WYKŁAD 1 Chów trzody chlewnej Liberia - paski u małych dzików Pochodzenie świń: świnie określane są zwierzętami starego kontynentu. Schemat pochodzenia współczesnych ras świń szlachetnych

Charakterystyczne cechy dzika przekazane świniom domowym: Wielorodność, Wszystkożerność, Dobrze rozwinięte zmysły: smaku, węchu i słuchu, Słaby wzrok Tendencje w hodowli Światowa produkcja mięsa wieprzowego w % Azja - 53,3% Afryka - 1,1% USA - 9,82 % Kanada - 1,67 % Polska - 1,78 % UE-27 - 21,51%

Przeciętne spożycie wieprzowiny w Polsce i UE (w kg/osobę)

Rok	UE-15	Polska
1995	40,8	44,7
2000	43,4	45,3
2002	44,3	46,1

Wskaźniki intensywności produkcji trzody chlewnej [wg. GUS za 2011 1.. Wskaźniki rotacji pogłowia - 170 % 2.Udział loch w pogłowiu - 8,7 % 3. Obsada trzody chlewnej na 100 ha UR-74 szt. 4.Ilość żywca wieprzowego w przeliczeniu na 1 szt. - 122 kg 5.Produkcja żywca wieprzowego od 1 lochy - 2,4 tony 6.Udział mięsa wieprzowego w ogólnej puli produkowanego mięsa - 62% 7.Udział mięsa wieprzowego w ogólnej w przeliczeniu na 1 mieszkańca - 43 kg WYKŁAD 2 Podział uwzględnia: Skalę produkcji - chów przydomowy - chów gospodarczy - chów wielkotowarowy - chów przemysłowy 1.Rytmiczność produkcji (rozłożenie wyposażenia w ciągu roku) - produkcja systemem taśmowym - produkcja systemem sezonowym (15.02.-15.04. i 15.08-15.10) 2.Sposób prowadzenia produkcji (struktura stada) - produkcja w cyklu otwartym (w kooperacji) - produkcja w cyklu zamkniętym 3.Rodzaj produkowanego materiału finalnego - hodowla zarodkowa - chów masowy Program hodowlano-produkcyjny Program hodowlano - produkcyjny funkcjonuje w oparciu o dwustopniową strukturę, w której pierwszy poziom stanowi hodowla zarodowa, a drugi chów masowy. Mimo, że każdy z tych poziomów spełnia odmienna rolę, to jednak ściśle ze sobą współpracują i uczestniczą w realizacji Programu. Celem programu hodowlanego jest uzyskanie jak największego postępu genetycznego w zakresie najważniejszych cech użytkowych. Efektem takiego działania będzie wzrost efektywności produkcji zwierzęcej i wyprodukowanie odpowiedniej ilości i jakości żywca wieprzowego. Model organizacyjny hodowli i chowu świń w Polsce. Hodowla zarodowa elitarna (stada prarodzicielskie) Hodowla zarodowa i reprodukcyjna (stada rodzicielskie) Produkcja towarowa (chów masowy) Hodowla zarodowa zajmuje się: -Doskonaleniem ras czystych w zakresie cech użytkowości rozpłodowej, tucznej, rzeźnej; -Namnażaniem stada elitarnego; -Produkcją wysokowartościowego materiału reprodukcyjnego ras czystych i mieszańców na potrzeby chowu masowego; Aktualnie programem hodowlanym objęte są następujące rasy czyste: -wielka biała polska -polska biała zwisłoucha -duroc -hampshire -pietrain -belgijska zwisłoucha Rasy rodzime tzn. puławska, złotnica pstra, złotnica biała, objęte są „Krajowym programem ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich” w celu zachowania puli genów właściwych danej rasie. W hodowli zarodowej prowadzi się kojarzenia w obrębie rasy i krzyżowania międzyrasowe (w obrębie linii matecznych lub ojcowskich) w celu doskonalenia ras czystych i wyprodukowania loszek i kurów mieszańców. Loszki mieszańcowe mogą być produkowane tylko i wyłącznie w oparciu o następujące rasy mateczne: -wielka biała polska -polska biała zwisłoucha Knury mieszańcowe mogą być produkowane tylko i wyłącznie w oparciu o następujące rasy ojcowskie, zgodnie z programem hodowlanym: -hampshire -duroc -pietrain Kierunki selekcji Linie mateczne -wielkość miotu, -przyrost dzienny, -wykorzystanie paszy oraz w równym stopniu mięsności, -odporność na stres (bezwarunkowa);

