Klatka piersiowa ograniczona jest od tyłu kręgosłupem piersiowym, po bokach żebrami, a od przodu mostkiem i żebrami chrzęstnymi. Otwór górny klatki piersiowej wyznaczony jest przez trzon pierwszego kręgu piersiowego, pierwsze żebro i brzeg górny rękojeści mostka. Otwór dolny jest ograniczony trzonem dwunastego kręgu piersiowego, dolnym brzegiem dwunastego żebra, końcem przednim jedenastego żebra, chrząstkami żeber od dziesiątego do siódmego tworzącymi łuki żebrowe oraz wyrostkiem mieczykowatym.
Okolice klatki piersiowej i grzbietu. Do okolic należą pośrodkowa okolica mostka oraz okolice parzyste: obojczykowa, podobojczykowa, sutkowa, podsutkowa, pachowa i boczna. Linie topograficzne klatki piersiowej to:
Linia pośrodkowa przednia
Parzyste linie mostkowe przechodzące przez boczny brzeg mostka
Parzyste linie przymostkowe w połowie odległości pomiędzy linią mostkową a środkowo-obojczykową
Parzyste linie sutkowe albo środkowo-obojczykowe przechodzące przez brodawkę sutkową i środek obojczyka
Parzyste linie pachowe przednie biegnące przez fałd pachowy przedni
Parzyste linie pachowe środkowe przechodzące przez szczyt dołu pachowego
Parzyste linie pachowe tylne biegnące przez fałd pachowy tylny
Parzyste linie łopatkowe biegnące przez dolny kąt łopatki
Linia przykręgowa
Nieparzysta linia pośrodkowa tylna
Szkielet klatki piersiowej zbudowany jest z 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber oraz mostka.
Kręgi piersiowe. Charakterystyczną cechą trzonów kręgów piersiowych są dołki żebrowe, we wszystkich po dwa, poza kręgiem pierwszym, jedenastym i dwunastym, w których są pojedyncze. Od łuków kręgów wychodzą wyrostki poprzeczne, wyrostki stawowe górne i dolne oraz wyrostek kolczysty. Na końcach wyrostków poprzecznych znajdują się dołki żebrowe.
Żebra. Składają się z kości żebrowej oraz chrząstki żebrowej. Żebra dzieli się na prawdziwe - 7 górnych par łączące się bezpośrednio z mostkiem, rzekome - żebra 8, 9, 10 łączące się z mostkiem za pomocą łuku żebrowego oraz wolne żebra 11 i 12 nie łączące się z mostkiem. Na każdej kości żebrowej znajduje się koniec kręgosłupowy tylny i mostkowy przedni oraz położony między nimi trzon. Na końcu kręgosłupowym wyróżnia się głowę żebra, szyjkę oraz guzek. Trzon żebra jest płaski, ma powierzchnię zewnętrzną i wewnętrzną. Powierzchnia zewnętrzna jest gładka i tworzy kąt żebra. Powierzchnia wewnętrzna jest wklęsła a na jej brzegu olnym widoczna jest bruzda żebra.
Mostek składa się z rękojeści, trzonu oraz wyrostka mieczykowatego. Po środku górnego brzegu rękojeści znajduje się wcięcie szyjne, po obu jego stronac leży wcięcie obojczykowe, w którym mostek łączy się z obojczykiem stawem mostkowo-obojczykowym, a poniżej wcięcie żebrowe, w ktrym mostek łączy się z pierwszym żbrem. Na bocznym brzegu rękojeści na granicy połączenia z trzonem mostka znajduje się część górna wcięcia dla górnego żebra. Trzon mostka jest podłużną płytką kostną, której brzeg dolny łączy się z rękojeścią. Na brzegu bocznym widoczne są wcięcia żebrowe. Brzeg górny trzonu łączy się z rękojeścią mostka, tworząc kąt mostka o kącie otwartym ku tyłowi. Znajduje się tu przyczep drugiego żebra. Płaszczyzna pozioma przeprowadzona przez ten kąt dzieli śródpiersie na górne i dolne. Wyrostek mieczykowaty jest najmniejszą i najbardziej zmieną osobniczo częścią mostka. Jest ważnym punktem orientacyjnym w płaszczyźnie pośrodkowej. Jego połączenie z mostkiem określa olną granicę środkowej części klatki piersiowej. W tym miejscu leży ścięgno środkowe przepony oraz dolna granica serca.
Połączenia żeber i mostka. Wyróżnia się połączenia żeber z kręgosłupem, żeber z mostkiem, żeber kostnych z chrząstkami żebrowymi, chrząstek żebrowych między sobą oraz poszczególnych części mostka.
Połączenie żeber z kręgosłupem. Żebra połączone są z kręgami piersiowymi stawami żebrowo-kręgowymi. Każde żebro łączy się z kręgosłupem dwoma stawami: głowy żebra i żebrowo-poprzecznym.
Staw głowy żebra. Powierzchniestawowe tworzą głowa żebra i dołek żebrowy trzonu kręgu. Żebro pierwsze, jedenaste i dwunaste łączy się z jednym trzonem kręgu. Torebka stawowa wzmocniona jest więzadłem promienistym głowy żebra. W stawach od 2 do 10 występują więzadła śródstawowe głowy żebra.
Staw żebrowo-poprzeczny. Powierzchnia stawowa znajduje się na wyrostku poprzecznym oraz na guzku żebra. Torebka stawowa wzmocniona jest więzadłami: żebrowo-poprzecznym, żebrowo-poprzecznym górnym, żebrowo-poprzecznym bocznym oraz więzadłem guzka żebra.
Połączenia żeber z mostkiem. Pierwsze żebro łączy się z mostkiem za pomocą chrząstkozrostu. Pozostałych 6 par żeber łączy się z mostkiem za pomocą stawów mostkowo-żebrowych. Stawy te wzmacniają więzadła; promieniste mostkowo-żebrowe przednie i tylne, śr odstawowe oraz żebrowo-mieczykowe. Połączenie kości żebrowej z chrząstką żebrową ma charakter połączenia ścisłego. Połączenie chrząstek żebrowych stanowią stawy międzychrząstkowe.
Połączenia poszczególnych części mostka to chrząstkozrosty mostkowe.
Powięzie klatki piersiowej.
Powięź piersiowa dwublaszkowa pokrywa mięsień piersiowy większy. U góry przyczepia się do obojczyka, przyśrodkowo do mostka, obcznie przechodzi w powięź mięśnia naramiennego. Na brzegu dolnym tego mięśnia obie blaszki łączą się i przedłużają w powięź pachową.
Powięź obojczykowo-piersiowa pokrywa mięsień podobojczykowy i mięsień piersiowy mniejszy, przyczepiając się do żeber, powięzi mięśni międzyżebrowych zewnętrznych oraz wyrostka kruczego i powięzi mięśnia kruczo-ramiennego.
Powięź wewnątrzpiersiowa jest cienką łącznotkankową błoną pokrywającą wewnętrzne powierzchnie żeber i mięśni międzyżebrowych wewnętrznych. Określa się ją także jako powięź ścienną klatki piersiowej.
Mięśnie klatki piersiowej to mięśnie powierzchowne, wewnętrzne i przepona.
Mięśnie klatki piersiowej powierzchowne
Mięsień piersiowy większy - przyczepia się do przyśrodkowej połowy obojczyka, powierzchni przedniej mostka i żeber prawdziwych, blaszki przedniej pochewki mięśnia prostego brzucha, końcowo do grzebienia guzka większego kości ramiennej. Unerwiony przez nerwy piersiowe przednie ze splotu ramiennego opuszcza i przywodzi ramię; przy ustalonym i uniesionym ramieniu podnosi tułów do góry; stanowi pomocniczy mięsień wdechowy.
Mięsień piersiowy mniejszy przyczepia się początkowo do końców przednich żeber kostnych od drugiego do piątego, a kończy sę na wyrostku kruczym łopatki. Unerwiają go nerwy piersiowe przednie ze splotu ramiennego. Obniża bark, przesuwa obręcz kończyny górnej do przodu; stanowi pomocniczy mięsień wdechowy.
Mięsień podobojczykowy początkowo przyczepia się do powierzchni górnej pierwszego żebra, kończy się na powierzchni dolnej obojczyka przy końcu barkowym. Unerwiony przez nerw podobojczykowy ze splotu ramiennego pociąga obojczyk ku dołowi i do przodu.
Mięsień zębaty przedni przyczepia się początkowo dziesięcioma zębami do powierzchni zewnętrznej dziewięciu górnych żeber, kończy się na przyśrodkowym brzegu łopatki, począwszy od górnego kąta do kąta dolnego. Unerwiony jest przez nerw piersiowy długi ze splotu ramiennego, a jego funkcje to przyciskanie łopatki do tułowia, pociąganie barku do przodu, część dolna pociąga kąt dolny łopatki ku bokowi i górze, unosząc ramię do pionu, jest również pomocniczym mięśniem wdechowym.
Mięśnie klatki piersiowej głębokie
Mięśnie międzyżebrowe, dzielą się na zewnętrzne i wewnętrzne.
Zewnętrzne - przyczep początkowy znajduje się na dolnym brzegu żebra, na zewnątrz od bruzdy żebra, począwszy od guzka żebra aż do bocznego końca chrząstki żebrowej. Przyczep końcowy znajduje się na brzegu górnym niżej leżącego żebra. Włókna mięśniowe przebiegają od góry ku dołowi i domostkowo. W części przedniej są one zastąpione łącznotkankową błoną międzyżebrową zewnętrzną. Unoszą one żebra; są mięśniami wdechowymi.
