1. SPECYFIKA FILOZOFICZNEGO PODEJŚCIA DO RZECZYWISTOŚCI- PYTANIA FILOZOFII.

Specyfika filozofii polega na tym, że jest ona myśleniem istotowym, a więc dociekaniem samych podstaw problemu. Jest ona rodzajem aktywności intelektualnej, w której nie mozna dojść do ostatecznych rozwiązań. Specyficzne jest również to, że nie można dojść do różnych wniosków. Jest to spowodowane następującymi cechami filozofii:

• refleksja filozoficzna ma charakter końcowo ogólny,

• podstawy myślenia filozoficznego są nie udowodnione,

• filozofia ma dwoistą bazę zewnętrzną,

• filozofowanie jest nie tylko własnością rozumu ale i emocji.

• Podstawowe pytania filozofii związane są z problemem stosunku między bytem

duchowym, a materialnym, a więc z pytaniem:

• który z nich był przyczyną, a który skutkiem, czyli: co było pierwsze duch czy materia?

• Kolejnym pytaniem jest czy duch i materia istnieją niezależnie od siebie, czy też występuje miedzy nimi jakaś zależność? Można je odnieść do całego świata, jak i do jednego z jego elementów, jakim jest człowiek.

W odniesieniu do świata- czy przyroda rządzi się swoimi prawami, czy jej porządek

jest ustalony przez siłę duchową od niej niezależną,

W odniesieniu do człowieka - czy dusza jest zależna od ciała czy też może istnieć

niezależnie od niego.

• Kolejnym zespołem pytań są pytania o człowieku w wymiarze gatunkowym i jednostkowym.

• Czy człowiek pojawił się na Ziemi przypadkowo, czy też jako rezultat utajonych praw lub planów?

• Czy właściwie wyróżnia się człowiek spośród istot żywych, jaka jest jego natura, jakie powołanie?

• Czy życie jednostkowe i losy zbiorowości mają sens, ład kierowany czy nadany?

• Trzecim zespołem pytań są pytania o poznawalność świata, reguły postępowania badawczego i zasady kształtowania wiedzy prawdziwej. Skąd wiemy, że świat jest taki jak nam się jawi, na jakiej podstawie kwalifikujemy pewne sądy jako prawdziwe, a inne jako fałszywe?

2. RÓŻNE ROZUMIENIA FILOZOFII W DZIEJACH MYŚLI LUDZKIEJ.

Przyjmuje się, że słowem "filozofia" po raz pierwszy posłużył się Pitagoras (VI w.p.n.e.), który mówił o sobie, że jest filozofem-miłośnikiem mądrości. Termin pochodził od dwóch słów greckich: "phileo" (fileo)- miłuję, lubię, dążę i "Sophia"- mądrość, wiedza. Nauka oznaczała na tyle, co dziś "nauka". W miarę rozszerzania się zakresu wiedzy ludzkiej, następowało odrywanie się poszczególnych wycinków filozofii, co dało początek naukom szczegółowym np. fizyka, matematyka. W wyniku tego procesu znaczenie terminu "filozofia" zaczęło ulegać zmianie. W ciągu wieków zaczęto odpowiadać na pytania: co jest przedmiotem badań filozofii, jaki jest jej cel i zadania, jaki powinien być jej stosunek do nauk szczegółowych.

Pogląd na przedmiot filozofii był ukierunkowany kilkoma czynnikami:

• typ stosunków ekonomiczno-społecznych, typ formacji ekonomiczno-społecznych.

• poziom wiedzy o świecie i zadania stawiane przed nauką w danym okresie.

• system wartości (system tego, co się najbardziej ceni i chce osiągnąć) dominujący w danym okresie

• charakter selekcji i doboru treści poznawczych, dokonywanych przez klasę panującą w danym okresie.

Ponieważ wszystkie te zjawiska społeczne zmieniały się, zmieniał się pogląd na przedmiot filozofii. W Starożytności zarysowały się dwa takie poglądy:

1. Filozofia powinna zajmować się przede wszystkim przyrodą, jako całością, powinna ją opisywać i poznawać prawa nią rządzące. Jest to tzw. kosmologiczna koncepcja, przedmiotu filozofii, reprezentowana przez: Talesa, Anaksymandera, Heraklita, częściowo: Demokryta, Platona, Arystotelesa.

2. Antropologiczna koncepcja przedmiotu filozofii- Sokrates. Filozofia ma zajmować się przede wszystkim człowiekiem. Ma zastanawiać się, jak żyć i postępować w stosunku do siebie i innych ludzi.

Te dwie koncepcje dały początek dwóm nurtom filozofii: przyrodniczemu i humanistycznemu.

Wg. średniowiecznych filozofów, filozofia ma służyć celom, które ze swojego założenia nie mogą być wiedzą o sprawach boskich i tych dotyczących życia pozagrobowego. Filozofia powinna być uzupełnieniem teologii, powinna rozumowo dochodzić prawd wiary.

• W okresie odrodzenia powrócono do starożytnej koncepcji poglądu na przedmiot filozofii

• W okresach nowożytności uważano, ze filozofia powinna być "królową nauk", ma ona tworzyć ogólny obraz świata i formułować ogólną metodę jego poznania. W realizacji tych zadań powinna posługiwać się przede wszystkim myśleniem abstrakcyjnym. Takie postawienie sprawy doprowadziło z czasem do oderwania filozofii od nauk szczegółowych, do sprzeczności miedzy rezultatami ich badań. W związku z rozwojem nauk szczegółowych w XVIII i XIX w. Karol Marks i Fryderyk Engels podjęli się rozwiązania konfliktu filozofii z tymi naukami.

3. SWOISTOŚĆ MYŚLENIA FILOZOFICZNEGO. GŁÓWNE DZIAŁY FILOZOFII.

Słowo filozofia pochodzi z greckiego terminu oznaczającego miłość, mądrości, ale w użyciu powszechnym mieści się wiele różnych sposobów i znaczeń, w jakich go używamy. Pomimo, że ludzie myślą o niej jak o czymś poza ich zasięgiem, czymś odległym od normalnych zainteresowań, to przecież każdy z nas ma swoje filozoficzne poglądy, często bez względu na to czy zdaje sobie sprawę czy nie.

Główne działy filozofii:

a) ONTOLOGIA- teoria bytu:

Dział filozofii o bycie jako takim, o tym co istnieje. Zajmuje się analizą i opisem rzeczywistości jako całości. Usiłuje odkryć naturę rzeczywistości i odpowiedzieć na pytania:

• czy byt jest z owej natury jednorodnej, czy też w rzeczywistości występuje mnogość niesprawdzalnych do siebie bytów,

• czy byt jest z natury materialny, czy duchowy, czy w bycie występuje uporządkowanie, czy panuje w nim chaos.

b) AKSJOLOGIA- teoria wartości

Aksjologia rozumiana jako ogólna teoria wartości, zajmuje się analizą postaw i kryteriów wartościowania, stanowi ogólną teorię wszelkich dóbr i wszystkiego co cenne i godne pożądania. Aksjologia pojmowana jako szczegółowa teoria wartości, uprawiana w ramach poszczególnych dyscyplin, zajmuje się wartościami określonego rodzaju: moralnymi, etycznymi: poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi. Z zakresu etyki normatywnej, ustala, co jest dobrem moralnym, w zakresie estetyki- co jest pięknem

c) GNOSEOLOGIA- teoria poznania

Dział filozofii zajmujący się filozoficzną analizą osiągania wiedzy ludzkiej.

