Cechy charakterystyczne prawa karnego
Prawo karne nie reguluje określonej dziedziny prawa
Nie tworzy i nie znosi uprawnień i obowiązków społecznych
Nie tworzy organizatorskiej
Zespół norm powinnościowych ekonomicznych przez aparat państwowy
Wprowadza sankcje za najpoważniejsze naruszenia stosunków społecznych regulowanych w innych dziedzinach prawa. Jest subsydialny
Norma sankcjonowana - reguluje stosunki społeczne
Norma sankcjonująca - wprowadza kary (służebna wobec sankcjonowanej)
Funkcje prawa karnego
Ochrona - chroni stosunki społeczne przed zamachami na nie
Afirmacyjno - motywacyjna - polega na określeniu standardów postępowania I wzmocnienia motywacji do ich przestrzegania poprzez stosowanie sankcji
Gwarancyjna: zasady • NULLUM CRIMEN SINE LEGE
NULLUM POENA SINE LEGE
prewencyjno wychowawcza
restytucyjna - środki umożliwiające sprawcy naprawienie szkody wyrządzonej przez jego czyn
prawo karne
* materialne - zespół norm określających przestępstwa t. j. czyny, które ze względu na swój społecznie szkodliwy charakter są zabronione pod groźbą kary ustalających zasady odpowiedzialności za te czyny, oraz kary I inne środki stosowane wobec sprawców.
* procesowe - zespół norm regulujących postępowanie w sprawach o przestępstwo. Określa naczelne przesłanki postępowania karnego uprawnienia i obowiązki stron organów I innych uczestników postępowania, stadia postępowania i rodzaje rozstrzygnięć
* wykonawcze - sposoby wykonywania kar, środków karnych i innych środków
prawo penitencjarne - reguluje sposób wykonywania kary pozbawienia wolności
prawo karne
*szczególne
= skarbowe - ze względu na podmiot: interesy finansowe skarbu państwa
= wojskowe - wyodrębnione ze względu na podmiot i przedmiot regulacji (żołnierze i zdolność mobilizacyjna dyscyplina)
* ogólne
źródła prawa karnego
art. 1 & 1 Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia
-ustawy
-ustawy międzynarodowe ratyfikowane
zakaz stosowania analogii w prawie karnym
-analogia iuris
-analogia legis
można pociągnąć do odpowiedzialności za czyn który nie ostał wyraźnie zabroniony przez ustawę, ale odwołujemy się do ogólnych normalnych zasad prawa (iuris) lub podobnego przepisu prawnego (legis)
Ustawowa określoność czynu ( przestępstwa)
W sposób dokładny I wyczerpujący w ustawie powinno być określone na czym polega dany czyn zabroniony ⇒ lex criminalis retro non agit
Nie są źródłami prawa karnego:
- ustawy niższe - rozporządzenia
- zarządzenia
zwyczaj
orzecznictwo sadów
poglądy nauki prawa
Zwyczaj ma o tyle znaczenie normatywne, że uzupełnia znamiona ocenne ustawy karnej
Kodeks karny (KK)
część ogólna - rodzaje kar I środków karnych
część szczególna - przestępstwa
przepisy części ogólnej
dyspozycje - określają znamiona czynu zabronionego
sankcje - kary za naruszenie zakazu
Rodzaje dyspozycji
ze względu na sposób określenia czynu zabronionego
nazwowe (nazwy przestępstw)
opisowe (opis znamion zabronionego zachowania)
= charakter prosty - zawierają jeden zespół znamion wyrażających jedną odmianę zabronionego czynu (art.155 KK)
= charakter złożony - kilka zespołów znamion, które tworzą wiele odmian przestępstwa (art. 145 & 1 KK)
= charakter alternatywny - co najmniej dwa zespoły znamion co prowadzi do tworzenia odmian przestępstwa (art. 270)
na sposób opisu
kazuistyczne - szczegółowe opisanie przypadku
syntetyczne - opis za pomocą cech ogólnych
Znamiona czynu
zupełne, samoistne - w sposób wyczerpujący obejmują zespół znamion zabronionego zachowania się
niezupełne
= zależne - ustalenie istoty czynu jest uzależnione od zastosowania innych przepisów tej samej ustawy ( art. 191 & 1)
= blankietowe - nie zawierają opisu zabronionego zachowania się lecz tylko ogólną ramę, której treść dopełniają przepisy niższego rzędu (art. 265 & 1)
rodzaje sankcji
bezwzględnie nieoznaczone - dowolność w stosowaniu kary
bezwzględnie oznaczona - określa rodzaj i wysokość kary
względnie nieoznaczone
względnie oznaczone - ustawa określa rodzaj I granice kary I w ich ramach sąd wymierza ściśle określoną karę
Ze względu na budowę: sankcje
proste - tylko jeden rodzaj sankcji
złożone - dwie lub więcej rodzajów kary
alternatywa - daje sędziemu możliwość wyboru
zasady obowiązywania ustawy karnej
Lex retro non agit art. 1 & 1 KK (art. 42 ust. 1 konstyt.)
