Notatki na EIE, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej


Temat 4: Funkcjonowanie jednolitego rynku europejskiego.

Cztery wolności jednolitego rynku:

- swoboda przepływu dóbr

- swoboda przepływu osób

- swoboda przepływu usług

- swoboda przepływu kapitału i usług finansowych

Swoboda przepływu dóbr:

Swobodny przepływ towarów oznacza, że na danym obszarze istnieje swoboda obrotu (eksportu i importu) towarami. Nie istnieją kontrole graniczne, ograniczenia ilościowe i jakościowe w przepływie towarów, a towar, który został wprowadzony legalnie na teren któregoś z państw członkowskich Wspólnot, może być sprzedawany na terytorium każdego innego państwa UE.
Ujednolicone zostały przepisy dotyczące importu towarów do Wspólnot. Utworzenie Wspólnego Rynku poprzedzone było długoletnim procesem znoszenia ograniczeń w handlu między krajami członkowskimi Wspólnot Europejskich. Pierwszym etapem było utworzenie unii celnej (zniesienie barier celnych i ograniczeń ilościowych, stosowanych na granicach w stosunku do towarów zagranicznych) między państwami Wspólnot i wprowadzenie wspólnej taryfy celnej w stosunku do towarów z państw spoza obszaru Wspólnot (tzw. państw trzecich). Czas realizacji unii celnej, określony w Traktacie o EWG przewidziano na 12 lat. Faktycznie trwało to krócej, unia celna powstała już 1 lipca 1968 roku. Po wprowadzeniu unii celnej pozostał problem kontroli granicznych. Kontrole na granicach między krajami członkowskimi Wspólnot były utrzymywane do połowy lat 90. W połowie lat 80 rozpoczęto prace nad budowa jednolitego rynku wewnętrznego poprzez eliminację barier fizycznych (np. kontrola dokumentów na granicach) i fiskalnych (harmonizację systemów podatków pośrednich). Podstawą prawna do utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego stanowią dwa dokumenty: Jednolity Akt Europejski
(1987) oraz Biała Księga Komisji Europejskiej w sprawie utworzenia Wspólnego Rynku (1985), w której zostały określone projekty poszczególnych dyrektyw, mających na celu doprowadzenie do zniesienia barier fiskalnych, technicznych oraz fizycznych w obrocie między państwami UE. Swobodny przepływ towarów funkcjonuje w Unii Europejskiej od 1 stycznia 1993 roku. W tym samym roku w krajach Unii zniesiono graniczne urzędy celne.
Dalszym etapem integracji gospodarczej państw UE było utworzenie Unii Gospodarczej i Walutowej i wprowadzenie wspólnej waluty euro z dniem 1 stycznia 2002 roku w dwunastu państwach Wspólnoty (Austria, Belgia, Holandia, Francja, Finlandia, Grecja, Hiszpania, Luksemburg, Irlandia, Niemcy, Portugalia, Włochy).

Swoboda przepływu osób:

Zgodnie z tą zasada wszyscy obywatele Unii Europejskiej maja prawo do przemieszczania się bez konieczności posiadania wiz i zezwoleń, osiedlania się, podejmowania działalności gospodarczej i pracy w dowolnym kraju Wspólnoty. Obywatele jednego państwa UE podejmujący pracę lub inna działalność ekonomiczna w innym państwie UE musza być traktowani przez to państwo w taki sam sposób, w jaki to państwo traktuje swoich obywateli, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. W odniesieniu do pracowników zasada ta oznacza jednakowe traktowanie obywateli państw UE, m.in. w dostępie do pracy, w zakresie wynagrodzenia oraz innych warunków pracy. Zasada swobody przepływu osób objęci są również członkowie rodzin osób migrujących. Realizacja swobody przepływu osób wymaga określonych gwarancji.

Odnoszą się one do:
1. praw wyborczych,
2. dostępu do rynku pracy,
3. uznawania dyplomów i kwalifikacji zawodowych,
4. koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.


Istotną kwestię stanowi koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego, która zakłada równe traktowanie obywateli państw członkowskich UE w dostępie do świadczeń, wynikających z krajowych systemów zabezpieczenia społecznego (emerytury, zasiłki). Okresy ubezpieczenia dla pracownika, związane z obliczaniem wysokości świadczeń, we własnym kraju i w innych krajach UE są sumowane. Swoboda przemieszczania się i pobytu nie ma jednak charakteru absolutnego. Każde z państw może w pewnych przypadkach nie zezwolić cudzoziemcowi na pobyt lub wydalić go ze swojego terytorium. Swobodne przemieszczanie się osób jest obwarowane wieloma przepisami prawnymi. Pobyt cudzoziemca w innym państwie członkowskim nie może być ciężarem dla państwa przyjmującego.

Swoboda przepływu osób w Schengen:

Strefa Schengen i współpraca opierają się na układzie z Schengen z 1985 r. Strefa Schengen stanowi terytorium, na którym gwarantowany jest swobodny przepływ osób. Państwa sygnatariusze układu postanowiły znieść granice wewnętrzne na rzecz jednej granicy zewnętrznej. W tej sytuacji, w kwestii wiz krótkoterminowych, wniosków azylowych i kontroli granicznych zastosowanie mają wspólne zasady i procedury. Jednocześnie, w celu zapewnienia bezpieczeństwa w strefie Schengen, wzmocniono współpracę i koordynację pomiędzy policją a organami sądowymi. Współpracę w ramach Schengen włączono do unijnych (UE) ram prawnych na podstawie traktatu z Amsterdamu z 1997 r. Jednak nie wszystkie kraje współpracujące w ramach układu są stronami w strefie Schengen. Dzieje się tak z dwóch powodów: albo kraje te nie chcą zlikwidować kontroli granicznych, albo nie spełniają jeszcze niezbędnych warunków stosowania dorobku Schengen.

Kluczowe zasady przyjęte w odniesieniu do ram funkcjonowania strefy Schengen obejmują:

Swoboda przepływu usług:

Usługi są to świadczenia najczęściej odpłatne, obejmujące działalność o charakterze przemysłowym i handlowym, działalność rzemieślnicza oraz wykonywanie wolnych zawodów. Do obszaru usług według klasyfikacji prawa wspólnotowego nie są zaliczane usługi transportowe (ze względu na swa specyfikę są one objęte odmienna regulacja w Traktacie . obszar polityki transportowej) oraz usługi bankowe i ubezpieczeniowe, które związane są z przepływem kapitału. Próbę stworzenia Wspólnego Rynku usług, na którym usługi mogłyby być swobodnie dostarczane z jednego kraju do odbiorców w innych krajach, podjęto w latach 80. Swoboda przepływu usług oznacza możliwość zakładania przedsiębiorstw na terenie innego państwa członkowskiego i prowadzenia działalności gospodarczej na zasadach tzw. samozatrudnienia.


Wyróżnia się następujące rodzaje swobód dotyczące przepływu usług:
· aktywna swoboda świadczenia usług - usługodawca udaje się przejściowo do kraju usługobiorcy, a więc sam przekracza granicę w celu wykonania usługi w innym kraju członkowskim (np. instalacja aparatury);
· pasywna swoboda usług - odbiorca usługi udaje się do kraju usługodawcy, by tam przyjąć jego świadczenia (np. turyści, osoby korzystające z opieki medycznej);
· swoboda przepływu produktu usługi - usługodawca i usługobiorca przebywają w swoich krajach, a tylko produkt przekracza granice (np. nadawanie programów telewizyjnych lub radiowych).
Postęp w pracach nad stworzeniem solidnych podstaw prawych dla swobody przepływu usług nie odbywał się tak szybko jak zakładano. Swobodny przepływ usług opiera się w dużej mierze na wzajemnym uznawaniu narodowych przepisów prawnych dotyczących tych kwestii.