• Docieka nad istotą i strukturą poznania ludzkiego, bada jego źródła, wyodrębnia różne jego rodzaje i ocenia ich wartość naukową i praktyczną,

• określa granicę poznawalności świata,

• analizuje różnorodne, historyczne, społeczne, psychologiczne i inne uwarunkowania działalności poznawczej oraz poszukuje naukowych metod uzasadnienia wiedzy.

• Analizuje poznawczą wartość wiedzy ludzkiej, istotę i kryterium prawdy.

• Gnoseologia wyróżnia przedmiot, treść poznania oraz bada ich wzajemne stosunki.

• Jako dział filozofii opiera się na naukach szczegółowych: psychologia, filozofia mózgu, cybernetyka, logika.

4. POJĘCIE ŚWIATOPOGLĄDU. ŚWIATOPOGLĄD A FILOZOFIA.

Zastanawiając się nad relacją zachodzącą miedzy filozofią a światopoglądem, można powiedzieć, ze filozofia jest teoretyczną propozycją światopoglądową. W obrębie każdego światopoglądu funkcjonuje przynajmniej jakaś mała cząstka określonego systemu filozoficznego. Pojęcie światopoglądu może być używane co najmniej w trzech znaczeniach:

1. System światopoglądowy- to konstrukcja teoretyczna, uporządkowany opis i refleksja nad rzeczywistością i stosunkiem człowieka do niej. System ten ustala, lub próbuje ustalić uogólniony zakres wiedzy przyrodniczej, społecznej i wiedzy o człowieku. Zwykle wskazuje, jak ustosunkować się do tej wiedzy, jak ją ocenić, wartościować. Jest on z reguły ujęty w formie opublikowanych dzieł.

2. Światopogląd grupy społecznej- jest zespołem przekonań żywionych przez daną grupę, będących elementem więzi społecznej łączącej jednostki w większą całość. Światopogląd ten zależy od warunków bytu materialnego, ustroju społecznego, poziomu cywilizacji, w której wypadło żyć i pracować danej grupie.

3. Światopogląd indywidualny- zespół sądów, twierdzeń i ocen za pomocą których jednostka tłumaczy sobie charakter świata, wyznaczając własny do niego stosunek, ujawniający się w działaniu.

W światopoglądzie, we wszystkich trzech sposobach jego rozumienia, wyróżnia się warstwy jego struktury problemowej:

1. Warstwa ontologiczna- jest odpowiedzią na najbardziej ogólne pytania dotyczące rzeczywistości.

2. Warstwa socjologiczna- obejmuje problemy dotyczące społeczeństwa i miejsca w nim jednostki ludzkiej, takie jak: geneza społeczeństwa, prawa rządzące jego rozwojem, wpływy grup społecznych na losy jednostki ludzkiej, czynniki hamujące postęp społeczny.

3. Warstwa antropologiczna- dotyczy zagadnień ściśle związanych z człowiekiem, tj. istota człowieczeństwa, sens i wartość życia ludzkiego.

5. POZNAWCZE I PRAKTYCZNE FUNKCJE FILIZOFII.

W filozofii chodzi nie tylko o poznanie i interpretowanie świata, ale przede wszystkim o jego przekształcenie i doskonalenie dla dobra człowieka.

a) Funkcja poznawcza filozofii- człowiek dąży do całościowego ujęcia poznania, przedstawienia sobie otaczającej rzeczywistości i własnego miejsca w świecie. Zajmuje się jego rozwojem, statusem, źródłem, zasadnością ludzkiego poznania. Funkcja poznawcza wiąże się z maksymalnie szerokim zakresem uogólnień filozoficznych, obejmujących całą rzeczywistość.

b) Funkcja badawcza- bada otaczającą rzeczywistość jako całość, a to prowadzi do uzupełnienia luk naukowej wiedzy o świecie.

c) Funkcja ideologiczna- uzasadnia i przedstawia interesy klas i grup społecznych.

d) Funkcja praktyczna- poznajemy potrzeby praktyczne, niezbędne do przeżycia i zaspokojenia potrzeb

e) Funkcja instytucjonalna- filozofia jest nauką i z niej żyją ludzie, ona kształtuje i kosztuje ( muzea, akademie, uczelnie).

6. FILOZOFIA A NAUKI SZCZEGÓŁOWE.

Różnice:

1. Zakres badań: filozofia zajmuje się badaniem świata jako całości bądź dużego jej fragmentu, zaś nauki szczegółowe- poszczególnych jego elementów.

2. Pełnienie funkcji: nauki szczegółowe za główne swoje zadanie uważają opis i wyjaśnienie badanej rzeczywistości, zaś filozofia najczęściej stara się ponadto badaną rzeczywistość ocenić w kategoriach ideowo-moralnych i politycznych.

3. Rodzaj podejmowanych problemów: nauki szczegółowe podejmują głównie takie problemy, które można rozwiązać w drodze precyzyjnego badania danego fragmentu rzeczywistości, zaś filozofia- takie, których rozwiązanie wymaga wiedzy o wielu jej fragmentach a nawet o wszystkich, których istnienie sobie uświadamiamy.

Związki:

• Filozofia dostarcza naukom szczegółowym systemu zasad i postulatów z ogólnej teorii poznania.

• Dla nauk szczegółowych dużą wartość przedstawiają filozoficzne dociekania z zakresu meta nauki, która zajmuje się między innymi analizą logiczną badania naukowego i logicznej struktury jego wyników, zasadami myślenia teoretycznego.

• Filozofia pomaga naukom szczegółowym uświadomić sobie społeczne konsekwencje dokonanych odkryć naukowych.

7. STRUKTURA FILOZOFII.

Filozofia dzieli się na dwa zasadnicze działy:

1. Ontologia (teoria bytu, metafizyka)

2. Teoria poznania (gnoseologia, epistemologia)

Inne dyscypliny filozoficzne to albo wyspecjalizowane części ontologii albo pomocnicze działy teorii poznania.

a) Zontologią wiążą się:

• filozofia człowieka (antropologia): człowiek jako byt (sens, cel życia ludzkiego, szczęścia, cierpienia, śmierci),

• filozofia przyrody (kosmologia) : problem struktury i sposobu istnienia wszechświata ( byt materialny),

• filozofia Boga (teologia): nauka o istnieniu i istocie Boga oraz Jego stosunkach do świata,

• filozofia moralności (etyka) interesuje się postępowaniem ludzkim, jego charakterystyką z punkty widzenia dobra i zła,

• filozofia piękna (estetyka) nauka o pięknie, piękno jako wytwór artystyczny człowieka, przeżycia estetyczne.

b) Z teorią poznania wiążą się:

• logika formalna, o poprawnym rozumowaniu, prawa i reguły tworzenia pojęć, sądów i rozumowania.

