PRAWO

System źródeł prawa

Reguluje go rozdz. 3 konstytucji RP.

Akty prawne dzielą się na:

• powszechnie obowiązujące

• oraz o charakterze wewnętrznym.

Wg. Art. 87 Konstytucji RP, źródłami powszechnie obowiązującego prawa są:

• Konstytucja,

• ustawy,

• ratyfikowane umowy międzynarodowe,

• rozporządzenia,

• akty prawa miejscowego (na obszarze działania organów które je ustanowiły).

Niezbędnym wymogiem obowiązywania tych aktów prawnych jest ich promulgacja (ogłoszenie, które powinno nastąpić w Dzienniku Ustaw).

Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio (w przypadku norm samowykonalnych, sformułowanych jednoznacznie, dostatecznie precyzyjnych w określeniu treści stosowania prawa).

Ustawa musi być zgodna z Konstytucją, zgodność tę może badać Trybunał Konstytucyjny (kontrola Trybunału może być abstrakcyjna - gdy podmiot skarży przepis ustawy lub ustawę jako niezgodną z konstytucją, albo konkretna - gdy są d musi wydać orzeczenie na podstawie przepisu ustawy i ma wątpliwość co do zgodności tego przepisu z Konstytucja). Rozporządzenia z mocy ustawy, Wg. Art. 234 Konstytucji, mogą być wydawane tylko w wyjątkowych przypadkach.

Umowy międzynarodowe są źródłem powszechnie obowiązującego prawa, powinny być zgodne z Konstytucją (zgodność tę stwierdza Trybunał Konstytucyjny). Umowy międzynarodowe ratyfikowane przez prezydenta za uprzednia zgoda parlamentu wyrażona w ustawie ogłoszone w trybie wymaganym dla ustawy mają moc ustawy. Jeśli ustawy nie dadzą się pogodzić z tą umową międzynarodowa, to tak przyjęta umowa międzynarodowa stoi w hierarchii prawa wyżej niż ustawa. Umowy ratyfikowane bez upoważnienia ustawy muszą być zgodne z ustawą (stoją niżej niż ustawa, ale wyżej niż pozostałe akty prawne).

Traktaty założycielskie UE to prawo pierwotne UE, prawo pochodne, wspólnotowe to różne dyrektywy i rozporządzenia UE, wydane przez organy UE - ma ono pierwszeństwo przed ustawą.

Rozporządzenie to akt prawny zazwyczaj ściśle związany z ustawą, wydawany na polecenie ustawy, wykonujący ogólne normy ustawowe.

Akty prawa miejscowego są ograniczone terytorialnie, są uwarunkowane przez organy samorządu terytorialnego, np. wojewodę.

Akty prawa wewnętrznego to pewne przepisy obowiązujące tylko pewne jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty. Należą do nich: uchwały Rady Ministrów, postanowienia prezesa RM, regulamin studiów na uczelni, itp.

Organy administracji państwowej

2 grupy:

1) naczelne - najważniejsze dla funkcjonowania aparatu państwowego. Należą do nich organy wymieniane w treści konstytucji

2) centralne - posiadają kompetencje obejmujące obszar całego kraju.

System organów administracji państwowej jest rozbudowany; do centralnych organów należą: prezydent, Rada Ministrów (ministrowie i premier), Komitet Badań Naukowych, KRRiTV oraz inne, które nie są organami naczelnymi. Organy centralne dzielimy na:

1. podległe bezpośrednio RM lub jej prezesowi, np. Polski Komitet Normalizacyjny, Komisja Papierów Wartościowych i Giełdy, Prezes Głównego Urzędu Miar

2. podległe właściwemu ministrowi (-> organy resortowe), np. Komendant Policji Straży Granicznej, Komendant Państwowej Straży Pożarnej, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, Prezes urzędu Patentowego, Agencja Rynku Rolnego, Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Ustrój prawny samorządu terytorialnego

Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, utworzona w 1990 roku, od 1 stycznia 1999 roku, po reformie utworzono powiaty i województwa.

Gmina to wspólnota samorządowa, tworzona przez wszystkich obywateli zamieszkujących pewne terytorium, wykonująca pewne zadania publiczne w imieniu własnym, posiadająca osobowość prawną. Gmina może być miejska lub wiejska. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu niezastrzeżona dla innych jednostek, sama też ponosi za swe działanie odpowiedzialność. Może wykonywać pewne zadania z zakresu administracji rządowej (jeśli zostaną jej przekazane przez władzę państwową). Gmina nie jest podporządkowana hierarchicznie w systemie samorządu terytorialnego. Organy gminy wybierane są w wyborach samorządowych. Gmina posiada własne źródła finansowania, jest podmiotem prawa własności i innych praw majątkowych. Gminy mogą tworzyć związki komunalne. Organami gminy są: rada gminy (lub rada miejska), oraz wójt (w gminie miejskiej burmistrz, w większym mieście, będącym kiedyś miastem wojewódzkim - prezydent miasta).