Swoboda przepływu kapitału:

Zasada ta dotyczy samodzielnych transakcji finansowych, które nie maja bezpośrednich związków z przemieszczaniem się ludzi, towarów czy usług. Swoboda ta oznacza możliwość transferu zysków z jednego kraju członkowskiego UE do drugiego oraz prawo inwestowania i nabywania wszelkich walorów rzeczowych i finansowych za granica bez żadnych przeszkód. Oznacza też swobodę przepływu kapitału z tytułu likwidacji lub zmiany inwestycji i wszystkich zysków z tego wynikających, jak również przepływ kapitału o charakterze osobistym (np. spadek). Obywatele Unii Europejskiej maja prawo do dokonywania wszelkich operacji bankowych i finansowych we wszystkich państwach członkowskich (np. prawo do posiadania konta osobistego w bankach państw UE, prawo zakupu i sprzedaży papierów wartościowych przedsiębiorstw całej UE).

Harmonizacja podatków pośrednich w UE - VAT i akcyzy:

Podatek od wartości dodanej (VAT) jest ogólnym podatkiem konsumpcyjnym stosowanym w odniesieniu do działalności handlowej obejmującej produkcję i dystrybucję towarów oraz świadczenie usług. Dyrektywa ta kodyfikuje przepisy regulujące wprowadzenie wspólnego systemu VAT w Unii Europejskiej (UE).

Wspólny system VAT odnosi się do towarów i usług kupowanych i sprzedawanych w celach konsumpcyjnych w UE. Podatek obliczany jest na podstawie wartości dodanej do towarów i usług na każdym etapie produkcji i łańcucha dystrybucji.

Podatek jest pobierany poprzez system niepełnego wymiaru płatności, który umożliwia podatnikom (firmom zidentyfikowanym do celów VAT) odliczenie w swoim rozliczeniu kwoty podatku, którą zapłacili innym podatnikom z tytułu zakupów dla celów komercyjnych na poprzednim etapie. Mechanizm ten oznacza, że na wielkość podatku nie wpływa liczba transakcji.

Podatek ten uiszcza w rezultacie ostateczny konsument towarów lub usług, płacąc za nie cenę powiększoną o odpowiedni procent stawki VAT. Ostateczna cena stanowi sumę wartości dodanej na każdym etapie produkcji i dystrybucji. Dostawca towarów lub usługodawca (podatnik) płaci VAT od towarów lub usług krajowym organom administracji podatkowej po odliczeniu VAT zapłaconego wcześniej swoim dostawcom.

Transakcje podlegające opodatkowaniu obejmują:

Akcyza:

Na mocy niniejszej dyrektywy ustanowione zostały ogólne zasady dotyczące podatków akcyzowych nakładanych na konsumpcję następujących wyrobów:

Wyroby te podlegają opodatkowaniu akcyzą w momencie:

Harmonizacja standardów socjalnych:

Standardy socjalne Wspólnoty Europejskiej przez długi czas stanowiły przede wszystkim uzupełnienie regulacji dotyczących integracji gospodarczej państw członkowskich. Akty prawne, określające minimalne standardy socjalne we Wspólnocie Europejskiej, rozrosły się jednak na tyle, że mówi się nawet o europejskim prawie pracy jako odrębnej dziedzinie prawa wspólnotowego.

Wśród regulacji socjalnych wyróżnia się pięć podstawowych grup przepisów:

Zasadę harmonizacji stosuje się natomiast do standardów socjalnych dotyczących m.in:

Inwestycje portfelowe i bezpośrednie w UE:

Inwestycje portfelowe - nazwą tą określa się w bilansie płatniczym operacje zakupu przez inwestorów z jednego kraju aktywów finansowych (głównie skarbowych papierów wartościowych) w innym kraju. Inwestycje portfelowe różnią się od bezpośrednich inwestycji zagranicznych - przy tych ostatnich inwestor przejmuje aktywną kontrolę nad przedsiębiorstwami w konkretnym kraju, w przypadku inwestycji portfelowych zadowala się realizacją zysków.

Każda osoba, która ma jakieś oszczędności (majątek finansowy) usiłuje je jak najlepiej ulokować w różne aktywa finansowe: depozyty bankowe, akcje, obligacje, polisy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne. Posiadany zestaw instrumentów finansowych nazywa się portfelem, dlatego decyzje o podziale majątku pomiędzy aktywa nazywa się inwestycjami (decyzjami) portfelowymi. Inwestor może również zdecydować o tym, aby część swoich oszczędności zainwestować za granicą. Najbardziej typową operacją tego typu jest zakup skarbowych papierów wartościowych innego kraju.

Usługi na rynku europejskim:

Usługi odpowiadają za ponad 70% działalności gospodarczej państw członkowskich oraz mają podobny udział w zatrudnieniu. Swoboda świadczenia usług oraz swoboda przedsiębiorczości, zgodnie z art. 49 i 56 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), mają zatem zasadnicze znaczenie dla płynnego funkcjonowania rynku wewnętrznego. W ten sposób podmioty gospodarcze mogą prowadzić stabilną, nieprzerwaną działalność w jednym lub wielu państwach członkowskich i/lub oferować tymczasowe usługi w innym państwie członkowskim bez konieczności zakładania firmy. Unia Europejska podejmuje zatem działania w kierunku stworzenia ram dla tych dwóch zasad w celu zagwarantowania płynnego funkcjonowania rynku wewnętrznego usług, a w szczególności usług transgranicznych. UE osiągnęła znaczny postęp w obszarze pewnych usług. Co więcej, w 2006 r. przyjęła dyrektywę usługową, której celem jest zniesienie barier w handlu i usługach oraz ułatwienie działalności transgranicznej.

Dyrektywa usługowa - aby ustanowić rzeczywisty rynek wewnętrzny usług, w dyrektywie usługowej przewidziano ułatwienie korzystania ze swobody przedsiębiorczości dla usługodawców w innych państwach członkowskich i swobodę świadczenia usług między państwami członkowskimi. Celem dyrektywy jest też zapewnienie usługobiorcom większego wyboru i poprawa jakości usług przeznaczonych zarówno dla konsumentów, jak i przedsiębiorstw, którzy z tych usług korzystają.

Na mocy dyrektywy ustanowione zostają ogólne ramy prawne ułatwiające korzystanie ze swobody przedsiębiorczości przez usługodawców oraz swobodnego przepływu usług, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu jakości usług.

Dyrektywa opiera się na czterech filarach:

Szczególne znaczenie usług sieciowych i usług finansowych (bankowych, ubezpieczeniowych, giełdowych):

Usługi bankowe - Usługi bankowe odgrywają zasadniczą rolę w płynnym funkcjonowaniu działalności gospodarczej - czy to w zakresie płatności, pożyczek, czy inwestycji.
Cele polityki europejskiej w tym obszarze są dwojakie. Pierwszym jest ukończenie tworzenia zintegrowanego rynku banków i konglomeratów finansowych, zwłaszcza na podstawie wzajemnego uznawania oraz „Paszportu europejskiego”. Drugim jest zapewnienie właściwego funkcjonowania rynku, aby obywatele europejscy posiadali wszelkie niezbędne gwarancje bezpieczeństwa podczas korzystania z usług bankowych.
Kwestie te są szczególnie ważne w perspektywie zwiększenia aktywności transgranicznej oraz potężnego rozwoju usług opartych na nowych technologiach.

Usługi ubezpieczeniowe - Polityka europejska w dziedzinie ubezpieczeń ma na celu wdrożenie wspólnych ram, umożliwiających ubezpieczycielom funkcjonowanie, prowadzenie działalności oraz swobodne świadczenie usług w Unii Europejskiej. Ma ona także na celu ochronę ubezpieczonych, w szczególności osób fizycznych, dla których często zasadnicze znaczenie ma wywiązywanie się przez ubezpieczycieli ze swoich zobowiązań. Przepisy specjalne są obowiązujące dla różnych sektorów działalności, takich jak ubezpieczenia na życie oraz ubezpieczenia podróżne.