• semantyka, o poprawnym wyrażaniu się

• metodologia, o poprawnym zastosowaniu metod nauki,

• teoria nauk, w ramach metodologii.

c) Ontologia- jest to teoria bytu, szeroko rozumianej rzeczywistości. Ontologia stara się rozstrzygnąć, czy istnieje jeden byt, czy więcej jego rodzajów. Rozważa byt w aspektach czasowych i przestrzennych. Interesuje się strukturą rzeczywistości. Zajmuje się stosunkiem świadomości, psychiki do materii.

d) Teoria poznania- zajmuje się problemami poznania bytu, prawdziwością ludzkiego poznania. Rozważa kwestię, czy świat jest w pełni dla człowieka poznawalny, czy nie. Stara się określić prawdę oraz podać jej kryterium.

8. FILOZOFIA A RELIGIE.

Filozofia czynni religię przedmiotem swoich rozważań. Treść, potrzeby, zainteresowania filozofii i religii są wspólne.

• Hegel rozpatruje religię w kategoriach formy i treści. Rozróżniwszy w religii formę i treść, Hegel twierdzi, ze filozofia i religia nie różnią się pod względem treści.

• Przedmiotem zarówno religii, jak i filozofii jest wiara, prawda, sama w swojej obiektywności.

• Filozofia, kiedy wyjaśnia religię, wyjaśnia tylko siebie i kiedy wyjaśnia siebie wyjaśnia religię, w ten sposób religia i filozofia zlewają się w jedno.

• Różnica między filozofią a religią polega na formie. Swoistą formą religii jest forma myślenia. Filozofia jest zatem "myślącym rozumem", natomiast religia jako naiwnie myślący rozum, pozostający przy sposobie przedstawiania. W filozofii religia zostaje zrehabilitowana przez myślącą świadomość. Naiwnej poboczności nie jest to potrzebne, ona przyjmuje prawdę jako autorytet i odrzuca przy tym zadowolenie, pojednanie za pośrednictwem tej prawdy. W średniowieczu pojawiło się swoiste rozumienie filozofii jako "służebnicy teologii". Sprawy religijne uzyskały wówczas decydujące znaczenie, wszystkie strony życia ludzkiego były w tym okresie im podporządkowane. Dlatego też najwyższą rangę zdobyła sobie teologia, natomiast filozofia wobec niej odgrywała rolę służebną. Zadanie jej polegało na wyjaśnieniu tych prawd objawionych, tych dogmatów religijnych, które są dostępne rozumowi ludzkiemu. W ostateczności zatem filozofia stała się nauką o Bogu i dziele stworzonym przez niego.

9. PODSTAWOWE PROBLEMY FILOZOFII ( W ONTOLOGII, GNOSEOLOGII, ANTROPOLOGII, AKSJOLOGII).

a) Ontologia- teoria bytu:

• w jaki sposób i na jakiej zasadzie istnieje świat?

• czy świat jest skończony, urządzony, czy rozwija się dalej?

• kto stworzył świat?

• jaka jest jego struktura?

Dział filozofii o bycie jako takim, o tym co istnieje. Zajmuje się analizą i opisem rzeczywistości jako całości. Usiłuje odkryć naturę rzeczywistości i odp. na pytania: czy byt jest z owej natury jednorodnej czy też w rzeczywistości występuje mnogość niesprawdzalnych do siebie bytów, czy byt jest z natury materialny, czy duchowy, czy w bycie występuje uporządkowanie, czy panuje w nim chaos.

b) Aksjologia- teoria wartości:

• Rozumiana jest jako ogólna teoria wartości,

• Zajmuje się analizą postaw i kryteriów wartościowania,

• Stanowi ogólna teorię wszelkich dóbr i wszystkiego co cenne i godne pożądania.

• Aksjologia pojmowana jako szczegółowa teoria wartości, uprawiana w ramach poszczególnych dyscyplin, zajmuje się wartościami określanego rodzaju: moralnymi, etycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi.

• Z zakresu etyki normatywnej, ustala, co jest dobrem moralnym, w zakresie estetyki- co jest pięknem.

c) GNOSEOLOGIA- teoria poznania

• czym jest wiedza?

• czym jest poznanie?

• Dział filozofii zajmujący się filozoficzną analizą osiągania wiedzy ludzkiej.

• Docieka nad istotą i strukturą poznania ludzkiego,

• Bada jego źródła,

• Wyodrębnia różne jego rodzaje

• Ocenia ich wartość naukową i praktyczną,

• Określa granicę poznawalności świata, analizuje różnorodne, historyczne, społeczne,

psychologiczne i inne uwarunkowania działalności poznawczej

• Poszukuje naukowych metod uzasadnienia wiedzy.

• Analizuje poznawczą wartość wiedzy ludzkiej, istotę i kryterium prawdy.

• Gnoseologia wyróżnia przedmiot, treść poznania oraz bada ich wzajemne stosunki.

• Jako dział filozofii opiera się na naukach szczegółowych: psychologia, filozofia mózgu,

cybernetyka, logika.

d) Antropologia filozoficzna

• Jeden z działów filozofii, którego przedmiotem zainteresowań jest człowiek we

wszelkich wymiarach jego istnienia.

• Antropologia filozoficzna, zwana inaczej filozofią człowieka, jest nauką o

człowieku pojmowanym jako całość, a rozpatrywanym w następujących

wymiarach:

1. Ontycznym (metafizycznym, bytowym) Czym jest człowiek jako byt? Jaki jest jego status ontyczny? W jakie relacje łączą człowieka z rzeczywistością?

2. Gnoseologicznym, w jaki sposób własności psychiczne człowieka warunkują poznanie?

3. Aksjologicznym, kim jest człowiek jako twórca wartości?

4. Pragmatycznym, kim jest człowiek jako istota działająca i jako twórca nowej, własnej rzeczywistości?

• Głównym celem antropologii filozoficznej jest wypracowanie ogólnej koncepcji

człowieka, w ramach której możliwe stałoby się udzielenie odp. na pytanie o istotę

gatunkową człowieka czy też ludzką naturę.

• Antropologię filoz. człowiek interesuje w podwójnym sensie:

1. Jako gatunek, czyli co do jego rodzaju najbliższego, tzn. zwierząt I różnicy gatunkowej, tzn. cechy lub zespołu cech odróżniających pewien gatunek przedmiotów w Obrębie większej ich klasy nazywanej zwykle rodzajem.

