gdy 1= całkowita koncentracja, 0 = dochody rozłożone równo czyli wszyscy posiadają taki sam dochód, pozwalają umieścić Polskę jeśli chodzi o dochody gospodarstwa domowego w następującym punkcie:

1. Rosja - 0, 440

2. Stany Zjednoczone - 0,399

3. Łotwa - 0,347

4. Bułgaria - 0,343

5. Polska 1997 - 0,335

6. Słowenia - 0,311

7. Niemcy bez byłej NRD - 0,304

8. Węgry - 0,288

9. Czechy - 0,271

10. była NRD - 0,233

16. Również mobilność społeczna wydaje się zagrożona, ponieważ dostęp do edukacji młodego pokolenia nie jest oparty na równych szansach. Zjawisko to jest dostrzeżone lecz trudno jest szybko zmienić tę sytuację.

17. Polski system stratyfikacyjny i jego zmiany w ostatniej dekadzie na podstawie Diagnozy społecznej 2003, metodą obiektywną i reputacyjną:

Klasa	Udział procentowy w populacji	Kto ją tworzy: przykłady	Dochód gospodarstwa domowego na rodzinę (trzy osoby w rodzinie, w zł)
Najniższa	4	Bezdomni, niepełnosprawni, starsi, całkowicie zależni od pomocy społecznej	Do 600
Niższa	16,5	Byli robotnicy rolni PGR	600- 900
Średnia niższa	42	Urzędniczka, ochroniarz	900- 2500
Średnia właściwa	26	Inteligencja, kupcy, urzędnicy lepiej płatni, robotnicy wykwalifikowani	2500- 7500
Średnia wyższa	10	Wyżsi urzędnicy, menedżerowie, przedsiębiorcy	7500- 15 000
Wyższa	1,5	Menedżerowie, przedsiębiorcy	15 000- 30 000
Najwyższa	Kilka setek rodzin w Polsce?	Właściciele oraz menedżerowie największych firm	Nieznany

Glosariusz czyli co może być na egzaminie: stratyfikacja społeczna, system zamknięty, system otwarty stratyfikacji społecznej, mobilność horyzontalna i wertykalna, metody pomiaru stratyfikacji, niezgodność czynników statusu społecznego, prestiż, styl życia, mobilność między generacyjna, teoria konfliktowa stratyfikacji, teoria funkcjonalistyczna stratyfikacji, zróżnicowanie społeczne a uwarstwienie społeczne, rozkład bogactwa społecznego, klasa a warstwa, polityka równych szans, cechy charakterystyczne stratyfikacji społecznej i mobilności w czasach socjalizmu i obecnie w warunkach gospodarki rynkowej.

Wykład: Rodzina

Spis treści wykładu:

1. Definicja rodziny

• formy rodziny: rodzina nuklearna i rozszerzona, dziedziczenie patrylinearne, matrylinearne, bilinearne, zamieszkiwanie: patrylokalne, matryloklane, neolokalne, władza w rodzinie: patriarchat, matriarchat, partnerstwo.

• formy małżeństwa: zasada endogamii i egzogamii, tabu kazirodztwa. Małżeństwo monogamiczne, poligamiczne, poliandryczne, małżeństwa grupowe

• funkcjonalistyczna interpretacja rodziny: funkcja reprodukcyjna, socjalizacyjna, opiekuńczo- emocjonalna, funkcja przydzielania pozycji społecznej, funkcja regulowania zachowania seksualnego

• konfliktowa interpretacja rodziny

• interakcjonistyczna interpretacja rodziny

2. Rodzina i małżeństwo w Polsce

• wybór partnera życiowego, małżeństwo, rodzicielstwo,

• matki pracujące, rodziny o dochodach obojga małżonków

• przemoc w rodzinie, krzywdzenie dzieci i kazirodztwo, rozwody

• rodziny konstruowane powtórnie: ojczym i macocha

• troska o starych rodziców

3. Alternatywne style życia para - rodzinnego

• Single, kohabitacja czyli para bez ślubu, samotne rodzicielstwo

• pary gayowskie

1. Rodzina jest grupą ludzi, żyjących razem w jednym gospodarstwie domowym. Są oni powiązani ze sobą poprzez pokrewieństwo, adopcję lub małżeństwo i współpracują ze sobą ekonomicznie. Rodzina jest także instytucją życia społecznego, ponieważ jest stałym wzorem zachowania, opartym na normach społecznych.