Usługi giełdowe - Dla wielu przedsiębiorstw papiery wartościowe stanowią istotne źródło finansowania. Aby zapewnić skuteczność takich inwestycji oraz bezpieczeństwo transakcji, Unia Europejska nakłada na instytucje inwestycyjne wspólne warunki operacyjne. Prawodawstwo europejskie ma zatem na celu utworzenie jednolitego rynku inwestycyjnego, w szczególności poprzez harmonizację oraz usprawnienie procedur dotyczących funduszy inwestycyjnych.
Istnieją również środki związane z przejrzystością operacji oraz mechanizmy zapobiegające ryzyku nadużyć lub chroniące udziałowców przed niewywiązywaniem się ze zobowiązań przez instytucje inwestycyjne.

System nadzoru nad rynkami finansowymi w UE - nowe zasady:

Parlament Europejski sukcesem zakończył negocjacje z Komisją Europejską i rządami państw członkowskich w sprawie przyszłego kształtu nadzoru finansowego w Europie.

Uzgodniono strukturę składającą się z nowej Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ESRB) oraz trzech europejskich organów nadzoru (ESA)zajmujących się bankami, przedsiębiorstwami ubezpieczeniowymi i towarzystwami ubezpieczeń emerytalnych oraz papierami wartościowymi i rynkami.

ESRB będzie analizować ryzyko makroekonomiczne, tj. ryzyko zagrażające stabilności systemu finansowego, natomiast ESA skupią się na wykrywaniu zagrożeń stabilności poszczególnych sektorów, takich jak sektor bankowy czy ubezpieczeniowy.

W związku  z podjętymi ustaleniami :

- Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego (ESRB), będąca podstawą nowego systemu, będzie miała szerszy zakres umiejętności i kompetencji.

- Przewodniczący ESRB będzie regularnie, z zachowaniem poufności, dzielił się informacjami ze starszymi stażem posłami do PE zajmującymi się problematyką gospodarczą.

- Europejskie organy nadzoru będą mogły podejmować decyzje mające bezpośrednie zastosowanie do poszczególnych instytucji finansowych w przypadkach wyraźnego łamania prawa lub braku jego stosowania oraz w przypadkach braku porozumienia organów krajowych.

- ESA będą mogły czasowo zakazać stosowania szkodliwych praktyk finansowych lub sprzedaży produktów objętych konkretnym prawodawstwem finansowym, albo też ograniczyć ich stosowanie czy sprzedaż. Dotyczy to także sytuacji nadzwyczajnych.

- Parlament uznaje, że rynki finansowe w UE są ściśle ze sobą powiązane, w związku z czym wiele dużych instytucji finansowych prowadzi działalność w różnych państwach członkowskich. Dlatego w negocjacjach w sprawie wniosków Komisji z września 2009 r. posłowie do PE domagali się przyznania szerszych uprawnień nowym europejskim organom nadzoru.

- Rządy niektórych państw członkowskich sprzeciwiały się takiemu rozwiązaniu i wolały zachować kompetencje krajowych organów nadzorczych. Po długich negocjacjach zwyciężyło stanowisko Parlamentu.

- Wynegocjowane porozumienie musi jeszcze zostać formalnie zatwierdzone przez przedstawicieli rządów państw członkowskich UE. Parlament Europejski będzie głosował nad tym porozumieniem podczas sesji plenarnej w dniach 20-23 września.

Temat 5: Unia Gospodarcza i Walutowa.

Różne rozwiązania systemów walutowych:

Europejski System Walutowy powstał w odpowiedzi na reakcję krajów europejskich, które postanowiły zawęzić pasmo wahań między ich własnymi walutami. Najpierw został stworzony tzw. wąż walutowy, a następnie w wyniku rozwoju systemu międzynarodowych płynnych kursów walutowych postanowiono wprowadzić dalsze regulacje i ustanowiono Europejski System Walutowy (ESW), oparty na stałych kursach walutowych.

Cele ESW:

Najważniejsze trzy elementy ESW

Teoria optymalnego obszaru walutowego:

O tym, kiedy warto zastąpić walutę krajową przez walutę wspólną - np. euro - przesądza teoria optymalnych obszarów walutowych, rozwinięta przez Roberta Mundella, laureata ekonomicznej Nagrody Nobla w 1999 r.

Teoria ta precyzuje warunki, w których grupie krajów warto zrezygnować ze swoich walut narodowych (a zatem również z własnej polityki pieniężnej i kursowej) i przyjąć walutę wspólną. Wspólna waluta niesie oczywiście za sobą korzyści natury mikroekonomicznej - m.in. eliminację ryzyka dla przedsiębiorców związanego z niespodziewanymi zmianami kursów walutowych, silniejszą konkurencję na rynku, czy eliminacje kosztów związanych z wymianą walut.

Głównym problemem związanym z wprowadzeniem wspólnej waluty jest ryzyko wystąpienia tzw. asymetrycznego szoku, czyli takiego pogorszenia sytuacji gospodarczej (np. na skutek wahań koniunkturalnych, czy perturbacji na rynkach światowych), która dotknie ten właśnie kraj, a nie dotknie pozostałych krajów tworzących obszar wspólnej waluty. Kraj mający własną walutę zastosowałby wówczas narzędzia polityki makroekonomicznej dla przeciwdziałania niekorzystnym zjawiskom - np. w przypadku spadku eksportu mógłby zdewaluować walutę, aby zachęcić krajowych producentów do poszukiwania nowych, zagranicznych rynków zbytu, albo obniżyć stopy procentowe, aby zrekompensować spadek eksportu większym popytem na rynku krajowym.

Kraj, który przystąpił do strefy euro nie może liczyć na taką zmianę polityki gospodarczej. Zgodnie z analizą Mundella, uniknięcie w warunkach asymetrycznego szoku trwałego wzrostu bezrobocia, jest możliwe w przypadku spełnienia następujących warunków:

• wysokiego stopnia elastyczności płac, pozwalającego obniżyć jednostkowe koszty pracy w kraju dotkniętym asymetrycznym szokiem, a w ślad za tym zwiększyć jego eksport, produkcję i zatrudnienie. Wymaga to oczywiście bardzo sprawnego funkcjonowania rynku pracy w tym kraju, oraz sprawnie działających, zdolnych do szybkich reakcji przedsiębiorstw;
• wysokiego stopnia mobilności siły roboczej, co oznacza możliwość odpływu siły roboczej z kraju dotkniętego asymetrycznym szokiem do krajów, których sytuacja gospodarcza jest lepsza;
• wysokiego stopnia mobilności kapitału, co zapewnia przyspieszony napływ kapitału do kraju dotkniętego asymetrycznym szokiem i przyspieszenie wzrostu (kapitał napływa do tego kraju ze względu na wzrost bezrobocia i spadek kosztów pracy);
• wysokiego poziomu rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego (tzn. eksportu i importu o charakterze kooperacyjnym), co oznacza znaczne upodobnienie struktur produkcji i zmniejsza ryzyko wystąpienia asymetrycznych szoków.

Historia integracji walutowej w UE,

Czyli jak powstało Euro?:

Większość Europejczyków poznała jubilata dopiero na początku 2002 roku. Wspólna waluta jest jednak nieco starsza, zadebiutowała bowiem na rynkach finansowych w roku 1999.

Historia długotrwałego dążenia do unii walutowej zaczyna się znacznie wcześniej. Każde z państw, które w roku  1951 zakładały Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS), a w 1957 stworzyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom), poprzedniczki Unii Europejskiej, posiadało własną walutę narodową. Podobnie było w przypadku przystępujących do EWG w późniejszym terminie.

Pomysł zastąpienia tych licznych walut państw członkowskich jedną, wspólną europejską walutą pojawił się w głowach przywódców europejskich już na samym początku integracji europejskiej. Jej zwolennicy argumentowali, że wprowadzenie wspólnej waluty przyspieszy wzrost gospodarczy, zlikwiduje konieczność kosztownej wymiany walut, ustabilizuje unijną gospodarkę. Przeciwnicy obawiali się skutków utraty przez rządy kontroli nad polityką pieniężną na rzecz ponadnarodowych instytucji. Swoją rolę grało też przywiązanie wielu ludzi do narodowych walut.