2.Jako egzystencja zindywidualizowana, zagadnienie te dotyczą celu oraz sensu ludzkiego istnienia, cierpienia i śmierci, szczęścia i miłości, wolności i odpowiedzialności, a także rozmaitych dróg samorealizacji. Jednym z głównych problemów antropologicznych jest spór miedzy monizmem a pluralizmem w sprawie istoty człowieka. Wg. monizmu człowiek jest bytem złożonym z jednorodnych elementów czy momentów, ukonstytuowanym przez jakościowo jeden podstawowy czynnik. Wg. pluralizmu z wielu czynników niejednorodnych, różnorodzajowych. Dualizm zakłada ze człowiek złożony jest z dwóch w zasadzie równorzędnych, choć odmiennych czynników: ciała i psychiki.

10. MATERIALIZM FILOZOFICZNY- HISTORYCZNY ROZWÓJ, RODZAJE, PRZEDSTAWICIELE.

Materializm został zapoczątkowany w czasach starożytnych. Przybierał on różne formy. Do najważniejszych odmian materializmu zaliczamy:

• materializm żywiołowy, naiwny (VII / V w.p.n.e.)

• materializm mechanistyczny (XVII-XVII w.)

• materializm wulgarny (koniec XVIII w.)

• materializm dialektyczny (od połowy XIX w.)

1. Materializm żywiołowy- z czego i jak powstał świat, wskazywanie na jeden pierwiastek, żywioł. Przedstawiciele:

• Tales- wszystko powstało z wody,

• Anaksymenes- wszystko powstało z bezkresu. Ponieważ mamy dużo różnych rzeczy i zjawisk, zatem musiało być dużo tworzywa, z którego wszystko się rozwinęło, powstało,

• Heraklit- pierwszym jak gdyby tworzywem był ogień.

2. Materializm mechaniczny- zapoczątkowany przez Demokryta, który podjął problem

budowy materii. Sądził, że materia zbudowana jest z atomów tj. małych, dalej niepodzielnych cząsteczek, elementów. Twierdził także, ze różne rzeczy biorą się stąd, że atomy w wyniku przemieszczania się tworzą różne kombinacje. Łączenie się i rozłączanie atomów odbywa się w sposób mechaniczny. Zwolennikami tego materializmu byli również Hobbes, La Mettrie, Holbach, Helvetius.

c. Materializm wulgarny- przedstawiciele: Karol Vogt, Ludwig Buchner, Jakob Moleschott.

Myśliciele ci w sposób uproszczony, wulgarny ujmowali problem istoty procesów

świadomościowych. Uważali, że wszystko w świecie jest materialne, włącznie ze świadomością. Świadomość ludzka jest wydzieliną mózgu.

d. Materializm dialektyczny- jednym bytem istniejącym jest materia. Cała materialna rzeczywistość jest w ciągłym ruchu, zmianie, czyli uznaje się słuszną dialektyczną teorię rzeczywistości. Twórcami tego materializmu się Karol Marks i Fryderyk Engels, którzy wskazywali że:

• ruch to wszelka zmiana

• poszczególne formy, postacie materii i związane z nimi formy ruchu mogą powstać jedne z drugich

• poszczególne postacie materii podlegają odrębnym prawom, stad nie można wyjaśnić ich specyfiki za pomocą praw odnoszących się tylko do prostych postaci materii.

11. IDEALIZM FILOZOFICZNY, JEGO RODZAJE I PRZEDSTAWICIELE.

Można wyróżnić dwie zasadnicze formy idealizmu: obiektywny i subiektywny.

Idealizm obiektywny- zapoczątkowany przez Platona, później kontynuowany przez Aureliusza Augustyna i Tomasza z Akwinu, Hegla. Idealizm ten zakłada że podstawowym, pierwotnym bytem jest byt duchowy, istniejący obiektywnie, czyli niezależnie od woli i świadomości człowieka. Istnieje także świat materialny, dostępny naszym zmysłom. Jest on bytem wtórnym, zależnym w swym istnieniu od bytu duchowego.

Idealizm subiektywny- przedstawiciel Georg Berkeley. Wg. niego istnieje tylko substancja duchowa, na którą składa się umysł ludzki i umysł boski. Umysły te są źródłem idei, wrażeń. Świat przyrody nie istnieje obiektywnie, faktycznie, jest on tylko zespołem, kombinacją wrażeń. W procesie poznawania świata należy tylko i wyłącznie polegać na danych zmysłowych. To, co nie pochodzi od zmysłów, nie zasługuje na wiarę (sensualizm).

12. ROZUMIENIA MATERII W FILOZOFII.

Materia- leży u podstaw uchwytnego zmysłom cielesnego i fizycznego świata. Jońscy filozofowie przyrody zakładali że świat wyłonił się z "pratworzywa" i wciąż się z niego wyłania. W materii widzieli żywą, poruszającą, nawet boską siłę.

• Tales utożsamił ja z wodą,

• Heraklit- ogniem,

• Parmenides twierdził, że materię można poznać tylko teoretycznie,

• Presokratycy przyjęli, że podstawą kosmosu jest materia.

• Arystoteles stwierdził, ze materię można ujmować w odniesieniu do czegoś, dla czego jest materią.

• W aspekcie ontologicznym jest ona tym, co nie istniejące, ale istniejące potencjalnie, w aspekcie teoriopoznawczym tym, co nie określone, ale możliwe do określenia przez formy.

• Dzięki Galileuszowi materia przestaje być czymś przypadkowym, niemożliwym do określenia. Ciało materialne jest dla niego produktem masy i ruchu.

• Kant twierdzi, ze materia jest czymś danym niezależnie od myślącego "ja".

• W filozofii przyrody materia nie stanowi ani przedmiotu, ani wyłącznie bodźca pobudzającego myślące "ja" Materię pojmują jako żywotną jakość.

• Helg- materia to ustopniowana sekwencja siły ciążenia, światła i życia. Jest określona przez ducha i tylko wtedy posiada prawdę i obiektywność.

• Engels- materia to obiektywność tego, co materialne wobec jego idealnych ujęć.

• Lenin- materia jest własnością bycia obiektywnego, realnością istnienia na zewnątrz świadomości.

• Mach- materia to pomocnicze źródło przyrodoznawstwa.

13. MIEJSCE CZŁOWIEKA W PRZYRODZIE: SWOISTOŚĆ CZŁOWIEKA JAKO

BYTU.

W historii rozważań antropologicznych pojawiło się ujęcie człowieka wolnego od założeń religijnych, traktujące go jako pewne zjawisko, które można opisać i zrozumieć na podstawie znajomości ogólnej budowy i funkcjonowania przyrody. Tę koncepcje znajdujemy juz w starożytności u zwolenników atomizmu u Demokryta i Epikura.

a) Twierdzili, że człowiek zbudowany jest z atomów tak jak wszystko co istnieje. Przekonanie to dotyczyło nie tylko organizmu cielesnego ale i duszy (która składa się z atomów ognia i powietrza, które krążą po całym ciele dając zjawiska życiowe i psychiczne) Zycie trwa dopóki nie nastąpi rozpad owej materialnej całości. Zadaniem człowieka jest nadanie sensu swemu życiu, osiągnięcie zadowolenia, szczęścia.

b) Sprowadzenie człowieka do materialnego tworu przyrodniczego uwidacznia się w poglądach nowożytnych materialistów np. Hobbesa, La Mettriego. Holbach uważał, że we wszystkich zjawiskach życia człowieka- od narodzin do śmierci, widzimy tylko następstwo koniecznych przyczyn i skutków zgodnych z prawami wspólnymi wszystkim bytom przyrody. Z biegiem czasu zaczęto odchodzić od mechanistycznego pojmowania życia i jego przejawów. Ale poglądy, że czynniki biologiczne związane z organizmem człowieka odgrywają rolę, znajdował zwolenników.