Wewnętrzne - rozpoczynają się na dolnym brzegu żebra do wewnątrz od bruzdy żebra i kierują się odkręgosłupowo do brzegu górnego niżej leżącego żebra.Wyróżnia się w nich warstwę zewnętrzną - mięśnie międzyżebrowe pośrednie ciągnące się od kąta żebra do mostka oraz mięśnie międzyżebrowe najgłębsze kończące się na granicy kostno-chrzęstnej żebra. W przedłużeniu mięśni międzyżebrowych pośrednich w kierunku kręgosłupa ciągną się błony międzyżebrowe wewnętrzne. Ta grupa mięśni opuszcza żebra; są to mięśnie wydechowe.
Mięśnie podżebrowe to mięśnie szczątkowe rozpoczynające się na powierzchni wewnętrznej dolnych żeber i kończące na brzegu górnym jedno lub dwa żebra wyżej.
Mięsień poprzeczny klatki piersiowej rozpoczyna się na powierzchni wewnętrznej wyrostka mieczykowatego i dolnej części trzonu mostka, a kończy się pięcioma zebami na granicy części kostnej i chrzęstnej od 2 do 6 żebra. W niewielkim stopniu uczestniczy w czynności wydechowej. Mięśnie głębokie klatki piersiowej są unerwione przez nerwy międzyżebrowe.
Przepona dzieli się na części: lędźwiową, żebrową i mostkową. Część lędźwiowa skada się z parzystej odnogi oraz więzadeł łukowatych: pośrodkowego, przyśrodkowego i bocznego. Odnoga prawa rozpoczyna się na powierzchni przednej kręgosłupa na wysokości górnych trzech kręgów lędźwiowych. Odnoga lewa przyczepia się do dwóch górnych kręgów lędźwiowych. Na poziomie dwunastego kręgu piersiowego włókna obu odnóg krzyżują się, ograniczając rozwór aortowy, następnie rozchodzą się tworząc rozwór przełykowy. Rozwrór aortowy jest otoczony włóknami ścięgnistymi, przełykowy nastomiast mięśniowymi Część żebrowa przepony rozpoczyna się na powierzcni wewnętrznej chrząstek od siódmego do dwunastego żebra. Część mostkowa przepony rozpoczyna się na wyrostku mieczykowatym. Trzy części przepony kończą się w środku ścięgnistym. Nie są one ze sobą połączone. Między nimi występują trójkąty: lędźwiowo-żebrowy i mostkowo-żebrowy. W przeponie występuje kilka otworów. Jest to rozwór aortowy, prez który przecodzi aorta i przewód piersiowy; rozwór przełykowy przez który przechodzą przełyk i pnie błędne; otwór żyły głównej dolnej. Ponadto w przeponie znajdują się szczeliny, przez które przechodzą naczynia i nerwy z jamy brzusznej do klatki piersiowej lub odwrotnie.
Unerwienie i unaczynienie ścian klatki piersiowej. Skóra klatki piersiowej unerwiona jest przez gałęzie nerwów międzyżebrowych i nerwu podżebrowego. Mięśnie ściany klatki piersiowej mają unerwienie identyczne jak skóra. Przepona jest zaopatrywana przez nerw przeponowy ze splotu szyjnego. Unaczynienie tętnicze pochodzi z tętnic i gałęzi międzyżebrowych. Dwie górne tętnice międzyżebrowe tylne są gałęziami tętnicy międzyżebrowej najwyższej odchodzące jod pnia żebrowo-szyjnego. Pozostałe tętnice międzyżebrowe tylne i tętnica podżebrowa pochodzą z aorty piersiowej. Gałęzie międzyżebrowe przednie odchodzą albo od tętnicy piersiowej wewnętrznej, albo od tętnicy mięśniowo-przeponowej. Tętnice międzyżebrowe tylne zespalają się w międzyżebrzach z gałęziami międzyżebrowymi przednimi. Żyły powierzchowne klatki piersiowej tworzą splot w tkance podskórnej, z którego krew odpływa do żyły pachowej i żył szyi oraz naczyniami przeszywającymi do żył piersiowych wewnętrznych i międzyżebrowych przednich. Do żył powierzchownych należą żyły piersiowo-nadbrzuszne oraz żyły żebrowo-pachowe. Uchodzą one do żyły pachowej i łączą się z żyłą nadbrzuszną powierzchowną, tworząc krążenie oboczne między żyłą pachową i udową. Żyły głębokie międzyżebrowe przednie odprowadzają krew do żyły piersiowej wewnętrznej. Żyły międzyżebrowe tylne prawe leżące w międzyżebrzach IV-XI uchodzą do żyły nieparzystej podobnie jak żyła podżebrowa. Po stronie lewej żyły międzyżebrowe tylne uchodzą do żyły nieparzystej krótkiej, środkowe do żyły nieparzystej krótkiej dodatkowej. Górne trzy żyły międzyżebrowe tylne po obu stronach tworzą krótki pień - żyłę międzyżebrową górną uchodzącą do żyły ramienno -głowowej.
Naczynia chłonne powierzchowne odprowadzają chłonkę do węzłów pachowych piersiowych, piersiowo-nadbrzusznych i dalej do węzłów pachowych środkowych oraz do węzłów międzyżebrowych przednich. W międzyżebrzach naczynia chłonne towarzyszą naczyniom krwionośnym. Ku przodowi odprowadzają chłonkę do węzłów międzyżebrowych przednich, a dalej do węzłów nadobojczykowych. Ku tyłowi chłonka kieruje się do węzłów międzyżebrowych tylnych i następnie do węzłów śródpiersiowych tylnych.
Ograniczenie i podział śródpiersia. Jamę klatki piersiowej ograniczają u góry otwór górny klatki piersiowej, z przodu moste, bocznie żebra i międzyżebrza, a z tyłu kręgosłup. Ograniczenie dolne stanowi otwór dolny klatki piersiowej, zamknięty przeponą. W jamie klatki piersiowej można wyróżnić trzy przestrzenie:
Dwie opłucnowo-płucne, położone po obu stronach ciała, zawierające opłucną, płuco prawe i lewe
Położoną między nimi nieparzystą przestrzeń zwaną śródpiersiem.
Śródpiersie jest przestrzenią rozciągającą się od góry od poziomu otworu górnego klatki piersiowej, ku dołowi do otworu dolnego klatki piersiowej. Bocznym ograniczeniem jest opłucna śródpiersiowa, przednim mostek, a tylnym kręgosłup piersiowy. Dzieli się na śródpiersie górne i dolne. W śródpiersiu dolnym wyróżnia się śródpiersie przednie, środkowe i tylne. Granicą między śródpiersiem górnym i dolnym jest płaszczyzna przechodząca z przodu przez kąt mostka, a tyłu przez krążek międzykręgowy między czwartym a piątym kręgiem piersiowym. Płąszczyzna ta przechodzi także przez podstawę serca. W śródpiersiu dolnym worek osierdziowy z sercem stanowi śródpiersie środkowe. Przestrzeń między mostkiem a workiem osierdziowym jest śródpiersiem przednim. Przestrzeń między workiem osierdziowym a kręgosłupem stanowi śródpiersie tylne.
Zawartość śródpiersia
Śródpiersie górne
Grasica
Żyły ramienno-głowowe oraz żyła główna
Nerwy przeponowe, błędne, krtaniowy wsteczny lewy
Pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa, tętnica podobojczykowa lewa, łuk aorty, gałęzie oskrzelowe
Tchawica i węzły chłonne przytchawicze
Pnie współczulne i przewód piersiowy
Śródpiersie przednie
Dolna część grasicy
Węzły chłonne przedosierdziowe i śródpiersiowe przednie
Drobne gałęzie śródpiersiowe tętnic piersiowych wewnętrznych, więzadła mostkowo-osierdziowe
Śródpiersie środkowe
Osierdzie, serce, wielkie naczynia wychodzące i uchodzące do jam serca
Dwa oskrzela główne, tętnicze gałęzie oskrzelowe aorty piersiowej, żyły oskrzelowe, splot płucny
Przebiegające po osierdziu oba nerwy przeponowe i naczynia osierdziowo-przeponowe
Węzły chłonne osierdziowe boczne, tchawiczo-sokrzelowe górne i dolne, prawe i lewe, węzły łuku żyłynieparzystej
Śródpiersie tylne
Aorta piersiowa i jej gałęzie
Przełyk, nerw błędny i pnie błędne
Żyły nieparzysta i nieparzysta krótka
Pnie współczulne i nerwy trzewne piersiowe większe, mniejsze i najniższe
Przewód piersiowy, węzły chłonne przedkręgowe i śródpiersiowe tylne
Serce jest centralnym narządem układu krążenia. W sercu nastę[pując cyklicznie skurcze i rozkurcze poszczególnych jam. Skurcz wypełnionych krwią przedsionków wtłacza krew do komór, z kolei ich skurcz pompuje krew do dużych naczyń krwionośnych i nimi rozprowadza ją po całym ciele. Z sercem połączone są dwa zamknięte układy krążenia: krwiobieg duży i krwiobieg mały, zwany płucnym.