Data wejścia w życie ustawy karnej
umieszczona w ustawie
vacatio legis - od ogłoszenia do wejścia w życie zazwyczaj 14 dni
uchylenie - wprost
-przez inną ustawę
ustawy czasowe same określają datę wejścia w życie I wygaśnięcia
obowiązywanie ust. Kar. Pod względem czasu art. 91 KK
Przestępstwo skutkowe - w innym momencie działanie lub zaniechanie w innym dokonanie przestępstwa. W ich przypadku przyjmuje się, że czasem jego popełnienia jest czas podjęcia zabronionego zachowania I czas ten trzeba odróżnić od momentu dokonania przestępstwa
Przestępstwa wieloczynowe
Przestępstwa ciągłe - powtarzające się w krótkim czasie zamachy na to samo dobro w krótkich odstępach czasu
Przestępstwa trwałe - polegają na wywołaniu I utrzymaniu przez dłuższy czas stanu bezprawnego
Przestępstwa z zaniechania - gdy ciąży na kimś obowiązek dokonania czegoś a on tego nie robi, czasem popełnieniem przestępstwa jest ten moment, w którym sprawca mógł jeszcze zrealizować ciążący na nim obowiązek , a nie ten, w którym nie mógł go już wykonać.
Zmiana ustawodawstwa
depenalizacja
= częściowa - gdy czyn określony jako przestępstwo zastał spenalizowany jako wykroczenie. Jeżeli prokurator stwierdzi że dany czyn nie jest przestępstwem ale wykroczeniem odmawia rozpoczęcia postępowania, a wszczęte umarza I przekazuje sprawę policji w celu wystąpienia z wnioskiem do kolegium do spraw wykroczeń. Jeżeli taka sytuacja wystąpi po otwarciu przewodu sadowego to sprawę rozpoznaje sad na zasadach ogólnych orzekając na podstawie przepisów prawa o wykroczeniach (art. 4 &1 KK)
Trzeba stosować ustawę nową, chyba, że poprzednia jest względniejsza dla sprawcy.
Ustalając, która jest względniejsza bierzemy pod uwagę obie w całości w odniesieniu do konkretnego sprawcy. Nie można się sugerować tylko kryterium rodzaju czy wysokości sankcji ale także wszystkimi warunkami wymiaru kary. Nie jest dopuszczalne stosowanie kombinacji przepisów, należy dokonać wyboru jednej z konkurujących ustaw. (wyrok SN z 6.07.1970r)
Z art. 4 & 1 zasada niepogarszania sytuacji sprawcy w wyniku zmiany ustawodawstwa
Lex suverior retro non agit - ustawa surowsza nie działa wstecz
Zmiana ustawy karnej po prawomocnym zasadzeniu sprawcy nie ma wpływu na wyrok.
Zasada powagi rzeczy osądzonej(res iudicata) wyjątki:
gdy prawomocnie orzeczona lecz jeszcze nie wykonana kara jest wyższa od górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za ten czyn w nowej ustawie, karę obniża się do górnej granicy zagrożenia za ten czyn w nowej ustawie
jeżeli orzeczona karę pozbawienia wolności za czyn który w nowej ustawie nie jest zagrożony to karę pozbawienia wolności zamienia się na ograniczenie wolności lub grzywnę (uzupełnia art. 14 przepisów wprowadzających KK)
orzeczona karę śmierci na dożywocie
------------------grzywny I ograniczenia wolności wykonuje się na zasadach tymczasowych
zastępcza kara pozbawienia wolności orzeczona na wypadek nieściągalności grzywny
warunkowe zawieszenie wykonania kary I warunkowe przedterminowe zwolnienie ( uchwała SN z 11.01.1999)
wobec wyrażonego brzmienia art. 14 pkt. 2 p.w. KK trzeba go traktować jako przepis szczególny I nie ma tu zastosowania ogólna zasada wyrażona w art. 4 & 1 KK
= całkowita -zatarcie skazania : skazanie ulega zatarciu z mocy prawa niezwłocznie przerywa się wykonanie kary I usuwa się karty karne z centralnego rejestru skazanych. Kary już wykonane nie podlegają restytucji. Nie dotyczy to depenalizacji częściowej i kontrawencjonalizacji.