14. CZŁOWIEK JAKO PRZEDMIOT WYJAŚNIEŃ FILOZOFICZNYCH: PODSTAWOWE ASPEKTY FILOZOFICZNEJ ANALIZY BYTU LUDZKIEGO.

Jeden z działów filozofii mówi o człowieku i jego stosunkach z innymi ludźmi. Podstawowe aspekty rozważań filozoficznych, jeśli chodzi o byt ludzki to:

1. Na czym polega stosunek człowieka do przyrody i otaczającego świata? Czym się różni od stosunku zwierząt do przyrody? Czym różni się człowiek od innych istot żywych?

2. W jakich płaszczyznach człowiek współpracuje z innymi ludźmi i która z tych płaszczyzn współpracy jest najważniejsza dla życia ludzkiego i rozwoju społecznego( w dziedzinie kultury duchowej, polityki czy ekonomii)?

3. Jaki jest kierunek przemian społecznych i co jest motorem tych przemian?

4. W jaki sposób powstaje kultura duchowa człowieka i jaką funkcje społeczną

pełnia systemy moralne?

15. PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY I JEGO ROZWIĄZANIA.

Spór psychofizyczny- jest to spór o to, czy człowiek jest bytem w swej strukturze i jakościowym uposażeniu jednorodnym, czy wielorakim.

Monizm antropologiczny- człowiek jest bytem złożonym z jednorodnych elementów, ukonstytuowanym przez jakościowo jeden podstawowy czynnik.

Pluralizm- człowiek jest złożony z różnych elementów, ukonstytuowanych przez czynniki jakościowo niejednorodne, różnorodzajowe.

Dualizm- człowiek jest złożony z dwu równorzędnych ale odmiennych elementów: ciała i psychiki. Oba te czynniki mogą istnieć wobec siebie w trzech różnych relacjach: nieustannie oddziaływują na siebie, rozwijają się równolegle i niezależnie (paralelizm).

• Problem psychofizyczny powstaje przez wyróżnienie w człowieku stanów i procesów fizycznych oraz psychicznych. Istotą problemu jest zagadnienie natury tych członów oraz wzajemnej relacji między nimi w obrębie całości, jaką jest człowiek. Ze względu na charakter podstawowych czynników bytu można wyróżnić dwie grupy stanowisk:

1. Materialistyczne:

1. materializm skrajny: człowiek jest wyłącznie odpowiednio zorganizowanym ciałem. Demokryt uważał że ciało i dusza składają się z atomów. Ciało z atomów nieforemnych, zaś dusza z atomów okrągłych, lekkich i delikatnych.

2. materializm umiarkowany: to, co nie cielesne, jest wtórne wobec ciała i niesamodzielne.

Psychika ukształtowała się w rezultacie do rozwoju i doskonalenia się cielesnej materii. Arystoteles uważał, ze człowiek składa się z formy i materii, czyli duszy i ciała. Dusza jest to pierwszy akt ciała naturalnego, ograniczonego. Arystoteles twierdził, ze organy są tylko narzędziem dla sfery psychicznej. Dusza nie może istnieć poza ciałem, lecz jednocześnie nie jest tożsama z nim.

2. Idealistyczne:

Platon uważał, ze dusza jest jednym czynnikiem życia, ruchu, aktywności, bez którego ciało byłoby martwe. Dusza jest rozumna, impulsywna i pożądliwa. Dusza jest oddzielona od ciała, jest niezależna od ciała, jest doskonalsza.

16. MATERIALISTYCZNE POJMOWANIE ŚWIADOMOŚCI.

• Wszelki materializm uznaje obiektywnie istnienie rzeczywistości, czyli materialnego bytu w całym bogactwie jego różnorodnych przejawów.

• Takie stanowisko reprezentuje filozofia marksistowska.

• Są przekonani, że zastane przez człowieka materialne otoczenie, stanowi naturalny, samoistny teren całej działalności ludzkiej.

• Na egzystencję świata materialnego, nie ma wpływu żadna świadomość ludzka.

• Poznanie nasze o tyle prawdziwe, o ile znajduje potwierdzenie w obiektywnej rzeczywistości, o ile jest jej odzwierciedleniem.

• Cała działalność poznawcza nie narusza w niczym autonomii świata materialnego.

• Celem poznania jako świadomej aktywności ludzkiej jest dotarcie do bytu.

17. IDEALISTYCZNA KONCEPCJA ŚWIADOMOŚCI.

Rozważania filozoficzne nad problemem stosunku do świadomości, zmierzają do określenia:

• Czy byt istnieje niezależnie od naszych przeżyć psychicznych?

• Czy pozostaje tak z nimi związany, ze nie można mu przypisać obiektywnego istnienie?

• Jedno ze stanowisk określa, ze byt jest uzależniony w swym istnieniu od przeżyć świadomych człowieka. Sprowadzili oni rzeczywistość do odpowiednika tych przeżyć, do czegoś niesamodzielnego wobec świadomości, do jej tworu. Takie stanowisko nazywamy idealizmem subiektywnym.

• Inna gr. filozofów twierdziła przeciwnie. Uznawali oni, ze na istnienie bytu przeżycia świadome nie mają żadnego wpływu. Byt istnieje niezależnie od świadomości, w pełni obiektywnie. Takie stanowisko nazywamy idealizmem obiektywnym.

18. POJĘCIE DETERMINIZMU I JEGO HISTORYCZNE FORMY.

Determinizm- postawa wedle której każde zjawisko przyrodnicze jest wyznaczone zarówno w swoim istnieniu jak i zachowaniu się przez inne zjawisko.

Determinizm mitologiczno- religijny: dotyczy przede wszystkim zachowania się człowieka, jest próbą wyjaśnienia losów życia ludzkiego. Cechy:

• za przyczyny zjawisk przyrodniczych przyjmował byty przyrodnicze.

• przyjmował postawę fatalizmu

• porządek rzeczy ustalony przez siłę nadprzyrodzoną jest niepoznawalny, nie można powiedzieć tego, co ma nastąpić

• siła nadprzyrodzona jest przyczyna zarówno zjawisk ważnych, jak i zjawisk drobnych.

Determinizm mechaniczny- zapoczątkowany przez Demokryta. Rozpowszechniony w XVII w. Główne założenia:

• wszystkie zjawiska mają przyczyny

• związki miedzy zjawiskami mają charakter związków koniecznych i nieuchronnych.

