1.Teatr Grecji: był wytworem społeczeństwa - wspólnoty. Nigdzie i nigdy nie był nim bardziej. W starożytnej Grecji dramat osiągnął w V w. p.n.e. doskonałość - niekwestionowaną przez następne 700 lat. A i później nie znalazł on godnego następcy, aż dopiero w epoce Shakespeare' a. Przede wszystkim Ateńczycy zorganizowali nowe wiosenne obchody ku czci Dionizosa, zwane Wielkimi Dionizjami. Święto powstało z połączenia kilku pomniejszych lokalnych uroczystości z okazji winobrania. Na nowe - państwowo-religijne! - obrzędy przeznaczono rozległy teren u stóp Akropolu, nieco powyżej świątyni Dionizosa, na południowo-zachodnim stoku ateńskiego wzgórza. Dolna część, orchestra, służyła przedstawieniom (orchestra znaczy tyle, co miejsce do tańca), a całą budowlę zwano theatron czyli miejscem gry i jej oglądania zarazem.

-Tespis- grecki poeta i aktor, twórca tragedii - aktora (odpowiadacza. Wprowadził pierwszego aktora rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru. Wystawiał swoje dramaty, jeżdżąc po wsiach, stąd określenie "wóz Tespisa", oznaczające teatr objazdowy.

-Wielkie Dionizje odprawiano w marcu(Agon - gr. zawody, zebranie , archont - najwyższy urzędnik państwowy w starożytnych Atenach, który przewodniczył radzie areopagu i zajmował się najważniejszymi sprawami ateńskiej polis, człowiek odpowiedzialny m.in.: za wybór trzech tetralogii, choreg - zamożny obywatel polis który pokrywał koszty wystawienia tetralogii), były tez małe Dionizje - święto wiejskie odprawiane w styczniu. Dionizja trwały 6 dni w czasie tym do Anten przybywali kupcy, posłowie z całej Azji Minejszej.

Dytyramb - skomplikowane pieśni poświęcone najczęściej Dionizosowi, połączone z tańcem.

Kommos- pieśń żałobna, lament.

-Budowa teatru: a) Orchestra - miejsce dla chóru,b)Thymele - ołtarz, c)Skene - (z gr. mieszkam) Wedle uznawanej konwencjonalnie opini skene przylegala do orchestry po przeciwnej stronie widowni i służyła jako garderoba, d)Thyra - drzwi - wrota w budynku skene , e)Proskenion - podium przed budynkiem skene, miejsce dla aktorów, f)Theateron - widownia, miejsca dla publiczności, g)Parodos - w teatrze greckim tak nazywano boczne przejście dla chóru (i widzów pierwszych rzędów).

-tragedia: jest to naśladowcze (mimietyczne) przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej odpowiednią wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła, przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do katharsis.

2. Indie:

-natjaśastra-traktat o sztuce tanecznej i aktorskiej, spisanym aż po najmniejsze szczegóły z naukową starannością przez uczonego Bharatę. Powstala z 4 ksiąg Wedy.

-elementy teatru indyjskiego: Prolog (purwaranga), Mistrz (sutradhara), Rozmowa trzech osób (Widuszaka), Akcja (prakarana) ,Akt (anka), Fazy rozwoju ceremoniału (Annashta), dramat taneczny (nataka),

-poeci indyjscy- Bhasa-carudatta, kalidasa-sakuntala

- Kathakali, jedna z czterech odmian hinduskiego teatru tańca.

3. Chiny:

-ogrod gusz- czyli cesarska akademia teatralna.

-Specyfika teatru chińskiego: Żeby nalelżycie ocenić teatr chiński - pisze historyczka teatru Huang Hung - Europejczyk musi sobie uprzytomnić, że chodzi raczej o to, by dostarczyć publiczności wzruszeń estetycznych, nie zaś o wierne odtwarrzanie przebiegu akcji. Innymi słowy, główny nacisk kładzie się na (doskonałość ruchów, gestów i mimiki, a nie na interpretację realistyczną)

-dramat pólncny: jest mniej więcej o dwa pokolenia wcześniejszy od dramatu południowego. Mozeon chlubić się tym, ze pochodzi od "ojca dramatu chińskiego"; był nim Kuan Han-king (ur. w roku 1250 w Ta Tu), Zachowało się 14 jego utworów spośród ogółem 65 komedii miłosnych, sztuk o tematyce społecznej i dramatów bohaterskich.