Krwiobieg duży rozpoczyna się wychodzącym z lewej komory największym naczyniem - tętnicą główną, czyli aortą¸która oddaje bardzo liczne tętnice narządowe i ścienne, które ostatecznie w postaci naczyń włosowatych docierają do narządów i tkanek. Tym systemem naczyń płynie tętnica, utlenowana krew. Następnie włosowate naczynia żylne, które przechodzą w coraz to większe żyły, prowadzą krew żylną, by ostatecznie przez żyłę główną górną i żyłę główną dolną dostarczyć ją do prawego przedsionka.
Krwiobieg mały rozpoczyna wychodzący z prawej komory pień płucny, dzielący się na dwie tetnice płucne, które po licznych podziałach odpowiadających rozgałęzieniom oskrzeli już jako naczynia włosowate dochodzą do pęcherzyków płucnych, gdzie następuje wymiana gazowa. Krwiobieg mały kończą cztery żyły płucne uchodzące do lewego przedsionka. Żyły płucne dochodzą do przedsionka lewego poziomo, żyły główne natomiast - górna i dolna - biegną pionowo do prawego przedsionka. Układ tych naczyń tworzy tzw. krzyż żylny.
Położenie serca. Leży w klatce piersiowym w śródpiersiu środkowym. Jego położenie cechuje charakterystyczna asymetria, ok. 2/3 narząduleży po stronie lewej w stosunku do linii pośrodkowej ciała. Położenie zmienia się z wiekiem. Konsekwencją tego jest przesuwania się koniuszka serca z czasem do IV przestrzeni międzyżebrowej i nieco bocznie w stosunku do linii środkowo-obojczykowej . Również praca serca oraz ruchy oddechowe zmieniają położenie narządu. Inaczej kształtuje się także sylwetka serca w przypadku różnych typów budowy konstytucyjnej klatki piersiowej. Również deformacje klatki piersiowej zmieniają położenie serca.
Kształt i wielkość serca. Kształtem serce zbliżone jest do stożka, którego podstawa skierowana jest ku górze i ku tyłowi, a wierzchoek ku dołowi i przodowi. Oś długa serca ma potrójnie skośn y przebieg, biegnie od góry ku dołowi, od strony prawej ku lewej oraz od tyłu ku przodowi. W obrębie serca odróżnia się podstawę w okolicy której tzw. koronę serca tworzą wychodzące z serca tętnice, chodzące żyły i koniuszek. Koniuszek styka się z przednią ścianą klatki piersiowej w lewej V przestrzeni międzyżebrowej, nieco przyśrodkowo od linii środkowo-obojczykowej. Okolica ta uwypukla się podczas pracy serca, co jest dobrze widoczne i wyczuwalne. Wyróżnia się trzy powierzchnie serca: przednią - mostkowo-żebrowa, tylno-dolną - przeponowa, oraz płucną leżącą po stronie lewej. Na powierzchni zewnętrznej serca dostrzec mżna granicę międzyprzedsionkami a komorami w postaci bruzdy wieńcowej oraz niewielkie wcięcia odpowiadające granicom między komorami. Są to odpowiednie bruzdy międzykomorowe. W bruzdach wieńcowej i międzykomorowych biegną tętnicy i żyły serca. Najbardziej z przodu leży komora prawa, komora lewa w lewo i ku dołowi. Przedsionek prawy znajduje się po stronie prawej nieco i niżej i bardziej ku dołowi niż lewy, usytuowany w tylno-górnej części serca.
Osierdzie. Serce otacza podwójna błona surowicza tworząca worek osierdziowy. Zbudowane jest z dwóch blaszek. Blaszka trzewna osierdzia surowiczego zwana nasierdziem przylega do powierzchni serca, stanowiąc warstwę zewnętrzną jego ściany. Blaszka ścienna osierdzia surowiczego jest wzmocniona dość grubą warstwą tkanki łącznej, czyli osierdziem włóknistym. Między tymi blaszkami znajduje się szczelinowata jama osierdzia, zawierająca ok. 10 ml płynu osierdziowego. Jego obecność stwarza korzystne warunki poślizgowe do pracy serca. Przy otwartym worku osierdziowym można swobodnie wsunąć palec do przestrzeni leżącej za aortą i pniem płucnym. Jest to zatoka poprzeczna osierdzia. Ogranicza ją od przodu tylna ściana aorty i pnia płucnego, a od tyłu powierzchnia przednia obu przedsionków. Blaszka trzewna osierdzia surowiczego przechodzi w blaszkę ścienną na początku wielkich pni naczyniowych, tj. aorty, pnia płucnego, żył głównych i płucnych. W tym miejscu tworzą się tzw. zachyłki. Największy z nich to zatoka skośna osierdzia, ograniczona żyłą główną dolną oraz prawymi i lewymi żyłami płucnymi.
Unaczynienie i unerwienie osierdzia. Unacznienie tętnicze osierdzia zabezpiecza przede wszystkim tętnica osierdziowo-przeponowa przechodząca od tętnicy piersiowej wewnętrznej, w mniejszym stopniu odchodzące od aorty gałęzie tętnic międzyżebrowych tylnych oraz gałęzie osierdziowe, przełykowe, a także odchodzące od tętnic przeponowych górnych i dolnych. Krew żylna odpływa z osierdzia do uładu żył nieparzystych, do żył osiedlowo-przeponowych, osierdziowych, a także bezpośrednio od nerwu błędnego, pnia współczulnego oraz nerwu przeponowego ze splotu szyjnego, którm przewodzone są bodźce bólowe.
Ściany serca. Serce ma budowę trójwarstwową. Warstwę zewnętrzną stanowi nasierdzie, które jest częścią osierdzia surowiczego. Warstwę środkową stanowi śródsierdzie (sierdzie), którego głównem składnikiem jest mięsień sercowy oddzielny dla przedsionków i komór. Warstwę wewnętrzą tworzy wsierdzie. Ściany komór są cienkie, a ściany komór grube. Ściana komory lewej jest dwa razy grubsza od prawej ze względu na panujące tam ciśnienie. Śródsierdzie komór ma skomplikowany układ włókien mięśniowych, w którym wyróżnia się trzy warstwy. Zewnętrzna, rozpoczynająca się na szkielecie serca, o skośnym przebiegu włókien, wspólna dla obu komór, tworzy w okolicy wierzchołka charakterystyczny wir serca. Warstwę środkową tworzą włókna poprzeczne, z reguły oddzielne dla obu komór, które łączą się z warstwą podłużną, czyli wewnętrzną. Wzajemniej przenikające się włókna mięśniowe tworzą przestrzenną sieć umożliwiającą prawidłowe funkcjonowanie serca.
Szkielet serca to leżące na podstawie komór struktury ścięgniste otaczające ujścia przedsionkowo-komorowe oraz aortę i pień płucny. Tworzą go cztery pierścienie włókniste, dwa trójkąty włókniste oraz część błoniasta przegrody międzykomorowej.
Układ przewodzący serca. W mięśniu sercowmy obok komórek mięśniówki roboczej występują komórki mięśniowe bogate w glikogen i zawierające mało miofibryli, a dużo mitochondriów, tworzących układ przewodzący serca. Charakteryzują się one powolną depolaryzacją spoczynkową, będącą podstawą automatyzmu sercowego. Układ ten zapewnia znaczną niezależność i samodzielność pracy serca. Składa się z kliku części. Najwyższe piętro stanowi węzeł zatokowo-przedsionkowy. Leży w górnej ścianie prawego przedsionka w okolicy zatoki żył głównych między ujściem żyły głównej górnej i uszkiem prawego przedsionka. Węzeł przedsionkowo-komorowy leży w dnie przedsionka prawego między ujściem zatoki wieńcowej, a płatkiem przegrodowym zastawki trójdzielnej. Węzełprzedsionkowo-komorowy, kierując się ku przegrodzie błoniastej, przekształca się w pęczek przedsionkowo-komorowy, którego pień przedostając się przez otwór w szkielecie serca, łączy przedsionki z komorami. Pęczek ten nazywany jest także pęczkiem Hisa. W obrębie części błoniastej przegrody międzykomorowej dzieli się na dwie odnogi: prawą i lewą,które podążając ku dołowi, obejmują część mięśniową przegrody międzykomorowej. Następnie dzieląc się na wiele włókien Purkinjego, wplatają się w mięśniówkę komór i mięśni brodawkowych.
Wsierdzie. Warstwę wewnętrzną serca stanowi wsierdzie, którego grubość podobna jest do nasierdzia. Pokrywa całkowicie ściany i wszystkie struktury leżące w poszczególnych jamach serca. W miejscach dochodzących i wychodzących z serca wielkich pni naczyniowy wsierdzie przechodzi bez wyraźnej granicy w błonę wewnętrzną ścian naczyń.
Budowa wewnętrzna jam serca
Przegroda serca - oddziela prawą połowę serca od lewej. Składa się z przegrody międzyprzedsionkowe i międzykomorowej. Przegroda międzyprzedsionkowa jest dość cienka, oddziela od siebie oba przedsionki, ale w obrębie prawego zstępuje nieco niżej. Przegroda międzykomorowa oddziela obie komory i składa się z dwóch części. Część błoniasta, która w niewielkim zakresie stanowi przegrodę przedsionkowo-komorową między dolną częścią przedsionka prawego i górną komory lewej. Oraz część mięśniową.