Powiat to pewna wspólnota samorządowa, którą tworzą mieszkańcy pewnego terytorium, obejmuje obszar kilku graniczących ze sobą gmin lub pokrywa się z gminą miejską (np. w Lublinie i In. Dużych miastach pow. 100 tys. Mieszkańców lub w miastach mniejszych, które były siedzibą województwa). Organami powiatu są rada powiatu (funkcje kontrolne i prawotwórcze) oraz zarząd powiatu (funkcje wykonawcze przy pomocy starostwa powiatowego). Radni powiatowi wybierani są w wyborach bezpośrednich. Powiat posiada osobowość prawna. Powiaty, których obszar funkcjonowania pokrywa się z obszarem miasta (gminy miejskiej) nazywamy powiatami grodzkimi.

Województwo to największa jednostka administracji rządowej samorządu terytorialnego. Jest jednostką podziału samorządowego i administracji rządowej. Organy: sejmik województwa (funkcja prawotwórcza i kontrolna) oraz zarząd województwa (organ wykonawczy). W skład sejmiku wchodzą radni wybierani w wyborach bezpośrednich. W województwie władze administracji rządowej sprawuje wojewoda, podległy Prezesowi Rady Ministrów.

Zasady funkcjonowania sądów i trybunałów.

Wymiar sprawiedliwości RP sprawują:

• Sąd Najwyższy

• Sądy powszechne

• Sądy administracyjne

• Sądy wojskowe

Postępowanie karne

1. zasada „nullum crimen Nulla poeana sine lege scripta” art. 42 - nie ma przestępstwa, nie ma kary, bez ustawy. Odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Wysokość kary musi się mieścić w granicach wskazanych w ustawie. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy społeczność międzynarodowa uznaje poszczególne działanie niewskazane w ustawie za szczególnie okrutne.

2. Zasada prawa do obrony art. 42 ustęp 2 - w postępowaniu karnym każdy ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Obrona ta może być samodzielna lub przez pełnomocnika, także obrońcę z urzędu.

Postępowanie karne dzielimy na 2 etapy:

1. postępowanie dowodowe (przygotowawcze) - zbieranie przez prokuratora lub policję dowodów, sformułowanie aktu oskarżenia

2. postępowanie sądowe - sąd bada zebrane dowody, celem jest ocena, czy osoba oskarżona jest winna i ewentualne wymierzenie kary.

Postępowanie przygotowawcze ma 2 fazy:

• ad rem (w sprawie ogólnie)

• ad personem (przeciwko osobie)

Oskarżony ma prawo do zaskarżenia sądu w pierwszej instancji. Z prawem tym wiąże się

4) zasada zakazu zmiany wyroku na niekorzyść oskarżonego - reformationis in peins - sąd wyższej instancji nie może wówczas orzec wyższej kary niż sąd pierwszej instancji.

3. Zasada domniemania niewinności - oskarżony nie ma obowiązku udowadniania swojej niewinności, może nic nie czynić w swojej sprawie (np. odmawiać odpowiedzi na pytania tak jak Rywin), oskarżony jest niewinny do chwili wydania prawomocnego wyroku przez sąd

4. Zasada „in dubio pro reo” - wszelkie niewyjaśnione w procesie karnym okoliczności należy tłumaczyć i rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

Prawo Karne.

Zawiera w sobie:

• prawo materialne zawarte w kodeksie karnym - określa czyny będące przestępstwami oraz kary za ich popełnienie

• prawo karne procesowe zawarte w kodeksie postępowania karnego - reguły postępowania w procesie karnym

• prawo karne wykonawcze zawarte w kodeksie karnym wykonawczym - zbiór regulacji prawnych dotyczący wykonywania kar już orzeczonych oraz uprawnień osób skazanych

• prawo karne skarbowe - dotyczy przestępstw i wykroczeń naruszających interesy Skarbu Państwa, podatków, ceł, itp.

• prawo karne wojskowe - dotyczy przestępstw wojskowych popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej.

W prawie karnym ważna jest ustawa z 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (stosuje się wówczas środki wychowawcze lub poprawcze).

Dziedziną bliską prawu karnemu jest prawo wykroczeń; jest prawem karno - administracyjnym (np. wykroczenia drogowe, czyny nieobyczajne w miejscu publicznym). Popełnienie wykroczenia nie oznacza popełnienie czynu moralnie nagannego. Obecnie w sprawach wykroczeń orzekają sądy grodzkie (na podstawie kodeksu wykroczeń) , kiedyś orzekały kolegia do spraw wykroczeń.

W ramach nauki prawa karnego wyróżniamy:

• Kryminologię - badanie przyczyn przestępczości

• Wiktymologię - nauka o ofiarach przestępstwa, bada ich rolę w przestępstwie

• Kryminalistykę - naukę o metodach i środkach wykonywania przestępstw

• Nauki o polityce kryminalnej

• Nauki peitencjalne - zajmują się kwestiami wykonywania kary, badaniem zachowania skazanego, resocjalizacją, zapobieganiem degradacji społecznej skazanego w trakcie odbywania kary

Funkcje prawa karnego:

1. sprawiedliwościowa - poczucie sprawiedliwości wymaga pewnej odpłaty sprawcy za jego czyn przestępczy

2. ochronna - ochronienie pewnego dobra i porządku społecznego, odizolowanie przestępcy od społeczeństwa, resocjalizacja przestępcy w trakcie odbywania kary

Zasady prawa karnego:

1. zasada odpowiedzialności karnej za czyn - podstawą odpowiedzialności karnej nie mogą być myśli, poglądy, zamiary, właściwości fizyczne lub psychiczne człowieka, a jedynie czyn którego sprawca dokonał lub zamierzał dokonać (z wyj. Osób chorych psychicznie)

2. zasada winy - nikt nie ponosi odpowiedzialności obiektywnej za samo spowodowanie skutku, ale za spowodowanie skutku z winy osoby działającej. Czyn musi mieć charakter zawiniony. Wina umyślna może być w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym, zaś wina nieumyślna jest spowodowana lekkomyślnością lub niedbalstwem.

3. Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej - przestępca odpowiada tylko za czyn własny, który spowodował swoim działaniem lub zaniechaniem ( z ta zasadą łączy się zasada indywidualizacji odpowiedzialności), nikt poza sprawcą czynu nie może przyjąć na siebie odpowiedzialności karnej za ten czyn (tzw. Przestępstwo poplecznictwa)

4. Zasada humanitaryzmu - stosowane środki karne nie mogą być okrutne, poniżać skazanego, ani przysparzać mu zbędnych dolegliwości.

5. Zasada „nullum crimen sine lege carta” - przepisy ustawy karnej musza opisywać przestępstwo w sposób dokładny. Istnieje tez zakaz stosowania analogii (podobieństwo sytuacji) na niekorzyść oskarżonego

6. Ustawa karna wprowadzająca lub zaostrzająca odpowiedzialność karną nie może działać wstecz (bo prawo nie działa wstecz) - kara musi wyraźnie wynikać z ustawy karnej, która została uchwalona i weszła w życie przed datą popełnienia czynu zabronionego

Źródła kryminalizacji (dlaczego określone czyny ustawa uznaje za przestępstwo):

• Ustawodawca spostrzega, że jakieś dobra prawne (np. życie wolność bezpieczeństwo) wymagają szczególnej ochrony prawnej (poprzez sankcje karne za naruszenie tych dóbr) - są to powody racjonalne kryminalizacji

• Są też powody emocjonalne - zachowania naruszające pewne tabu obyczajowe, np. kazirodztwo, pornografia

Podstawową zasadą kryminalizacji jest subsydialność prawa karnego - prawo karne nie powinno interweniować, gdy inne sposoby działania i reakcji społecznej będą wystarczające (prawo karne to ultima ratio - ostateczność w rozwiązaniu jakiegoś problemu).

Źródła prawa karnego:

1. kodeks karny - ustawa z 1997 roku. ( w 1932 roku - pierwszy kodeks karny, kolejny w 1969)

2. ustawy - prawo budowlane, autorskie, prasowe i inne.

Kodeks karny z 1997 roku składa się z części:

1. ogólnej - zawiera ogólne zasady odpowiedzialności

2. szczególnej - zawiera opisy poszczególnych opisów przestępstw - każdy przepis składa się z dyspozycji oraz sankcji

3. wojskowej - dotyczy przestępstw żołnierzy

W Polsce orzeczenia sądów nie maja charakteru prawotwórczego - nie są źródłem prawa, choć oddziaływają na interpretację przepisów prawa mocą swego autorytetu).

Wykładnia? To pewien proces myślowy, który ma doprowadzić do odnalezienia sensu danej normy prawnej. Są 3 rodzaje wykładni:

1. językowa (gramatyczna) - podstawowa

2. celościowa - ma na celu odwołanie się do sensu i celu przepisu

3. systemowa - nakazuje odwołanie się do umiejscowienia przepisu w systemie danej gałęzi prawa

Przestępstwo.

Jest nim czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźba kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

Czyn człowieka musi być zależny od jego woli, nie jest czynem zachowanie człowieka pod wpływem przymusu bezwzględnego (vis absoluta), gdy działanie człowieka nie podlega stanowieniu jego woli lub gdy osoba nie mogła się oprzeć pewnemu działaniu. Istnieje też przymus psychiczny, względny (vis compulsiva) - wywieranie nacisku na wolę człowieka, ale on ma pewną możliwość kierowania swoim postępowaniem - jest to czyn w rozumieniu prawa karnego, ale osoba taka jest wyłączona z odpowiedzialności karnej (prawnej).

Przestępstwo musi odpowiadać opisowi zawartemu w treści ustawy (opis ten musi zawierać znamiona przestępstwa - elementy i cechy czynu zabronionego).

Czyn bezprawny to czyn sprzeczny z ustawą z wyraźna regulacja prawną. Czyn, co do którego nie da się wskazać przepisu uprawniającego do określonego zachowania.

Prawne przepisy szczególne wyłączają winę np.:

• niepoczytalność,

• choroba psychiczna,

• usprawiedliwiony błąd sprawcy,

• działanie żołnierza na rozkaz,

• działanie w ramach stanu wyższej konieczności,

• wiek sprawcy - 17 lat ( 2 wyjątki: od 15 lat przy szczególnie groźnych przestępstwach i w przypadku odpowiedniego rozwoju oraz przed ukończeniem lat 18 można podlegać odpowiedzialności w zależności od stopnia rozwoju, właściwości i warunków osobistych sprawcy).

