„Znane jest w pedagogice stwierdzenie, że uczymy wychowując i wychowujemy ucząc. To, co nazywamy wychowawczą rolą edukacji, tkwi nie tylko w tym czego uczymy, ale w znacznej mierzy w tym, jak uczymy. Posługując się technikami dramowymi w nauczaniu, możemy zwielokrotnić siłę oddziaływania wychowawczego edukacji.”
Termin „drama” pochodzi od gr. drao - działam, usiłuję.
Nazwa nie jest przypadkowa. W metodzie tej bowiem chodzi o maksymalne zaangażowanie ucznia, który nie ma być nastawiony na odbiór, lecz na działanie. Od wielu lat mówi się o konieczności stosowania metod aktywizujących w procesie nauczania. Bardzo często jednak wybieramy takie sposoby pracy, które angażują głównie zdolności intelektualne dziecka. W metodzie dramy oczywiście również mamy do czynienia z aktywnością umysłu, ale nie tylko. Tutaj rodzi się możliwość wykorzystywania wszystkich zmysłów, a także, a może nawet przede wszystkim, sfery uczuciowej. Jak ważną rolę spełniają uczucia w naszym życiu, o tym nikogo chyba nie trzeba przekonywać. Żadne nasze działanie nie jest nigdy wynikiem przemyśleń czysto rozumowych. Cała nasza egzystencja jest nierozerwalnym splotem i nieustannym wzajemnym przenikaniem się rozumu i uczuć. I chociaż doświadczamy tego, że wszystko, co wywołało w nas przeżycia emocjonalne, zostaje nam w pamięci na bardzo długo, czasem nawet na całe życie, jednak w nauczaniu dzieci ciągle preferujemy intelektualizowanie. Wystarczy spojrzeć na siebie i zadać sobie pytanie, ile pamiętam z całej wiedzy mozolnie zdobywanej przez długie lata w różnych szkołach. Zaletą metody dramy jest nie tylko to, że wiedza pozostanie na dłużej w pamięci. Uczy ona również samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje, wyobraźnię, także elokwencję i plastykę ciała, wyrabia umiejętność życia we wspólnocie i pracy w grupie. Na lekcjach humanistycznych oraz na katechezie pomaga w zrozumieniu zachowań różnych bohaterów, postaci, przybliża to, co abstrakcyjne, niezrozumiałe i niedostępne dla umysłu.
Główne cele dramy to:
kształcenie wrażliwości uczniów;
doskonalenie umiejętności rozmowy o uczuciach;
wyrażanie stanów psychicznych, uzewnętrznianie uczuć;
uświadomienie własnej indywidualności przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności innych;
kształcenie określonych zachowań społecznych;
panowanie nad emocjami, koncentracja, współdziałanie w grupie;
doskonalenie mimiki, operowanie ciałem;
wzbogacenie słownictwa, frazeologii, zakresu pojęć;
rozwijanie fantazji, pobudzanie do aktywności, odkrywanie rzeczy nowych;
przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu poprzez umiejętne i świadome korzystanie z dóbr kultury (muzyki, tańca, pantomimy, teatru)
Nauczyciel dramy nie angażuje się w instruowanie uczniów, lecz tworzy dla nich przestrzeń i warunki do uczenia się, dokonywania odkryć. Jeśli nauczyciel na lekcji chce uzyskać dobre wyniki, to takie właśnie powinno być jego nastawienie do klasy. Musi on współuczestniczyć z uczniami w procesie zdobywania wiedzy. (…) Nie wystarczy, by rozbudził zainteresowania uczniów, wykrzesał iskrę, a potem usiadł na krześle i czekał, aż drama sama się wydarzy. Niektórzy uważają, że nauczyciel w dramie może być mało aktywny, bo dzieci są zdolne do dokonywania odkryć i nabywania umiejętności w sposób samodzielny. (…) Jeżeli nauczyciel na lekcji dramy pełni tylko funkcję dostarczyciela kontekstu i zewnętrznej stymulacji czy komentatora wyników pracy, to jest prawdopodobne, że dzieci będą działały w dramie tylko w zasięgu tego, co już wiedzą, nie odkryją niczego nowego. (…)
DRAMA W PRACY POZALEKCYJNEJ
Z DZIEĆMI KLAS I-III I NIE TYLKO
WPROWADZENIE
W nauczaniu zintegrowanym pracuję już 25 lat i w mojej pracy zawodowej podłożem do osiągnięcia dobrych wyników nauczania jest zabawa i jej różne formy. Drama natomiast jako metoda dydaktyczno-wychowawcza jest przedłużeniem zabawy dziecięcej. Dzieci od najmłodszych lat poprzez zabawę rekompensują niedoskonałość świata realnego. Wchodzą w role społeczne i w ten sposób uzewnętrzniają swoje instynkty, popędy, nadmiar energii, a także skomplikowaną rzeczywistość ludzi dorosłych. Gry dramatyczne są przeze mnie często stosowane na zajęciach zintegrowanych jako zabawa, która niejednokrotnie służyła wyjaśnianiu trudnych problemów moich uczniów. Stosowane w dramie ćwiczenia uczą dzieci odpowiedzialności za dane słowa, drogi przekazywania wiadomości, nie tylko miłych i dobrych, ale także tych przykrych. Bliski kontakt z dramą wzmacnia uczniów dając im satysfakcję spełnienia się poprzez wykorzystanie i zastosowanie swojej dotychczasowej wiedzy, rozwinięcie ich wyobraźni oraz wzbogacenie świata swoich przeżyć o doznania „granych” bohaterów.