Art. 5 Zasada terytorialności
Jurysdykcji polskiej podlega sprawca który popełnia czyn zabroniony na terytorium RP bez względu na to czy jest obywatelem polski czy nie
Terytorium RP - to obszar oddzielony granicami państwa w głąb ziemi I słup powietrzny nad nim oraz morskie wody terytorialne (12 mil morskich)
Immunitety - określone w prawach I zwyczajach międzynarodowych
dyplomatyczne - przedstawiciele głów państwa
konsularne - urzędnicy
wyłączają z możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej
Persona non grata - wydalony bez prawa powrotu
formalne - pozwalają na pociągnięcie do odpowiedzialności daną osobę tylko za zgoda właściwego organu
materialne - stałe uchylenie karalności czynu wypełniającego znamiona przestępstwa
Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą
zasada narodowości podmiotowej (obywatelstwa) - obywatel polski powinien przestrzegać przepisów polskich bez względu na to gdzie przebywa. Jeżeli popełnia czyn za granicą po powrocie odpowiada przed sadem polskim. Warunkiem odpowiedzialności jest uznanie czynu za przestępstwo także w miejscu jego popełnienia. Nie dotyczy funkcjonariuszy publicznych którzy popełniają przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji oraz obywateli polskich, którzy popełnili przestępstwo na terytorium nie podlegającym niczyjej władzy
zasada narodowości przedmiotowej
= zwykła - ustawa karna polska stosowana do cudzoziemców którzy popełnili przestępstwo za granicą tylko wtedy gdy dany czyn jest zabroniony w miejscu jego popełnienia I czyn ten był skierowany przeciw dobrom lub interesom RP, obywatela polskiego, lub polskiej osoby prawnej I czyn ten jest zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 2 lat
= obostrzona - w tej postaci pociąga się cudzoziemców do odpowiedzialności za czyny skierowane przeciwko szczególnie istotnym interesom RP, przy czym zastosowanie ustawy polskiej jest niezależne od uznania tego czynu za represjonowany w miejscu jego popełnienia.
zasada represji wszechświatowej - można pociągnąć do odpowiedzialności bez względu na jego narodowość lub miejsce popełnienia za zbrodnie określone w konwencjach międzynarodowych. (zawarte też w krajowym P.K.)
Definicja przestępstwa i jej elementy
formalne - ujmują jako czyn człowieka zabronione przez ustawę pod groźba kary
materialne - dodają do formalnej społeczną szkodliwość czynu
PRZESTĘPSTWEM jest czyn człowieka zabroniony pod groźba kary przez ustawę określająca jego znamiona i obowiązującą w czasie jego popełnienia, zawiniony, oraz szkodliwy w stopniu większym niż znikomy. Podstawowe elementy tej definicji składają się na strukturę przestępstwa.
Elementy te to:
czyn
wypełnienie określonych w ustawie znamion
bezprawność
wina sprawcy
społeczna szkodliwość czynu
Czyn
(art. 155 & 1 - czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie)
może się go dopuścić tylko człowiek co łączy się z zasadą odpowiedzialności osobistej. Podmiotem przestępstwa (sprawca ) może być tylko człowiek zdolny do zawinienia (art. 31 & 1)
Koncepcja naturalistyczna czynu - sterowany wolą kompleks ruchów wywołujący zmiany w świecie zewnętrznym
Finalna teoria czynu - mówi o tym, że zachowanie człowieka jest zawsze celowe natomiast procesy psychiczne wchodzą w obręb czynu ( zamiar sprawcy I jego wolę)
Socjologiczna koncepcja czynu - tylko takie zachowanie ma znaczenie dla prawa karnego które jest istotne społecznie
Istota czynu polega na takim zachowaniu człowieka, które jest zależne od jego woli I ma znaczenie w układzie społecznym
Czynem przestępnym jest zachowanie o ujemnym ładunku treści społecznej co wyraża się w społecznej szkodliwości czynu
Nie mamy do czynienia z czynem gdy na człowieku wywarto przymus absolutny, który wyłącza możliwość podjęcia I realizacji decyzji woli.