Klasyfikacja przestępstw:

1. ze względu na wagę przestępstw:

• zbrodnia - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 lat lub surowszą, np. morderstwo, fałszowanie pieniędzy

• występek - czyn zagrożony karą przekraczającą 1 miesiąc pozbawienia lub ograniczenia wolności albo karą grzywny przekraczającą 30 stawek dziennych

• wykroczenie - czyn którego górna granica kary nie przekracza wytycznych występku

2. ze względu na formę czynu:

• z działania, np. gwałt

• z zaniechania, np. nie zawiadomienie o przestępstwie

• jedno i drugie , np. fałszywe zeznania

3. ze względu na skutek:

• skutkowe - dla zaistnienia przestępstwa musi nastąpić pewien skutek, zmiana w świecie zewnętrznym, np. uszczerbek na zdrowiu, zniszczenie rzeczy

• bez skutkowe - np. nakłanianie do uprawiania nierządu, do składania fałszywych zeznań, itp.

4. Ze względu na winę:

• umyślne

• nieumyślne

5. ze względu na typ:

• podstawowy, np. zabójstwo

• kwalifikowany, np. zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem

• uprzywilejowany, np. zabójstwo w afekcie, zabójstwo usprawiedliwione okolicznościami

6. ze względu na tryb ścigania:

• o charakterze publicznoskargowym - ściganie z urzędu przez prokuratora, policję i inne służby

• prywatnoskargowym, np. zniesławienie

• wnioskowym - szczególna odmiana przestępstw publicznoskargowych - do wszczęcia postępowania z urzędu potrzebny jest wniosek osoby pokrzywdzonej, np. gwałt - takiego wniosku już nie można cofnąć

7. ze względu na sposób atakowania dobra prawnego:

• z naruszenia - nastąpił uszczerbek, skutek ma skutek działania sprawcy

• z narażenia - sprawca sprowadza pewien stan niebezpieczeństwa, nawet jeśli nie spowoduje żadnego wypadku

8. ze względu na rodzaj podmiotów uczestniczących w przestępstwie:

• powszechne - może je popełnić każda osoba fizyczna

• indywidualne - może je popełnić konkretna osoba wskazana w treści przepisu, np. funkcjonariusz publiczny.

Podmiot (sprawca przestępstwa) wg kodeksu karnego: może nim być tylko osoba fizyczna, która w chwili czynu ukończyła 17 lat.

Są dwa wyjątki od tej zasady:

1. osoba która ukończyła 15 lat: umyślne zabójstwo, zamach na prezydenta, wzięcie zakładników, gwałt ze szczególnym okrucieństwem, rozbój itp.

2. Po ukończeniu 17 lat, a przed ukończeniem 18: sąd może orzec wyrok na podstawie ustawy o postępowaniu do spraw nieletnich (ze względu na właściwości sprawcy, jego warunki osobiste, itp.)

Formy popełniania przestępstwa:

1. formy zjawiskowe:

• osobiście przez jednego sprawcę (sprawstwo zwykłe)

• współsprawstwo (sprawstwo kierownicze, podżeganie, pomocnictwo)

2. formy stadialne:

• przygotowanie do przestępstwa

• usiłowanie dokonania przestępstwa

• dokonanie przestępstwa

Ad.1.

współsprawstwo - gdy co najmniej dwie osoby, wspólnie i w porozumieniu wypełniają zamierzone przestępstwo

sprawstwo kierownicze - sprawcą jest także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego poprzez działanie innej osoby lub kto wykorzystując uzależnienie (podległość) innej osoby poleca jej wykonanie czynu zabronionego

podżegacz chce, aby indywidualna osoba popełniła przestępstwo

pomocnictwo - umyślne ułatwienie innej osobie popełnienia czynu zabronionego (np. dostarczenie narzędzi, udostępnienie środka przewozu, udzielenie rady lub informacji).

Za podżeganie i pomocnictwo teoretycznie obowiązuje taka sama kara jak za popełnienie przestępstwa, ale przepisy prawa pozawalają na nadzwyczajne złagodzenie kary.

Ad.2.

Przygotowanie - podjęcie czynności mających stworzyć warunki do dokonania czynu zabronionego (przysposobienie środków, zbieranie informacji, sporządzenie planu działania). Wejście w porozumienie z inną osobą w celu dokonania czynu zabronionego, jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa wyraźnie o tym stanowi (np. w przypadku przygotowania do: ludobójstwa, zamachu stanu, fałszowania pieniędzy, dokumentów i innych)

Usiłowanie - 3 przypadki:

1) sprawca ma zamiar popełnienia przestępstwa, podjął zachowania zmierzające ku jego dokonaniu, ale dokonanie przestępstwa (skutek) nie następuje z pewnych względów, jest zagrożone taką samą karą jak przestępstwo dokonane, ale sądy w praktyce orzekają niższe kary;

2) usiłowanie nieudolne zachodzi, gdy sprawcy dokonując przestępstwa nie uświadamiają sobie, że dokonanie tego czynu jest niemożliwe (np. ktoś chce się włamać do pustej kasy pancernej i nie wie że ona jest pusta;

3) czynny żal - nie będzie podlegał karze za usiłowanie lub przygotowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania przestępstwa lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej:

1) okoliczności natury:

• faktycznej - przestępstwo nie zostanie wykryte

• prawnej - przedawnienie, amnestia, abolicja, immunitet

2) okoliczności wyłączające przestępczość czynu:

• wyłączające bezprawność czynu - gdy sprawca swoim działaniem wypełnia zamierzone przestępstwo, ale jego działanie mieści się w granicach prawa, okoliczności te to kontratypy (obrona konieczna, stan wyższej konieczności, działanie w ramach uprawnień lub obowiązków, zgoda pokrzywdzonego, czynności lecznicze, karcenie małoletnich, uprawianie sportu, ryzyko nowatorstwa, ostateczna potrzeba w wojsku, zwyczaj)

• wyłączające winę - wyłączają winę takie okoliczności jak: niepoczytalność sprawcy, błąd co do faktu (stanowiącego znamię czynu zabronionego), błąd co do prawa, rozkaz przełożonego w wojsku, błąd co do kontratypu.

• wyłączające społeczna szkodliwość czynu

Kontratypy:

Obrona konieczna: polega na odpieraniu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro prawne przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Działanie w ramach obrony koniecznej jest pożądane społecznie i zgodne z prawem i nie podlega karze. Prawo do obrony koniecznej przysługuje każdemu. Obrona konieczna nie ma charakteru subsydialnego - można odpierać zamach na dobro prawne, także wtedy gdy istnieje inne wyjście z sytuacji (np. wezwanie pomocy, lub ucieczka), nie musi być ostatnią deska ratunku dla zaatakowanego (w odróżnieniu od stanu wyższej konieczności).

Warunki nieprzekraczalności obrony koniecznej:

• obrona musi być reakcja na bezpośredni zamach; zamach to działanie lub zaniechanie zagrażające jakiemuś dobru prawnemu; bezpośredni- ozn. że, w najbliższym momencie trzeba podjąć działania, by się bronić

• zamach musiał mieć charakter bezprawny - osoba atakująca nie działa w granicach prawa

• sposób obrony jest współmierny do niebezpieczeństwa zamachu - broniący się może używać tylko środków koniecznych (niezbędnych) do odparcia zamachu, dysproporcja narażonych dóbr zagrażającego i zagrożonego nie może być zbyt wielka

w przypadku przekroczenia tych granic sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę lub odstąpić od jej wymierzenia

prowokacja - gdy osoba broniąca się celowo spowodowała zamach - osoba prowokująca nie może wtedy powoływać się na sytuację obrony koniecznej.

Przekroczenie granic obrony koniecznej może przybrać postać ekscesu:

• intensywnego - gdy osoba broniąca się zastosowała sposób obrony niewspółmierny, niekonieczny, zbyt drastyczny dla odparcia zamachu, albo gdy zachodzi sytuacja rażącej dysproporcji dóbr

• ekstensywnego - gdy osoba broniąca się działa zbyt wcześnie lub zbyt późno - gdy zamach jeszcze nie powstał, lub gdy już ustał, czyli gdy zamach nie ma charakteru bezpośredniego.

Stan wyższej konieczności: nie popełnia przestępstwa, kto poświęca dobro chronione prawem w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grążącego dobru chronionemu prawem, przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć, a dobro poświęcona nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane, np. kasjer oddaje bandycie pieniądze, by chronić własne życie. Niebezpieczeństwo lub jego zagrożenie musi mieć charakter bezpośredni (jest bliskie, nastąpi w najbliższej przyszłości). Musi istnieć pewna proporcja między dobrem poświęconym a ratowanym (gdy np. oba rodzaje dóbr są równej wartości).

Stan wyższej konieczności ma charakter subsydialny, osoba musi nie mieć innego wyjścia niż poświęcenie jakiegoś dobra prawnego. Stan wyższej konieczności dotyczy też tzw. koalicji obowiązków (np. ratownik z 2 tonących osób jest w stanie uratować tylko jedną).

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków: np. policjant pozbawiający kogoś wolności, komornik zajmujący mienie (prawo karne musi ustąpić w razie przepisów w jakiejś innej dziedzinie prawa).

Zgoda pokrzywdzonego (dysponenta dobra prawnego): jest to kolejny kontratyp wyłączający bezprawność czynu; nie ma przestępstwa, gdy naruszenie dobra następuje za zgodą osoby pokrzywdzonej. Zgoda nie zawsze powoduje uchylenie bezprawności (np. zabicie kogoś za jego zgodą lub na jego prośbę). Dopuszczalna jest ingerencja w zdrowie człowieka, gdy ma to jakiś cel 9np. naukowy lub społeczny). Nie każdym dobrem prawnym można skutecznie dysponować. Aby zgoda mogła wyłączyć bezprawność, musi być dobrowolna, istnieć w chwili czynu i dotyczyć dobra, którym osoba może swobodnie dysponować.

Czynności lecznicze: dokonując czynności leczniczych lub terapeutycznych można spowodować naruszenie zdrowia lub śmierć pacjenta. Nie ponosi się wówczas odpowiedzialności karnej gdy:

1. interwencja lekarza miała cel leczniczy

2. lekarz działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej (lege artis).