W myśl współczesnej szkoły nastawionej na kształcenie umiejętności i wychowanie twórczego człowieka, nie bez znaczenia jest praca w zespole, w którym podstawowym założeniem jest partnerstwo nie tylko z dziećmi, ale również z nauczycielem. Równie ważne jest uatrakcyjnianie zajęć, zaspokojenie potrzeby dziecka poprzez zabawę, a także korzyści zdrowotne, wynikające z ruchu i przezwyciężenia zahamowań oraz szkolnego stresu.
DRAMA A ZABAWA
Zabawy dziecięce można podzielić na kilka kategorii:
Zabawy manipulacyjne, czasami nazywane przedzabawami, zabawami-ćwiczeniami lub zabawami funkcjonalnymi. Są one charakterystyczne dla okresu niemowlęctwa, pojawiają się w okresie wczesnego dzieciństwa.
Zabawy tematyczne, zwane także zabawami w granie ról, dramatyzacyjnymi, w fikcje, symbolicznymi czy naśladowczymi. Pojawiają się około 3 roku życia.
Zabawy konstrukcyjne - rozwijają się równolegle z zabawami w granie ról.
Zabawę można potraktować jako formę przygotowania do dorosłego życia. Jest miejscem powstawania pierwszych więzi i uczuć społecznych. Dzieci w trakcie zabawy przekraczają swój egocentryzm i wychodzą w kierunku partnerstwa i współpracy ucząc się także partnerstwa i współzawodnictwa.
Dzieci grają role rodzinne i zawodowe, przygotowują się do pełnienia tych funkcji w życiu dorosłym. Zabawa pełni wiele funkcji w życiu dziecka. Główną jej funkcją jest przeżywanie specyficznej przyjemności przez dziecko, napięcie i wzruszenie występujące w trakcie czynności samych dla siebie, o nieznanym bliżej przebiegu ani efekcie końcowym. Z tą funkcją nierozerwalna jest funkcja rozwijania osobowości, zmysłów, fantazji, wyobraźni, sprawności sensorycznych, także uczuć i emocji, ćwiczenie pamięci, obserwacji, myślenia i mowy. Zabawa jako czynność kreatywna rozwija zdolności artystyczne. Pełni przede wszystkim funkcje poznawcze, przy czym jest to wiedza czynna. Dzieci bawiąc się aktywnie, poznają i przeobrażają świat. Ćwiczą, więc sprawności manualno-konstrukcyjne, poznają normy i reguły rządzące światem dorosłych, kształcą i rozwijają myślenie, ćwiczą sprawności językowe. Zabawa może pełnić również funkcję terapeutyczną. Dzieci odgrywają przykre dla siebie sceny, próbują radzić sobie z własnymi lękami i wytworami ich własnej wyobraźni.
Drama nawiązuje do kategorii zabaw zwanych tematycznymi, dramatyzacją lub graniem ról, ale nie jest tylko zabawą w role. Posiada bardziej skomplikowaną strukturę. Drama jest zabawą przygotowaną przez pedagoga a wchodzenie w role i konkretne ćwiczenia są podporządkowane określonym celom dydaktyczno-wychowawczym, podczas gdy zabawy maja charakter przypadkowy i nieuporządkowany, a ich cele są niesprecyzowane i intuicyjne. Drama także nie kończy się na zabawie w role. Po każdym ćwiczeniu, po wyjściu ze świata fikcji następuje refleksja nad przeżyciami w rolach. Dochodzi do rozmów analitycznych i dyskusji, których celem jest poznanie samych siebie, ludzi najbliższych a także zrozumienie odegranych postaci w konkretnych sytuacjach. Drama, zatem oparta na wszystkich atrybutach zabawy, jakimi są przyjemności, zaangażowanie do końca, aura niezwykłości, stan napięcia i zaciekawienia, radość przeżywania, tworzenia i istnienia w świecie urojonym świata realnego, przyczynia się do wzbudzenie u uczniów ciekawości, przez to motywuje do aktywności i wysiłku. Dzięki włączeniu dramy do procesu dydaktyczno-wychowawczego, uczenie się staje się przyjemnością.
DRAMA JAKO METODA DYDAKTYCZNA
Drama jest sposobem nauczania i wychowania przez odgrywanie ról, uczestniczenie w fikcji dramatycznej. Odgrywanie ról w dramie polega na improwizacji na dany temat. Oznacza to, że nie znamy przebiegu i zakończenia zdarzeń. Jest metodą nauczania - uczenia się, ponieważ wyróżniają ją charakterystyczne, specyficzne czynności nauczyciela i ucznia oraz odmienne niż w innych sposobach relacje między kierującym i organizującym nauczanie a podmiotem uczenia.