Determinizm dialektyczny- twórca Engels. Założenia:

• wszystkie zjawiska mają swoje przyczyny w innych naturalnych zjawiskach

• są jednak przyczyny zasadnicze i uboczne, zatem są zjawiska konieczne o przypadkowe

• związki między zjawiskami mają różny charakter.

19. DETERMINIZM A WOLNOŚĆ CZŁOWIEKA; FATALIZM I WOLUNTARYZM.

Determinizm- postawa wedle której każde zjawisko przyrodnicze jest wyznaczone zarówno w swoim istnieniu jak i zachowaniu się przez inne zjawisko.

• Problem wolności wzbudzał w filozofii wiele kontrowersji. Już stoicy próbowali poradzić sobie z faktem, ze istnieją prawidłowości przyrodnicze, których człowiek nie jest w stanie przełamać. W rezultacie postulowali oni życie zgodne z naturą. Skrajny determinizm stoików prowadził do fatalizmu.

• Zeon z Kiton sformułował zasadę życia zgodnego z naturą. Polegało ono na rozumnym postępowaniu. Rozumność to poznawanie praw rządzących naturą i dostosowanie do nich własnego życia. Stoicy uważali, ze istnieją dwa rodzaje namiętności. Pierwsza zawiść i pożądliwość prowadzą do rzekomego dobra, drugie- smutek i obawa- stronią od rzekomego zła.

• Dylemat, czy wolna wola i determinizm są do pogodzenia, próbował rozwiązać David Hume. Dowodził on, ze wolna wola i przyczynowość nie są przeciwstawnymi.

• Hume stwierdzał, ze nie ma takiego rozumowania, które upoważniałoby do przenoszenia dotychczasowego doświadczenia na przyszłość.

• Spinoza uważał, że światem rządzą stałe prawa. Każde zjawisko jest zdeterminowane, zaś przypadkowość w ogóle nie istnieje. Im silniej człowiek buntuje się przeciwko temu, co konieczne, tym bardziej jest zniewolony i poddaje życie władzy ślepych sił. Prawdziwa wolność nie może polegać na niezależności od praw natury. Jej istotą jest świadomość powszechnej konieczności i jej uznanie. Wolność ludzka polega więc na zrozumieniu praw rządzących światem. Tylko człowiek rozumiejący świat może odnaleźć w nim swoje miejsce i szczęście, może zapanować nad losem oraz otaczającą go przyrodą. Wolność zależy od samego człowieka. Jest ona rezultatem ludzkiego intelektu i wysiłku poznawczego.

• Jean-Paul Sartre uważał, ze człowiek jest istotą absolutnie wolną, znajdującą się poza strefą wszelkiego oddziaływania przyczyn i skutków. Nie istnieją absolutne wartości, człowiek sam musi decydować, co jest dobrem, a co złem.

• Fatalizm jest zapisany w gwiazdach, potocznie- wiara w przeznaczenie wg. niektórych doktryn filozoficznych- pogląd, w myśli którego wszystko, co się dzieje w świecie, jest zdefiniowane przyczyną znajdującą się poza naturą i nie podlegającą jej oddziaływaniu.

• Woluntaryzm- wola, pogląd wg. którego wola ludzka jest jednym czynnikiem kształtującym zarówno poznanie, jak i przedmiot poznania- rzeczywistość.

20. POJĘCIE WOLNOŚCI W KONTEKŚCIE PRZYRODNICZYCH I SPOŁECZNYCH UWARUNKOWAŃ ŻYCIA LUDZKIEGO.

Wolność wzbudzała w filozofii wiele kontrowersji. Już stoicy próbowali poradzić sobie z faktem, ze istnieją prawidłowości przyrodnicze, których człowiek nie jest w stanie przełamać. W rezultacie postulowali oni życie zgodne z naturą. Skrajny determinizm stoików prowadził do fatalizmu. Zeon z Kiton sformułował zasadę życia zgodnego z naturą. Polegało ono na rozumnym postępowaniu. Rozumność to poznawanie praw rządzących naturą i dostosowanie do nich własnego życia. Stoicy uważali, ze istnieją dwa rodzaje namiętności.

• Pierwsza zawiść i pożądliwość prowadzą do rzekomego dobra,

• Drugie- smutek i obawa- stronią od rzekomego zła.

Spinoza uważał, że światem rządzą stałe prawa. Każde zjawisko jest zdeterminowane, zaś przypadkowość w ogóle nie istnieje. Im silniej człowiek buntuje się przeciwko temu, co konieczne, tym bardziej jest zniewolony i poddaje życie władzy ślepych sił. Prawdziwa wolność nie może polegać na niezależności od praw natury. Jej istotą jest świadomość powszechnej konieczności i jej uznanie. Wolność ludzka polega więc na zrozumieniu praw rządzących światem. Tylko człowiek rozumiejący świat może odnaleźć w nim swoje miejsce i szczęście, może zapanować nad losem oraz otaczającą go przyrodą. Wolność ludzka polega więc na zrozumieniu praw rządzących światem. Tylko człowiek rozumiejący świat może odnaleźć w nim swoje miejsce i szczęście, może zapanować nad losem oraz otaczającą go przyrodą. Wolność zależy od samego człowieka. Jest ona rezultatem ludzkiego intelektu i wysiłku poznawczego.

Jean-Paul Sartre uważał, ze człowiek jest istotą absolutnie wolną, znajdującą się poza strefą wszelkiego oddziaływania przyczyn i skutków. Nie istnieją absolutne wartości, człowiek sam musi decydować, co jest dobrem, a co złem.

Fatalizm jest zapisany w gwiazdach, potocznie- wiara w przeznaczenie wg. niektórych doktryn filozoficznych- pogląd, w myśli którego wszystko, co się dzieje w świecie, jest zdefiniowane przyczyną znajdującą się poza naturą i nie podlegającą jej oddziaływaniu.

Woluntaryzm- wola, pogląd wg. którego wola ludzka jest jednym czynnikiem kształtującym zarówno poznanie, jak i przedmiot poznania- rzeczywistość.

21. CZŁOWIEKI POZNANIE: ONTOLOGICZNA I GNOSEOLOGICZNA ANALIZA FAKTU POZNANIA.

Jeden z działów filozofii mówi o człowieku i jego stosunkach z innymi ludźmi. Podstawowe aspekty rozważań filozoficznych, jeśli chodzi o byt ludzki to:

1. Na czym polega stosunek człowieka do przyrody i otaczającego świata? Czym się różni od stosunku zwierząt do przyrody? Czym różni się człowiek od innych istot żywych?

2. W jakich płaszczyznach człowiek współpracuje z innymi ludźmi i która z tych płaszczyzn współpracy jest najważniejsza dla życia ludzkiego i rozwoju społecznego( w dziedzinie kultury duchowej, polityki czy ekonomii)?