Linie ojcowskie -przyrost dzienny, -wykorzystanie paszy, -zawartość mięsa w tuszy, -jakość mięsa, -odporność na stres; Struktura pogłowia loch w roku 2011 w hodowli zarodowej w Polsce pbz- 46,5; wbp- 37,9; pietrain- 3,8; duroc- 5,4; Hampshire- 0,5; puławska- 3,8; Średnia mięsność tusz tuczników pogłowia masowego w Polsce w roku 2011 wynosiła 55,4 % S i E - klasy tusz, które mają powyżej 55% mięsności; U - klasy tusz, które mają mięsność od 50-55%

WYKŁAD Chów masowy W produkcji towarowej tuczników, wykorzystuje się krzyżowanie towarowe: -zwiększenie plenności (eliminacja genu RYR1, heterozja, odpowiednie żywienie, częstotliwości wyproszeń) -zwiększenie tempa wzrostu dzięki heterozji ---zwiększenie umięśnienia poprzez odpowiedni dobór ras W krzyżowaniu wykorzystuje się efekt heterozji, czyli tzw. wybujałości mieszańców. Heterozja spowodowana jest nieaddytywnym tj. niesumującym się działaniem genów. W przypadku użytkowości rozpłodowej, zwierzęta otrzymane z krzyżowania charakteryzują się: wyższą płodnością, plennością -lepszym przystosowaniem do warunków środowiskowych; Z ekonomicznego punktu widzenia, najwłaściwszym wskaźnikiem charakteryzującym użytkowość rozpłodową loch jest liczba prosiąt odhodowanych w miocie. Zależy ona od: płodności, żywotności zarodków i prosiąt a także mleczności lochy. Trzy efekty heterozji: 1.heterozja potomka (indywidualna) h_i- powstałego w wyniku krzyżowania: objawiającej się wyższą jego żywotnością, co powoduje mniejsze straty w czasie odchowu a tym samym zwiększa liczbę odhodowanych prosiąt w miocie;2.heterozja matki h_m - gdy matka osobnika powstałego z krzyżowania sama jest mieszańcem. Locha taka rodzi w miocie więcej prosiąt w porównaniu do czystorasowych loch i cechuje się lepszą mlecznością; 3heterozja ojca h_o - ojciec jest mieszańcem. Zwiększona heterozygotyczność knurów mieszańców objawia się lepszą jakością ich nasienia (lepsza żywotność plemników) co ma wpływ na większą ilość zapłodnionych komórek jajowych, a tym samym możliwość zwiększenia ilości prosiąt urodzonych w miocie. Przyjmuje się że efekt heterozji potomka zwiększa liczbę prosiąt odhodowanych w miocie o 5% w porównaniu do zwierząt czystorasowych, efekt heterozji matki o 6%, ojca o 3%. Ekonomika produkcji trzody chlewnej Wyniki użytkowości rozrodczej: Częstotliwość wyproszeń 1.czas odpoczynku lochy 2.długość okresu karmienie Plenność -intensywność owulacji -skuteczność krycia -zdolność zapładniająca nasienia -zamieralność zarodków i płodów -żywienie lochy -mleczność lochy -straty w czasie odchowu -warunki zoohigieniczne -profilaktyka