W dramie czynnościami nauczyciela jest przekazywanie uczniom poleceń i prośba, aby rozwiązali konkretny problem wchodząc w role i rozwiązując go w sytuacji fikcyjnej. Uczniowie najczęściej w małych grupkach przygotowują się do realizacji zadania, a następnie przestawiają je w formie improwizacji. Obserwacja poszczególnych scen jest najczęściej ukierunkowana przez nauczyciela, bowiem ma przygotowywać do ostatniego etapu, jakim jest uogólnianie. Zachodzą wtedy wyższe operacje myślowe, takie jak: analiza, porównanie, podporządkowanie, dostrzeganie podobieństw i różnic, wnioskowanie.
Nauczyciel-wychowawca biorący czynny udział w tej metodzie na zasadzie partnerstwa i równych prawach z uczniami wzbogaca ją i ma wpływ na wnioskowanie uczniów. Jest to bardzo ważna strategia zwłaszcza w pracy z dziećmi młodszymi, bowiem czują się pewniej w swoich rolach a nauczyciel może wpływać na ich ekspresję i komunikację. Dzieci te biorące udział w dramie pogłębiają swoje przeżycia i realizują się twórczo.
Drama spełnia wszystkie zasady nauczania wychowującego. Rozwija także czynności umysłowe jak: skupienie, pamięć, obserwację, spostrzeganie, wyobraźnię, analizowanie, porównywanie, porządkowanie i wyciąganie wniosków. Rozwija i kształci elokwencję, wzbogaca słownictwo dotyczące przeżyć, wzmacnia koordynację ruchową i uplastycznia ciało. Wzmacnia umiejętność współpracy, uczenia się zespołowego, integruje z grupą i wychowawcą. Kształci postawy życiowe i charaktery.
Drama jest jedną z trudniejszych metod uczenia i wychowania dla nauczyciela. Wymaga od niego zdolności dramatyczno - reżyserskich, umiejętność komponowania zajęć zgodnie z zasadami dramatyczno - teatralnymi, współpracy, pełnego partnerstwa z uczniami. Poza tym cały czas nauczyciel powinien pamiętać, że uczy, a nie bawi się z dziećmi i strukturę artystyczną dramy powinien wiązać ściśle z zasadami procesu uczenia. Nauczyciel pracujący metodą dramy powinien pamiętać o podstawowych zasadach nauczania. Zwłaszcza o zasadzie stopniowania trudności. Dramę należy, bowiem wprowadzać od najprostszych jej technik np. improwizacje (zespoły 2-3 osobowe) aż do scen improwizowanych z większa ilością dzieci. W pracy z dziećmi młodszymi, stosowane techniki dramowe dające dobre efekty pracy to: gry dramowe, rzeźby, fotografie gdzie polecenia nauczyciela powinny być proste a problem do rozwiązania bliski i znany dzieciom. Nauczyciel przy stawianiu problemów i realizowaniu ich treści za pomocą dramy, powinien pamiętać o tym, żeby zaczynać od tego, co jest bliższe dla dzieci, co znane, stopniowo przechodzić do tego, co dalsze, co dla niego jest nowe i nieznane.
Zajęcia dramy umożliwiają nauczycielowi różnorodną kontrolę jego wychowanków. Każdy, bowiem moment pracy aktywności dziecka jest dla nauczyciela sytuacja badawczą, diagnostyczną, uświadomieniem, na jakim etapie rozwojowym znajduje się dziecko, a także doskonałą metodą stosowania bodźców wzmacniających, jakimi są pochwały.
Na zajęciach pozalekcyjnych łatwiej jest nauczycielowi przygotować elementy teatralne, ponieważ angażuje do tej pracy uczniów, którzy pracują chętnie, bo robią to dla siebie. Powinny to być jednak oszczędne kostiumy i skromna dekoracja nie tylko ze względów finansowych, ale ze względu na charakter dramy, gdzie środki teatralne maja ją tylko uatrakcyjnić, wzmocnić siłę oddziaływania na uczniów, rozwijać ich poczucie smaku i ogólną kulturę.
Drama stosowana zarówno na lekcjach jak i na zajęciach pozalekcyjnych łączy ściśle wychowanie społeczne z robieniem teatru. Jest metodą uczenia i rozwijania ucznia bazującą na pewnych instynktownych umiejętnościach, np. naśladowczych, aktorskich, rozwijającą tę ekspresję i postawy twórcze, a także specyficzne umiejętności i talenty artystyczno - teatralne.
TECHNIKI DRAMY.
◄ Gry dramatyczne - są to krótkie, proste zabawy polegające na byciu kimś innym (czymś innym), np. kotem, ptakiem, soplem lodu itp. Gry mogą być zabawą głosową (kot miauczy, ptak śpiewa), mogą też łączyć ruch z dźwiękiem (wróbel podskakuje i ćwierka). Gry dramatyczne mogą być indywidualne, gdy każde dziecko wykorzystuje swoje rolę, lub zbiorowe, gdy grupa dzieci opracowuje wspólne tematy. Gry mogą być proste lub rozwinięte, mogą wprowadzać słowa (dialog kupującego ze sprzedającym). W dramie gry dramatyczne służą najczęściej jako ćwiczenia przygotowawcze, uruchamiające uczestników i jednocześnie przygotowujące ich do dalszych działań.