Karcenie małoletnich: dokonywanie pewnych czynności wychowawczych w pewnych sytuacjach nie stanowi przestępstwa (np. naruszenie tajemnicy korespondencji, nietykalności cielesnej, ograniczenie lub pozbawienie wolności). Działanie takie musi mieć cel wychowawczy, może być wykonywane tylko przez rodziców lub opiekunów prawnych, nie może przekraczać pewnego, akceptowanego stopnia intensywności (np. nie może mieć formy znęcania się).

Dozwolone ryzyko sportowe (np. boks, zapasy): gdy w sporcie dochodzi do uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienie życia, sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej gdy:

1. uprawianie danej dyscypliny jest dozwolone

2. działanie było podjęte w celu sportowym

3. nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny

Ryzyko nowatorstwa: np. przy przeprowadzaniu eksperymentu. Warunki nie ponoszenia odpowiedzialności karnej:

1. gdy celem działania był eksperyment poznawczy, medyczny, techniczny, ekonomiczny,

2. istniała spodziewana korzyść przeprowadzenia tego eksperymentu o charakterze poznawczym

3. w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie korzyści było zasadne

Ostateczna potrzeba w wojsku: wykonanie rozkazu wydanego przez osobę uprawnioną może być wymuszone przy użyciu niezbędnych środków, jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania, a posłuchu nie można było w inny sposób osiągnąć.

Zwyczaj: powoduje wyłączenie odpowiedzialności, gdy:

1. w ramach zwyczaju dopuszcza się wręczanie prezentów (kwiatów, czekoladek ) osobom pełniącym funkcje publiczne

2. śmigus - dyngus : dopuszcza naruszenie nietykalności cielesnej

Okoliczności wyłączające winę:

1. niepoczytalność sprawcy - spowodowana chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub stanem odurzenia. Występuje tez ograniczona poczytalność ograniczająca sankcję karną. Gdy sprawca świadomie i dobrowolnie wprowadza się w stan odurzenia i przewiduje jego skutki, nie uniknie odpowiedzialności karnej. 0,2 promila alkoholu we krwi to stan po użyciu alkoholu, 0,5 promila to już stan nietrzeźwości

2. błąd co do faktu stanowiącego znamię czynu zabronionego - np. myśliwy myśli, że strzela do dzika, a tak naprawdę strzela do człowieka. Błąd ten skutkuje wówczas odpowiedzialnością za winę nieumyślna. Innym przykładem jest rozpijanie osoby małoletniej, mając przekonanie że ta osoba jest pełnoletnia (wtedy sprawca nie ponosi kary)

3. błąd co do prawa - gdy ktoś nie zdaje sobie sprawy, ze jego czyn jest zabroniony przez prawo (np. w przypadku obcokrajowca lub osoby niedorozwiniętej umysłowo)

4. błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączających winę - nie popełnia przestępstwa osoba, która popełnia czyn zabroniony w przekonaniu, że działa w ramach prawa 9np. w ramach obrony koniecznej, sędzia musi uznać że ten błąd jest usprawiedliwiony

5. rozkaz przełożonego - np. w wojsku; 3 koncepcje

a) ślepych bagnetów - żołnierz nie rozważa rozkazu przełożonego i go wykonuje

b) myślących bagnetów - żołnierz zastanawia się nad zasadnością rozkazu i nad tym czy go wykonać

c) umiarkowanego posłuszeństwa - wykonując rozkaz żołnierz co do zasady nie popełnia przestępstwa, chyba ze wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo (tzn. gdy żołnierz wykonuje bezprawny rozkaz, popełnia przestępstwo)

6. społeczna szkodliwość czynu - przestępstwo to czyn, którego społeczna szkodliwość jest wyższa niż znikoma

Kary według prawa karnego:

Są to :

• grzywna,

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności

• 25 lat pozbawienia wolności

• Dożywotnie pozbawienie wolności

Kara grzywny - określana jest w tzw. Stawkach dziennych (od 10 do 360 stawek dziennych), sąd musi określić wysokość 1 stawki dziennej (od 10 do 2000 zł) na podstawie dochodów oskarżonego, jego warunków osobistych, rodzinnych oraz możliwości zarobkowych.

Ograniczenie wolności - od 1 do 12 miesięcy, skazany nie może bez zgody sądu zmienić miejsca zamieszkania lub pobytu. W trakcie kary ma obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd (w celach społecznych), ma obowiązek składania wyjaśnień dotyczących odbywania kary.

Pozbawienie wolności - kara ta odbywana jest w zakładzie karnym, od jednego miesiąca do 15 lat

25 lat pozbawienia wolności też w zakładzie karnym

Dożywotnie pozbawienie wolności - jej orzeczenie nie wyłącza możliwości ułaskawienia przez prezydenta albo przedterminowego, warunkowego zwolnienia ( nie wcześniej niż po 25 latach i nie w każdej sytuacji), kary tej nie stosuje się w żadnym wypadku u sprawców poniżej 18 roku życia.

Kara śmierci - obecnie polski kodeks karny jej nie przewiduje, ostatnio została wykonana w 1988 roku, choć formalnie obowiązywała do 1997 roku.