2. Rodziny są zorganizowane na różne sposoby, różnią się sposobami dziedziczenia dóbr materialnych, sposobami zamieszkiwania i sposobami sprawowania władzy wewnątrz rodziny. Związki społeczne pomiędzy dorosłymi kobietami i mężczyznami mogą być zorganizowane w rodzinie poprzez podkreślenie zarówno przez powinowactwo jak i pokrewieństwo. Rodzina nuklearna składa się z małżonków i ich potomstwa. W rodzinie poszerzonej najważniejsze są więzi pokrewieństwa a małżonkowie są marginalizowani, na peryferiach.

3. Fakt, że małżonkowie muszą być członkami dwóch różnych grup krewniaczych posiada kluczowe znaczenie dla funkcjonowania rodzin. Ciągłość i powodzenie rodziny w długim okresie czasu każdej grupy krewniaczej zależy od pozyskania małżonków z innych grup. Dlatego też grupy krewniacze kontrolują swoich krewniaków po zawarciu małżeństwa. Wszystkie społeczeństwa regulują kto może być kandydatem do małżeństwa. Stosunki między mężami żoną nie są dowolne lecz zachodzą wg 4 typów małżeństwa: monogamicznego, poligamicznego, poli­andrycz­nego i grupowego.

4. Teoria funkcjonalistyczna podkreśla, ze społeczeństwo by przetrwać i działać, muszą zabezpieczyć wypełnianie pewnych funkcji, które podejmuje rodzina. Są to; reprodukcja, socjalizacja, opieka, emocjonalne wsparcie, przydzielane pozycji społecznej i regulacja zachowań seksualnych.

5. Miłość jest regulowana w społeczeństwie: pewne typy społeczeństw ją dopuszczają a nawet gloryfikują a inne jej zabraniają. Społeczeństwa kontrolują miłość na różne sposoby: poprzez małżeństwa aranżowane w dzieciństwie, izolowanie płci od siebie, ścisły nadzór nad parami, nacisk na odpowiedzialne rodzicielstwo.

6. W doborze małżeńskim odgrywają rolę różne czynniki: podobieństwo społeczne, podobna fizyczna atrakcyjność, komplementarne potrzeby. Teoria wymiany społecznej skupia się na wyjaśnieniu całościowym szczęśliwego doboru małżeńskiego i powodzenia w małżeństwie.

7. Większość dorosłych ludzi jest tak socjalizowanych, że pragnie zawarcia intymnego związku z innym człowiekiem. W Polsce istnieje nadal wysoka stopa zawierania małżeństw i niska stopa rozwodów.

Tabela nr 1. Rodzina i małżeństwo w Polsce: zawieranie małżeństw i rozwody:

rok	Małżeństwa na 1000 osób	Rozwody na 1000
1950	10,8	0,4
1960	8,2	0,5
1970	8,5	1,1
1980	8,6	1,1
1990	6,7	1,1
2000	5,5	1,1

Większe nasilenie rozwodów w miastach niż w środowisku wiejskim

Tabela nr 2. Kobiety i mężczyźni w rodzinach.

	1988*	1995
Mężczyźni
Żonaci/ w kohabitacji z dziećmi	34,22	33,42
Żonaci i w kohabitacji bez dzieci	12,61	13,22
Samotni ojcowie	0,96	1,02
Samotni bez dzieci
Kobiety
Zamężne / w kohabitacji z dziećmi	32,57	31,67
Zamężne /w kohabitacji bez dzieci	12,00	12,53
Samotne matki	7,19	7,97
Samotni bez dzieci	.	.