Przymus kompulsywny zwany względnym, polega na tym, że osoba na która wywarto przymus podejmuje I realizuje określone decyzje woli. Działająca pod przymusem względnym może być pociągnięta do odpowiedzialności. Z reguły jednak odpowiedzialność jest wyłączona na podstawie kontratypu stanu wyższej konieczności albo na podstawie okoliczności wyłączających winę.
Nie jest czynem zachowanie wynikające z fizjologicznej lub psychicznej niemożności podjęcia lub realizacji albo będące przypadkowym odruchem.
Bezprawność czynu - sprzeczność czynu z normami prawa
Bezprawność karna - sprzeczność czynu z normami PK, naruszenie zakazów, lub nakazów zawartych w tym prawie. Bezprawność karną wyraża zabronienie czynu pod groźbą kary przez ustawę, ponieważ jednym z elementów definicji przestępstwa jest karalność.
Art.149 Wyczerpanie przez czyn człowieka znamion czynu zabronionego zawartych w ustawie karnej skutkuje jego bezprawnością, chyba że zachodzą okoliczności kontratypu.
Ustawowe znamiona czynu - wyznaczają zespól cech charakterystycznych tworzących zarys typu przestępstwa. Wyróżniamy znamiona:
opisowe - których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen ich zakres znaczeniowy jest wyraźny
oceny - musimy się odwołać do ocen
Ustawowe znamiona dotyczą
podmiotu przestępstwa
strony podmiotowej
przedmiotu ochrony
strony przedmiotowej
Aby przypisać sprawcy określone przestępstwo musimy stwierdzić występowanie określonych w danym przepisie cech
Społeczna szkodliwość czynu - element materialny polega na tym, że czyn stanowi zagrożenie dla dobra prawnego lub je narusza
WINĄ - w prawie karnym jest zarzucany z punktu widzenia wymogów prawa stosunek sprawcy do realizacji popełnionego przez niego czynu. Stosunek ten może wyrażać w zamiarze popełnienia czynu albo w lekceważeniu przez sprawcę obowiązku zachowania ostrożności której zachowanie ma zapobiegać popełnieniu czynu
Przesłanki winy
-podmiotowa zdolność do wymaganego przez prawo zachowania się ( zależna od osiągnięcia określonego poziomu rozwoju I stanu umysłowego sprawcy
-możliwość rozpoznania bezprawności czynu (art. 30 KK)
-wymagalność zachowania zgodnego z prawem, która jest uzasadniona sytuacją motywacyjną sprawcy
Teorie winy
psychologiczna - wina to stosunek psychiczny sprawcy do realizowanego czynu. Może polegać na zamiarze popełnienia czynu albo wiązać się ze świadomością czy wyobrażeniem popełnienia tego czynu
normatywna - istota winy polega na możliwości postawienia sprawcy zarzutu z popełnienia czynu
kompleksowa - akceptuje normatywny element zarzucalności czynu, ale uwzględnia też komponenty psychiczne stosunku sprawcy do czynu
Podmiot przestępstwa
człowiek od lat 17 (17 - 18 lat - występek jako nieletniego)
małoletni - wg. postępowania w sprawach nieletnich 2 wyjątki (art. 10 & 1 i 2)
Podział przestępstw ze względu na podmiot:
powszechne - delicta communia - mogą być popełnione przez każdego zdolnego do odpowiedzialności człowieka. Podmiot tych przestępstw określony jest zaimkiem „kto”
indywidualne - to takie, których sprawcą może być tylko osoba posiadająca określone w ustawie właściwości wyróżniające ją spośród innych osób. Określony przez rzeczownik lub przy pomocy zaimka „kto” po którym następują dalsze określenia indywidualizujące podmiot
właściwe - indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępności czynu
niewłaściwe - indywidualna cecha podmiotu wpływa na zaostrzenie lub złagodzenie odpowiedzialności, a brak takiej cechy powoduje, ze mamy do czynienia z przestępstwem powszechnym
Przedmiot przestępstwa - całokształt stosunków chronionych przez PK - ogólny przedmiot ochrony
Z punktu widzenia funkcji ochronnej PK mówimy o przedmiocie ochrony, natomiast z punktu widzenia treści czyny przestępnego mówimy o przedmiocie zamachu.
rodzajowy przedmiot ochrony - jest synteza norm które chronią analogiczne dobra pod względem rodzajowym
indywidualny przedmiot ochrony - jest to dobro na które jest skierowany zamach przestępny I który jest przedmiotem ochrony jednego przepisu.