W 1962 roku opublikowano tak zwane memorandum Marjolina, które przewidywało konieczność powołania Komitetu Prezesów Banków Centralnych, aby koordynować politykę walutową krajów jednoczącej się Europy. Memorandum podkreślało przede wszystkim konieczność stopniowego ograniczania wahań kursów walut sześciu wówczas krajów EWG, aż do ustalenia sztywnych kursów wymiany. Działania te miały doprowadzić w konsekwencji do wprowadzenia wspólnej waluty, zanim zarządzanie kursem wielu walut stanie się zbyt trudne. Memorandum Marjolina było więc pierwszym oficjalnym dokumentem wspominającym o wspólnej europejskiej walucie. Dodać należy, że Komitet Prezesów Banków Centralnych, odpowiedzialny za koordynację polityk pieniężnych prowadzonych przez kraje członkowskie powstał rzeczywiście dwa lata później w 1964 roku.

W lutym 1969 r. wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej Raymond Barre przedstawił plan harmonizacji polityki gospodarczej i walutowej EWG oraz utworzenia systemu wspierania sztywnych kursów wymiany walut krajów członkowskich (zwany Pierwszym Planem Barre'a). W grudniu tego roku, na szczycie w Hadze, przywódcy państw europejskich zadeklarowali chęć wprowadzenia wspólnej waluty. Szczegółowy plan utworzenia Unii Walutowej przedstawił były premier Luksemburga Pierre Werner w październiku 1970 roku.

Wspólna waluta, ECU, miała zostać wprowadzona do obiegu do 1980 roku. Proces ten miał przebiegać w trzech etapach. W pierwszym etapie planowano wprowadzenie pełnej i nieodwołalnej wymienialności walut, zlikwidowanie pasma wahań kursów walut, ustanowienie trwałych parytetów walut oraz pełna liberalizacja obrotu kapitałowego.

Plan nie wszystkim od razu się spodobał - obiekcje zgłaszała Francja gdyż według gen.de Gaulle nazbyt ograniczał władzę rządów narodowych. Jednak w styczniu 1971 roku opracowano harmonogram wprowadzania wspólnej waluty. Państwa członkowskie miały zamiar skoordynować do 1973 roku swoje polityki pieniężne i ogólnogospodarcze, zharmonizować podatki, przenieść kompetencje do prowadzenia polityki budżetowej na szczebel unijny, zliberalizować przepływ kapitałów i stopniowo zmniejszyć wahania kursów walutowych. Ustalono, że kurs walut krajów biorących udział w Planie Wernera może odchylać się od przyjętego parytetu tylko o +/- 0,6 proc.

Głównym punktem strategii wprowadzania euro i zarazem tym jej elementem, który od początku budził najwięcej kontrowersji, są kryteria zbieżności. Szczególnie gorącą dyskusję wywołuje kryterium kursu walutowego. Według Traktatu, kryterium to jest spełnione, jeżeli państwo pozostające poza strefą euro uczestniczy bez poważnych napięć w mechanizmie kursowym ERM II (jest to system walutowy łączący euro i waluty państw spoza strefy euro) co najmniej przez dwa lata przed przygotowaniem raportów o konwergencji oraz nie zdewaluuje w tym czasie kursu centralnego swojej waluty wobec euro.

Właściwa ocena tego kryterium została utrudniona przez kryzys walutowy, który wystąpił w Europejskim Systemie Walutowym w 1993 r. Przed 1993 r. waluty uczestniczące w Europejskim Systemie Walutowym mogły wahać się w paśmie ± 2,25% wokół ustalonych bilateralnych kursów centralnych. Stąd też, w myśl Traktatu o Unii Europejskiej, podpisanego w 1992 r., uczestnictwo w systemie miało dowodzić stabilności waluty. Ze względu na powtarzające się ataki spekulacyjne na waluty uczestniczące w systemie, w sierpniu 1993 r. rozszerzono dopuszczalne pasmo wahań kursu z ± 2,25% do ± 15%. Z punktu widzenia oceny kryterium kursowego, którego celem jest badanie stabilności kursu, trudno kurs wahający się w przedziale ± 15% nazwać stabilnym. Z drugiej strony, rozszerzone do ± 15% pasmo wahań jest jedynym obowiązującym w ERM II ograniczeniem formalnym dla zmian kursu.

Aby pogodzić tę sprzeczność Komisja odwołała się do tego zapisu kryterium kursowego, który wymaga unikania poważnych napięć w trakcie uczestnictwa w ERM II. Trzeba przyznać, że kryterium kursowe, podobnie jak pozostałe kryteria, zostało w Traktacie sformułowane dość ogólnie. Z jednej strony dało to Komisji i EBC możliwość dostosowania interpretacji kryterium do stanu, który występuje po rozszerzeniu pasma do ± 15%, z drugiej strony stało się źródłem niepewności dla państw, które przygotowują się do wypełnienia kryteriów. Traktat wymaga aby uczestnictwo w ERM II przebiegało bez "poważnych napięć" - nie precyzuje jednak tego terminu. Wykorzystując ten fakt Komisja Europejska zastosowała stare wąskie pasmo ± 2,25% w celu zdefiniowania "nadmiernego napięcia" na rynku walutowym.

W zastosowanej przez Komisję interpretacji wąskie pasmo służy jako wskaźnik wystąpienia poważnych napięć. Oznacza to, że gdy kurs walutowy odchyli się o więcej niż 2,25% poniżej lub powyżej swojego kursu centralnego, Komisja bada taki przypadek jako potencjalne "poważne napięcie". Aby określić, czy przekroczenie pasma jest faktycznie poważnym napięciem, Komisja bada kolejne czynniki: wielkość odchylenia, czas pozostawania poza pasmem oraz rodzaj i zakres użytych instrumentów, takich jak interwencje walutowe i zmiany stóp procentowych. Powołując się na wagę, jaką Traktat przywiązuje do dewaluacji kursu, Komisja stwierdziła, że jedynie przekroczenie pasma po stronie deprecjacyjnej może zostać uznane za poważne napięcie. Aprecjacja kursu powyżej 2,25% jest dopuszczalna i nie stanowi zagrożenia dla spełnienia kryterium zbieżności. Zastosowanie wąskiego pasma w celu oceny kryterium jest często krytykowane jako zbyt restrykcyjne i nieuzasadnione na gruncie Traktatu.

Podejście Europejskiego Banku Centralnego do oceny kryterium kursowego jest zbliżone do sposobu oceny stosowanego przez Komisję. Główna różnica polega na tym, że EBC nie stosuje żadnego dodatkowego pasma referencyjnego wewnątrz standardowej marży wahań. W celu identyfikacji poważnych napięć na rynku walutowym EBC monitoruje ruchy kursu walutowego, biorąc pod uwagę te same czynniki co Komisja: odchylenie od parytetu, ruchy stóp procentowych oraz interwencje walutowe. Nie są jednak znane żadne wartości referencyjne dotyczące powyższych czynników, które skłaniałyby EBC do zakwalifikowania wydarzenia jako poważnego napięcia.

Podstawowe założenia UGW:

Unia gospodarcza i walutowa (UGW) stanowi bardzo zaawansowany szczebel integracji gospodarczej, na którym członkowie ugrupowania integracyjnego koordynują swą politykę makroekonomiczną, ustalają stałe kursy wymiany lub tworzą wspólną walutę, zarządzaną przez wspólny bank centralny.

Jedynym przykładem wprowadzenia przez jakieś ugrupowanie krajów unii gospodarczej i walutowej jest powstała w 1999 r. UGW krajów Unii Europejskiej (UE). Efektem powstania UGW było wprowadzenie do obiegu monet i banknotów euro od 1 stycznia 2002 r.

Aby ustalić warunki, które muszą spełniać kraje unii gospodarczej i walutowej, zgodzono się na listę kryteriów konwergencji, czyli zbioru wymogów, które muszą spełnić kraje członkowskie Unii Europejskiej po to, by wprowadzić u siebie wspólną walutę euro. Ponieważ sformułowano je w Traktacie z Maastricht (podpisanym w 1992 r.), często nazywa się je „kryteriami z Maastricht”.