3. Jaki jest kierunek przemian społecznych i co jest motorem tych przemian?

4. W jaki sposób powstaje kultura duchowa człowieka i jaką funkcje społeczną pełnia systemy moralne?

W historii rozważań antropologicznych pojawiło się ujęcie człowieka wolnego od założeń religijnych, traktujące go jako pewne zjawisko, które można opisać i zrozumieć na podstawie znajomości ogólnej budowy i funkcjonowania przyrody. Tę koncepcje znajdujemy juz w starożytności u zwolenników atomizmu u Demokryta i Epikura. Twierdzili, że człowiek zbudowany jest z atomów tak jak wszystko co istnieje. Przekonanie to dotyczyło nie tylko organizmu cielesnego ale i duszy (która składa się z atomów ognia i powietrza, które krążą po całym ciele dając zjawiska życiowe i psychiczne) Zycie trwa dopóki nie nastąpi rozpad owej materialnej całości. Zadaniem człowieka jest nadanie sensu swemu życiu, osiągnięcie zadowolenia, szczęścia. Sprowadzenie człowieka do materialnego tworu przyrodniczego uwidacznia się w poglądach nowożytnych materialistów np. Hobbesa, La Mettriego. Holbach uważał, że we wszystkich zjawiskach życia człowieka- od narodzin do śmierci, widzimy tylko następstwo koniecznych przyczyn i skutków zgodnych z prawami wspólnymi wszystkim bytom przyrody. Z biegiem czasu zaczęto odchodzić od mechanistycznego pojmowania życia i jego przejawów. Ale poglądy, że czynniki biologiczne związane z organizmem człowieka odgrywają rolę, znajdował zwolenników.

22. SPÓR O CHARAKTER I PRZEDMIOT POZNANIA.

• Przedmiot poznania (poznający człowiek, subiekt) jest tym elementem procesu poznawczego, który swoje zainteresowanie skierowuje na przedmiot poznania. Przedmiotem poznania nazywamy to, co poznajemy, co jest obiektem aktu poznawczego. Czy przedmiot poznania istnieje obiektywnie, tzn. poza podmiotem i niezależnie od niego, czy jest on tylko tworem subiektu, tzn. rezultatem aktu psychicznego podmiotu? Dwa stanowiska:

• Idealizm epistemologiczny- przedmiot poznania jest tworem podmiotu (subiektu). Zatem przedmiot poznania nie jest bytem obiektywnym. Jest on pewnego rodzaju konstrukcją utworzoną przez subiekt, zespołem idei powstałych w umyśle poznającego.

• Realizm epistemologiczny- przedmiot poznania jest bytem obiektywnym, to co poznajemy istnieje poza podmiotem i niezależnie od niego. Przedmiot poznania jest realną rzeczywistością.

Czym jest przedmiot poznania? Co wchodzi w jego skład, jakie są jego elementy? Dwa stanowiska:

• materialiści- przedmiotem poznania jest materia, jej własności i funkcje.

• idealiści obiektywni- przedmiotem poznania jest przede wszystkim byt duchowy. Platon i Hegel przypisywali przedmiotowi poznania naturę idealną, neotomiści- oprócz bytu duchowego włączają także do przedmiotu poznania materię wraz z jej wszystkimi własnościami.

23. PROBLEM ZRÓDEŁ POZNANIA, ASPEKTY, STANOWISKO.

Skąd pochodzi wiedza ludzka, czy jest ona nabyta, czy wrodzona? Dwa stanowiska:

Racjonalizm genetyczny- wiedza ludzka jest wrodzona a poznanie polega na uświadomieniu, wydobywania na zewnątrz tej wiedzy. Przedstawicielami tego poglądu byli: Sokrates, Platon, Kartezjusz

Empiryzm genetyczny- wiedza ludzka jest nabyta. Człowiek rodzi się jako czysta, nie zapisana karta, dopiero doświadczenie, kontakt z zew. światem zapisuję tę kartę tj. powstaje wiedza. przedstawiciele: John Locke, Dawid Hume.

Problem metody dochodzenia do wiedzy. Dwa stanowiska:

racjonalizm metodologiczny- do wiedzy prawdziwej o świecie prowadzi tylko rozumowanie

aprioryczne tj. poznanie niezależnie od doświadczenia.

empiryzm metodologiczny- wiedza ogólna musi być oparta na doświadczeniu. rozumowanie

musi być bezpośrednio lub pośrednio oparte na doświadczeniu.

24. CZYM ZAJMUJE SIĘ GNOSEOLOGIA (T. POZNANIA).

Teoria poznania inaczej zwana epistemologią lub gnoseologią jest nauką o poznaniu.

Zagadnienia:

• co jest przedmiotem poznania

• co jest podmiotem poznania

• stosunki miedzy podmiotem a przedmiotem poznania

• jakie są źródła i drogi naukowego poznania świata

• czy świat jest poznawalny

• jaka wiedzę uznamy za prawdziwą.

Podmiotem poznania nazywamy tego, kto poznaje (człowiek). Dzięki czemu człowiek jest podmiotem poznania. Dwa stanowiska:

1. Idealiści: człowiek posiada duszę, pierwiastek niematerialny i od materii niezależny.

2. Materialiści: zdolności poznawcze człowieka są wynikiem funkcjonowania systemu nerwowego człowieka wraz z centralnym jego układem. Człowiek jest w stanie poznawać dzięki temu, że dysponuje określonego rodzaju władzami poznawczymi tj. narządami zmysłowymi, rozumem, procesem wolicjonalnym ( zwłaszcza wolą zdobywania wiedzy), procesem emocjonalnym.

Przedmiot poznania (poznający człowiek, subiekt) jest tym elementem procesu poznawczego, który swoje zainteresowanie skierowuje na przedmiot poznania. Przedmiotem poznania nazywamy to, co poznajemy, co jest obiektem aktu poznawczego. Czy przedmiot poznania istnieje obiektywnie, tzn. poza podmiotem i niezależnie od niego, czy jest on tylko tworem subiektu. Dwa stanowiska:

Idealizm epistemologiczny- przedmiot poznania jest tworem podmiotu (subiektu). Zatem przedmiot poznania nie jest bytem obiektywnym. Jest on pewnego rodzaju konstrukcją utworzoną przez subiekt, zespołem idei powstałych w umyśle poznającego.

Realizm epistemologiczny- przedmiot poznania jest bytem obiektywnym, to co poznajemy istnieje poza podmiotem i niezależnie od niego. Przedmiot poznania jest realną rzeczywistością.

Czym jest przedmiot poznania? Co wchodzi w jego skład, jakie są jego elementy? Dwa stanowiska:

• materialiści- przedmiotem poznania jest materia, jej własności i funkcje.

• idealiści obiektywni- przedmiotem poznania jest przede wszystkim byt duchowy.