Kohabitacja: związek partnerski bez aktu małżeństwa

Źródło: Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa, 1989, 1996, 2002

Ostatni Narodowy Spis Powszechny w Polsce pokazał, że w porównaniu z rokiem 1988, znacząco wzrosła liczba gospodarstw jednoosobowych do 6,5 %. Ponadto znacząco spadł udział małżeństw i par bez dzieci do 6,9% i wzrosła o 3,5 % liczba samotnych matek i ojców.. Jednak jest aż 7,8 razy mniej samotnych ojców niż samotnych matek, bo matek jest aż 17.2%. Co szósta kobieta samotnie wychowuje dzieci.

8. Rodzina nuklearna, która nie jest doświadczona rozwodem, śmiercią, separacją, przechodzi przez typowe zmiany w czasie, które określa się jako cykl życia rodziny. Pojawienie się dzieci i ich wychowanie wyznaczają przejścia w tym cyklu i wywołują zmiany w rolach społecznych małżonków.

9. Wzrastająca liczba matek pracujący wyraziście zaznaczyła się w XX wieku. Obecnie nie docieka się czy jest źle czy dobrze, że matka pracuje. Bardziej ważnym pytaniem jest czy matka czerpie zadowolenie z tej sytuacji.

10. Przemoc w rodzinie jest faktem ukrywanym:

Tabela 3 (Badanie CBOS)

Czy w Pana(i) małżeństwie zdarzyło się, że współmałżonek (partner/ka) uderzył(a) Pana(ią) podczas kłótni?	Badani ogółem	Kobiety (N=414)	Mężczyźni (N=331)
		w procentach
Tak, wiele razy	2	3	1
Tak, kilka, kilkanaście razy	3	4	2
Tak, jeden, dwa razy	5	5	6
Nie, nigdy się to nie zdarzyło	90	88	91
Odpowiedzi osób, które są lub były zamężne (żonate) lub żyją w innym stałym związku

Tabela 4 (Badanie CBOS)

Reakcje na pobicie przez kogoś z rodziny (współmałżonka, dorosłego dziecka, wnuka, teścia itp.)	Wskazania
		wśród ogółu badanych (N=954)	wśród ofiar przemocy (N=105)
		w procentach
"Oddałe(a)m", też uderzyłe(a)m	4	33
Nic nie zrobiłe(a)m, nikomu o tym nie powiedziałe(a)m	3	27
Powiedziałe(a)m o tym rodzinie, sąsiadom, znajomym	2	17
Uciekłe(a)m z domu	2	16
Powiadomiłe(a)m policję	2	16
Zrobiłe(a)m jeszcze coś innego	1	7
Odmowa odpowiedzi	3	26
Nigdy nie było takiej sytuacji	89	0
Procenty nie sumują się do 100, ponieważ ankietowani mogli wymienić wszystkie sytuacje, które im się zdarzyły

Tabela 10

Kiedy ostatnio Pana(i) dziecko dostało porządne lanie, "trzeba mu było wlać"?	Wskazania respondentów według terminów badań
		IX 1994* (N=1222)	X 1998** (N=430)	VI 2001** (N=407)	II 2002** (N=375)
		w procentach
W tym tygodniu	6	3	1	1
W tym miesiącu	6	7	8	3
W ciągu ostatniego roku	11	10	12	6
Dawniej, gdy dziecko było młodsze	11	17	23	17
Nigdy nie dostało lania	46	43	51	55
Nie pamiętam	20	20	6	17
* Badanie CBOS "Moja rodzina", próba losowo-adresowa dorosłych mieszkańców Polski wychowujących co najmniej jedno dziecko poniżej 19 lat ** Deklaracje osób mających dzieci poniżej 19 roku życia

Glosariusz czyli co może być na egzaminie: definicja rodziny, endogamia, egzogamia, rodzina nuklearna, rodzina poszerzona, monogamia, poliandria, poligamia, tabu kazirodztwa, dziedziczenie martylinearne i partylinearne, funkcja reprodukcyjna, socjalizacyjna, opiekuńczo - emocjonalna, funkcja przydzielania pozycji społecznej, funkcja regulowania zachowania seksualnego, rola podobieństwa społecznego, rola atrakcyjności fizycznej, rola komplementarnych potrzeb w doborze małżeńskim, rozwody i małżeństwa w Polsce, single, samotne rodzicielstwo w Polsce, nasilenie przemocy rodzinnej, alternatywne style życia para - rodzinnego, cykl życia rodziny.