Niektóre indywidualne typy przestępstw mogą mieć kilka przedmiotów ochrony. Mówimy wtedy o bliższym I dalszym przedmiocie ochrony. Kryterium rozróżnienia jest tu rola jaką przedmiot odgrywa w czynie sprawcy
Od przedmiotu ochrony I zamachu należy odróżnić:
-przedmiot wykonawczy - przedmiot materialny na którym dokonuje się przestępstwa. Nie ma charakteru normatywnego nie zaliczamy go do podmiotu przestępstwa ale do strony przedmiotowej
Przestępstwa podobne (art.115 & 3)
tożsamość rodzajowa
zastosowanie przemocy lub groźby jej użycia - stanowią o podobieństwie przestępstw chociażby były one skierowane przeciw rodzajowo różnym dobrom
działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowych (zwiększenie aktywów, zmniejszenie pasywów)
strona przedmiotowa przestępstwa - charakteryzuje zewnętrzne zachowanie się sprawcy jej formą I okoliczności, oraz skutek tego zachowania i powiązania pomiędzy skutkiem a zachowaniem.
Zaliczamy:
czyn
skutek czynu
czas I miejsce czynu
sytuacje w jakiej czyn popełniono
sposób jego popełnienia
przedmiot wychowawczy
formy czynu - są określone przez ustawowe ujecie zachowania się sprawcy
z działania (delicta commisiva) - niektóre rodzaje przestępstw można popełnić tylko działaniem. W ich przypadku znamiona czasownikowe wyłączają możliwość popełnienia czynu zabronionego przez zaniechanie
z zaniechania (delicta ommisiva) - polegają na niepodjęciu przez sprawce takiego działania do którego był zobowiązany lub na spowodowaniu określonego skutku przez niepodjęcie takiego działania.
Właściwe (formalne) - to takie w których czyn zabroniony powstaje przez sam fakt podjęcia nakazanego zachowania (162 & 1)
Niewłaściwe (materialne) - polegają na tym że przez niepodjęcie działania został wywołany określony skutek (220 & 1)
Aby przestępstwo z zaniechania powstało obowiązek musi mieć charakter prawny który gwarantuje że określony skutek nie nastąpi (art. 2)
Przestępstwa
materialne (skutkowe) - takie których znamieniem ustawowym jest wywołanie przez sprawcę określonego skutku(153 & 1)
formalne - dla ich dokonania jest wymagane wystąpienie określonego w ustawie skutku. Penalizowane jest samo zabronione zachowanie się sprawcy(art.257) ich skutkiem jest dokonanie określonej zmiany będącej następstwem zachowania się sprawcy. Skutkiem jest wszelka ujemna zmiana wywołana przez sprawcę
narażenie na niebezpieczeństwo
Przestępstwa
trwałe wykonanie czynu który trwa jakiś czas. Są przerywane prawomocnym wyrokiem sadu
wieloosobowe - takie które wymagają kilku osób
wieloczynowe dla ich popełnienia wymagane jest prowadzenie określonego rodzaju działalności na która składają się poszczególne czyny
typy:
kwalifikowany (art.148 & 1) jest tworzony ze względu na szczególnie obciążające okoliczności czynu, sposób działania sprawcy, albo następstwa czynu
uprzywilejowany (art. 150) jest tworzony ze względu na łagodzące okoliczności czynu, małą wagę czynu, czy szczególną sytuację psychiczną sprawcy
związek przyczynowy
zachodzi między działaniem sprawcy a skutkiem określonym w ustawie I jest to takie powiązanie zjawisk, że jedno wynika z drugiego I bez tego pierwszego drugie by nie nastąpiło (przyczyna I skutek)
Teorie
* równowartości warunków (ekwiwalencji) do powstanie jakiegoś skutku przyczynia się suma wielu warunków równorzędnych, ale wśród nich wyróżnia się jeden (sine qua non), który jest niezbędny do zaistnienia skutku
* przeciętnej przyczynowości (adekwatnego związku przyczynowego). Sprawca odpowiada tylko za normalne przeciętne następstwa swojego działania. Daje ona duża swobodę sędziemu, który określa ten stan na podstawie swojego doświadczenia życiowego
* relewancji najpierw stosujemy * ustalamy warunek sine qua non, a potem wynik korygują odpowiednie przepisy prawa
Przyczynowość zaniechania
Koncepcje:
I ex nihilio nihil fili - z niczego nic nie powstaje