-dramat południowy: Gdy w roku 1367 Kao Ming, wpływowy urzzędnik pochodzący z zamożnej rodziny, wydał ł swoją słynną sztukę Lutnia, Południe było już także ujarzmione przez Mongołów. Kao Ming,; podobnie jak większość uczonych tamtej epoki, należał do wyznawców nauki Konfucjusza. Wśrócl najbardziej znanych utworów, które (zachowały się z tego okresu wymienić trzeba: prócz Lutni , Pawilon modłów do księżyca, Szpilkę do włosów, Białęgo królika oraz Zabitego psa. Ich zasięg oddziaływania był prawdopodobnie związany z poczytnością drukowanych książek.

-opera pekinska- U jej źródeł leży kilka rodzajów starych oper lokalnych, a szczególnie opera lokalna „Huiban”, która była popularna w XVIII wieku w południowej części Chin. Miejsce akcji tworzy aktor mocą, swego talentu , Stałe rekwizyty: stół, krzesło, łoże pokryte kosztowną tkaniną lub szarym suknem .

-srodki wyrazu w operze: (chang) śpiew, (nian) recytacja, (zuo) występowanie, (da) walka, (wu) taniec

-role w operze: Sheng (męska), Dan (kobieca), Jing (męska), Chou (męska i kobieca)

3. Teatr japonski: rozwijał się początkowo pod wpływem miejscowej kultury oraz wzorców czerpanych z kontynentu (gł. z Chin). Wraz z otwarciem się Japonii na świat zachodni w połowie XIX wieku mamy do czynienia z powstaniem teatru nowożytnego, tworzonego również w oparciu o tradycję teatralną Europy. W okresie poprzedzającym teatr nowożytny, tzw. klasycznym teatrze japońskim dostrzec można kilka etapów wiążących się z wykształceniem nowych form teatralnych. Każdorazowo ich powstanie łączyło się ze zmianami ekonomiczno-społecznymi, zmieniając charakter jak i kategorie twórców i odbiorców teatru. Do form klasycznych teatru japońskiego należy zaliczyć: a)wykształcone w okresie panowania w Japonii kultury dworskiej (VI/VII - XII w.), a wywodzące się z ceremonialnych i obrzędowych tańców: bugaku, gigaku, dengaku, sarugaku oraz kagura. B) powstałe w okresie rozkwitu kultury samurajskiej (XII - XVII w.) na bazie poprzednich: nō oraz kyōgen (rodzaj europejskiego interludium). C)wreszcie pochodzące z okresu dominacji kultury mieszczańskiej (XVII - poł. XIX w.), szczytowe osiągnięcia teatru japońskiego: kabuki oraz lalkowy teatr jōruri. Cechy wspólne większości form klasycznego teatru japońskiego to swoboda w traktowaniu czasu i przestrzeni; efektowna widowiskowość; skupienie się na osobie aktora, powszechność występowania istot ponadnaturalnych; w miarę zaniku konfliktów między postaciami, rozwój konfliktu wewnątrz postaci; zakaz występowania kobiet na scenie.

-kagura- wszelkiego rodzaju widowiska taneczne i obrzędy ofiarne, które za pomocą czarów, pantomimy, maski mają na celu pozyskanie przychylności bogów, różne formy zaklinania demonów i zwierząt, mające ścisły związek z szamanizmem i odwołujące się do czasów prehistorycznych .

-gigaku- znaczy: „kunsztowna muzyka”,typ widowiska tanecznega, któremu nazwę nadał sam cesarz. Włączając je do programu ceremonii państwowych i wykonywanych co roku przed głównymi świątyniami we wszystkich prowincjach kraju z okazji dwu wielkich świąt religijnych urodzin Buddy i święta zmarłych

-bukaku - znaczy taniec i muzyka w widowiskach biorą udzał dwie grupy: tancerze muzyki z prawej i tancerze muzyki z lewej.Pojawia się scena !!!

-sarugaku i dengaku- saugaku było pojęciem zbiorczym i oznaczającym barwny wachlarz rozrywek jarmarcznych. Jeszcze w Chinach - jako sangaku, co ,znaczy mniej więcej "dowolna gra". Natomiast rodzime dengaku należy rozumieć jako "grę pól ryżowych". Z punktu widzenia historii kultury derywacja sarugaku od saru nasuwałaby interesujące wnioski. Scena chińska znała postać "małpy w czapce urzędnika", czyli wesołka uprawiająego ciętą krytykę wspókzesności; Mianem sarugaku i dengaku określa się ten mniej więcej rodzaj ludowej rozrywki, który znany nam jest z europejskich imprez karnawałowych.