Rozstrzygnięcie oprócz wyroku o środkach karnych:

środki karne to:

• pozbawienie praw publicznych

• zakaz zajmowania określonego stanowiska

• zakaz wykonywania zawodu

• zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

• zakaz prowadzenia pojazdów

• przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa lub służących do jego popełnienia

• obowiązek naprawienia szkody

• nawiązka

• świadczenie pieniężne (np. na szczytny cel społeczny, dla osoby poszkodowanej)

• podanie wyroku do publicznej wiadomości

Zaniechanie ukarania sprawcy może nastąpić:

1. Ze względu na jakiś przepis szczególny, np. przepis o czynnym żalu (gdy osoba mogąca popełnić czyn zabroniony dobrowolnie odstępuje od jego wykonania, np. włamanie bez kradzieży), gdy ukrywamy osobę najbliższą, gdy osoba mająca prawo do odmowy zeznań składa jej fałszywie itp.

2. Tzw. Abolicja - gdy z mocy ustawy ustawodawca zlikwidował przepis określający przestępstwo w ustawie karnej

3. Gdy przepisy pozwalają sądowi na odstąpienie od wymierzenia lub złagodzenia kary - gdy osoba na skutek wzburzenia spowodowanego okolicznościami przekroczyła granice obrony koniecznej, w przypadku eutanazji

4. Warunkowe umorzenie postępowania - sąd umarza postępowanie na okres próbny (max. 2 lata), z okoliczności czynu wynika wina sprawcy, ale umarzamy postępowanie, bo:

a) czyn jest zagrożony karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności

b) okoliczności czynu są jasne i oczywiste

c) wina i społeczna szkodliwość czynu nie SA znaczne

d) istnieje duże prawdopodobieństwo, że sprawca nie popełni kolejnego czynu zabronionego

e) sprawca nie był dotychczas karany

Środki zabezpieczające

Nie są związane z wymierzaniem sprawiedliwości, a zabezpieczają społeczeństwo przed sprawcą czynu zabronionego. Dotyczy to osób chorych psychicznie, niepoczytalnych, niebezpiecznych dla otoczenia. Odizolowanie tej osoby może nastąpić po opinii 2 psychiatrów i 1 psychologa. Sąd nie określa z góry czasu stosowania środka zabezpieczającego, ani nie orzeka winy danej osoby, stwierdza jedynie, że jest ona niebezpieczna dla otoczenia. Można uchylić lub przywrócić środek zabezpieczający.

Instytucje prawa cywilnego.

Prawo cywilne uregulowane jest w kodeksie cywilnym z 20 kwietnia 1964 roku i innych aktach prawnych

Cechy norm cywilno-prawnych:

1. odnoszą się one do kwestii majątkowych

2. prawo cywilne reguluje stosunki między osobami fizycznymi i prawnymi, między podmiotami równorzędnymi (żaden z nich nie ma władztwa nad drugim), mogą one wchodzić ze sobą w stosunki prawne za pomocą swobody umów (swobodnie kształtują swoje prawa i obowiązki).

Regulacje o charakterze cywilno prawnym to m.in. prawo pracy, prawo rodzinne, prawo handlowe

W kodeksie cywilnym wyróżnia się:

• część ogólną prawa cywilnego

• prawo rzeczowe (odnosi się do praw do rzeczy ruchomych i nieruchomości)

• prawo o zobowiązaniach (dotyczy umów, określa zasady swobody umów, obowiązki stron umowy, skutki wykonania lub niewykonania umowy, itp.)

• prawo spadkowe (reguluje kwestie przejścia praw i obowiązków po śmierci osoby, np. dziedziczenia majątku)

Ustawa o prawie własności przemysłowej i ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wchodzą w skład ustawy o prawie własności intelektualnej.

Prawo podmiotowe - to pewna sfera możliwości postępowania, ustanowiona w celu ochrony interesu uprawnionego, wyznaczona przez normy prawne. Inaczej: uprawnienie.

Są 3 rodzaje tych uprawnień:

1. roszczenia - określona osoba (wierzyciel) może żądać od dłużnika określonego zachowania, które może polegać na np. zapłaceniu odpowiedniej kwoty. Dług to obowiązek określonego zachowania się. Roszczenia mogą mieć charakter a) wymagalny (co do niego zaszły wszystkie okoliczności aktualizujące obowiązek świadczenia, możemy dochodzić go przed sądem lub b) niewymagalny (nie zaszły wszystkie okoliczności aktualizujące obowiązek świadczenia, więc nie można go dochodzić przed sądem)

2. uprawnienia kształtujące - podmiot ma kompetencje do zmiany lub ustania istniejącego stosunku prawnego przez jednostronną czynność prawną (np. wypowiedzenie umowy)

3. zarzut - polega na odmowie spłacenia świadczenia (np. zarzut przedawnienia, które u przedsiębiorców wynosi 3 lata, zaś w stosunkach prawnych między osobami fizycznymi, nie prowadzącymi działalności gospodarczej - 10 lat. Każde wezwanie do zapłaty powoduje przerwanie biegu przedawnienia.