◄ Fotografie, rzeźby - można tą technikę nazywać zamiennie, wyodrębnić ją można z gier dramatycznych jako odrębną technikę ze względu na jej szczególnie częste zastosowanie w zajęciach dramowych. Rzeźby mogą być indywidualne lub zbiorowe. Można tworzyć je w różny sposób:
Wszyscy uczestnicy tworzą z siebie rzeźbę pewnego hasła.
Rzeźby w parach - jeden z uczestników jest „rzeźbiarzem”, drugi „tworzywem”. Rzeźbienie może się odbywać przy pomocy słowa np. podnieś rękę, lub przez dotyk.
Jeden „rzeźbiarz” ochotnik tworzy z grupy obraz.
Uczniowie w kilkuosobowych grupach wykonują ten sam zaproponowany przez nauczyciela temat np. fotografia rodzinna.
◄ Stop klatka - oznacza zastygnięcie lub zatrzymanie ruchu uczestnika improwizującego zachowanie postaci podczas dramy. Można poprzestać na omówieniu zachowania w stop-klatce na najniższym poziomie, a więc odpowiedzi na pytanie:, „co postać robi w momencie zatrzymania ruchu?”. Dla lepszego wglądu w sytuacje postaci można zastosować technikę „pięciu poziomów świadomości”. Pytania dotyczą wtedy także zrozumienia i samoświadomości działań zatrzymanych w stop klatce.
Poziomy rozumienia i świadomości w tworzeniu stop-klatek:
NISKA ŚWIADOMOŚĆ
CZYNNOŚĆ
Co teraz robisz?
Teraz…
MOTYWACJA
Dlaczego to robisz?
Ponieważ…
ZAANGAŻOWANIE
Co chcesz osiągnąć przez wykonanie określonej czynności?
Mam nadzieję (zamierzam, oczekuję, wierzę), że…
MODELE (wzory)
Skąd wiesz, że zachowanie jest odpowiednie w takiej sytuacji?
Naśladuję…
Przeczytałem, że
FILOZOFIA ŻYCIA (sądy, przekonania, credo życiowe)
Jestem przekonany, że…
Wierzę, że…
WYSOKA ŚWIADOMOŚĆ
1. DIALOG IMPROWIZOWANY - powinien dotyczyć spraw konfliktowych. Prowadzący podaje jedynie początek dialogu lub jego temat, sprawę, która jest przedmiotem dialogu. Dialog może być prowadzony w postaci, jeden przeciw wszystkim, lub dwie grupy o odmiennych poglądach. W przypadku dialogu w parach korzystne jest odwrócenie ról po pewnym czasie. Dialog może też być odtwarzaniem pewnej sytuacji np. dialog postaci literackich w fikcyjnej sytuacji.
2. INSCENIZACJA IMPROWIZOWANA - jest po prostu przedstawieniem bez scenariusza. Odnosi się do sytuacji wymyślonych przez uczniów lub nauczyciela. Podstawa rozpoczęcia improwizacji jest sytuacją wyjściową, która ma swoje miejsce akcji (dom, szkoła, bezludna wyspa), a uczestnicy zajęć wchodzą w określone role. Improwizacja może dotyczyć tekstu literackiego, odtworzenia pewnych wydarzeń, które poprzedzały jakieś zdarzenie lub przewidywanego dalszego ciągu. Na ogół odbywa się w grupach i poprzedzona jest przygotowaniem się grupy do tej improwizacji.
3. WYWIADY- w trakcie tej techniki uczniowie mogą odgrywać role dziennikarzy, którzy metodą wywiadu zbierają potrzebne wiadomości. Udzielający wywiadu mogą odgrywać różne role w zależności od celu dramy. Mogą być postaciami z zawodów, dzieckiem, które uciekło z domu itp.
Wywiady mogą być przeprowadzone:
- w parach (dziennikarz i udzielający wywiadu), przy czym zadania mogą być dla wszystkich identyczne lub zróżnicowane dla różnych par
- w grupach: dziennikarze grupkami podchodzą do kilku osób odgrywających swoje role i po cichu zbierają od nich wiadomości, a następnie relacjonują, czego się dowiedzieli i interpretują wywiady
- zbiorowe: wszyscy są dziennikarzami i mogą zadawać pytania określonym osobom kolejno odgrywającym swoje role.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE DRAMY
1. ZABAWA DRAMOWA: JA-OKNO
Celem tej zabawy jest próba pokazania drugiej osobie poprzez doświadczenia własnej wrażliwości.
Wyobraź sobie, że Ty jesteś oknem i że okno to Ty. Zamknij oczy i wyobraź sobie, jaką jesteś ramą. Stań i pokaż ruchem swojego ciała, jak drżą twoje szyby, kiedy wieje silny wiatr, ale pamiętaj, że jesteś oknem, które się mocno trzyma - jest wmurowane. A teraz wyobraź sobie, że ktoś puka w okno. Na jakie pukanie wyrazisz zgodę, a na jakie nie? Co mogłoby spowodować twój gniew, który można przedstawić jako trzaskanie okiennicami? Czy wyraziłbyś zgodę na to, by inni zaglądali przez twoje okno do środka?