Wykład: Religia

Spis treści wykładu:

1. zróżnicowanie zachowań religijnych,

2. organizacja religii,

3. funkcjonalistyczna interpretacja religii,

4. konfliktowa interpretacja rodziny,

5. reafirmacja religii: fundamentalizm islamski,

6. wskaźniki religijności w Polsce

Tezy:

1. Religia koncentruje się wokół wierzeń i praktyk (zachowań) które są związane z sacrum w opozycji do profanum. Sacrum dotyczy tego co nadzwyczajne, misteryjne, transcendentalne, budzące bojaźń, potencjalnie niebezpieczne. To samo zachowanie może być w jednej sytuacji interpretowane przez ludzi jako sacrum, lecz w innych jako profanum, w zależności od definicji. Ponieważ to co uświęcone łączy się silnie z uczuciami czci i bojaźni, zwykle jest opanowywane poprzez rytuały.

2. Zachowania religijne są bardzo zróżnicowane, trudno je objąć, dopóki nie wprowadzi się jakiejś ich klasyfikacji. Rozróżnia się prosty nadnaturalizm, animizm, teizm oraz abstrakcyjne idee o charakterze religijnym. Prosty nadnaturalizm zawiera w sobie koncepcję mana czyli rozproszoną, ponadnaruralną, bezosobową siłę obecną w naturze w formie zarówno dobra ja i zła. Animizm cechuje wiara w ducha czy w istotę, obecną także w świecie realnym, często powiązaną z wyobrażeniami o szczególnych więziach danej grupy krewniaczej. Teizm jest religią skupioną na wierze w boga, postrzeganego jako wszechmocny, zainteresowany ludzkimi sprawami, i oddawaniem mu czci przez ludzi. Wyróżnia się monoteizm(jeden bóg) oraz politeizm (wielu równorzędnych bogów). Religie skupione na abstrakcyjnych ideach ukierunkowanych na osiąganiu moralnej czy duchowej doskonałości to czwarty typ (przykładowo buddyzm).

3. Socjologia wyróżnia 4 typy organizacji religii: kościoły, denominacje, sekty oraz kulty.

Kryteria → ↓	Pozytywne związki ze społeczeństwem	Negatywne odnoszenie się do społeczeństwa
Wymaga wyłączności	kościół	sekta
Akceptuje odmienne niż religijna (konkretna) przynależność/ orientację wiernych	denominacja	kult

4. Kościół jest organizacja religijną ujmującą siebie jako jedyną i wyjątkową i jest dobrze wkomponowany w społeczeństwo. Działa zwykle jak biurokratyczna struktura i zabiega o włączenie w swoje struktury większości społeczeństwa. Przyjmuje założenie, że poza kościołem nie ma zbawienia. Przedstawia siebie jako opokę tradycji religijnej i często stowarzysza się z wyższymi klasami społecznymi. Nie wspiera innowacji czy reform społecznych, lecz akceptuje dominujące cele i wartości społeczne.. Kościół przykłada zazwyczaj dużą wagę do środków którymi administruje, do systemu doktryny religijnej, do zarządzania ceremoniami i kontroluje to wszystko przez stan kapłański. Dąży do dominacji nad wszystkimi aspektami życia, po to by nauczać i prowadzić członków społeczeństwa ku zbawieniu Obecne są tak zorganizowane różne oficjalne religie państwowe: islamscy szyici w Iranie, kościół katolicki we Włoszech, Polsce, Hiszpanii, Francji, Belgii, Luteranie w Danii, Islandii, Norwegii i Szwecji, Hindu w Nepalu, Judaizm w Izraelu, Buddyzm w Birmie, Ortodoksyjny Kościół w Grecji, Kościół Anglikański w Wielkiej Brytanii.