Wyniki tuczu: tempo wzrostu -wykorzystanie paszy -koszt paszy -końcowa masa ciała -procentowa zawartość mięsa w tuszy Dynamika wzrostu w okresie płodowym od 90 do 100 dnia ciąży 2krotny przyrost płodu w stosunku do pierwszych 90 lub 100 dni życia płodowego Dynamika wzrostu a stadium rozwoju; stosunek procentowy wielkości dziennego przyrostu masy ciała do masy żywej świni: - w okresie prosięcym (1,2-1,3 kg) - w okresie wzrostu warchlaka do 35 kg - w okresie tuczu do 60 kg Specyfika żywienia Uwarunkowania genetyczne wykorzystania składników pokarmowych z dawki pokarmowej u świń 1.Właściwości anatomiczne przewodu pokarmowego -stosunkowo krótki przewód pokarmowy (11:1 - 18:1) w stosunku do długości tułowia -żołądek jednokomorowy -stosunkowo szybki przepływ treści pokarmowej przez jelita 2.Właściwości fizjologiczne trawienia -dominacja trawienia przez enzymy endogenne -trawienie mikrobiologiczne odbywa się w jelicie ślepym i grubym 3.Duże możliwości odkładania białka w ciele w okresie tuczu 20-100 kg (do 200 g/dzień dla świń wysoko mięsnych) 4.Szybkie tempo wzrostu i bardzo dobre wykorzystanie paszy Uwarunkowania środowiskowe wykorzystania składników pokarmowych z dawki pokarmowej u świń 1.Szybkość i WBB paszy oraz jej zdrowotność 2.System zadawania paszy 3.Warunki utrzymania 4.Dodatki paszowe

ĆWICZENIA 1 Cechy fizjologiczne świń oraz podstawowe wskaźniki charakteryzujące efektywność produkcji trzody chlewnej. Cechy fizjologiczne świń - predysponujące trzodę chlewną w produkcji wieprzowiny. 1.Wysoka płodność i plenność 2.Częstotliwość wyproszeń 3.Policykliczność 4.Wczesność dojrzewania 5.Szybkie tempo wzrostu i dobre wykorzystanie paszy 6.Wydajność rzeźna 7.Wszystkożerność 8.Szybka adaptacja do chowu wielkostadnego 8.Szybka amortyzacja materiału hodowlanego 9.Mała pracochłonność 10.Wysoka wartość odżywcza mięsa 11.Produkcja żywca nie związana z gospodarstwem rolnym 12,Wysoka wartość nawozowa obornika

Płodność- liczba prosiąt uzyskanych w jednym miocie; Płodność potencjalna- liczba komórek jajowych zdolnych do zapłodnienia w okresie rui; Płodność rzeczywista- liczba prosiąt żywo urodzonych w miocie (wykorzystywana w dokumentacji zootechnicznej); Czynniki wpływające na płodność

1. Genetyczne >Rasa Wielka Biała Polska i Polska Biała Zwisłoucha -> linie mateczne Duroc, Pietrain i Hampshire ->linie ojcowskie

2. Środowiskowe >Wychów młodych loszek 7-8 miesięcy, masa ciała 100-110 kg- dojrzałość rozpłodowa tj. : 2-3 ruja z kolei >Struktura stada podstawowego ¼ stada podstawowego tworzą lochy pierwiastki ¾ lochy wieloródki >Terminowość krycia Najlepiej kryć na 12 h przed spodziewaną owulacją, czyli po 1 dniu od zauważenia pierwszych objawów rui. Zaleca się dwukrotne krycia.

>Właściwe utrzymanie i racjonalne wykorzystanie knurów Kojce indywidualne 4-6 m², możliwość wybiegu; Czynniki wpływające na płodność >Racjonalne żywienie loch -ciąża niska (do 90 dnia) -ciąża wysoka (92-110 dnia) -okres okołoporodowy -okres karmienia -okres zasuszenia (loch luźnych)

ĆWICZENIA 2 Plenność fizjologiczna- liczba prosiąt urodzonych w ciągu roku kalendarzowego od lochy zależy od długości międzymiotu (cykl rozrodczy) i częstotliwości wyproszeń. Krótszy okres międzymiotu ->wyższa częstotliwość wyproszeń ->wyższa plenność fizjologiczna Plenność fizjologiczna= płodność x częstotliwość wyproszeń Plenność gospodarcza- liczba prosiąt odchowanych od 21 dnia życia w ciągu roku kalendarzowego od lochy; Plenność gospodarcza= plenność fizjologiczna - liczba prosiąt padłych w ciągu roku