- początki No- 1374 r. aktor sarugaku Kan'ami i jego syn Zeami zagrali przed obliczem shoguna Yoshimitsu. Jednym ze szczytowych punktów jego kariery stało się głośne przedstawienie Gwiazdy Zeami, odegrane w roku 1408 w obecności cesarza Go-Koomatsu.

-Nö - szczyt umiejętności artystycznych. Prace teoretyczne Zeamiego: Hanaka­gami, Kodensho, Kyui.

- kategorie sztuk No- Najgłębszy sens no polega nie na buncie, lecz na afirmacji - afirmacji piękna, które swoją pełnię osiąga w żałobie. Zeami ucieka się do poetyckich porównań pragnąc objaśnić to najwyższe uosobienie ,,fascynującego w swojej sprzeczności, nadspodziewanego piękna. Wchodzi 5 kategorii: Sztuki o bogach, Sztuki o wojenne, Sztuki kobiece - perukowe, sztuki przedstawiające los zrozpaczonej kobiety, udramatyzowane legendy

- postaci No- shite - protagonista i zwierzchnik (iemoto) trupy no, waki - partner shite i wykonawca czołowej roli drugiego planu, tsure - osoby towarzyszące, chór - składający się na ogół z ośmiu śpiewaków

- kyogen- Tradycyjną częscią składową no - przypuszczalnie równie starą, a być może nawet starszą - jest kyögen, innymi słowy pogodne intermedium łamiące powagę rygorów formalnych no. Z życzliwą wyrozumiałością kyögen parodiuje ludzkie słabostki i wprowadza do pewnego siebie świata samurajów pierwsze akcenty krytyki społecznej. Postaci Kyögen:protagonista (omo), drugi aktor (ado).

-Kabuki- Znaki kanji, czytane od lewej do prawej, znaczą kolejno: śpiew (歌), taniec (舞) i umiejętność (伎). Z tego powodu kabuki jest niekiedy tłumaczone jako "sztuka śpiewu i tańca". Są to jednak ateji, czyli znaki nie oddające właściwej etymologii. Uważa się, że słowo "kabuki" wywodzi się od czasownika kabuku, oznaczającego "przechylać się w jedną stronę", ale też "wybijać się ponad przeciętność", a zatem kabuki może być interpretowane jako "awangardowy" lub "dziwaczny" teatr. Kategorie sztuk kabuki: jidai-mono - historyczne, sewa-mono - domowe; inaczej z życia współczesnego, shosagoto - taneczne

-shimpa- Przetasowania polityczne i społeczne, które nastąpiły w XIX wieku nie pozostały bez wpływu na teatr. Restauracja władzy cesarza w roku 1868 i zawarcie traktatu handlowego ze Stanami Zjednoczonymi położyły kres wielowiekowej izoaacji Japonii. Zmiany zaszły także w sytuacji wewnętrznej, skasowano liczne zarządzenia restrykcyjne, przywrócono swobodę otwierania prywatnych teatrów, w dowolnej liczbie i w dowolnych miejscach. Złagodzono obowiązujące aktorów rygorystyczne przepisy tczące się kostiumów. Również kobietom po raz pierwszy od roku 1629 - pozwolono znowu występować na scenie. Pod wpływem orientacji europejskiej zawiązywały się grupy entuzjastów teatru. Przybrały one nazwę shimpa - co znaczy: "nowa szkoła" - i dążyły do zreformowania sceny japońskiej na wzór zachodni. Jednym z założycieli tej szkoły był Sudo Sadanori, który przeszczepił na scenę zaangażowanie polityczne; jego debiut w shintomi-za w Osace (1888) nabrał dużego rozgłosu.