Członkami UGW są wszystkie kraje UE, z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Danii oraz Szwecji (które wywalczyły sobie prawo do swobodnej decyzji w sprawie przystąpienia do UGW). Polska, podobnie jak inne kraje, które przystąpiły do UE w ostatnich latach, uczestniczy w UGW z dniem przystąpienia jako Państwo Członkowskie objęte derogacją w rozumieniu artykułu 122 Traktatu WE. Oznacza to:

• zobowiązanie naszego kraju do wprowadzenia euro, kiedy tylko polska gospodarka będzie do tego gotowa, czyli będzie w stanie spełnić kryteria konwergencji;
• zobowiązanie naszego kraju do przestrzegania zasad koordynacji polityki fiskalnej obowiązujących w strefie euro (ograniczenia wielkości deficytu sektora publicznego i długu publicznego).

Jak do tej pory, Polska nie zadeklarowała jednak, kiedy planuje wprowadzić euro.

Euro jest obecnie obowiązującą walutą w 16 krajach Unii Europejskiej: Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Luksemburgu, Niemczech, Portugalii, Włoszech, Słowenii, Cyprze, Malcie i Słowacji.

Kryteria z Maastricht:

Aby unia monetarna mogła dobrze funkcjonować, zalecane jest aby wchodzące w jej skład gospodarki były pod pewnymi względami do siebie podobne.

Oznacza to, że kraje strefy euro powinny osiągnąć znaczny stopień zbieżności, co dotyczy zarówno wielkości nominalnych (np. inflacji), jak i pewnych wielkości realnych (synchronizacji cykli koniunkturalnych - zobacz: Koszty i zagrożenia związane z przystąpieniem do strefy euro).

Przed powstaniem strefy euro, jej twórcy zdawali sobie sprawę z wyzwań, jakie to przedsięwzięcie stawia przed nimi i w związku z tym opracowano listę tzw. kryteriów konwergencji (zbieżności), które mają na celu określenie, czy dany kraj jest już przygotowany do przyjęcia wspólnej waluty. Bez spełnienia tych warunków Polska nie będzie mogła uzyskać członkostwa w strefie euro, które jest kolejnym etapem integracji po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Spośród nominalnych kryteriów zbieżności wyróżniamy kryteria fiskalne i monetarne.

Kryteria fiskalne, czyli kryteria stabilności finansów sektora instytucji rządowych i samorządowych są spełnione, gdy kraj nie jest objęty procedurą nadmiernego deficytu. Nadmierny deficyt występuje wtedy, gdy faktyczny lub planowany deficyt sektora finansów publicznych przekracza 3% PKB lub relacja zadłużenia publicznego do PKB przewyższa 60%.

Monetarne kryteria zbieżności dotyczą odpowiednio: stabilności cen, kursu walutowego oraz wysokości długoterminowych stóp procentowych.

Kryterium stabilności cen, zwane też kryterium inflacyjnym, wymaga, aby inflacja w kraju ubiegającym się o członkostwo w strefie euro nie przekraczała o więcej niż 1,5 pkt. proc. średniej inflacji w trzech krajach członkowskich UE najlepszych pod względem stabilności cen.

Kryterium kursowe mówi, że przez co najmniej dwa lata trzeba uczestniczyć w Europejskim Mechanizmie Kursowym II. W tym okresie kurs złotego wobec euro powinien się utrzymywać w standardowo określonym przedziale wahań (+/-15%), albo w wynegocjowanym węższym paśmie wokół ustalonego centralnego parytetu, przy czym parytet nie może zostać zdewaluowany.

Wreszcie, zgodnie z kryterium stóp procentowych, długoterminowa nominalna stopa procentowa w Polsce nie będzie mogła być wyższa niż 2 pkt. proc. od średniej z tak wyznaczonych stóp w trzech krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen.

Ocena przygotowania gospodarki do uczestnictwa w unii monetarnej zostanie przedstawiona w raportach o konwergencji sporządzanych przez Komisję Europejską i Europejski Bank Centralny.

Oczywiście, spełnienie powyższych kryteriów nie gwarantuje, że już w ramach uczestnictwa w unii monetarnej nie wystąpią żadne problemy. Niemniej, są to kryteria zdrowej gospodarki charakteryzującej się niską inflacją, stabilnym kursem walutowym i uporządkowanymi finansami publicznymi. Spełnienie tych wymagań pozwala zatem uznać, że dany kraj jest gotowy do przyjęcia wspólnej waluty i że w ramach unii monetarnej jego gospodarka będzie konkurencyjna i nie będzie ciężarem dla pozostałych uczestników strefy euro.

Pomimo swych zalet, kryteria z Maastricht nie są jednak wolne od wad. Dotyczy to głównie kryterium kursowego i związane z nim uczestnictwa w systemie ERM II, a także niejasności wokół kryterium stabilności cen. Zagadnienia te zostały przedstawione w części opisującej kryteria w sposób bardziej szczegółowy.

Europejski Mechanizm Kursowy ERM 2:

Jak funkcjonuje ten mechanizm oraz jakie znaczenie ma kurs walutowy dla gospodarek a jakie dla przedsiębiorców?

Wysoki kurs waluty krajowej powoduje, że towary importowane są tańsze na rynku krajowym. Zyskują na tym konsumenci, którzy mogą taniej kupić towary z importu, a często są to towary luksusowe, których nie produkuje się w kraju. Również w czasie podróży zagranicznych posiadacze silnej waluty mogą kupić więcej za jednostkę waluty krajowej.

Jednakże nie wszyscy są zadowoleni z wysokiego kursu waluty. Ze względu na silny kurs waluty produkty krajowe są za granicą droższe. Jeżeli eksporterzy nie obniżą cen, narażają się na utratę rynków zbytu, jeśli obniżą ceny - narażają się na straty.

Wydaje się, że znacznie ważniejszą cechą waluty niż "siła" jest "stabilność". Stabilny kurs walutowy w stosunku do walut głównych partnerów handlowych powoduje, że ani eksporterzy, ani importerzy nie są w gorszej sytuacji. Stabilny kurs ułatwia planowanie i powoduje, że konkurencja odbywa się poprzez racjonalizację kosztów i wzrost efektywności. Największym zagrożeniem dla eksporterów i importerów, a także dla rynków finansowych, jest kurs, który podlega gwałtownym wahaniom, tj. jeżeli zmienia się nagle, znacznie i często.

System kursu walutowego, którego przez okres minimum dwóch lat muszą przestrzegać kraje przygotowujące się do wejścia do Europejskiej Unii Walutowej.
ERM2 jest reżimem kursu quasi-sztywnego, tzn. polega na utrzymywaniu przez dany kraj nominalnego kursu walutowego względem euro w ramach wcześniej ustalonego przedziału wahań. W przedziale tym wyróżnia się jego środek, zwany parytetem centralnym. Amplituda dopuszczalnych odchyleń kursu od parytetu centralnego nie powinna przekroczyć +/-15% . Parytet centralny jest z założenia ostatecznym poziomem kursu waluty krajowej, po jakim nastąpi jej wymiana na euro. Jednak praktyka niektórych krajów przygotowujących się do wejścia do strefy euro w ostatnich latach pokazała, że parytet centralny może zostać zrewaluowany, tzn. zmieniony w kierunku wzmocnienia waluty kraju akcesyjnego.
Utrzymanie kursu waluty krajowej przez okres przynajmniej dwóch lat w ramach systemu ERM2 jest warunkiem koniecznym akcesji do strefy euro. Kurs może się zmieniać w ramach ustalonego przedziału, przy czym w jego wahaniach nie może dochodzić do tzw. „poważnych napięć” (severe tensions). Ocena tego, czy do nich doszło czy nie, leży w gestii decydentów opiniujących gotowość danego kraju do wejścia do unii monetarnej.
System ERM 2, polegający na usztywnieniu kursu walutowego, jest często poddawany krytyce jako niespójny z pozostałymi wymogami stawianymi krajom chcącym wejść do strefy euro - tzw. kryteriami z Maastricht. Niespójność dotyczy kryterium inflacyjnego, które wymaga od kraju przygotowującego się do wejścia do strefy euro utrzymania inflacji na odpowiednio niskim poziomie. Równoczesne kontrolowanie poziomu kursu walutowego i inflacji w warunkach liberalizacji transgranicznych przepływów kapitałowych nie jest bowiem możliwe do utrzymania przez dłuższy czas - ta sprzeczność jest znana w teorii ekonomii jako tzw. „trójkąt niemożliwości”. Odnosi się ona w szczególny sposób krajów nadganiających lukę rozwojową, w których wydajność pracy wzrasta szybciej niż w krajach strefy euro, co znajduje odzwierciedlenie w tendencji aprecjacyjnej ich realnego kursu walutowego. Przypadek ten dotyczy większości nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej z Europy Środkowo-Wschodniej.