A teraz spróbuj powiedzieć, jakie zachowanie dzieci odpowiada Ci np. sytuacja zbicia szyby (jedno dziecko w biegu wpada na drugie, jedno obraża drugie), zasłonięcie firanką (nie chce się z tobą bawić), otwarcie okna na oścież (zaproszenie do zabawy).
2. ZABAWA DRAMOWA - PRZEJŚCIE PRZEZ MOST
Most budujemy z gazet, tak, aby podczas przejścia gazety nie zostały zniszczone (czyli, żeby most nadawał się do przejścia ponownie).
Dzieci mogą przechodzić pojedynczo lub parami - wówczas można wprowadzić hasło „pomagam innym, jestem dobrym przewodnikiem” (hasła mogą być zmienione).
3. ZABAWA DRAMOWA - W PARACH
Scenki z życia kotów: odpowiednim ruchom i gestom towarzyszą odpowiednie słowa np. „mój kotku”, „koteczku”, „kocie”, „miauczy jak kot”, „chodzi cicho jak kot”. Wyjaśnienie, co one znaczą, o czym świadczą.
4. INSCENIZACJA IMPROWIZOWANA
Miejsce akcji: przystanek autobusowy. Jesienny, deszczowy dzień.
WSTĘP: troje dzieci stoi na przestanku i czeka na autobus. Przejeżdżające samochody rozpryskują kałuże. Pada coraz silniejszy deszcz.
AKCJA: do przystanku podchodzi dziecko z dużym parasolem. Dzieci stojące bez parasola zastanawiają się (improwizują działanie), co można zrobić, aby osoba z parasolka zaprosiła je pod swój parasol.
ZAKOŃCZENIE: konsekwencja działań dzieci.
Omówienie działań dzieci. Podsumowaniem może być przeczytanie wiersza o przyjaźni.
5. RZEŹBA ZEGAR Z KUKUŁKĄ
Dzieci w grupie budują z siebie jeden mechanizm - zegar z ważnym elementem, kukułką.
(Początek wyznacza pojawiająca się muzyka i trwa do jej zakończenia). Kukułka postanawia poznać świat i wylatuje z zegara. Zegar bez kukułki nie może funkcjonować, więc rozpada się.
Kukułka wraca do swojego domu, ale zegar leży w częściach…(dzieci wymyślają zakończenie).
Omówienie: czy kukułka, mieszkając w zegarze, „marzyła” o tym, by zobaczyć więcej? Co czuła, gdy wróciła i zobaczyła tylko popsuty zegar?
Mam nadzieję, że przybliżyłam niektóre techniki dramy wraz, z krótkimi ich przykładami a inwencja twórcza nauczycieli, którzy chcieliby z nich skorzystać rozwinie je dla własnych potrzeb w pracy z uczniami.
mgr Joanna Polak-Sawicka
nauczyciel nauczania zintegrowanego
Szkoła Podstawowa nr 3
Drama jako metoda nauczania
Drama urozmaica proces nauczania, ośmiela uczniów do działania, niweluje zahamowania oraz rozwija wyobraźnię. Ponadto wyzwala spontaniczne reakcje emocjonalne, zmusza do podejmowania decyzji i reagowania na różnorodne sytuacje, przez co przygotowuje ucznia do dorosłego życia.
Powiedz mi, a zapomnę,
Pokaż a zapamiętam
Pozwól wziąć udział a zrozumiem.
Konfucjusz
V w. p.n.e. uchodzi w literaturze greckiej za okres, w którym dramat osiągnął szczyty swojego rozwoju. Przedstawienia odbywały się najczęściej trzy razy w roku w czasie kolejnych kilku dni. Utwory, które wówczas powstały, inspirowały teatr nowożytny i inspirują współczesny. Wystawia się je po dziś dzień na deskach wielu teatrów świata.
Z praktyki teatru wyrosła metoda stosowana w dydaktyce, zwana „dramą”. Pojęcie „drama” wywodzi się z jęz. gr. i znaczy „działam”; „usiłuję”. Drama jest więc metodą, która polega na nauczaniu przez działanie. Chodzi w niej o maksymalne zaangażowanie ucznia, który nie ma być nastawiony na odbiór, lecz na działanie. Metoda dramy angażuje nie tylko zdolności intelektualne dziecka, ale umożliwia wykorzystanie wszystkich zmysłów, a także, a może przede wszystkim sfery uczuciowej. Jak ważną rolę spełniają uczucia w naszym życiu, o tym nikogo nie trzeba przekonywać. Żadne nasze działanie nie jest nigdy wynikiem przemyśleń czysto rozumowych. Cała nasza egzystencja jest nierozerwalnym splotem i nieustannym wzajemnym przenikaniem się rozumu i uczuć. Drama jest więc nauczaniem przez działanie włączające emocje i wyobraźnię. Uczeń, wchodząc w rolę, rozwiązuje problemy innych ludzi, ale jednocześnie swoje własne, dlatego drama powoduje zmiany w naszych wychowankach szybciej niż inne metody nauczania, „wzmacnia” uczniów nieśmiałych, zagubionych. Przez działanie w określonej roli łatwiej dziecku podejmować decyzje, uwierzyć w swoje możliwości.