5. Istnieją trzy typy kościołów: episkopalny, prezbiteriański i kongregacyjny. Kościół episkopalny na jednolitą hierarchiczną strukturę, duchowni są powoływani przez zwierzchników i przed nimi odpowiadają. Kościół prezbiteriański ma postać zbliżoną do demokracji przedstawicielskiej, tzn. władza w takim kościele jest w rękach regionalnej rady, pochodzącej z wyboru. Rada wyznacza kapłanów na określone stanowiska. Kościół kongregacyjny jest bardzo zdecentralizowany, nie ma w nim władzy centralnej, Lokalnymi zbiorowościami wiernych zarządzają kapłani powołani przez wyznawców. Baptyści i kwakrowie przykładami.

6. Sekta ujmuje siebie jako jedyną prawdziwą religię, lecz dystansuje się od społeczeństwa. Opiera się na grupach niewielkiego rozmiaru, dobrowolnych konwertytów, z których większość wywodzi się z grup ludzi przegranych. Sekty nie zamierzają zwyciężyć świata przy pomocy swojej doktryny lecz praktykują pewną wyłączność, oddzielenie się do większości, grzesznej i nieświadomej. Sekta często składa się z wiernych którzy odeszli od kościoła. Czasami siła oddziaływania sekty na członków jest tak wielka, że opcją zbawienia jest samobójstwo indywidualne lub grupowe. Niektóre sekty działają obecnie w skali globalnej np. Kościół Moona. Większość sekt jest jednak mała i nie udaje się im wzrosnąć. Historycznie wiele sekt stało się kościołami.

7. Denominacje akceptują inne religie i są dobrze wkomponowane w społeczeństwo. W wielu przypadkach są to sekty na zaawansowanym stopniu przystosowana do społeczeństwa. Członkowie denominacji rekrutują się najczęściej z klas średnich. Moralny rygor i religijne pobudzenie są tutaj mocno stonowane. Posiadają kapłanów, szkolonych w teologicznych szkołach. Większość wyznawców to ci którzy się urodzili z rodziców będących członkami denominacji. Konwertyci są mniej liczni. Kapłani silnie skupieni na pracy z dziećmi i młodzieżą. Przykłady denominacji znajdujemy w Stanach Zjednoczonych: prezbiterianie, baptyści, kongregacjonaliści, metodyści, unitarianie, episkopalni, katolicy, judaiści reformowani i konserwatywni.

8. Kult nie oczekuje co prawda uznania dla swojej prawdy lecz jest wrogi w stosunku do społeczeństwa. nie oczekuje zdawania testów prawomyślności, nie stosuje bez przerwy cenzury swoich członków i nie żąda dowodów wiary i posłuszeństwa, lecz wzywa wszystkich do wstępowania w jego szeregi. Kulty często zajmują się problemami swoich członków, takimi jak samotność, niepokój,. Niektóre kulty są zbudowane wokół jednego problemu np. uzdrowienia duchowego lub spirytualizmu. Inne łączą idee spirytualizmu z pewnymi problemami niereligijnymi, związanymi z samoświadomością, samorealizacją, wiedzą. Przykładem: Soto-Zen, Ruch Ludzkiej Potencjalności. Elementem łączącym kultu bywają rytuały lub przedmiot czci.

9. Teoria funkcjonalistyczna zwraca uwagę na znaczenie religii w podtrzymaniu społeczeństwa jako całości. Emile Durkheime zauważył, że np. animalizm to nic innego jak oddawanie czci własnej grupie krewniaczej. Również bóg reprezentuje lub nadzoruje wartości i normy społeczne niezbędne dla funkcjonowania danego społeczeństwa. Religie są też odpowiedzią na momenty krytyczne w życiu człowiek i oferuje uspokajające rytuały odpowiedzi na nie.