Przedsionek prawy serca składa się z części zatoki żylnej i właściwego prawego przedsionka. Granicę między nimi wyznacza bruzda graniczna. Na powierzchni wewnętrznej w ścianie bocznej odpowiada jej grzebień graniczny. Ściany przedsionka są gładkie za wyjątkiem uszka prawego, w którego obrębie biegną równoległe listewki mięśniowe - mięśnie grzebieniaste. W ścianie górnej przedsionka znajduje się ujście żyły głównej górnej, a w ścianie tylnej żyły głównej dolnej. W ujściu żyły głównej dolnej występuje zastawka żyły głównej dolnej. Nieco niżej znajduje się ujście zatoki wieńcowej, zbierającej krwe z serca, zaopatrzonej w szczątkową zastawkę zatoki wieńcowej.W ścianie przyśrodkowej znajduje się zagłębienie zwane dołem owalnym, stanowiące pozostałość po życiu płodowym. W ścianie dolnej przedsionka znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe prawe prowadzące do prawej komory.
Komora prawa ma ścianę cieńszą od ściany komory lewej. Przyjmuje kształt sierpowaty. W komorze prawej wyróżnia się trzy ściany - przednią, tylną i przyśrodkową, zwaną przegrodową. W obrębie światła komory wyróżnia się drogę dopływową od ujścia przedsionkowo-komorowego do wierzchołka komory orza odpływową, tzw. stożek tętniczy prawy, który prowadzi do pnia płucnego. Obie drogi oddziela grzebień nadkomorowy. Tylko powierzchnia stożka tętniczego jest gładka. Na pozostałej części uwypuklają się liczne beleczki mięśniowe. Występujące w tej jamie serca mięśnie brodawkowate cechuą się znaczną zmiennoścą osobniczą. Najbardziej stały i wykształcony jest mięsień brodawkowaty przedni. Ze ściany tylnej odchodzi najczęściej mięsień brodawkowaty tylny. Ze ściany przegrodowej odchodzą natomiast najbardziej zmienne mięśnie brodawkowate przegrodowe. Zastawka w ujściu przedsionkowo-komorowym to zastawka przedsionkowo-komorowa, a ze względu na budowę nazywa się ją trójdzielną. Tworzą ją trzy płatki. Z przodu płatek przedni, z tyłu tylny a pośrodku płatek pośrodkowy, przegrodowy. Między nimi znajdują się spoidła. Ujście pnia płucnego nazywane jest też ujściem tętniczym. Występuje w nim zastawka składająca się z trzech płatków półksiężycowatych, nazywanych płatkami przednim, prawym i lewym. Wolne brzegi zastawek wzmocnione są pasmem tkanki łącznej, tzw. obłączkiem, pośrodku którego występuje zgrubienie zwane grudkami, które uszczelniają zamykającą się zastawkę.
Przedsionek lewy. Do przedsionka lewego od tyłu dochodzą z każdej strony po dwie żyły płucne, jak w przedsionku prawym ściana jest gładka za wyjątkiem uszka lewego. Ścianę przyśrodkową stanowi przegroda międzyprzedsionkowa, gdzie czasami można znaleźć niewielki fałd będący pozostałością części zastawki otworu owalnego.
Komora lewa. Wyróżnia się tu trzy ściany: przednią, tylną i przyśrodkową, czyli przegrodową. Wierzchołek tej stożkowato ukształtowanej jamy serca odpowiada koniuszkowi serca, a w obrębie podstawy znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe żylne lewe oraz ujście aorty. W świetle komory lewej wyróżnia się drogę dopływową, wiodącą od ujścia przedsionkowo-komorowego do koniuszka serca oraz odpływową, prowadzącą od koniuszka do aorty. Wewnętrzna powierzchnia pokryta jest przez liczne beleczki mięśniowe. Przebiegają tu różne wykształcone struny ścięgniste rzekome. Występujące dwa mięśnie brodawkowate, przedi i tylny, są stałymi, dobrze wykształconymi strukturami. Odchodzące od nich struny ścięgniste przyczepiają się zarówno do płatków, jak i do spoideł zastawki przedsionkowo-komorowej. Zastawka ta nazywana jest dwudzielną, a z powodu podobieństwa do mitry - mitralną. Zazwyczaj składa sięz dwóch płatków: przedniego i tylnego, połączonych spoidłami. W ujściu aorty zastawka składa się z trzech płatków półksiężycowatych - tylnego, prawego i lewego.
Unerwienie serca. Serce unerwiają nerwy współczulne i przywspółczulne tworzące splot sercowy. Nerwy pni współczulnych dochodzą do splotu sercowego z trzech zwojów szyjnych oraz górnych zwojów piersiowych pnia współczulnego. Są to: nerwy sercowe szyjne - górny, środkowy i dolny, oraz nerwy sercowe piersiowe. Gałęzie przywspółczulne pochodzą bezpośrednio od nerwu błędnego, jako gałęzie sercowe górne i dolne.
Unaczynienie serca
Tętnice wieńcowe odchodzą od opuszki aorty: lewa tętnica wieńcowa od lewej zatoki, prawa od prawej zatoki ponad płatkami półksiężycowatymi zastawki aorty. Ich początkowe odcinki biegną w bruździe wieńcowej i jak wieniec okalają serce. Tętnica wieńcowa lewa po krótkim przebiegu dzieli się na dwie gałęzie końcowe - gałąź międzykomorową przednią, czyli przednią gałąź zstępującą oraz gałąź oklającą. Gałąź międzykomorowa przednia, biegnąc w bruździe międzykomorowej przedniej, oddaje swoje gałęzie do ścian obu komór i przegrody międzykomorowej. Gałąź oklajaća przebiega w bruździe wieńcowej, przechodząc w gałązki wstępujące oraz stępujące. Tętnica wieńcowa prawa po opuszczeniu bruzdy wieńcowej jako gałąź międzykomorowa tylna układa się w bruździe międzykomorowej tylnej. Od pnia tętnicy wieńcowej prawej odchodzą także gałązki wstępujące i zstępujące do przedsionków i komór, a od gałęzi międzykomorowej gałęzie przegrodowe tylne. Tętnica wieńcowa lewa zaopatruje znaczną część lewej połowy serca, ok. 2/3 przednich przerody międzykomorowej, ale i wielką część powierzchni komory prawej oraz lewy przedsionek. Tętnica wieńcowa prawa zaopatruje większą część komory prawej, tylnej 1/3 przegrody międzykomorowej oraz część przeponową komory lewej i prawą prawy przedsionek.
Żyły serca. Leżąca na tylnej ścianie powierzchni przeponowej serca w bruździe wieńcowej zatoka wieńcowa jest głównym naczyniem zbierającym krew z serca i odprowadzającym ją do prawego przedsionka. W miejscu ujścia znajduje się zastawka zatoki wieńcowej. Do zatoki wieńcowej uchodzi parę mniejszych żył. Głównym dopływem jest żyła wielka serca. Towaarzyszy w bruździe międzykomorowej przedniej tętnicy o tej samej nazwie, a w bruździe wieńcowej tętnicy wieńcowej lewej. Do prawego końca zatoki wieńcowej uchodzi żyła mała serca, nazywana żyłą wieńcową prawą.
Tchawica.
Położenie. Tchawica to sprężysta rura chrzęstno-włóknista o długości 10-12 cm, rozpoczynająca się jako przedłużenie krtani poniżej dolnego brzegu chrząstki pierścieniowatej, na wysokości szóstego kręgu szyjnego, zapewniającą dopływ powietrza do płuc. Wyróżnia się w niej część szyjną, przebiegającą w przestrzeni środkowej szyi, z tyłu blaszki przedtchawiczej powięzi szyi, skąd wchodzi do śródpiersia górnego przez otwór górny klatki piersiowej i przebiega dalej jako część piersiowa. Kończy się w śródpiersiu środkowym rozdwojeniem tchawicy, dzieląc się na oskrzele główne prawe i oskrzele główne lewe. W śródpiersiu górnym tchawica położona jest z tyłu grasicy, lewej żyły ramienno-głowowej i tętnicy szyjnej wspólnej lewej oraz łuku aorty. Ku tyłowi od tchawicy znajduje się przełyk, lewy nerw krtaniowy wsteczny. Po prawej stronie przebiegają żyła nieparzysta, prawy nerw błędny i opłucna. Po lewej stronie znajdują się łuk aorty, lewa tętnica szyjna wspólna, lewa tętnica podobojczykowa, lewy nerw błędny, lewy nerw przeponowy i opłucna.
Budowa. Ściana tchawicy zbudowana jest z przydanki, błony włóknistej i błony śluzowej. Błona włóknista zawiera 16-20 chrząstek tchawicznych ułożonych jedna nad drugą, mających kształt zbliżony do litery U, otwartych z tyłu, gdzie łączy je błona sprężysta zawierająca włókna mięśniowe gładkie, tworzące mięsień tchawiczy. Ściana tchawicy nazywana jest ścianą błoniastą. Mięsień tchawiczy kurcząc się może zmniejszać światło tchawicy. Błona włóknista pokrywa odpowiednio powierzchnię zewnętrznąi wewnętrzną chrząstek tchawicznych, a na górnych i dolnych brzegach chrżastek obie blaszki zespalając sięw jedną błonę, tworzą więzadła obrączkowe, łączące chrząstki ze sobą. Tchawica na wysokości kąta mostka i krążka międzykręgowego dzieli się pod kątem 50-100o na dwa oskrzela - prawe i lewe- tworząc rozdwojenie tchawicy. Oskrzele główne prawe ma średnicę ok. 16 mm i długość ok. 2 cm. Jest krótsze i przebiega bardziej pionowo. Powoduje to, że ciała obce dostające się do tchawicy łatwiej trafiają do oskrzela prawego niż do lewego. Oddaje oskrzele płatowe górne, a we wnęce płuca dzieli się na oskrzele płatowe środkowe i dolne. Oskrzele główne lewe ma odpowiednio mniejszą średnicę, ok. 13 mm, jego długość wynosi 4 cm. Jest dłuższe i przebiega bardziej poziomo, poniżej łuku aorty, oraz z przodu przełyku. Dzieli sięna oskrzele płatowe górne i dolne we wnęce płuca lewego.