Drama w swej istocie zainteresowana jest indywidualnością ucznia, pozwala poznać go bliżej, określić jego zdolności i zainteresowania. Specyficzną cechą dramy jest to, że uczestniczą w niej wszyscy uczniowie. Wszyscy biorą udział w przygotowaniach i prezentacji. Stwarza to możliwość porównania rozwiązań wypracowanych przez inne osoby pracujące nad tą samą problematyką.
Brian Way tak ujmuje istotę dramy: „Odpowiedź na wiele prostych pytań może przyjąć jedną z dwu form: albo informacji, albo też bezpośredniego doświadczenia. Pierwszy typ odpowiedzi przynależy do kategorii kształcenia akademickiego, drugi właściwy jest dramie. Niech to będzie na przykład pytanie: Kto to jest osoba niewidoma? Odpowiedzią może być: Osoba niewidoma jest osobą nie mogącą widzieć. Alternatywna odpowiedź to: Zamknij oczy i nie otwierając ich spróbuj znaleźć wyjście z pokoju. Pierwsza odpowiedź zawiera zwięzłą i ścisłą informację. Intelekt jest być może usatysfakcjonowany. Jednak druga odpowiedź dostarcza pytającemu momentów bezpośredniego doświadczenia, przekraczającego zwykła wiedzę, wzbogacającego wyobraźnię, prawdopodobnie poruszającego serce i duszę tak samo, jak umysł. Taka jest w dużym uproszczeniu właściwa funkcja dramy”.
Drama uczy samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwija emocje i fantazję, także elokwencję i plastykę ciała. Jej zespołowy charakter pracy kształtuje dyscyplinę, uczy zgodnego współżycia i współdziałania, wyrabia takie nawyki, jak: punktualność, dokładność, sumienność, poczucie odpowiedzialności. Stąd można powiedzieć, że drama jest miejscem kształtowania charakteru i woli, miejscem wzbogacającym sferę przeżyć i wrażliwości. Realizowana pod kierunkiem nauczyciela pozwala dziecku dojrzewać do samodzielnego podejmowania decyzji i znajdować odpowiedzi na pytania dotyczące własnej tożsamości.
Metoda dramy sprawia, że uczniowie mówią ładniej, własnym językiem, bez książkowych schematów. Dzięki odtworzeniu postaci lepiej rozumieją bohaterów literackich i motywy ich postępowania. Szybciej osiągają określone umiejętności. Okazuje się, że uczniowie dotychczas milczący, mają dużo do powiedzenia, są ekspertami w wielu dziedzinach, mogą zmienić swoje nastawienie do świata.
Głównym sposobem pracy w dramie jest „bycie w roli”. Słowo „rola” kojarzy się ze sztuką teatralną. I rzeczywiście drama ma coś z teatru. Różnice jednak są zasadnicze:
- w teatrze mamy najczęściej do czynienia z podziałem na widzów i aktorów,
- w dramie nie ma takiego podziału, zaangażowani powinni być wszyscy uczniowie;
- w teatrze aktor odgrywa rolę, aby wzbudzić uczucia i refleksję w widzach,
- w dramie zadaniem ucznia nie jest granie dla innych, ale wczucie się w jakąś postać albo osobiste przeżycie określonej sytuacji;
- aktor otrzymuje gotowy scenariusz,
- w dramie ściśle określona jest tylko sytuacja wyjściowa - dalej jest sporo miejsca na improwizację;
- aktor musi posiadać umiejętność posługiwania się różnymi środkami wyrazu (gesty, modulacja głosu, kostium, dykcja itd.),
- w dramie koncentrujemy się na samej sytuacji, a nie na wyrazie zewnętrznym - uczeń musi zachowywać się naturalnie, aby dana „rola” nie stała się groteskowa.
W dramie najważniejsze są przeżycia uczniów, a nie forma wypowiedzi. Uczestnicy dramy nie muszą posiadać zdolności aktorskich. Ważne jest zaangażowanie i wczucie się w określoną sytuację, wejście w rolę, być i działać, a nie „grać”. Zadaniem nie jest pokaz, ale wyobrażenie sobie, jak by został rozwiązany postawiony problem, gdybym był w tej sytuacji.
Wejście w rolę może przybierać dwie formy: albo uczeń pozostaje sobą w nowej sytuacji, albo stara się być w sytuacji postaci, którą nie jest - np. rodziców. Zadaniem nauczyciela jest wprowadzenie w problem, który ma być rozwiązany poprzez przybliżenie sytuacji wyjściowej. Natomiast zadaniem uczniów jest go rozwiązać poprzez zaangażowanie się w role. Ważne są efekty uzyskiwane na każdym etapie dokonującego się procesu. Wymaga to umiejętności otwarcia się i mówienia oraz słuchania, gdy mówią inni, by podjąć dyskusję. Chociaż na lekcji z dramą nie można przewidzieć rozwiązań problemów, ani odpowiedzi uczniów, to ma ona określoną strukturę, mianowicie:
wprowadzenie przez nauczyciela;
przygotowanie się uczniów do wejścia w role w formie różnych technik;
odegranie ról przez uczniów;
omówienie pracy uczniów.