10. Teoria konfliktowa podkreśla, że religie służą najlepiej grupom dominującym, wspomagając pogodzenie się z porządkiem społecznym, przedstawiając go jako naturalny i nienaruszalny.

11. Socjolog PeterL. Berger zauważył trzy typy relacji między religią i modernizacją. Religia może budować opozycję wobec modernizacji ( islamski fundamentalizm w Iranie i Afganistanie), może zaprząc religie w proces modernizacji (przypadek roli protestantyzmu w pobudzeniu kapitalizmu w Europie pod koniec średniowiecza) oraz religia może próbować zachować swoje korzenie do nowych sytuacji (większosć religii w Stanach Zjednoczonych).

12. Religijność Polaków na tle innych krajów europejskich. Badano deklaracje dotyczące bycie wyznawcą religii, bycie katolikiem i bycie wychowywanym religijnie. Wniosek: Deklarowana religijność społeczeństwa polskiego jest najwyższa w Europie, ponieważ aż 96,4% zadeklarowało bycie wyznawca jakiejś religii, oraz 93,6 % zadeklarowało religię katolicką, a 2,4 % oświadczyło, że kiedyś było katolikami. Jedynie Irlandczycy dorównują Polakom a Hiszpanie i Włosi dużo niżej (odpowiednio 85% i 83%). Bardzo zlaicyzowane są społeczeństwa Francji, Wielkiej Brytanii i Holandii a z krajów post-socjalistycznych Czechy - tylko 40% wierzących religijnie. Jednak religijność Europy Zachodniej jest stosunkowo wysoka - 79 % i Polsce bliżej pod tym względem do niej niż innych krajów post socjalistycznych.

13. Istnieje pewnego rodzaju religijność wewnętrzna, która polega na przekonaniu, ze bóg jest ważny w życiu, religia daje poczucie bezpieczeństwa i silę, że istnieje bóg osobowy, że istotną rolę odgrywa w życiu badanego modlitwa, medytacja i kontemplacja oraz że badana osoba jest religijna. Obejmuje ona aż 56% badanych w Polsce. Bardziej religijni wewnętrznie są mieszkańcy wsi, ludzie starsi, słabiej wykształceni i kobiety. Natomiast mniejszą znacząco religijność wewnętrzną przejawiają częściej mężczyźni, w przedziale wieku 20 - 39 lat, z co najmniej średnim wykształceniem i zamieszkałe w miastach powyżej 500 tys. ludności

14. Polaków charakteryzuje znacznie większy niż ma to miejsce w innych krajach udział w praktykach religijnych, choć przewyższają nas Irlandczycy. Udział ten w Polsce raz w tygodniu deklaruje 66 % i raz w miesiącu - 17,5 % badanych, Głównie w święta angażuje się religijnie 8 % a raz w roku 5 % obywateli Polski. W krajach katolickich poza Irlandią ten wskaźnik jest dwa razy mniejszy a w krajach protestanckich trzy razy mniejszy niż w Polsce

15. Badanych można podzielić na ludzi kościoła (uczęszczają do niego choć raz w miesiącu i robią coś w obrębie kościoła i dla niego), bierni członkowie kościoła (chodzą lecz nie robią nic), marginalni członkowie kościoła (chodzą w święta, raz w roku), oraz byli członkowie kościoła. Proporcja w Polsce: 11: 72:13:3 czyli dominują jednak bierni członkowie kościoła. Umiejscawiamy się między modelem katolicyzmu irlandzkiego, gdzie przeważają ludzie kościoła a modelem włoskim, belgijskim i portugalskim, gdzie dominują marginalni i bierni wyznawcy katolicyzmu.

16. W Polsce istnieje wysokie uznanie ważności religijnego obchodzenia wydarzeń przełomowych związanych z narodzinami, małżeństwem i śmiercią podobnie jak w innych krajach zachodnioeuropejskich, w przeciwieństwie do Czechów, którzy są najbardziej zlaicyzowanym społeczeństwem Europy. W Polsce bardzo duże znaczenie przykłada się do sakramentu małżeństwa bo aż 95 % chce tego.