Koszty i korzyści z udziału w strefie euro:

Zagrożenia związane z przystąpieniem do strefy euro:

- Koszt utraty prowadzenia samodzielnej polityki pieniężnej przez NBP

- Koszt utraty niezależnej polityki kursowej

- Koszt utraty niezależnej polityki stóp procentowych

Bezpośredni cel inflacyjny:

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji.

Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują:

Pakt Stabilizacji i Wzrostu - procedura nadmiernego deficytu budżetowego:

Tzw. Pakt Stabilności i Wzrostu został przyjęty przez Radę Europejską w czerwcu 1997 r. i jest częścią Traktatu z Maastricht. Pakt stanowi zabezpieczenie dla krajów będących w strefie euro przed nadmiernymi deficytami budżetowymi.

Zgodnie z filozofią Paktu, polityka fiskalna powinna oddziaływać stabilizująco na gospodarkę tylko poprzez działanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury, uruchamianych np. poprzez spadek wpływów podatkowych czy zwiększenie wypłat z tytułu zasiłków dla bezrobotnych. Kraje członkowskie, z wyjątkiem sytuacji nadzwyczajnych, nie powinny próbować oddziaływać na gospodarkę za pomocą dyskrecjonalnych środków polityki fiskalnej.

Reguły Paktu Stabilności i Wzrostu mają przede wszystkim za zadanie zapobiec rozluźnianiu polityki fiskalnej w okresie dobrej koniunktury gospodarczej, kiedy pokusa wykorzystania rosnących wpływów podatkowych do zwiększania wydatków jest szczególnie duża. Skonsolidowanie finansów publicznych ma umożliwić krajom członkowskim przeciwdziałanie cyklicznemu osłabianiu koniunktury gospodarczej, przy jednoczesnym nieprzekraczaniu wartości referencyjnej relacji deficytu do produktu krajowego brutto i tym samym unikanie wszczęcia wobec nich procedury nadmiernego deficytu.

Pakt zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie UE do systematycznego przedkładania i aktualizowania programów makroekonomicznych, na podstawie których Komisja Europejska ocenia ich sytuację gospodarczą (w tym przede wszystkim kondycję finansów publicznych). Dla krajów członkowskich strefy euro nieprzestrzegających dyscypliny fiskalnej Pakt przewiduje składanie nieoprocentowanych depozytów, a także kary finansowe.

Pakt zaleca, by w okresie normalnej koniunktury budżety publiczne były zrównoważone, natomiast w okresie gorszej koniunktury deficyt nie przekraczał 3% produktu krajowego brutto (PKB). Sankcje za przekroczenie tego wskaźnika będą polegać na obowiązku złożenia nieoprocentowanego depozytu stabilizacyjnego, który przemieni się w ostateczną karę finansową, jeśli danemu krajowi nie uda się w ciągu 2 lat zlikwidować nadmiernego deficytu. Wysokość tych kar zawiera się w przedziale od 0,2 do 0,5% PKB, w zależności od skali przekroczenia referencyjnego wskaźnika 3%. Sankcje te nie będą stosowane w sytuacji, gdy w danym państwie wystąpi recesja gospodarcza charakteryzująca się spadkiem PKB większym niż 2%.

Po przystąpieniu do Unii Europejskiej Polska została objęta postanowieniami Paktu Stabilności i Wzrostu, choć nie jest narażona na sankcje finansowe przewidziane dla krajów strefy euro. Niemniej jednak utrzymując deficyt budżetowy na poziomie przekraczającym 3% PKB, Polska może stracić część środków finansowych przyznawanych przez Wspólnotę, m.in. na rozbudowę infrastruktury drogowej i ochronę środowiska w ramach funduszu spójności (na mocy Rozporządzenia Rady UE 1164/94, ustanawiającego Fundusz Spójności).

Struktura i funkcjonowanie Europejskiego Banku Centralnego:

Podobieństwo nazw obu instytucji a także stosowane skróty - EBC i ESBC, sprawiają, że bywają one ze sobą mylone. Kluczowe jest słowo "system". EBC to Europejski Bank Centralny, natomiast ESBC to Europejski System Banków Centralnych. Jak funkcjonuje ESBC, jakia jest jego rola i zadania, kto zasiada w jego władzach?

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej wiąże się z członkostwem Narodowego Banku Polskiego w Europejskim Systemie Banków Centralnych. ESBC tworzą banki centralne wszystkich krajów Unii i Europejski Bank Centralny. Politykę monetarną krajów, których walutą jest euro kształtuje instytucja nazwana Europejskim Systemem Banków Centralnych. W jej ramach Europejski Bank Centralny podejmuje podstawowe decycje, a banki narodowe krajów euro zajmują się ich realizacją. Nie wszystkie kraje Unii Europejskiej należą do strefy euro, jednak i one biorą udział w Systemie.

Europejski Bank Centralny, bank centralny strefy euro, oraz narodowe banki centralne wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej tworzą razem System Europejskich Banków Centralnych. Nie wszystkie banki wchodzące w skład Eurosystemu mają te same prawa i obowiązki. Banki krajów pozostających poza strefą euro (wszyscy nowi członkowie Unii oraz Dania, Szwecja i Wielka Brytania) wchodzą w skład Systemu, ale nie mogą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących polityki monetarnej strefy euro, mogą za to samodzielnie kształtować swoją politykę pieniężną.
EBC i ESBC zostały utworzone na mocy traktatu z Mastricht (1993 r.), który powołał też Unię Europejską. Banki centralne krajów, które przyjęły wspólną, europejską walutę, nie zostały zlikwidowane, ale stały się integralną częścią Europejskiego Banku Centralnego z siedzibą we Frankfurcie nad Menem. Musiały mu przekazać wszystkie swoje rezerwy walutowe, którymi od tej pory razem zarządzają, wspólnie interweniują na rynkach, razem zarządzają systemem płatniczym. Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht gwarantuje ESBC niezależność od rządu - władzom banków wchodzących w skład Systemu nie wolno wręcz przyjmować żadnych instrukcji od rządów.

Kto decyduje? Naczelnym organem Europejskiego Systemu Banków Centralnych jest Rada Ogólna. Składa się ona z prezesów i wiceprezesów wszystkich banków centralnych Unii Europejskiej, w tym Narodowego Banku Polskiego. Jej zadania mają charakter głównie doradczy i badawczy. Rada Ogólna zbiera dane statystyczne, przygotowuje coroczny raport EBC, ustala standardy rachunkowości dla narodowych banków centralnych. Jeśli w przyszłości jakiś kraj będzie chciał przystąpić do strefy euro, RG będzie miała wpływ na ustalenie ostatecznego kursu, po jakim jego narodowa waluta zostanie przeliczona na euro.