Prawa podmiotowe:

1. bezwzględne - skuteczne wobec wszystkich (erga omnes) - wszyscy, poza uprawnionym, mają obowiązek nie ingerowania w jego prawa (np. prawo własności)

2. względne - prawa skuteczne wobec określonych podmiotów (inter pares), są charakterystyczne dla stosunków umownych, zobowiązaniowych

3. akcesoryjne - nie samoistne, skonstruowane dla wzmocnienia innych praw podmiotowych (np. hipoteka, albo zastaw)

4. wiązane - nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego, można je przenieść na inne podmioty, tylko z jakimś innym głównym prawem

5. majątkowe - oddziaływają na sferę majątkową (ekonomiczna) podmiotu

6. niemajątkowe - realizują inny cel lub chronią inny interes niż ekonomiczny (majątkowy), np. prawa do dóbr osobistych, zazwyczaj są niezbywalne, niedziedziczne i nie ulęgają przedawnieniu

7. zbywane (przenoszalne) np. umowa darowizny i niezbywalne (nieprzenoszalne) np. służebność osobista.

Sposoby nabycia prawa podmiotowego:

1. nabycie pochodne - nabywca uzyskuje prawo podmiotowe do zbywcy, uzyskanie to jest skuteczne tylko wtedy, gdy zbywca jest osobą uprawniona (gdy zbywca faktyczne posiada te prawa)

2. pierwotne - nabycie prawa nie jest zależne od posiadania prawa przez poprzednika, gdyż nabywamy nowe prawo (np. prawo własności do nieruchomości przez zasiedzenie, prawo do rzeczy ruchomej bez zastawu).

Prawo podmiotowe gaśnie na skutek np.

• śmierci osoby uprawnionej,

• przeniesienia prawa na rzecz innej osoby,

• konfuzji (połączenia prawa i obowiązku).

Definicja rzeczy: rzecz musi mieć charakter materialny i musi być w jakiś sposób wyodrębniona z przyrody.

Wszystko to co nie spełnia definicji nieruchomości, jest rzeczą ruchomą.

Nieruchomością są: grunty, budynki, części budynków (lokale).

Grunt to część powierzchni ziemskiej, stanowiący przedmiot odrębnej własności, obejmuje przestrzeń nad gruntem i pod gruntem (w pewnych granicach społeczno - gospodarczego przeznaczenia rzeczy). Wszystko co jest trwale z gruntem związane stanowi część nieruchomości gruntowej.

Ćwiczenia:

Na prawo można patrzeć w dwóch ujęciach:

Przedmiotowym - przepisy konkretne w aktach prawnych,

Prawo to uporządkowany zbiór, system generalnych (skierowanych do danej grupy ludzi, np. studentów) i abstrakcyjnych (nie konkretnych, wystarczająco dokładnych, ale nie precyzyjnych w 1000%, nie dają się wyczerpać w jednokrotnym zastosowaniu) norm postępowania, ustanowionych lub uznanych przez państwo, których realizacja i przestrzeganie jest zagwarantowana i zabezpieczona zorganizowanym przymusem państwowym (np. przez administrację publiczną).

Podmiotowym - uprawnienia przysługujące konkretnemu podmiotowi, możliwość określonego zachowania, które wywołuje określone skutki prawne, warunkiem jego istnienia jest możliwość dochodzenia tego uprawnienia w procesie sądowym).

Prawo zawsze odnosi się do jakiejś wartości.

Wg, pozytywistów, prawo obowiązuje wtedy gdy jest wydane zgodnie z demokratycznymi procedurami przez ustanowiony do tego organ (nie patrzy się na treść prawa, tylko na jego formalność).

Zwolennicy prawa naturalnego uważają, że oprócz formalnej strony prawo musi chronić określone wartości, ani nie może żadnych wartości naruszać, zasady etyczne powinny w pewnych sytuacjach ustąpić zasadom prawnym.

Norma prawna: to wypowiedź czy stwierdzenie zawierające treść normatywną, określającą pewien zbiór zachowania.

Przepis prawny to podstawowa jednostka redakcyjna aktu normatywnego, będąca zdaniem w sensie gramatycznym, mająca postać artykułu, paragrafu lub ustępu.

Akty prawne to teksty prawne zawierające wypowiedzi normatywne.

Język prawny to język samych aktów prawnych, język prawniczy zaś to język, w którym dokonuje się interpretacji aktów prawnych.

Wolność prasy.

Artykuły Konstytucji:

• 14 - wolność prasy, czyli gazet i środków drukowanych, oraz innych środków społecznego przekazu;

• 54 - wolność wyrażania poglądów, zakaz cenzury prewencyjnej i koncesjonowania prasy - cenzura prewencyjna zapobiega ukazaniu się i opublikowaniu czegoś, cenzura następcza to cenzura mająca miejsce już po opublikowaniu, jest uprawnieniem m.in. KRRiTV

Gdy jakiś materiał może naruszyć dobre imię innej osoby (lub jakieś inne prawo0, można żądać (na drodze sądowej) zakazu publikacji tego materiału.

• 61 - prawo do uzyskiwania i udzielania informacji o działalności organów i osób publicznych

• 213, 214, 215 - mówią o KRRiTV

1984 rok - ustawa o prawie prasowym,

1992 rok - ustawa o radiofonii i telewizji

Art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 roku

Art. 19 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych też mówią o ograniczeniu wolności prasy.

Wolność prasy w 2 aspektach: wolność działalności wydawniczej i wolność działalności dziennikarskiej.

16

---