17. Częstotliwość modlitw poza nabożeństwami wyróżnia nas w Europie. Często modli się 52,8%, czasami 26,1%, rzadko 11,6%, tylko w chwilach kryzysu 3,6%, nigdy 3,7%

18. Religijność polską trudno określić jako pro kościelną a kościół najpewniej ujmowany jest przede wszystkim jako ważna instytucja usługowa.

Związek miedzy religijnością a oceną pewnych działań za niepodlegających usprawiedliwieniu

Działanie	Średnia ocen działania w próbie: 5 na skali oznacza największe potępienie , 1 najmniejsze	Wskaźnik korelacji r Pearsona działania z religijnością
Zatrzymanie sobie znalezionych rzeczy Kłamstwo dla własnego interesu Niewierność w małżeństwie Stosunki seksualne osób niepełnoletnich Homoseksualizm Łapówki Prostytucja Przerywanie ciąży Rozwód Eutanazja na prośbę samobójstwo	2,56 2,29 2,01 1,79 1,90 1,58 1,61 3,20 4,21 2,17 2,18	+ 0,1 - +0,14 +0,19 +0,16 - +0,19 +0,35 +0,26 +0,22 +0,19

19. Stosunek do kościoła katolickiego: zaufanie do kościoła oraz ocena odpowiedzi kościoła na problemy duchowe, rodzinne, moralne, społeczne i polityczne. Zaufanie do kościoła większe niż w Irlandii i Francji, w odniesieniu do Francji znacząco większe. W Polsce bardzo ufa kościołowi aż 44,6%, a 38,1% w dużym stopniu.

20. Podobnie wysoko ocenia się odpowiedzi kościoła na problemy, z tym, że kościół najlepiej odpowiada na problemy dotyczące duchowych potrzeb człowieka (80%). życia rodzinnego (70%), moralnych problemów (66%) a najmniej problemów społecznych i politycznych (38%).

21. Bardzo wielu badanych odmawia jednak kościołowi prawa do wypowiadania się w różnych szczegółowych kwestiach dotyczących codziennych problemów jednostek i społeczności. Czyli stanowisko: pokazujcie nam standardy lecz nie wymagajcie zbyt ostro ich realizacji. Ideał kościoła wyrozumiałego i wybaczającego.

22. Na religijność społeczeństw zachodnich podstawowy wpływ wywarły czynniki towarzyszące modernizacji. Pierwszy to postępujący proces sekularyzacji, polegający na stopniowym uwalnianiu się różnych sfer życia spod wpływu instytucjonalnej i aksjologicznej dominacji religii. Konsekwencją tego procesu było zredukowanie religii do roli jednego z wielu funkcjonujących sub - systemów społecznych, specjalizującego się w zaspokajaniu potrzeb sacrum człowieka tak jak specjalizuje się w pewnych potrzebach polityka, gospodarka, edukacja, kultura, rozrywka, medycyna. Sekularyzacja oznacza także przejście od racjonalności zorientowanej na wartości do racjonalności zorientowanej na działania.

23. Drugi czynnik określający współczesna religijność to narastający proces indywidualizacji, obejmującej wszystkie sfery życia. Jego konsekwencją na obszarze religii było odchodzenie od zinstytucjonalizowanej ortodoksji, selektywność wierzeń religijnych oraz ich personalizowanie.

24. Oba procesy nie muszą oznaczać odchodzenia od religii lecz wpływają na zmianę jej funkcji i charakteru.

25. W Polsce sekularyzacja cofnęła się od początku lat 80 - tych, co Kościół Katolicki przypisuje swoim intensywnym działaniom. Istnieje inna interpretacja tego zjawiska: kościoła jako jedynej naprawdę niezależnej instytucji życia społecznego w socjalizmie