Unaczynienie i unerwienie. Część szyjną tchawicy zaopatrują gałęzie tętnicy tarczowej dolnej, a do części piersiowej i oskrzeli głównych dochodzą gałęzie oskrzelowe aory piersiowej i gałęzie oskrzelowe tętnicy piersiowej wewnętrznej. Żyły uchodzą do żył tarczowych dolnych iu do układu żył nieparzystych. Naczynia chłonne górnej części tchawicy uchodzą do węzłów chłonnyc przedtchawiczych i przytchawiczych, a z nich do węzłów szyjnych głębokich. Z dolnej części tchawicy i oskrzeli naczynia chłonne biegną do węzłów chłonnych tchawiczo-oskrzelowych górnych i dolnych, a dalej do pni oskrzelowo-śródpiersiowych. Nerwy dochodzące do tchawicy pochodzą z nerwu błędnego oraz jego gałęzi.
Płuca. Płuco jest narządem parzystym, położonym w jamie klatki piersiowej w okolicach opłucnowo-płucnych, po bokach śródpiersia. Od ściany klatki piersiowej płuca oddzielone są dwiema blaszkami opłucnej - ścienną i płucną, oraz zawartą między nimi włosowatą szczeliną czyli jamą opłucnej. W każdym płucu wyróżnia się podstawę płuca i szczyt płuca oraz:
Powierzchnię żebrową
Powierzchnię śródpiersiową
Powierzchnię przeponową
Brzeg przedni
Brzeg dolny
Brzeg przedni po stronie lewej wytwarza wcięcie sercowe i języczek płuca lewego. Brzeg dolny wnika do zachyłka żebrowo-przeponowego. Na powierzcni żebrowej wyróżnia się część kręgową. Na powierzcni śródpiersiowej znajduje się zagłębienie zwane wnęką płuca w kształcie trójkąta o zokrąglonych kątach, przez które przechodzą wszystkie twory wchodzące lub wychodzące z płuca, a więc oskrzela, naczynia i nerwy. Tworzą one korzeń płuca otoczony opłucną, której blaszka opłucnowa w tym miejscu przechodzi w blaszkę ścienną. Poniżej korzenia płuca dwie blaszki opłucnej schodzą w dół prawie do przepny tworząc więzadło płucne. Wycisk sercowy jest znacznie głębszy na łucu lewym niż na prawym, ponieważ większa część serca leży po lewej stronie ciała. Na powierzchni śródpiersiowej w płucu prawym u góry wycisku sercowego widoczna jest bruzda dla żyły głównej górnej, która przedłuża się ku górzew bruzdę dla żyły ramienno-głowowej prawej, a od tyłu przebiega bruzda dla tętnicy podobojczykowej prawej. Z przodu przebiega pionowo bruzda dla przełyku. Z przodu więzadła płucnego znajduje się wgłebienie dla żyły głównej dolnej.Na powierzchni śródpiersiowej płuca lewego widoczna jest bruzda dla łuku aorty. W jej górnej części odchodzi od niej ku szczytowi płuca bruzda dla tętnicy podobojczykowej lewej, a od przodu przebiega równolegle do niej słabiej zaznaczona bruzda dla żyły ramienno-głowowej lewej. W przedłużeniu bruzdy dla łuku aorty pionowo w dół, znajduje się bruzda dla aorty zstępującej. Z przodu bruzdy aortowej, w jej dolnej części, znajduje się wycisk przełykowy. Płuco lewe ma większą długość niż płuco prawe, jest bardziej smukłe i ma mniejszą objętość.
Płuco prawe podzielone jest na trzy płaty - górny, środkowy i dolny przez szczelinę poziomą oddzielającą płat górny od płata środkowego i szczelinę skośną biegnącą od góry w dół i do przodu, oddzielającą płat środkowy od płata dolnego.
Płuco lewe ma tylko jedną szczelinę - szczelinę skośną, która dzieli go na dwa płaty - górny i dolny. Powierzchnie płatów zwrócone do siebie nazywane są powierzchniami międzypłatowymi. Pokryte są one opłucną płucną, która wnika do szczelin, dzięki czemu płaty są w stosunku do siebie przesuwalne. Podczas wdechu brzeg przedni przechodzi w brzeg dolny płuca nieco bardziej z boku po stronie lewej niż po prawej, a w rzucie na ściany klatki piersiowej, w linii środkowo-obojczykowej, po obu stronach ciała leży on na poziomie VI chrząstki żebrowej. Podczas spokojnego wdechu dolne granice płuc obniżają się zwykle o ok. 1 cm, ale z boku i z tyłu brzeg dolny obniża się o 3-4 cm. Podczas silnego wdechu w tych miejscach dolna granica płuc może się obniżyć nawet do 6 cm.
Korzeń płuca. Na korzeń płuca składa się:
Oskrzele główne prawe lub lewe
Tętnica płucna, żyły płucne - górna i dolna, tętncze gałęzie oskrzelowe, żyły oskrzelowe
Węzły chłonne oskrzelowo-płucne, węzły chłonne tchawiczo-oskrzelowe górne i dolne
Splot płucny utworzony przez gałęzie nerwu błędnego, gałęzie pnia współczulnego i gałęzie nerwu przeponowego.
Różnica w budowie korzenia między obu płucami polega na tym, że po stronie prawej występuje oskrzele nadtętnicze, przebiegające we wnęce powyżej tętnicy płucnej prawej. Oskrzele podtętnicze w płucu prawym dzieli się na oskrzele płatowe środkowe i dolne. W płucu lewym natomiast występuje jedynie oskrzele podtętnicze, które dzieli się na oskrzele płatowe górne i dolne. Układ części składowych korzenia płuca w kierunku od przodu do tyłu jest taki sam w obu płucach. Różni się w kierunku z góry na dół. Po stronie prawej najwyżej położone jest oskrzele podtętnicze i najniżej żyła płucna dolna. Po stronie lewej najwyżej przebiega tętnica płucna, niżej oskrzele podtętnicze i następnie żyła płucna dolna. Żyła płucna górna po obu stronach ciała leży najbardziej z przodu.
Drzewo oskrzelowe. Oskrzele główne we wnęce płuca dzieli się na oskrzele płatowe, trzy po stronie prawej i dwa po stronie lewej. One dzielą się na oskrzela segmentowe, podsegmentowe, zrazikowe i oskrzelka. Rozgałęzienia są podobne do rozgałęzień drzewa, tworząc podziały dwudzielne regularne i nieregularne. Rozdwojenie regularne polega na tym, że oskrzele dzieli się na dwie gałęzie o podobnej średnicy, nieco mniejszej od pnia macierzystego. W rozdwojeniu nieregularnym jedna z gałęzi może mieć światło znacznie większe od drugiej. Gałąź o dużej średnicy jest przedłużeniem pnia macierzystego, a gałąź o małej średnicy odchodzi samdzielnie od tego pnia. Taki podział określa się podziałem monopodialnym czyli jedoodejściem. Podział dychotomiczny to podział, gdzie jedna z gałęzi ma bardzo krótki pień i dzieli się od razu na dwie następne gałęzie.
Jama opłucnej. Opłucna jest błoną łącznotkankową pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym płaskim, mającym zdolność wydzielania płynu surowiczego i jest pozbawiona gruczołów. Bogato unaczyniona i unerwiona. Tworzy zamknięty worek otaczający płuco, które można porównać do pięści wciskającej się w nadmuchany balon. Opłucna zbudowana jest z dwóch blaszek - opłucnej trzewnej lub inaczej płucnej oraz opłucnej ściennej. Opłucna płucna pokrywa płuco i jest z nim zrośnięta. Opłucna ścienna położona jest bardziej zewnętrznie i wyścieła jamę klatki piersiowej. Między blaszką opłucnej płucnej i ściennej znajduje się szczelinowata przestrzeń zawierająca nieznaczną ilość płynu surowiczego, nazywana jamą opłucnej. Jest jamą surowiczą. Niewielka ilość płynu surowiczego, który się w niej znajduje zapewnia możliwość przesuwania się płuca bez tarcia o ściany klatki piersiowej. Opłucna ścienna jest nieprzesuwalnie złączona z wewnętrzną powierzchnią ścian klatki piersiowej, przylegając do powięzi wewnątrzpiersiowej, od dołu do przepony, a przyśrodkowo tworzy ścianę boczną śródpiersia. W zależności od miejsca przylegania wyróżnia się części: żebrową, przeponową, śródpiersiową. Opłucną ścienną pokrywającą szczyt płuca nazywa się osklepkiem opłucnej. Osklepek opłucnej jest umocowany na stałe błoną nadopłucnową, odpowiadającą powięzi wewnątrzpiersiowej, do okostnej pierwszego żebra. Na poziomie wnęki opłucna ścienna otacza bocznie korzeń płuca, przechodząc dookoła wnęki w opłucną trzewną.