Prezesi banków centralnych krajów, które już przyłączyły się do strefy euro, zasiadają dodatkowo w Radzie Prezesów. Jej rolą jest określenie polityki pieniężnej i ustalenie wysokości stóp procentowych. Za realizację tej polityki odpowiedzialny jest sześcioosobowy Zarząd. Prezes, wiceprezes i pozostali członkowie Zarządu są wybierani za wspólną zgodą rządów państw członkowskich wyrażoną na szczeblu szefów państw lub szefów państw i rządów, na zalecenie Rady UE, po zasięgnięciu przez nią opinii Parlamentu Europejskiego i Rady Prezesów EBC.

Co zadań Zarządu - należy realizowanie polityki nakreślonej przez Radę Prezesów i wydawanie wytycznych narodowym bankom centralnych.

Komitet doradczy. Organem doradczym ESBC jest Komitet Ekonomiczno-Finansowy. Jego kompetencje obejmują:

Temat 6: Spójność, społeczna, ekonomiczna i terytorialna w UE. Fundusze strukturalne i budżet Unii.

Koncepcja spójności w UE: harmonijny i zrównoważony rozwój w ramach krajów i regionów:

Polityka spójności ma na celu wspieranie działań prowadzących do wyrównania warunków ekonomicznych i społecznych we wszystkich regionach Unii Europejskiej. W szczególności Unia Europejska zmierza do zmniejszenia różnic w poziomie rozwoju regionów oraz likwidacji zacofania najmniej uprzywilejowanych regionów i wysp, w tym obszarów wiejskich. Podstawowymi instrumentami realizacji polityki spójności są programy operacyjne.

Polityka regionalna/spójności Unii Europejskiej to przede wszystkim pomoc w formie dotacji dla regionów w Unii Europejskiej. Polityka regionalna/spójności polega na realizacji trzech najważniejszych celów:

Rodzaje funduszy strukturalnych:

Polityka spójności na lata 2007-2013 ma na celu zwiększenie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia we wszystkich regionach i miastach Unii Europejskiej. Realizowana jest przede wszystkim dzięki dwóm funduszom strukturalnym, tj.: Europejskiemu Funduszowi Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiemu Funduszowi Społecznemu (EFS) oraz Funduszowi Spójności (FS).

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego to największy fundusz. Jego celem jest wspieranie regionów, a dokładniej wyrównywanie różnic w stosunku do regionów bogatszych, lepiej rozwiniętych. EFRR finansuje wszystkie programy unijne, które mają na celu pomoc opóźnionym w rozwoju regionom. Poniżej przedstawiamy dziedziny, które mogą być finansowane z tego Funduszu:

Dzięki inwestycjom w wyżej wymienionych dziedzinach finansowanych z EFRR, Unia Europejska wspiera rozwój i tworzenie nowych miejsc pracy, a także wpływa pozytywnie na rozwój gospodarki.

Europejski Fundusz Społeczny najczęściej kojarzy się z możliwością finansowania szkoleń, warsztatów, wspieraniem zatrudnienia itp. W istocie EFS został stworzony po to, aby poprawić jakość i dostępność miejsc pracy i możliwości zatrudnienia w Unii Europejskiej. EFS zajmuje się następującymi dziedzinami:

Fundusz Spójności:

Fundusz Spójności wspiera dwa sektory: środowisko i transport. Co ciekawe, od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 roku Polska otrzymała najwięcej środków z tego funduszu wśród wszystkich członków Unii! Z Funduszu Spójności można otrzymać dofinansowanie na duże projekty inwestycyjne z zakresu ochrony środowiska. Głównymi odbiorcami pomocy w ramach Funduszu Spójności są jednostki samorządu terytorialnego, tworzone przez nie związki gmin lub inne podmioty publiczne, np. przedsiębiorstwa komunalne będące własnością gminy. Fundusz ten wspiera następujące dziedziny:

Fundusz Spójności jest instrumentem polityki strukturalnej Unii Europejskiej, lecz nie zalicza się do funduszy strukturalnych. Pomoc z Funduszu Spójności otrzymują kraje, a nie regiony, tak jak to jest w przypadku EFS i EFRR. Środki Funduszu Spójności są kierowane do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 proc. średniej w państwach Unii Europejskiej.

Zmniejszenie dysproporcji regionalnych:

Zmniejszanie dysproporcji gospodarczych między poszczególnymi regionami UE to jeden z głównych celów UE - 44 proc. unijnego budżetu przeznacza się na wspieranie konkurencyjności regionalnej. Wszystkie projekty z zakresu podnoszenia kwalifikacji lokalnej siły roboczej, wspierania przedsiębiorczości, poprawy infrastruktury i ochrony środowiska mają na celu pomoc uboższym regionom UE w doścignięciu swoich bardziej rozwiniętych sąsiadów.

Jednym z przykładów może być założenie w szpitalu publicznym na Węgrzech systemu zasilania energią elektryczną, który umożliwił znaczne oszczędności energii, doprowadził do stworzenia lokalnych miejsc pracy i sprawił, że energia słoneczna zyskuje na popularności w regionie.

Kraje pozaeuropejskie, takie jak Chiny, Rosja i Brazylia, które również zmagają się z dużymi różnicami w rozwoju regionalnym i mają wiele szczebli administracji, są zainteresowane współpracą z UE w celu wymiany doświadczeń.

Przebieg współpracy zostanie omówiony na konferencji, która zgromadzi przedstawicieli rządów i regionów położonych w Europie, Afryce, Rosji, Chinach i Ameryce Południowej. Uczestnicy konferencji zastanowią się nad tym, jak zorganizować skuteczne systemy zarządzania zapewniające realizację polityki rozwoju regionalnego.

Spotkanie to jest pierwszą konkretną próbą pokazania krajom pozaeuropejskim mechanizmów finansowania projektów regionalnych i kryteriów ich kwalifikowalności do wsparcia finansowego. Polityka regionalna UE jest realizowana poprzez system zarządzania obejmujący cztery poziomy: europejski, krajowy, regionalny i lokalny.

Zaangażowanie lokalnych i regionalnych przedstawicieli w opracowywanie strategii i wybór projektów pozwala uczestniczyć organizacjom obywatelskim w centralnym procesie podejmowania decyzji w UE. Jest to szczególnie interesujące dla dużych krajów, takich jak Chiny i Rosja. Zgodnie z tym, co deklarują, chciałyby zmniejszyć własne dysproporcje regionalne, przy jednoczesnym zwiększeniu przejrzystości polityki publicznej i wpływu regionów dzięki decentralizacji.

Proces konwergencji rozwojowej (realnej) regionów i krajów:

Realna konwergencja to w teorii ekonomii zdolność gospodarki słabiej rozwiniętej do szybszego wzrostu gospodarczego, w rezultacie którego początkowa różnica w poziomie PKB na mieszkańca w stosunku do krajów bogatszych z czasem zanika. Prawidłowość taka została zauważona i dowiedziona empirycznie w licznych przypadkach, np. stanów tworzących USA i japońskich prefektur. We wszystkich tych przypadkach zanotowano wartość tzw. współczynnika konwergencji na poziomie ok. 2%, co oznacza, że w dłuższym okresie wzrost regionów ubogich jest o tyle wyższy od wzrostu regionów bogatych, że średniorocznie nadrabiane jest ok. 2% istniejącej początkowo luki w rozwoju.

Z punktu widzenia neoklasycznej ekonomii, za zjawiskiem tym stoi oczywisty mechanizm: w regionach ubogich praca jest tania, zaś kapitał relatywnie drogi, bowiem jest go niewiele. Jeśli kapitał jest drogi, korzyść z jego użycia jest wysoka. Oznacza to, że z inwestycji w rejonie uboższym osiąga się większy zysk niż w regionie bogatym, gdzie kapitał jest względnie tani (bo jest go dużo). Stanowi to też zachętę do przepływu kapitału z regionów bogatszych do uboższych, to zaś wiedzie do szybszego tempa wzrostu regionów biednych.