Punktem wyjścia pracy metodami dramowymi jest zawsze określona sytuacja. Jest w niej zawarte jakieś napięcie, jakiś problem. Może to być sytuacja wzięta z życia, zaczerpnięta z tekstów literackich lub wymyślona. Ta sytuacja wyjściowa staje się w pewien sposób „obecna” poprzez to, że uczestnicy zajęć wchodzą w role bohaterów tejże sytuacji. Istotnym elementem działania jest pokazanie swojego sposobu przeżywania danej sytuacji poprzez ciało, mimikę, gest, głos. Uczestnik, który wchodzi w rolę staje przed problemem, przed którym stanęli wcześniej inni ludzie. Poprzez „grę” próbuje ten problem rozwiązać. Nie jest to rzeczywiste działanie, mimo to stanowi jakąś formę doświadczenia, jest czymś w rodzaju próby generalnej przed działaniem w rzeczywistej sytuacji. Jest to uczenie się przez działanie. Nie chodzi bowiem o pokazywanie innych ludzi - ale jak ja bym rozwiązał dany problem.
Sytuacja wyjściowa w dramie ma zawsze charakter otwarty. Nie ma gotowego scenariusza dalszego rozwoju sytuacji, który trzeba odegrać. To grupa lub uczeń tworzą scenariusz, własną wersję dalszego biegu wydarzeń. I tę własną wersję rozwoju wydarzeń przedstawiają na forum ogólnym wykorzystując różne techniki dramowe. Uczniowie mają w ten sposób możliwość podjęcia działań według własnego pomysłu. Stają się bardzo wyraźnie sprawcami działań.
Po prezentacji efektów pracy poszczególnych grup konieczne jest pogłębienie rozumienia przedstawionych sytuacji. Poprzez właściwie prowadzoną rozmowę można pobudzić refleksję uczestników nad przedstawionymi sytuacjami, sprowokować ich do odkrywania prawdy o życiu.
Nauczyciel, podejmujący pracę metodą dramy musi jasno określić:
- cel jaki chce osiągnąć;
- zaplanować wydarzenie wyjściowe;
- miejsce rozgrywania się akcji fikcyjnej;
- przewidzieć role dla uczniów i siebie;
- zastanowić się do jakich refleksji i postaw pragnie doprowadzić.
Również, by uniknąć chaosu, nadmiernego hałasu, należy przed przystąpieniem do realizacji materiału metodą dramy zapoznać klasę z określonym kodem znaków np. podniesiona w górę ręka oznaczać będzie ciszę. Natomiast w celu wydobycia autentycznych, spontanicznych odczuć uczniów, wydaje się polecenie np. jesteś na tonącym statku, ale nigdy nie sugeruje się jak mają to „zagrać”.
Ogólnie rzecz biorąc nauczyciel stosujący technikę dramy powinien pamiętać:
- o tym, że sprawy, którymi uczniowie będą się zajmować powinny być im bliskie;
- o zachowaniu taktu pedagogicznego i życzliwości przejawiającej się w nie wypowiadaniu ocen wartościujących wypowiedzi poszczególnych uczniów;
- o pozwoleniu uczniom na rozwój umiejętności obserwacji, rozmowy, logicznego myślenia, wyciągania wniosków, wartościowania, argumentowania;
- o kształtowaniu umiejętności i ukazaniu wartości wspólnego dochodzenia do wiedzy, kształtowanych postaw;
- o poszanowaniu sposobów pobudzania do refleksji, a nie sugerowania odpowiedzi;
- o tym, że w trakcie trwania dramy ważne jest myślenie i logiczne wynikanie. Stąd nie należy natychmiast korygować błędów językowych w sposób niweczący pracę - wychwycone mogą być skorygowane przy innej okazji.
Do najczęściej stosowanych przez nauczycieli technik dramy należą:
rozmowa - jest to najprostszy sposób bycia w roli. Jej zaletą jest to, że można ją przeprowadzić w każdych warunkach, łatwo zaangażować wszystkich uczniów, doskonale rozwija wyobraźnię, myślenie, bardzo angażuje emocjonalnie;
wywiad - istotą tej metody jest prowadzenie improwizowanej rozmowy w konwencji wywiadu. Może to być forma konferencji prasowej lub sondy ulicznej. Role mogą przyjmować zarówno ci, którzy przeprowadzają wywiad jak i ci, którzy wywiadu udzielają;
list - istotą tej metody jest napisanie przez uczestników listu „w imieniu” określonej postaci w związku z konkretnym wydarzeniem;
artykuł prasowy - istotą tej metody jest przedstawienie wydarzeń opisanych w tekście w konwencji artykułu prasowego. Potrzebne są wtedy powielone pierwsze strony gazet z pustymi polami do zapisania;
scenka improwizowana - istotą tej metody jest scenka przedstawiająca dalszy rozwój sytuacji wyjściowej według scenariusza przygotowanego przez grupy uczniów. Sytuacja ta musi być problematyczna i zawierać napięcie umożliwiające postawienie pytania: jak te wydarzenia mogły potoczyć się dalej?
rzeźba - wyraża przeżycia i postawy danej osoby w związku z konkretnym wydarzeniem. Środkiem wyrazu jest ciało, gest, mimika „zastygła” w nieruchomej rzeźbie. Materiałem do utworzenia rzeźby są sami uczestnicy. Rzeźba może być indywidualna lub grupowa. Najłatwiej stosować ją w parach. Wówczas jeden jest rzeźbiarzem, a drugi materiałem plastycznym. Rzeźbiarz poprzez wydawanie poleceń, bądź dotykiem ustawia odpowiednio partnera.