Zależy od: 1.płodności 2.opiekuńczości macierzyńskiej loch 3.warunków wychowu 4.częstotliwości wyproszeń 5.długości międzymiotu zwiększenie plenności gospodarczej to zwiększenie produkcyjności Częstotliwość wyproszeń- liczba miotów uzyskana w ciągu roku od lochy; zależy od cyklu rozrodczego (międzymiotu). Cykl rozrodczy- czas od jednego oproszenia lochy do następnego oproszenia lochy; składa się z następujących faz: 1.ciąża trwa 114-115 dni 2.karmienie (laktacja)- parametr zmienny, trwa 21-42 dni, najwięcej można odsadzić prosięta w 21 dniu życia 3.odpoczynek loch (jałowienie) 10-15 dni 4.krycie- długość rui, czyli 2-3 dni Częstotliwość wyproszeń wyliczamy z wzoru: 365 dni: cykl rozrodczy 114 dni: laktacja 30 dni, odpoczynek 12 dni, ruja 2 dni; 365 : 158= 2,3 15*2,3 = 34,5 I okres krytyczny: 1 tydzień -przygniecenia, przeziębienia, biegunki, niedokrwistość -niedojrzałość fizjologiczna -niedostateczne wykształcenie własnych mechanizmów odporności Jak najszybciej po porodzie należy prosięta doprowadzić do lochy. Siara: -po porodzie (3-4 dni) jest pokarmem pełnowartościowym -siara bogata w albuminy i globuliny (2%, mleko krowie 0,5%) -gamma- globuliny są nośnikami ciał odpornościowych, których noworodki są pozbawione (nie przenikają przez wielowarstwowe łożysko matki)- szybkie pobranie siary przyśpiesza odporność bierną (naturalną) -gamma- globuliny są przyswajalne jako ciała odpornościowe 1-1,5 doby po urodzeniu. Po tym czasie następuje tzw. zamknięcie jelita i wyżej wymienione białka są traktowane przez organizm jak pozostałe składniki pokarmowe. Mechanizm wytwarzania odporności czynnej (własnej) wykształca się w 3 tygodniu życia. Gospodarka żelazowa!! - Fe pierwiastek deficytowy