-shingeki- „nowy dramat” - nowy teatr, który zaproponował dramatopisarz i teatrolog Tsubouchi Shoyň (1859-1935), dostarczając własne sztuki oraz wprowadzajac na scenę dramaty W. Shakespeare'a, H. Ibsena, A. Strindberga, G. Hauptmanna i inne utwory reprezentujące kierunek europejskiego naturalizmu

4. najważniejsze zagadnienia z kultury:

• co to jest kultura: termin wieloznaczny, pochodzący początkowo od łac. cultus agri ("uprawa ziemi"), interpretowany w różny sposób przez przedstawicieli różnych nauk. Kulturę można określić jako ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania).Najczęściej rozumiana jest jako całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa. Bywa utożsamiana z cywilizacją. Również charakterystyczne dla danego społeczeństwa wzory postępowania, także to, co w zachowaniu ludzkim jest wyuczone, w odróżnieniu od tego, co jest biologicznie odziedziczone.

• -typy kultury- opisowo-wyliczający- definicja Edwarda Tylora: "Kultura, czyli cywilizacja, jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa."historyczny-Stefan Czarnowski stworzył definicję, znakomicie ilustrującą ten typ:"Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń (...) Jest nią całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie."normatywny- akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom. Temu typowi definicji odpowiada ujęcie kultury zaproponowane przez Alfreda Kroebera i Talcotta Parsonsa:"Kultura to przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania."psychologiczny- skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury. Analizują one mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości uznawanych przez tą zbiorowość, jak również wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Główny nacisk położony jest na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury. Definicje tego typu sformułował Stanisław Ossowski: "Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich." Strukturalny- Definicje tu zebrane interesują się głównie strukturą konkretnej kultury, a więc jej zasadniczymi elementami oraz ich wewnętrznymi powiązaniami. Wyróżnia się cztery kategorie elementów kultury:materialno-techniczne, społeczne, ideologiczne, psychiczne. genetyczny - Definicje te skupiają uwagę na problemie genezy kultury, próbują wyjaśnić jej pochodzenie. Definicje te można podzielić na dwie grupy:dotyczące wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych wcześniejszych (uważanych za niższe), dotyczące problemu wyłaniania się kultury z natury oraz związkami, różnicami i przeciwieństwami między nimi. Kulture mozna zapisac wiec w rozumieniu wartościującym atrybutywnym, opisowym dyatrybutywnym.

• glówne dziedziny kultury: Kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności praktyczne. Kultura duchowa: wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu, np. filozofia; Kultura symboliczna: świat jako zbiór symboli: religja

• kultura języka-to troska o język ojczysty,duma z jego wielowiekowych tradycji oraz działalność mówiącego nim społeczeństwa,zmierzająca do jak najlepszego opanowania,bogacenia i doskonalenia środków językowych.

• kultura ludowa- to pojęcie często utożsamiane z folklorem. Mianem kultury ludowej określa się ogół wytworów społeczności lokalnej, związanych głównie ze sztuką, językiem. Elementem spajającym daną kulturę ludową jest wspólnota dziejowa (wspólna historia) i podobieństwo warunków życia.

• kultura masowa- (także: kultura popularna, popkultura) typ kultury symbolicznej oparty na takim układzie przekazu kultury, w którym treści docierają do rozproszonejpubliczności dzięki środkom masowego przekazu.

• kultura narodowa- określa całość społecznego dorobku czyli kultury danego narodu, stanowiący jeden z elementów świadomości narodowej. Kultura narodowa dysponuje zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków danej zbiorowości narodowej. Całość tego kanonu wpajana jest najmłodszym członkom społeczności w procesie akulturacji przez rodzinę, znaczących innych i instytucje oświatowe.

• kultura polityczna- całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.

• kultura wysoka/elitarna- najważniejsza część kultury symbolicznej danego społeczeństwa. rodzaj kultury tworzą elity twórcze, tj. ludzie wykształceni, którzy nabywają kompetencje tworzenia jak i odbioru sztuk drogą kształcenia się. Często mówi się, że kultura wysoka jest kulturą inteligencji. Potencjalnie adresowana jest do wszystkich. Składają się na nią treści formułowane w różnych kodach i przekazywane za pomocą różnych mediów - wymaga bardzo szerokiej kompetencji kulturowych odbiorcy.

• cechy kultury: Człowiek, zjawisko społeczne, powtarzalne, wyuczone, ma charakter czasowy, przestrzenny, jest to system, jest mechanizmem adaptacyjnym

• płaszczyzny zjawisk kulturowych: materialna, behawioralna, psychologiczna, aksjomatywna

• kultura a nauka- funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego, pierwotna wersja psychoanalizy Sigmunta Freuda, opozycja wobec feudowskiej teorii Edward Osborne Wilson

---