Dyskusyjną metodą dramową stosowaną w szkole, a zarazem należącą do najbardziej popularnych jest forma określana potocznie inscenizacją.
Pojmowanie inscenizacji jako dramy zdaniem niektórych metodyków winno być rozumiane jako rodzaj przedstawienia (J. Szpet, D. Jackowiak," Niezwykła przygoda. Teatr i drama w katechezie", Poznań 1998) pod warunkiem jednak m.in., że wszyscy uczestnicy biorą udział i kończy się ona rozmową o odczuciach. Natomiast K. Kruszewski, (Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, Warszawa 1993) zalicza inscenizację do najbardziej popularnych gier dydaktycznych.
W metodyce rozróżnia się także inny podział szkolnych przedstawień przygotowywanych na podstawie dobrze poznanego tekstu, a mianowicie:
Inscenizacja tekstu - przygotowywana jako sztuka teatralna z pełnymi wymogami odnośnie opanowania tekstu, doboru aktorów do ról wynikających ze scenariusza, poprawności wymowy, dykcji, stroju, rekwizytów, itp.;
Dramatyzacja tekstu - uczniowie bardzo dobrze znają problem, ale nie muszą się uczyć ról, nie muszą mieć strojów i rekwizytów wymaganych podczas spektaklu, nie ma żadnych wymogów odnośnie umiejętności wygłaszania tekstu (uczniowie w dowolny sposób przedstawiają scenki związane z problemem, posługują się dowolnymi, symbolicznymi przedmiotami jako rekwizytami. Ważny jest problem, jego zrozumienie i przy okazji ćwiczenia w mówieniu na temat..., z użyciem..., z zastosowaniem... ).
Jednak w praktyce szkolnej dominuje forma pośrednia między przedstawieniem teatralnym a dramą, określana terminem inscenizacji, ale rozumiana jako coś, co nie jest spektaklem w sensie klasycznym. Przedstawienie, które jest przeznaczone „do oglądania”, w którym m.in. występuje wyraźny podział na aktorów i publiczność, ale tak, by nikt z uczestniczących nie pozostawał bierny (zaangażowanie wszystkich uczniów). Punktem wyjścia jest scenariusz. Pod kierunkiem reżysera, którym może być nauczyciel, uczniowie uczą się tekstu na pamięć oraz przygotowują miejsce akcji, rekwizyty, muzykę, światło, opracowują kształt artystyczny i odtwarzają przygotowaną inscenizację. Prowadzący określa, czy uczestnicy mają postępować według ogólnego założenia, „jak sobie wyobrażam”, że zachowałby się ktoś, kogo rolę gram, czy postępować ściśle według scenariusza. W przygotowaniu inscenizacji należy zwrócić uwagę na wyjaśnienie szczegółów związanych z miejscem, przedmiotami itp. Po prezentacji efektów konieczna jest rozmowa. Właściwie poprowadzona może pobudzić refleksję uczniów nad przedstawioną sytuacją, postawami bohaterów czy prezentowanymi wartościami. Nauczycielowi pokazuje jak daleko zdobyta wiedza stała się operacyjna.
Przedstawione metody dramowe nie są celem samym w sobie. Ich celem jest zrozumienie motywów, jakimi kierują się ludzie w postępowaniu. Inaczej mówiąc chodzi o to, aby za pomocą dramy łatwiej było zrozumieć młodym ludziom rzeczywistość i pewniej się w niej poruszać. Jest to wspaniały środek dydaktyczny i wychowawczy a także psychoterapeutyczny. Urozmaica proces nauczania, ośmiela uczniów do działania, niweluje zahamowania oraz rozwija wyobraźnię. Ponadto wyzwala spontaniczne reakcje emocjonalne, zmusza do podejmowania decyzji i reagowania na różnorodne sytuacje, przez co przygotowuje ucznia do dorosłego życia.
Zdając sobie sprawę, że nie wyczerpałam tematu, odsyłam zainteresowanych tymi technikami do literatury, z której korzystałam opracowując ten materiał:
A. Dziedzic, J. Pichalska, E. Świderska, Drama na lekcjach języka polskiego, Warszawa 1995.
M. Gudro, Drama w szkole podstawowej, Warszawa 1994.
H. Machulska, A. Pruszkowska, J. Tatarowicz, Drama w szkole podstawowej, Warszawa 1997.
Ks. J. Szpet, D. Jackowiak, Niezwykła przygoda. Teatr i drama w katechezie, Poznań 1998.
B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa 1990.
Z. Barciński, ks. Z. P. Maciejewski, s. N. Nozio OSB, J. Wójcik, Metody aktywizujące w katechezie,cz. I - II, Lublin 1990.
Ewa Szajnik, Gimnazjum nr 5 w Głogowie
Drama 31/97 Bargielska