II zwolennicy przyczynowości zaniechania mówią, ze występuje ona wtedy, gdy skutek jest bezpośrednio wynikiem zaniechania. Jeżeli skutek jest wynikiem działania innych osób sprawca odpowiada za nie przeszkodzenie skutkowi
Strona podmiotowa (subiektywna)
Obejmuje zjawiska psychiczne, które towarzysza sprawcy czynu. Mówi się, że jest główna przesłanką winy
Forma winy
- umyślna (art. 9& 1)
- nieumyślna (art. 9 &2)
zamiar
= bezpośredni - dollus directus - sprawca chce popełnić czyn zabroniony
nagły (repentimus) - sprawca chce popełnić czyn zabroniony ale decyzja przychodzi nagle
przemyślany (premeditatus) - decyzja o popełnieniu przestępstwa jest planowa I przemyślana
= przestępstwo nieuchronne występuje wtedy gdy sprawca chcąc popełnić jakiś czyn zabroniony wie, że spowoduje on powstanie jeszcze dodatkowych skutków, które stanowią przestępstwo jest popełnione (tak jak główne ) w zamiarze bezpośrednim
= ewentualny - dollus ewentualis - sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego I się na to godzi chociaż nie chce go popełnić. Przestępstwo może ale nie musi być popełnione I on się na to godzi
= lekkomyślność - zachodzi gdy sprawca świadomie narusza zasady ostrożności zdaje sobie sprawę z tego, że jego zachowanie może wypełnić znamiona czynu zabronionego. Jednocześnie nie chce jego popełnienia i bez podstawnie przypuszcza, że tego uniknie.
= niedbalstwo - sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia czynu zabronionego chociaż może I powinien przewidzieć
= wina mieszana (kombinowana) culpa dolo exorta - powstaje z połączenia nieumyślności z umyślnością typ podstawowy przestępstwa jest objęty umyślnością sprawcy natomiast następstwo czynu od którego zależy wyższa odpowiedzialność jest objęte nieumyślnością.
Mamy z nią do czynienia przy przestępstwach kwalifikowanych przez następstwo -charakteryzują się tym, że kara jest surowsza ze względu na jakieś określone następstwo czynu. Można je popełnić także w formie kombinowanej winy nieum. z nieum.
Okoliczności wyłączające winę:
-jeżeli nie można przypisać winy to nie można postawić zarzutu popełnienia przestępstwa
stan wyższej konieczności ( art.26 KK) ratujemy jedno dobro kosztem drugiego. Aby można było powołać się na STK musi być spełnionych łącznie 5 przesłanek
niebezpieczeństwo realne rzeczywiste a nie urojone
niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć zasada subsydiarności
niebezpieczeństwo grozi bezpośrednio w czasie działania sprawcy lub co najmniej w najbliższej przyszłości nieuchronnie zagraża ratowanemu dobru, a zwłoka w podjęciu decyzji by je zwiększyła
działanie jest zdeterminowane celem uchylenia niebezpieczeństwa
zachowano zasadę proporcjonalności czyli dobro poświęcane nie przedstawia wartości oczywiście większej od ratowanego
* jest kontratypem w przypadkach określonych w art. 26 & 1
* należy do okoliczności wyłączających winę w przypadkach określonych w art. 26 &2 (dobro poświęcane jest równej lub wyższej wartości)
Nie można się powołać jeśli:
jest wyraźnie zakazane przez przepis
gdy dana osoba ma szczególny obowiązek chronienia jakiegoś dobra nawet narażając się na niebezpieczeństwo osobiste. Taka osoba może się na to powołać tylko gdy poświęci to dobro dla dobra wyższej wartości
przekroczenie granic wyższej konieczności:
naruszenie zasady bezpośredniości niebezpieczeństwa
naruszenie zasady proporcjonalności dóbr
naruszenie zasady subsydiarności
niepoczytalność (art. 31 & 1) - sprawcy nie można postawić zarzutu z tego co uczynił, gdyż jest to wynikiem patologicznego stanu jego psychiki. Stwierdzony w procesie przez biegłych psychiatrów
dwie metody określania niepoczytalności :
psychologiczna - polega na określeniu niepoczytalności jako braku możliwości rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania własnym postępowaniem
psychiatryczna - podaje genezę stanu, tzn. określa jako chorobę psychiczna upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie zdolności psychicznych
metoda mieszana - to połączenie obu.