50 mg Fe- zasoby przy porodzie (zmagazynowane w wątrobie) 20-25 mg Fe (z czego 16 mg powinno być zatrzymywane w organizmie)- dzienna dawka dla prawidłowego rozwoju 1-2 mg Fe- dzienna dawka z mleka matki Fe należy podawać 3-4 dzień życia (zastrzyk, doustnie) zapobieganie anemii. Hipoglikemia noworodków- gwałtowne obniżenie glikozy we krwi której bezpośrednią przyczyną jest zbyt późny termin i mała dawka siary. Pozostałe przyczyny: niska temperatura otoczenia lub mała masa prosięcia urodzonego. Okres płodowy- źródło energii to glikoza dostarczona przez łożysko; Po urodzeniu prosięta korzystają z glikogenu zgromadzonego w wątrobie- zapas łatwo się wyczerpuje. Przy dużym spadku glukozy należy podać dożylnie. II okres krytyczny- 21 dzień życia Właściwe dokarmianie - mogą wystąpić biegunki III okres krytyczny- odsadzanie Stres i spadek ciał odpornościowych Występuje choroba obrzękowa. Zapobieganie- podajemy preparaty zakwaszające środowisko w przewodzie pokarmowym Policykliczność- cykl rujowy (płciowy) z powtarzającą się okresowo rują; ruja u świń występuje co 21 dni Wczesność dojrzewania- świnie są zwierzętami wczesno dojrzewającymi Dojrzałość fizjologiczna (płciowa) zdolność do wytwarzania przez zwierzę komórek rozrodczych (samiec- plemniki, samica- komórki jajowe) zdolnych do dalszej reprodukcji. Loszki osiągają dojrzałość płciową 5-7 miesiąc życia (pojawienie się pierwszej rui), zaś knurki 5-6 miesiąc życia (występowanie popędu płciowego). Dojrzałość hodowlana (rozpłodowa)- zdolność do wydawania na świat potomstwa bez ujemnego skutku dla zdrowia zarówno rodziców jak i potomstwa; dojrzałość rozpłodowa u loszki 7-10 miesiąc, u knurków 8-12 miesiąc. Dojrzałość somatyczna- pojawia się wtedy gdy są zakończone wszystkie procesy wzrostu i rozwoju między 2 a 4 rokiem życia. 8 miesiące krycie 4 miesiące ciąża 12 miesięcy 6 miesięcy tucz 1,5 roku cykl produkcyjny Szybkie tempo wzrostu i dobre wykorzystanie paszy 1.Dynamika wzrostu w okresie płodowym- od 90 do 100 dni ciąży dwukrotny przyrost płodu w stosunku do pierwszych 90 lub 100 dni życia płodowego; 2.Dynamika wzrostu a stadium rozwoju- stosunek % wielkości dziennego przyrostu masy ciała do masy żywej świni: -w okresie prosięcym (1,2-1,3 kg) ~5%, 75 g -w okresie wzrostu warchlaka (od 35kg) ~0,1%, 100g -w okresie tuczu do 60kg ~1%, 0,6kg -w okresie tuczu do 100kg ~0,8%, 0,8kg -w okresie tuczu do 130-150 kg ~0,5-0,6%, 0,6-0,9kg Odłożenie 1 kg białka- 67 MJ EM, ale uzyskany przyrost masy ciała wyniesie ok. 4,6 kg a więc koszty poniesione na 1kg przyrostu wynoszą 67:4,6= 14,6 MJ EM Odłożenie 1 kg tłuszczu- 57 MJ EM, aby uzyskany przyrost masy ciała nie ulega zwielokrotnieniu a więc koszty poniesione na 1 kg przyrostu wyniosą 57:1=57 MJ EM Wydajność rzeźna- procentowy stosunek masy tuszy do masy ubojowej zwierzęcia; w skład masy tuszy wchodzi: mięso, tłuszcz, skóra, kości. Wydajność rzeźna u świń oscyluje w granicach 75-90%. Wskaźniki 1.Rotacja pogłowia (170%) 2.Ilość tuczników wyprodukowanych w roku (szt) ------------------------------------------------------------ x 100% 3.Średni stan pogłowia w roku (szt) Wskaźnik ten mówi o intensywności produkcji trzody chlewnej i wartości gospodarczej pogłowia świń w danym kraju. Na jego wielkość mają wpływ następujące czynniki: długość okresu tuczu, intensywność żywienia, płodność, plenność, częstotliwość wyproszeń. Wskaźnik ten nosi nazwę wskaźnika syntetycznego ponieważ pośrednio mówi nam o wielu cechach jakie kształtują się w chowie świń (płodność, plenność, częstotliwość wyproszeń). 4.Udział loch w pogłowiu (8,7%) Liczba loch w roku ----------------------- (szt) x 100% 5.Średni stan pogłowia w roku Wskaźnik ten określa intensywność rozrodu 6.Obsada trzody chlewnej na 100 ha użytków rolnych UR (74szt) Średni stan pogłowia w roku (szt) ------------------------------------------- x 100ha 7.Powierzchnia UR (ha) Wskaźnik ten mówi nam o poziomie gospodarstw.

ĆWICZENIA 3 Programowanie produkcji stada świń Stado- wszystkie świnie stanowiące obsadę chlewni. Składa się z jednej lub grup produkcyjnych. Stado podstawowe- zwierzęta użytkowane rozpłodowo (lochy, knury) Grupa produkcyjna- część stada, w skład której wchodzą zwierzęta chowane z określonym celu, wymagające podobnej pielęgnacji, żywienia i pomieszczeń Struktura stada- liczba zwierząt w grupach produkcyjnych z uwzględnieniem poszczególnych miesięcy w roku. W oparciu o strukturę stada określa się: 1.zapotrzebowanie na stanowiska 2.ogólną powierzchnię chlewni 3.zapotrzebowanie na wodę, paszę i siłę roboczą 4.objętość zbiornika na gnojówkę i powierzchnię płyty gnojowej 5.powierzchnie gruntów ornych niezbędnych do uprawy roślin na paszę dla określonego stada świń Grupy produkcyjne Stado podstawowe: 1.knury stadne (rozpłodniki) 2.lochy niskoprośne 3.lochy wysokoprośne 4.lochy karmiące 5.lochy luźne (w okresie zasuszenia-odpoczynku) Młodzież: 1.warchlaki (prosięta odsadzone do wieku 3-4 miesiące) 2.tuczniki (przeznaczone na tucz) 3.loszki hodowlane (remontowe) 4.knurki hodowlane (remontowe)