Zachyłki opłucnowe to miejsca w którym jedna część opłucnej ściennej przechodzi w drugą. Największy zachyłek nazywa się zachyłkiem żebrowo-przeponowym i powstaje przy przejściu opłucnej żebrowej w opłucną przeponową.W miejscu przejścia opłucnej śródpiersiowej w przeponową powstaje zachyłek przeponowo-śródpiersiowy. Przy przejściu opłucnej żebrowej w śródpiersiową z przodu powstaj e zachyłek żebrowo-śródpiersiowy przedni, położony z tyłu mostka, zaś z tyłu zachyłek żebrowo-śródpiersiowy tylny, położony do przodu kręgosłupa. Za przybliżone granice opłucnej można uznać:
U góry osklepek opłucnej przylegający do szczytu płuc, wystający powyżej poziomu obojczyków
W linii mostkowej - 6 żebro
W linii środkowo-obojczykowej - 8 żebro
W linii pachowej - 10 żebro
W linii łopatkowej - 11 żebro
W linii przykręgosłupowej - 12 żebro.
Po stronie lewej granica dolna przebiega nieco niżej (ok. 1 cm) jak po stronie prawej.
Unaczynienie czynnościowe płuc. W krążeniu czynnościowym naczyniem doprowadzającym krew są tętnice płucne prawa i lewa, powstające z rozdwojenia pnia płucnego. Wśród gałęzi obu tętnic płucnych wyróżnia się gałęzie do płata górnego, środkowego i dolnego. Odcinek tętnicy płucnej od miejsca odejścia rozgałęzień dla płata górnego do miejsca odejścia odgałęzień dla płata środkowego lub gałęzi języczkowych nazywany jest częścią międzypłatową, następny odcinek kończący się odejściem gałęzi do segmentów podstawnych płata dolnego - częścią podstawną. Gałęzie segmentowe dzielą się na gałęzie podsegmentowe, zrazikowe i kolejne coraz mniejsze. Najmniejsze tętnice towarzyszące oskrzelkom końcowym jako gałęzie końcowe mają całkowitą warstwę mięśniową. Ich odgałęzienia przebiegają z przewodzikami pęcherzykowymi. Z włośniczek oplatających pęcherzyki płucne powstają naczynia zawłosowate, które z kolei łączą się w żyłki. Powstają z nich żyłki międzygronkowe, następnie międzyzrazikowe, a one tworzą gałąź śródsegmentową, przebiegającą wewnątrz segmentu i gałąź międzysegmentową, która przebiega na obrzeżach segmentu, wyznaczając jego granicę.
Unaczynienie odżywcze płuc zapewniają gałęzie oskrzelowe, które towarzyszą oskrzelom. Wyróżnia się gałęzie oskrzelowe tylne, odchodzące od części początkowej aorty piersiowej i przednie, biorące początek od tętnicy piersiowej wewnętrznej. Dla oskrzela głównego lewego występują dwie gałęzie oskrzelowe tylne, a dla oskrzela głównego prawego jedna. Gałęzie oskrzelowe przednie nastomiast występują po jednej dla każdego oskrzela głównego. Gałęzie oskrzelowe przebiegają najczęściej na tylnej powierzchni oskrzeli. Unaczyniają błonę śluzową, mięśniową i włóknistą piersiowej części tchawicy oraz jej rozdwojenie, oskrzela główne, płatowe, segmentowe, podsegmentowe, zrazikowe, oskrzelka, gruczoły wydzielnicze, ochrzęstną, opłucną płucną, węzły chłonne, ściany tętnic i żył płucnych oraz nerwy.
Unaczynienie chłonne płuc i opłucnej. Naczynia chłonne w płucach rozmieszczone są w tkance łącznej. W związku z tym można wyróżnić dwie grupy naczyń chłonnych:
Sieć chłonną powierzchowną znajdującą się w obszarze podopłucnowym
Sieć chłonną głeboką towarzyszącą rozgałęzieniom oskrzeli, tętnic i żył płucnych.
Naczynia tej ostatniej podążają w kierunku wnęki płuca, uchodząc do węzłów chłonnych oskrzelowo-płucnych i tchawiczo-oskrzelowych grupy górnej i dolnej.
Można wyróżnić dwa obszary spływu chłonki z płuc - obszar górny, zajmujący płaty górne i płat środkowy, skąd chłonka odpływa do górnej grupy węzłów oskrzelowo-płucnych, tchawiczo-oskrzelowych górnych i przytchawiczych, oraz obszar dolny, obejmujący płaty dolne, skąd chłonka odpływa do dolnej grupy węzłów oskrzelowo-płucnych, tchawiczo-oskrzelowych dolnych, oraz więzłów chłonnych więzadła płucnego i stąd przez przeponę do węzłów chłonnych zaotrzewnowych i śródpiersiowych tylnych. Najczęściej obustronnie występują dwa pnie oskrzelowo-śródpiersiowe - przedni i tylny. Pnie przednie uchodzą bezpośrednio do prawego kąta żylnego. Pień tylny prawy uchodzi do przewodu chłonnego prawego. Pień oskrzelowo-śródpiersiowy tylny lewy uchodzi do przewodu piersiowego. Odpływ chłonki z opłucnej żebrowej odbywa się za pośrednictwem naczyń podopłucnowych, naczyniami chłonnymi międzyżebrowymi, do węzłów międzyżebrowych przednich i tylnych.
Unerwienie płuc i opłucnej. Płuco unerwione jest przez splot płucny, utworzony przez gałęzie oskrzelowe przednie i tylne części piersiowej nerwu błędnego, prowadzące włókna przywspółczulne oraz gałęzie płucne splotu aortowego, prowadzące włókna współczulne odchodzące od zwoów części piersiowej pnia współczulnego, a takż przez gałęzie czuciowe od nerwu przeponowego.
Mechanizm oddychania. Polega na dostarczeniu organizmowi tlenu i wydalania z organizmu dwutlenku węgla. W procesie tym wyróżnia się:
Oddychanie zewnętrzne, czyli transport gazów do organizmu i na zewnątrz
Oddychanie wewnętrzne polegające na procesach przebiegających wewnątrz komórek
Oddychanie zewnętrzne składa się z wdechu oraz wydechu. Wdech jest aktem czynnym polegającym na skurczu mięśni wdechowych, co powoduje zwiększenie objętości klatki piersiowej. Pociąga to za sobą powstanie w jamie opłucnej i w jamie klatki piersiowej ujemnego ciśnienia w pęcherzykach płucnych i drzewie oskrzelowym, a w następstwie napływ powietrza do płuc. Skurcz mięśni oddechowych jest efektem działania autonomicznego ośrodka oddychania, położonego w rdzeniu przedłużonym, a na jego czynność wpływa prężność tlenu i dwutlenku węgla we krwi tętniczej oraz stężenie jonów wodorowych w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Przepona jest najważniejszym mięśniem wdechowym, stanowi 75% siły wdechu. Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne mają dużo mniejsze znaczenie przy wdechu. Podczas intensywnego, głębokiego oddychania włączają się także pomocnicze mięśnie wdechowe.
Spokojny wydech jest aktem biernym, w którym rolę odgrywa siła ciężkości oraz sprężystość płuc i klatki piersiowej z chwilą ustania wdechu. Podczas intensywnego wydechu następuje jednak skurcz mięśni brzucha i mięśni międzyżebrowych wewnętrznych, a podczas kaszlu dodatkowo dołącza się mięsień najszerszy grzbietu.
Przełyk stanowi cewę mięśniową łączącą gardło z żołądkiem. Jego długość wynosi 23-25 cm, a odległość od przednich zębów do żołądka 37-41 cm. Rozpoczyna się na wysokości 6 kręgu szyjnego, przez otwór klatki piersiowej wchodzi do śródpiersia górnego, skąt przez śródpiersie tylne kieruje się do rozworu przełykowego przepony, przez który przechodzi do jamy brzusznej. Wyróżnia się jego część szyjną, część piersiową i część brzuszną. Ściana przełyku od wewnątrz pokryta jest pofałdowaną błoną śluzową wysłaną nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Spoczywa ona na łącznotkankowej blaszce właściwej. Na zewnątrz od niej znajduje się gruba blaszka mięśniowa błony śluzowej. Tkanka podśluzowa jest gruba i luźna. Znajdują się w niej gruczoły przełykowe. W błonie mięśniowej wyróżnia się zewnętrzną warstwę włókien podłużnych i okrężnych. Błona zewnętrzna utworzona przez luźną tkankę łączną łaczy przeły z otworami sąsiednimi. Światło przełyku nie jest jednakowe. Znajdują się tu trzy przewężenia. Górne leży w przejściu gardła w przełyk, środkowe na wysokości rozdwojenia tchawicy i dolne przy przejściu przez przeponę. Powierzchnia tylna u góry przylega do blaszki przedkręgowej powięzi szyi, poniżej do kręgosłupa i przewodu piersiowego. W śródpiersiu tylnym między przesuwający się na lewo i do przodu przełyk a kręgosłup wsuwa się aorta piersiowa. Powierzchnia przednia przełyku przylega do tchawicy i oskrzela głównego lewego, poniżej do lewego przedsionka. W bruździe między tchawicą a przełykiem biegną nerwy krtaniowe wsteczne. Część brzuszna sąsiaduje od tyłu z odnogą lewą przepony, od przodu z lewym płatem wątroby. Przełyk w części szyjnej jest unaczyniony przez gałęzie tętnicy tarczowej dolnej, w części piersiowej przez gałęzie odchodzące od aorty piersiowej i gałęzi oskrzelowych, w części brzusznej przez tętnicę żołądkową lewą i tętnicę przeponową dolną lewą.