W kodeksie są 3 alternatywne przyczyny
upośledzenie umysłowe - upośledzenie intelektu powstaje z różnych przyczyn w okresie życia płodowego lub rozwoju (od 68r. stopniowane na lekkie, ciężkie, umiarkowane, głębokie)
choroba psychiczna - są to zaburzenia psychiczne których cechą są patologiczne zmiany funkcji psychicznych
= psychozy o podłożu organicznym - są to różne przypadki otępienia
= psychozy o podłożu nieorganicznym (schizofrenia, cyklofrenia) nie są zaliczane psychopatie - zakłócenia w sferze popędów woli
inne zakłócenia czynności psychicznych są to przyczyny niepoczytalności, które nie mają charakteru choroby psychicznej , ale powodują taką wadliwość psychiki, która wyłącza poczytalność (upojenie patologiczne…)
w stosunku do niepoczytalnego sprawcy nie stosujemy kar, ale środki zabezpieczające. Są one stosowane gdy pozostawienie sprawcy na wolności grozi poważnym niebezpieczeństwem dla porządku prawnego. Jest to umieszczenie w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym
Poczytalność ograniczona - nie uchyla winy tylko ją umniejsza I sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenia kary. Art. 31 & 3 jeżeli sprawca sam wprowadzi się w stan odurzenia to nie bierze się pod uwagę okoliczności ograniczonej poczytalności
błąd co do faktu - error facti - (art. 28) co do ustawowych znamion czynu. Jest to mylna świadomość sprawcy o okolicznościach stanowiących ustawowe znamiona czynu. Wyłącza winę umyślną. Błąd może polegać na urojeniu sobie pewnych faktów lub nieświadomości istnienia tych faktów. Możemy się powołać gdy jest on:
istotny - gdy dotyczy ustawowych znamion czynu
sprawca działał w dobrej wierze, czyli wyobrażał sobie że czyn nie jest przestępstwem
błąd był niezawiniony, tzn. sprawca nie mógł przewidzieć, że rzeczywistość nie zgadza się z jego wyobrażeniem o niej
Błąd jest zawiniony, gdy sprawca mógł najpóźniej w chwili czynu uświadomić go sobie, lub gdy sad sprawcy, ze się myli, był bezpodstawny
Error in personam - błąd co do osoby
Error in obiecto - błąd co do rzeczy
Błąd co do sposobu realizacji czynu
Błędy co do przebiegu związku przyczynowego, gdy zrealizowanie skutku jest objęte zamiarem sprawcy
błąd co do prawa (nieświadomość bezprawności czynu) error iuris - polega na mylnej ocenie prawnej czynu I może występować w dwóch postaciach:
sprawca mylnie sadzi, że jego czyn nie jest przestępstwem, gdyż nie wie o istnieniu odpowiedniego przepisu lub mylnie go interpretuje. Gdy błąd jest usprawiedliwiony to sprawca nie ponosi odpowiedzialności ze względu na brak winy. Gdy błąd nie jest usprawiedliwiony sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę.
sprawca mylnie sądzi, że jego czyn jest przestępstwem (przestępstwa urojone - delictum putitavum)
błąd co do kontratypu - (art. 29 KK) - jest odmianą błędu co do prawa. Gdy błąd jest usprawiedliwiony sprawca nie ponosi odpowiedzialności ze względu na brak zawinienia, jak nie to sąd może złagodzić.