Glosariusz czyli co może być na egzaminie: badania archiwalne, konflikt klasowy, grupa kontrolna, materializm dialektyczny, eksperyment, hipoteza, typ idealny, zmienna zależna, zmienna niezależna, solidarność mechaniczna, solidarność organiczna, obserwacja uczestnicząca, dynamika społeczna, darwiznim społeczny, fakt społeczny, socjologiczna wyobraźnia, socjologia, wywiad, socjologia wolna od wartości, verstehen, definicja religii, typy religii, organizacja religii, funkcjonalistyczna i konfliktowa interpretacja religii, fundamentalizm, wskaźniki religijności, religijność w Polsce na tle innych krajów europejskich. status osiągany, zbiorowość, pozycja przypisana, kontrkultura, relatywizm kulturowy, kulturowe powszechniki, kultura, rola społeczna, etnocentryzm, zwyczaj, obyczaj, grupa, instytucja, język, prawo, hipoteza relatywizmu językowego, status kluczowy, kultura materialna, kultura symboliczna, norma, wartość, konflikt ról, odgrywanie roli, wiązka ról, rola przeciążona, społeczeństwo, subkultura, symbol, wartość, społeczeństwo ogrodnicze, społeczeństwo przemysłowe, normy wiekowe, socjalizacja antycypacyjna, język ciała, komunikacja, definicja sytuacji, zgeneralizowany inny, zarządzanie wrażeniem, jażń odzwierciedlona, jażń, znaczący inny, socjalizacja, teorem Thomasa , grupa pierwotna, wtórna, grupa własna i obca, grupa odniesienia, przywództwo demokratyczne i autorytarne, myślenie grupowe, konformizm grupowy, organizacja formalna, typy organizacji formalnych, instytucja totalna, cechy biurokracji, legitymizacja charyzmatyczna, tradycjonalna i legalna, dwór a biurokracja, jak powstała biurokracja, prawa Parkinsona, wyuczona nieudolność, organizacja nieformalna, oligarchia, żelazne prawo oligarchii, uczłowieczanie organizacji formalnej.

dewiacja, normatywna internalizacja normatywna, kontrola społeczna, sankcje formalne i nieformalne, dysfunkcjonalność dewiacji, funkcjonalność dewiacji, koncepcja strukturalnych nacisków w wyjaśnianiu dewiacji, anomia, konformizm, innowacja, rytualizacja, ucieczka, bunt, koncepcja kulturowej transmisji zachowań dewiacyjnych, koncepcja naznaczenia społecznego, przestępstwo, przestępstwo bez ofiary, przestępczość zorganizowana, przestępczość urzędnicza, styl penalizacyjny, kompensacyjny, negocjacyjny, terapeutyczny, postawa wobec kary śmierci w Polsce, pogląd na pożądane zmiany w prawie.

stratyfikacja społeczna, system zamknięty, system otwarty stratyfikacji społecznej, mobilność horyzontalna i wertykalna, metody pomiaru stratyfikacji, niezgodność czynników statusu społecznego, prestiż, styl życia, mobilność między generacyjna, teoria konfliktowa stratyfikacji, teoria funkcjonalistyczna stratyfikacji, zróżnicowanie społeczne a uwarstwienie społeczne, rozkład bogactwa społecznego, klasa a warstwa, polityka równych szans, cechy charakterystyczne stratyfikacji społecznej i mobilności w czasach socjalizmu i obecnie w warunkach gospodarki rynkowej, definicja rodziny, endogamia, egzogamia, rodzina nuklearna, rodzina poszerzona, monogamia, poliandria, poligamia, tabu kazirodztwa, dziedziczenie martylinearne i partylinearne, funkcja reprodukcyjna, socjalizacyjna, opiekuńczo - emocjonalna, funkcja przydzielania pozycji społecznej, funkcja regulowania zachowania seksualnego, rola podobieństwa społecznego, rola atrakcyjności fizycznej, rola komplementarnych potrzeb w doborze małżeńskim, rozwody i małżeństwa w Polsce, single, samotne rodzicielstwo w Polsce, nasilenie przemocy rodzinnej, alternatywne style życia para - rodzinnego, cykl życia rodziny.

---