Braki: zwierzęta wybrakowane ze stada z przeznaczeniem na tucz Sposób prowadzenia produkcji (struktura stada) 1.produkcja w cyklu otwartym (w kooperacji) 2.produkcja w cyklu zamkniętym 3.rytmiczność produkcji (rozłożenie wyproszeń w ciągu roku) 4.-produkcja systemem taśmowym 5.-produkcja systemem sezonowym (15.02 - 15.04 i 15.08 - 15.10) Cykle produkcyjne świń 1.Produkcja w cyklu zamkniętym polega na tym, że cały cykl produkcyjny- od rozrodu do tuczu- prowadzi się w jednym gospodarstwie. Produkcja ta odbywa się w jednej fermie lub obiekcie. Daje to możliwość uniknięcia zbędnych przemieszczeń zwierząt na duże odległości i związanych z tym stresów transportowych oraz okresowych spadków użytkowości zwierząt związanych z koniecznością ich adaptacji do nowych warunków. Przy uregulowanym rynku cały zysk kumuluje się zwykle w produkcie końcowym tj. tucznikach, na które zwykle łatwiej jest znaleźć nabywcę niż na prosięta czy warchlaki. 2.Produkcja w cyklu otwartym- rozród i wychów prosiąt do masy ok. 30 kg odbywa się w jednym gospodarstwie, a tucz w innym. Każdy z nich u różnych właścicieli. Tego typu produkcja jest najbardziej narażona na wahania koniunktury. Najlepiej gdy producent prosiąt ściśle kooperuje z określoną tuczarnią, gdyż przy nie ustabilizowanym rynku może mieć okresowe trudności ze zbytem warchlaków. Właściciel tuczarni także przy braku podaży warchlaków na rynku może mieć okresowe trudności z pełną obsadą stanowisk. Tak rozdzielona produkcja jest wąską specjalizacja co niesie pewne korzyści. Systemy produkcji świń 1.Produkcja systemem taśmowym (ciągłym) Polega na tym że pokrycia i oproszenia odbywają się równomiernie w ciągu całego roku. Zależnie od przyjętego w danej chlewni rytmu produkcyjnego (np. co 3,7,14 dni) rodzi się mniej więcej taka sama liczba prosiąt (zazwyczaj 30 dni). W ten sposób uzyskuje się rytmiczność (równomierność) produkcji w kolejnych stadiach, wyrównany stan pogłowia a struktura stada nie zmienia się w ciągu roku. System ten jest stosowany w fermach towarowych „nastawionych” na wysoką roczną produkcję tuczników. Zalety: 1.nie ma szczytów w zapotrzebowaniu na paszę i siłę roboczą; 2.równomierna podaż żywca na rynek; 3.do loch z prosiętami potrzebna jest mniejsza liczba pomieszczeń; Wady: 1.utrudniona selekcja; 2.utrudniona dezynfekcja pomieszczeń; 3.pomieszczenia muszą być bardzo dobrej jakości, gdyż w złych budynkach trudniejszy jest odchów prosiąt w miesiącach zimowych; 1.Produkcja systemem sezonowym (cyklicznym) Polega na stworzeniu takich optymalnych warunków 2 razy w roku w dwóch sezonach- jesienią i wiosną, na skutek czego powstają dość poważne wahania w liczebności poszczególnych grup produkcyjnych oraz wahania w strukturze stada. System ten jest głównie stosowany w gospodarstwach indywidualnych. Zalety: -łatwiejszy wychów prosiąt wiosną i jesienią; -możliwość gruntowej dezynfekcji pomieszczeń po każdym sezonie; -uzyskanie dużej ilości materiału wyrównanego pod względem wieku i masy ciała co ułatwia prowadzenie selekcji; Wady -powstają szczyty w zapotrzebowaniu na paszę i siłę roboczą; -nierównomierna podaż żywca na rynek; -dla loch z prosiętami potrzebna jest większa liczba pomieszczeń które nie są wykorzystane przez cały rok.

Faza II ruja właściwa

zmniejszenie, barwa zabarwienia warg sromowych, odruch tolerancji, brak obskakiwania innych loch, dopuszczanie do knura

Faza III porujowa

zmniejszenie objawów rujowych, pomarszczenie i wyciągnięcie warg, brak odruchu sromowych tolerancji

Faza I przedrujowa

nabrzmienie ścian pochwy, wyciek śluzu z pochwy, niepokój i pobudliwość, pomrukiwanie, zmniejszenie apetytu

---