błąd co do okoliczności wyłączających winę
rozkaz przełożonego - (art.318)musza być spełnione 3 przesłanki:
podmiotem musi być żołnierz
musi być wykonanie rozkazu
jest nieświadomy bezprawności czynu
Teoria ślepych bagnetów - za wykonanie rozkazu odpowiada zawsze przełożony, żołnierz jest tylko narzędziem
Teoria myślących bagnetów - żołnierz któremu wydano rozkaz ma możliwość i powinien rozważyć czy wykonując go nie popełni przestępstwa (umiarkowane podporządkowanie)
KONTRATYPY - okoliczności wyłączające bezprawność czynu
W przypadku kontratypu sprawca dokonuje czynu zabronionego, jednak jego zachowanie nie stanowi przestępstwa ze względu na przepisy PK lub utarte zwyczaje, które takie zachowanie traktują jak zachowanie prawne. Wyróżniamy kontratypy:
ustawowe -
obrona konieczna, (art. 25 & 1, 2) zamach musi być:
rzeczywisty
bezprawny
bezpośredni
- obrona musi być konieczna w sensie technicznym
Zdaniem SN dla przyjęcia bezpośredniości zamachu nie jest wymagane aby atak już się zaczął lub by nastąpiło uszkodzenie dobra prawnie chronionego. Niezbędne jest aby z zachowania napastnika jednoznacznie wynikało, że przystępuje do ataku I istnieje wysoki stopień prawdopodobieństwa natychmiastowego zaatakowania dobra. Zamach musi pochodzić od człowieka i musi naruszać prawo nie musi być przestępny. Obrona konieczna nie jest dopuszczalna przeciw prawnym działaniom nawet wtedy gdy zawierają w swej treści atak na dobro prawne. Obrona musi być konieczna. Zastosowany sposób obrony nie przekracza granicy potrzebnej do odparcia zamachu I jest współmierny do zaistniałego niebezpieczeństwa. Nie wymaga zachowania zasad proporcjonalności I subsydialnosci.
Przekroczenie zasad obrony koniecznej może przybrać postać ekscesu:
intensywnego - zachodzi w razie zastosowania sposobu obrony niewspółmiernego do niebezpieczeństwa I gdy nastąpiła rażąca dysproporcja dóbr
ekstensywny - gdy obrona była przedwczesna lub spóźniona
stan wyższej konieczności, (art. 26 KK)
ostateczna potrzeba, (art. 319 & 1) tylko do żołnierzy
ryzyko (ryzyko nowatorstwa art. 27 & 1-celowość, sposób, korzyści, & 2 - na lub w obecności człowieka) doświadczenia I eksperymenty
pozaustawowe
działanie w ramach uprawnień lub obowiązków - odnosi się do osób prywatnych I funkcjonariuszy publicznych.
Musza być łącznie spełnione 3 przesłanki
istnieje podstawa prawna z której wynika obowiązek lub uprawnienie
podmiot musi mieć kompetencje miejscową I rzeczową do podjęcia danej czynności
czynność musi być wykonana zgodnie z warunkiem określonym w przepisie
zgoda dysponenta dobrem - (zgoda pokrzywdzonego)
zgoda musi być prawnie skuteczna
zgody może udzielić osoba mająca prawo dysponować dobrem
zgoda musi być dobrowolna, dotyczyć określonego dobra, I być wyrażona na serio
musi być wyrażona przed a najpóźniej w trakcie czynu
forma zgody nie jest określona musi być wyraźna lub dorozumiana
można dysponować: wolnością, majątkiem, bezpieczeństwem osobistym
czynności lecznicze
4 przesłanki:
czynności podjęto w celu leczniczym
działanie było prowadzone zgodnie z zasadami wiedzy I sztuki medycznej oraz z zachowaniem należytej staranności
działanie podjęte przez osoby uprawnione
leczenie prowadzono za zgoda pacjenta
karcenie małoletniego
przesłanki
w celu wychowawczym
działanie przez osobę uprawniona
zachowanie proporcjonalności między przewinieniem a zastosowaną metoda
karcenie ma społecznie akceptowaną formę
przy naruszeniu art. 207 KK
ryzyko sportowe
4 przesłanki
dyscyplina jest przewidziana przez prawo
działanie prowadzono w celu sportowym
nie naruszono reguł danej dyscypliny
uczestnicy dobrowolnie brali udział w uprawianiu sportu
zwyczaj - wręczanie prezentów osobom pełniącym funkcje publiczne
wynika z dobrej woli osoby wręczającej
obdarowany nie żąda wręczenia prezentu I nie uzależnia wykonania czynności od jego wręczenia
prezent wręczono po dokonaniu czynności I nie może być wcześniej obiecany
prezent nie przekracza zwyczajowo przyjętych form
- zwyczajowe gesty naruszające nietykalność cielesną