Żyły przełyku odprowadzają krew do żył tarczowych dolnych, nieparzystej, nieparzystej krótkiej i żołądkowej lewej. Tworzą one obfite sploty żylne w tkance podśluzowej, łączące układ żyły głównej górnej z układem żyły wrotnej. Mięśniówkę poprzecznie prążkowaną przełyku zaopatrują nerwy krtaniowe wsteczne, a mięśniówkę gładką sploty przełykowe. Włókna nerwów błędnych pobudzają perystaltykę, włókna współczulne hamują. Włókna czuciowe przełyku biegną drogą nerwów błędnych oraz głównie od IV-V segmentu piersiowego rdzenia kręgowego.
Grasica jest gruczołem dokrewnym położonym w dolnej części szyi (część szyjna) i śródpiersiu górnym (część piersiowa). Pełny rozwój wykazuje tylko w wieku dziecięcym. Pokryta jest mocną torebką łącznotkankową, od której odchodzą przegrody oddzielające płaciki grasicy. W części szyjnej od przodu sąsiaduje z blaszką przedtchawiczą powięzi szyi i mięśniem mostkowo-tarczowym, od tyłu z tchawicą. W części piersiowej przylega powierzchnią przednią do górnej części mostka i chrząstek żebrowych, powierzchnią tylną zaś do żył ramienno-głowowych i głównej górnej, łuku aorty i jego gałęzi, tchawicy i osierdzia. Unaczynienie pochodzi od tętnicy piersiowej wewnętrznej. Żyły odprowadzają krew do żył piersiowej wewnętrznej, tarczowej dolnej i ramienno-głowowych. Grasica unerwiona jest przez układ autonomiczny.
Naczynia tętnicze klatki piersiowej
Pień płucny wychodzi ze stożka tętniczego komory prawej serca. Początkowy odcinek pnia płucnego to trzy uwypuklenia zwane zatokami odpowiadające płatkom zastawki półksiężycowatej. Odcinek ten nazywa się opuszką pnia płucnego. Pień płucny biegnie skośnie ku górze i w lewo. Pniżej łuku aorty dzieli się na dwie tętnice płucne - prawą i lewą. Tętnica płucna prawa biegnie do przodu od prawego oskrzela głównego, tętnica płucna lewa kieruje się do przodu od lewego oskrzela głównego. Od miejsca podziału rozpoczyna się więzdło tętnicze, które jest pozostałością przewodu tętniczego. Kończy się na końcu łuku aorty.
Aorta, czyli tętnica główna. Wychodzi ze stożka tętniczego komory lewej. Wyróżnia się w niej aortę wstępującą, łuk aorty i aortę zstępującą, która dzieli się na aortę piersiową i aortę brzuszną.
Aorta wstępująca przebiega od lewej komory do drugiego stawu mostkowo-żebrowego. Początkowy odcinek - opuszka aorty - jest pogrubiały i składa się z trzech zatok aorty utworzonych przez uwypuklenie ściany aorty na poziomie płatków zastawek półksiężycowatych. Aorta wstępująca leży w worku osierdziowym i kieruje się ku górze na prawo i lekko do przodu. Po stronie prawej sąsiaduje z uszkiem prawym i żyłą główną górną, po lewej z pniem płucnym, z tyłu z lewym przedsionkiem i tetnicą płucną prawą. Od przodu początkowo pokrywa ją uszko prawe i pień płucny, następnie graniczy z płucem prawym i caiłem tuszczowym grasicy. Od aorty wstępującej na poziomie zatok odchodzą tętnice wieńcowe - prawa i lewa.
Łuk aorty biegnie skośnie od drugiego stawu mostkowo-żebrowego prawego do strony lewej czwartego kręgu piersiowego. Jego powierzchnia tylno-prawa sąsiaduje z tchawicą, węzłami tchawiczo-oskrzelowymi górnymi lewymi, przewodem piersiowym i częścią głęboką splotu sercowego. Na powierzchni przednio-lewej krzyżuje się żyła ramienno-głowowa lewa, lewy nerw przeponowy i nerw błędny. Po bokach powierzchnię tę przykrywają oba worki opłucnowe. Na wypukłej powierzchni górnej odchodzą: pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa i tętnica podobojczykowa lewa, czasami tętnia tarczowa najniższa.
Aorta piersiowa rozpoczyna się po stronie lewej czwartego kręgu piersiowego, kończy zaś na powierzchni przedniej dwunastego kręgu piersiowego. Od tyłu przylega do kręgosłupa, żyły nieparzystej krótkiej i nieparzystej krótkiej dodatkowej. Po stronie prawej sąsiaduje z żyłą nieparzystą i przewodem piersiowym, po lewej zaś z opłucną śródpiersiową i płucem lewym. Powierzchnia przednia aorty piersiowej przylega do korzenia płuca lewego, osierdzia i przełyku. Gałęzie aorty piersiowej dzieli się na trzewne i ścienne. Do pierwszych z nich zalicza się gałęzie oskrzelowe przełykowe, śródpiersiowe i osierdziowe. Gałęziami ściennymi są tętnice: międzyżebrowe tylne, podżebrowe i przeponowe dolne.
Pień ramienno-głowowy odchodzi od początkowego odcinka łuku aorty na wysokości górnego brzegu drugiego żebra prawego i kończy się na górnym brzegu prawego stawu mostkowo-obojczykowego. Przednia powierzchnia sąsiaduje z żyłą ramienno-głowową prawą, grasicą lub ciałem tłuszczowym i prawymi mięśniami - mostkowo-tarczowym i mostkowo-gnykowym. Od strony tylnej przylega do tchawicy. Po prawej leżą żyły ramienno-głowowa prawa i główna górna oraz opłucna, po lewej zaś tętnica szyjna wspólna lewa. Pień ramienno-głowowy rozdziela się na tętnice: podobojczykową prawa i szyjną wspólną prawą.
Tętnica podobojczykowa po prawej stronie odchodzi od pnia ramienno-głowowego, po lewej zaś od łuku aorty. Przechodzi przez otwór górny klatki piersiowej i nad osklepkiem opłucnej łukiem wypukłym ku górze kieruje soę do tylnej szczeliny mięśni pochyłych, gdzie układa się w bruździe tętnicy podobojczykowej na pierwszym żebrze, kończąc się na jego brzegu zewnętrznym. Od tego miejsca przybiera nazwę tętnicy pachowej. W przebiegu wyróżnia się części wstępującą, szczytową i zstępującą. Część wstępująca po lewej przykryta jest początkowo opłucną, po prawej leży do tyłu od mięśni mostkowo-tarczowego i mostkowo-gnykowego. Po jej powierzchni przedniej biegnie nerw błędny prawy. Od prawego nerwu będłego odchodzi nerw krtaniowy wsteczny, który owija się dokoła tętnicy. Część szczytowa tętnicy podobojczykowej leży do tyłu od mięśnia pochyłego przedniego. W odcinku przyśrodkowym ku przodowi przebiega nerw przeponowy. Część zstępująca tetnicy podobojczykowej leży w trójkące łopatkowo-obojczykowym, układając się w bruździe na pierwszym żebrze.
Tętnica kręgowa odchodzi od części wstępującej tętnicy podobojczykowej i kieruje się ku górze, przykryta blaszką przedkręgową powięzi szyi i mięśniem długim szyi. Następnie wchodzi do otworu wyrostka poprzecznego szóstego kręgu szyjnego i biegnie ku górze przez otwór wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Między pierwszym a drugim kręgiem szyjnym tętnica kręgowa tworzy łuk wypukły ku tyłowi. Po wyjściu z wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego układa się w bruździe tętnicy kręgowej tego kręgu, tworząc łuk poziomy ku tyłowi, widoczny w trójkącie podpotylicznym. Następnie tętnica przebija błonę szczytowo-potyliczną tylną i oponę twardą wchodząc przez otwór wielki do jamy czaszki, gdzie na stoku oba naczynia łączą się w tętnicę podstawną.
Tętnica piersiowa wewnętrzna po odejściu od dolnego obwodu tętnicy podobojczykowej kieruje się przez otwór górny do klatki piersiowej. Biegnie ona po wewnętrznej powierzchni chrząstek żeber prawdziwych w odległości 1-2 cm od bocznego brzegu mostka. W odcinku górnym przykryta powięzią wewnątrzpiersiową, a w dolnym mięśniem poprzecznym klatki piersiowej. W szóstej przestrzeni międzyżebrowej dzieli się na tętnicę mięśniowo-przeponową i tętnicę nadbrzuszną górną.
Pień tarczowo-szyjny odchodzi od części wstępującej tętnicy podobojczykowej i oddaje gałęzie: tętnicę tarczową dolną, nadłopatkową i poprzeczną szyi.
Pień ębrowo-szyjny odchodzi od tylnego obwodu tętnicy podobojczykowej i kieruje się w stronę pierwszego żebra, gdzie dzieli się na tętnicę szyjną głęboką i międzyżebrową najwyższą.