Realną konwergencję wyjaśnia zarówno model egzogenicznego wzrostu, jak i model endogenicznego wzrostu. O ile jednak w pierwszym przypadku zwraca się uwagę na wyższe stopy zysku osiągane w regionach uboższych z inwestycji kapitałowych, to w teorii endogenicznego wzrostu najważniejsza jest możliwość szybszego „uczenia się” przez kraje, które gonią inne, silniej rozwinięte, w przypadku prowadzenia dobrej polityki gospodarczej. Tłumaczy to, dlaczego realna konwergencja nie zawsze występuje pomiędzy krajami: na przeszkodzie może jej stanąć zła polityka gospodarcza.

W Unii Europejskiej również zauważono zjawiska realnej konwergencji, choć ich tempo było w poszczególnych krajach różne. W przypadku Irlandii realna konwergencja doprowadziła do nadrobienia wielowiekowych zaniedbań i do przegonienia w stosunkowo krótkim czasie innych krajów Unii pod względem poziomu PKB na mieszkańca. Nieco wolniejsza, ale również wyraźna tendencja do szybkiej konwergencji wystąpiła w Hiszpanii i Portugalii. Najwolniej proces ten następował w Grecji, głównie na skutek popełnionych przez ten kraj poważnych błędów w polityce gospodarczej.

Teoria konwergencji realnej Barro i praktyka w UE:

Teoria ta mówi, że mała gospodarka „doganiająca” będzie znajdować się na ścieżce przyspieszonego wzrostu gospodarczego aż do momentu zrównania nakładów kapitałowych na jednego zatrudnionego z gospodarką „doganianą”, by po osiągnięciu tego samego poziomu nasycenia kapitałem przejść na nową, niższą ścieżkę wzrostu. Moment ten nazywamy osiągnięciem realnej konwergencji. Jednym z mierników konwergencji jest PKB liczony metodą per capita.

Walka z wykluczeniem społecznym:

W UE ponad 80 mln osób - w tym 20 mln dzieci i 8 proc. osób pracujących - jest zagrożonych ubóstwem. W świetle tych faktów Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym pozwala podejmować wspólne działania na rzecz osiągnięcia celu UE: ograniczenia o 20 mln liczby osób narażonych na ubóstwo i wykluczenie społeczne do roku 2020.

Uruchomiona w 2010 roku platforma stanowi jeden z elementów strategii Europa 2020 na rzecz inteligentnego i trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu.

Metody

Choć odpowiedzialność za walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym spoczywa przede wszystkim na władzach krajowych, UE, koordynując różne działania, może ją dodatkowo usprawnić poprzez:

Kluczowe działania

Współpraca transgraniczna:

Współpraca transgraniczna jest priorytetem europejskiej polityki sąsiedztwa i partnerstwa strategicznego z Rosją. Koncentruje się na państwach członkowskich i państwach korzystających z Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (ENPI). Obejmuje zarówno granice lądowe, jak i morskie, nawet jeśli instrument definiuje kwalifikowalność według kryteriów geograficznych.

Współpraca transgraniczna obejmuje Europę Wschodnią, Kaukaz Południowy i południowy region Morza Śródziemnego, konkretnie Algierię, Armenię, Autonomię Palestyńską, Azerbejdżan, Białoruś, Egipt, Gruzję, Izrael, Jordanię, Liban, Libię, Maroko, Mołdawię, Rosję, Syrię, Tunezję i Ukrainę.

Cele i programy

Pomimo różnic dzielących regiony przygraniczne, m.in. w dziedzinie społeczno-gospodarczej, stoją przed nimi również wspólne wyzwania. Są one priorytetami i kluczowymi celami współpracy transgranicznej, które obejmują:

Współpraca transgraniczna obejmuje dwie kategorie programów, tzn. programy dotyczące:

Polityka regionalna:

Polityka regionalna Unii Europejskiej ma na celu wyrównywanie szans rozwojowych i wspieranie wzrostu gospodarczego słabiej rozwiniętych albo przeżywających trudności gospodarcze regionów krajów wchodzących w skład Unii. Polityka ta wynika z obowiązującej w Unii zasady solidarności i dążenia do spójności społeczno-ekonomicznej (czyli zmniejszania różnic w poziomie rozwoju różnych obszarów).

Polityka regionalna realizowana jest w praktyce od 1973 r., kiedy do Unii przystąpiła Irlandia. Ponieważ kraj ten był wyraźnie uboższy od pozostałych członków Unii, postanowiono w budżecie zarezerwować odpowiednie środki na wsparcie jego rozwoju. Polityka regionalna zyskała na znaczeniu wraz z dalszym procesem rozszerzania Unii. W 1981 r. do bloku dołączyła nisko rozwinięta Grecja, w 1986 r. Hiszpania i Portugalia, w 2004 r. w składzie Unii znalazły się stosunkowo słabo rozwinięte kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym również Polska, a od 2007 r. także Bułgaria i Rumunia.

Polityka regionalna (a szerzej mówiąc, strukturalna) realizowana jest głównie za pomocą dotacji z funduszy Unii Europejskiej, a zwłaszcza Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Poza tym, istnieją jeszcze 3 mniejsze fundusze strukturalne (Europejski Fundusz Socjalny, sekcja orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych, oraz Fundusz Spójności). Generalnie, dotacje z funduszy strukturalnych przeznaczone są na dofinansowanie projektów inwestycyjnych realizowanych w potrzebujących wsparcia regionach Unii. Fundusze unijne pokrywają wówczas (w zależności od typu projektu i sytuacji danego regionu) od 50 do 90% ogólnych kosztów projektu. Pozostałe od 10% do 50% środków to współfinansowanie, które musi wyłożyć odbiorca pomocy (np. rząd kraju, który korzysta ze wsparcia). Obecnie na finansowanie polityki regionalnej Unia przeznacza około 40% całego budżetu.

Po rozszerzeniu w 2004 r. o kraje Europy Środkowo-Wschodniej, przyjęto zasadę stopniowego dochodzenia tych krajów do pełnego wykorzystania przyznanych im funduszy. Jednocześnie -na podstawie dotychczasowych doświadczeń - przyjęto, że pomoc dla kraju nie powinna przekraczać 4% jego PKB. Pełne korzystanie tych krajów ze wsparcia z tytułu polityki regionalnej nastąpi dopiero w latach 2007-2013.

Perspektywy finansowe i budżet zadaniowy UE:

Budżety roczne Unii Europejskiej funkcjonują w ramach budżetów wieloletnich. Budżet roczny bardzo przypomina budżet narodowy: ma określoną dokładnie wielkość wpływów i wydatków. Natomiast budżet wieloletni (tzw. perspektywa finansowa) to plan finansowy, w którym ustalane są jedynie limity (inaczej pułapy) wydatków w poszczególnych pozycjach budżetowych. W perspektywie finansowej nie chodzi o wykazanie dokładnej wielkości dochodów i wydatków, lecz o określenie najważniejszych priorytetów na kolejne 7 lat i umieszczenie maksymalnej kwoty, jaką Unia Europejska może na nie wydać. Głównym celem perspektywy finansowej jest utrzymywanie wydatków Unii Europejskiej pod kontrolą. Budżet Unii Europejskiej nie może mieć deficytu budżetowego ani nadwyżki budżetowej. Na koniec każdego roku różnica pomiędzy wpływami i wydatkami powinna wynosić 0.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Pytania Białowąsa EIE 1, Ekonomia integracji europejskiej
sciaga eie, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
eie sciaga egzamin-AGA, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
EIE zagadnienia egzamin-moje, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
EIE, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
eie(3), EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
notatki ekonomia integracji europejskiej
EIE wykład 3 - 02.04.2011 r, Ekonomia integracji europejskiej
eie2, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
6 Procedury antydumpingowe, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
ZASDY INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
15 Korzyści i szanse UW, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
sciaga eie2, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
1 Kreacje handlu po wstąpieniu do unii celnej, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europej
18 Debata budżetowa UE, EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej
7 Badania kosztów i korzyści rynku wewnętrznego (2), EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji
skydrive-2013-02-01(1), EKONOMIA, Rok 2, Ekonomia Integracji europejskiej

więcej podobnych podstron