Gałęzie aorty piersiowej
Gałezie trzewne
Gałęzie oskrzelowe
Gałęzie przełykowe
Gałęzie śródpiersiowe
Gałęzie ścienne
Tętnice międzyżebrowe tylne
Tętnica podżebrowa
Tętnice przeponowe
Żyły klatki piersiowej
Żyła podobojczykowa jest przedłużeniem żyły pachowej, rozpoczyna się na brzegu zewnętrznym pierwszego żebra, a kończy w kącie żylnym przez połączenie z żyłą szyjną wewnętrzną. Zatacza łuk nad pierwszym żebrem w bruździ żyły podobojczykowej i szczelinie przedniej mięśni pochyłych, przykryta przez obojczyk. Dopływy jej są zmienne.
Żyła ramienno-głowowa rozpoczyna się od tyłu od stawu mostkowo-obojczykowego z połączenia żył: szyjnej wewnętrznej i podobojczykowej. Połączenie tych naczyń nosi nazwę kąta żylnego. Kończą się przechodząc w żyłę główną górną. Dopływami są żyły tarczowa dolna, tarczowe najniższe, kręgowe, szyjna głęboka, szyjna zewnętrzna, osierdziowo-przeponowe, piersiowe wewnętrzne, międzyżebrowa górna, grasicze, osierdziowe, śródpiersiowe, oskrzelowe, tchawicze oraz przełykowe.
Żyły piersiowe wewnętrzne powstają z połączenia żył mięśniowo-przeponowych i nadbrzusznych górnych, towarzysząt tętnicom o tej samej nazwie. Dopływami ich są żyły międzyżebrowe przednie, gałęzie przeszywające i mostkowe.
Żyły osierdziowo-przeponowe towarzyszą tętnicy o tej samej nazwie
Żyła międzyżebrowa górna jest krótkim naczyniem, do którego uchodzą kręgowe końce ży międzyżebrowych tylnych górnych trzech lub czterech międzyżebrzy.
Żyła główna górna powstaje z połączenia obu żył ramienno-głowowych z tyłu od chrząstki pierwszego żebra. Naczynie to biegnie w dół do przedsionka prawego. Po stronie prawej przylega do płuca prawego, oddzielone opłucną śródpiersiową, po stronie leej sąsiaduje z aortą wstępującą. Od przodu przykryta jest brzegiem przednim płuca prawego, od tyłu krzyżuje się z korzeniem płuca prawego. Głównym dopływem żyły głównej górnej jest żyła nieparzysta. Poza tym mogą uchodzić do niej drobne żyły osierdziowe, oskrzelowe, śródpiersiowe przednie i grasicze.
Żyły nieparzyste
Żyła nieparzysta powstaje z dwóch korzeni. Zewnętrzny jest utworzony przez żyłę lędźwiową wstępującą, wewnętrzny zaś przez gałąź odchodzącą od żyły głównej dolnej albo żyły nerkowej. Biegnie ku górze, przechodzi przez szczelinę przyśrodkową odnogi prawej przepony do klatki piersiowej i biegnie wzdłuż kręgosłupa piersiowego. Do opływów zalicza się żyłę nieparzystą krótką, nieparzystą krótką dodatkową oraz gałęzie ścienne i trzewne odpowiadające odgałęzieniom aorty piersiowej.
Żyła nieparzysta krótka powstaje po lewej stronie kręgosłupa analogicznie jak żyła nieparzysta. Do klatki piersiowej wchodzi przez szczelinę odnogi lewej przepony i na wysokości 7 kręgu piersiowego uchodzi do żyły nieparzystej. Dopływami trzewnymi są żyły przełykowe i śródpiersiowe, ściennymi zaś żyły miedyżebrowe tylne lewe i żyła podżebrowa lewa oraz często żyła nieparzysta krótka dodatkowa.
Żyła nieparzysta krótka dodatkowa biegnie w dół wzdłuż lewego brzegu kręgosłupa. Dopływami jej są żyły międzyżebrowe górne tylne lewe oraz żyy oskrzelowe i śródpiersiowe.
Żyły kręgosłupa. Zalicza się do nich sploty żylne kręgowe zewnętrzne i wewnętrzne przednie i tylne, międzykręgowe i rdzeniowe.
Krążenie płodowe. Krew do płodu dopływa do łożyska dwiema tętnicami pępkowymi. Z łożyska do płodu krew tętnicza płynie żyłą pępkową, która uchodzi do lewej gałęzi żyły wrotnej. Wcześniej oddaje ona przewód żylny łączący ją z żyłą główną dolną. Krew tętnicza z wątroby uchodzi do żyły głównej dolnej, która odpływa do przedsionka prawego. Z przedsionka prawego krew przez otwór owalny dostaje się do przedsionka lewego, a dalej do komory lewej i aorty. Z żyły głównej górnej krew dostaje się do komory prawej, dalej do pnia płucnego i przez przewód tętniczy do aorty. Po urodzeniu otwór owalny się zamyka, a przewód żylny i tętniczy zarastają.
Nerwy klatki piersiowej
Nerwy międzyżebrowe występują w 12 parach, są gałęziami brzusznymi nerwów rdzeniowych piersiowych. Dzielą się na górne i dolne. Górne biegną na całej długości w międzyżebrzu, wchodząc w składjego powrózka naczyniowo-nerwowego, leżąc najniżej w stosunku do naczyń. Dolne nerwy międzyżebrowe opuszczają międzyżebrza i kieruj się do ściany brzucha. Ich gałęzie mięśniowe zaopatrują mięśnie międzyżebrowe i poprzeczny klatki piersiowej, mięśnie ściany przednio-bocznej brzucha oraz mięśnie grzbietu: zębaty tylny górny i dolny oraz dźwigacze żeber. Gałęzie skórne unerwiają sórę bocznej i przedniej ściany klatki piersiowej i jamy brzusznej. Ponadto nerwy międzyżebrowe zaopatrują opłucną żebrową, otrzewną ścienną przedniej i bocznej ściany jamy brzusznej, stawy żebrowo-kręgowe i żebrwa.
Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych piersiowych unerwiają mięśnie głębokie grzbietu i skórę grzbietu.
Nerw przeponowy jest gałęzią splotu szyjnego, biegnie po mięśniu pochyłym przednim i następnie między tętnicą, a żyłą podobojczykową wchodzi do klatki piersiowej. Układa sięw śródpiersiu przednim między opłucną śródpiersiową a osierdziem w towarzystwie tętnicy osierdziowo-przeponowej i dochodzi do przepony. Unerwia ruchowo przeponę oraz opłucną śródpiersiową i przeponową, osierdzie i otrzewną przeponową. Z klatki piersiowej nerw przeponowy wchodzi do jamy brzusznej. Po stronie prawej przechodzi przez otwór żyły głównej dolnej, a po stronie lewej przez rozwór przełykowy lub pomiędzy odnogami przepony.
Nerw błędny - odcinek piersiowy. Nerw błędny prawy, wchodząc do klatki piersiowej, krzyżuje tętnicę podobojczykową, lewy łuk aorty, oddając nerwy krtaniowe wsteczne. Krzyżuje od tyłu korzeń płuca. Kieruje się do przełyku, przy czym nerw błędny prawy na jego powierzchnię tylną, a lewy na powierzchnię przednią, rozgałęziając się i tworząc splot przełykowy przedni i tylny. W dolnym odcinku przełyku ze splotów powstają pnie błędne przedni i tylny. Gałęzie odcinka piersiowego nerwu błędnego kierują się do splotu sercowego, tchawicy, oskrzeli, przełyku, opłucnej śródpiersiowej i osierdzia. Nerw błędny oddaje:
Gałęzie sercowe piersiowe
Gałęzie oskrzelowe
Gałęzie śródpiersiowe
Odcinek piersiowy pnia współczulnego składa się z 10-12 zwojów piersiowych połączonych gałęziami międzyzwojowymi. Pień współczulny położony jest na głowach żeber, przykryty opłucną żebrową. Do jego gałęzi należą gałęzie łączące białe i szare, gałęzie do splotu piersiowego i splotów wtórnych, nerw trzewny większy, nerw trzewny mniejszy, oraz nerw trzewny najniższy.
Sploty nerwowe klatki piersiowej. Głównym splotem nerwowym klatki piersiowej jest splot śródpiersi owy, który położony jest w okolicy dużych naczyń wychodzących i uchodzących do serca, pod łukiem aorty oraz pomiędzy aortą zstępującą i przełykiem. Włókna współczulne do splotu piersiowego pochodzą z odcinka szyjnego pnia współczulnego jako nerwy sercowe szyjne oraz z 5 górnych zwojów piersiowych pnia współczulnego jako nerwy trzewne piersiowe, które dochodząc do splotów wtórnych nazywają się gałęziami sercowymi, oskrzelowymi i śródpiersiowymi. Od splotu śródpiersiowego odchodzą sploty: sercowy, płucny i aortowy piersiowy.
Splot sercowy jest położony między aortą a pniem płucnym oraz między aortą a żyłami płucnymi. Włókna współczulne doprowadzają nerwy sercowe szyjne górne, środkowe i dolne oraz sercowe piersiowe. Włókna przywspółczulne pochodzą z gałęzi sercowych górnych i dolnych nerwu błędnego.
Splot płucny leży na rpzedniej i tylne powierzchni korzenia płuca. Włókna współczulne pochodzą ze zwojów szyjnych i górnych zwojów piersiowych pnia współczulnego, przywspółczulne zaś z nerwów błędnych. Rozgałęzienia splotu towarzyszą rozgałęzieniom oskrzeli i naczń.
Splot aortowy piersiowy tworzą gałęzie pnia współczulnego i splotu piersiowego. Otacza on aortę piersiową.