25. SPÓR O POZNAWALNOŚĆ ŚWIATA.

1. Realizm naiwny: świat jest poznawalny. Jest on takim, jakim wydaje się na pierwszy rzut oka.

2. Realizm krytyczny:

1. Agnostycyzm- był reprezentowany przez D. Hume'a i I.Kanta. Zdaniem agnostycyzmu poznać możemy tylko zew. stronę rzeczy, a zatem tylko to, co dostępne jest naszym zmysłom. Istota rzeczy, tzn. "rzecz sama w sobie" jest niepoznawalna. Tak więc można mówić o cechach zew. poznawalnych rzeczy i zjawisk, ale nie można mówić o cechach istotnych tych rzeczy i zjawisk. Z krytyką poglądu Kanta wystąpił Hegel. Zwrócił uwagę, że skoro Kant stwierdził, iż istota rzeczy jest niepoznawalna, to przez to samo stwierdzenie stracił podstawę o przyjęcia istnienia czegoś, co może być bytem poznawalnym, tj. przedmiotem poznania.

2. Sceptycyzm- rozwinął się w filozofii starożytnej. Jedni spośród przedstawicieli tego poglądu utrzymywali, ze wszelka wiedza jest fałszywa, że nic nie zasługuje na zaufanie, że do wszelkiej wiedzy należy podchodzić z niedowierzaniem. Inni przedstawiciele sceptycyzmu uważali, że skoro wiedza, poznanie ma charakter subiektywny, to należy powstrzymać się od jakiegokolwiek zdecydowanego twierdzenia na temat otaczającej rzeczywistości.

26. AGNOSTYCYZM A SCEPTYCYZM.

• Agnostycyzm- był reprezentowany przez D. Hume'a i I.Kanta. Zdaniem agnostycyzmu poznać możemy tylko zew. stronę rzeczy, a zatem tylko to, co dostępne jest naszym zmysłom. Istota rzeczy, tzn. "rzecz sama w sobie" jest niepoznawalna. Tak więc można mówić o cechach zew. poznawalnych rzeczy i zjawisk, ale nie można mówić o cechach istotnych tych rzeczy i zjawisk. Z krytyką poglądu Kanta wystąpił Hegel. Zwrócił uwagę, że skoro Kant stwierdził, iż istota rzeczy jest niepoznawalna, to przez to samo stwierdzenie stracił podstawę o przyjęcia istnienia czegoś, co może być bytem poznawalnym, tj. przedmiotem poznania.

3. Sceptycyzm- rozwinął się w filozofii starożytnej. Jedni spośród przedstawicieli tego poglądu utrzymywali, ze wszelka wiedza jest fałszywa, że nic nie zasługuje na zaufanie, że do wszelkiej wiedzy należy podchodzić z niedowierzaniem. Inni przedstawiciele sceptycyzmu uważali, że skoro wiedza, poznanie ma charakter subiektywny, to należy powstrzymać się od jakiegokolwiek zdecydowanego twierdzenia na temat otaczającej rzeczywistości.

27. POZNANIE ZMYSŁOWE A ROZUMOWE.

Czy w procesie poznania podmiot poznający wykracza poza siebie, czy też poznanie ma charakter wew.?

Realizm epistemologiczny- zakłada, że właściwy przedmiot poznania istnieje obiektywnie, czyli jest odrębny i niezależny od świadomości podmiotu poznającego, poznanie ma charakter zew., dotyczy rzeczywistości istniejącej poza podmiotem.

Idealizm obiektywny- zakłada, że przedmiot poznania istnieje wyłącznie w obrębie świadomości i podmiotu poznającego, a zatem człowiek w procesie poznania nie wykracza poza granice swojej psychiki, świadomości (umysłu). Wszelka posiadana wiedza jest tylko rezultatem poznania własnych stanów, psychicznych doznań, własnych myśli.

28. KLASYCZNA KONCEPCJA PRAWDY.

Była głoszona w starożytności przez Arystotelesa, Tomasza z Akwinu, została tez zaakceptowana w tradycji pozytywistycznej, w neoscholastyce oraz w neopozytywizmie, filozofii marksistowskiej.

• Koncepcja klasyczna zakłada, że prawdziwy jest sąd zgodny z rzeczywistością. W takim rozumieniu prawda polega na adekwatności myśli i rzeczy. Wyróżnikiem prawdy jest zbieżność z naszym, najprostszym, potocznym i zdroworozsądkowym rozumieniem prawdziwości wiedzy. Nasze przekonania o świecie są prawdziwe wówczas wtedy, gdy odpowiadają faktycznemu światu. Prawda określa zatem relację, jaka zachodzi między sądem opisującym rzeczywistość a samym faktem, mającym miejsce w tej rzeczywistości. Podstawowym warunkiem wartościowania wiedzy, koncepcja klasyczna każe uznać doświadczenie, gdyż ono jest pierwotnym źródłem wszelkich sądów o faktach. Odrzuca subiektywne przekonania, indywidualne uprzedzenia, wierzenia.

29. ANALIZA NIEKLASYCZNYCH DEFINICJI PRAWDY.

1. Koncepcja oczywistości: prekursorami tej teorii byli stoicy.

• Kształt ostateczny nadał jej Rene Descartes.

• Wg tej teorii to zdanie jest prawdziwe, którego treść jest dla nas oczywista.

• Teorii tej zarzuca się skrajny subiektywizm, ponieważ uzależnia ona prawdziwość zdania od subiektywnego odczucia podmiotu tj. poznającego podmiotu. Przyjęcie punktu widzenia tej teorii do relatywizmu tj. poglądu, ze to samo zdanie może być zarazem prawdziwe i fałszywe.

b) Teoria zasady powszechnej: to zdanie jest prawdziwe, które za prawdziwe przez ogół ludzi jest uważane, a więc jest powszechnie aprobowane.

c) Teoria koherencji: została sformułowana przez Leibniza. To zdanie jest prawdziwe, które jest niesprzeczne z systemem zdań przyjętych za prawdziwe. Tak wiec, jeżeli jakieś zdanie nie popada w sprzeczność logiczną ze zdaniami poprzednio uznanymi za prawdę, nie należy uznać je za prawdziwe.

d) Pragmatyczna teoria prawdy: to zdanie jest prawdziwe, które jest użyteczne. Przyjęcie punktu widzenia tej teorii prowadzi do subiektywizmu i relatywizmu.

e) Teoria oparta na kryterium autorytetów: za prawdziwe uznaje takie zdanie, które zostało wypowiedziane przez osobę uznaną za autorytet, nie zyskuje miana zdania prawdziwego.

30. POJĘCIE KRYTERIUM PRAWDY. PROBLEM WYBORU TEGO KRYTERIUM W ŻYCIU CODZIENNYM I POZNANIU NAUKOWYM.

• Marksiści odrzucają wszystkie koncepcje nieklasyczne jako niezadowalające.

• Filozofia marksistowska nawiązuje do definicji prawdy podanej przez Arystotelesa.

• Jest ona bowiem zgodna z obiektywistyczną tendencją zaznaczająca się w podejściu marksistów do wszystkich problemów filozoficznych. Ale brak w tej definicji kryterium prawdy.

• Marksiści wnoszą to niezbędne uzupełnienie. Mianowicie mówią, ze kryterium prawdy stanowi szeroko rozumiana praktyka. Praktyka jest żywa, konkretne działalność, w trakcie której człowiek przekształca otaczający go świat.

• Zarówno działalność indywidualna jak i społeczna, czynności podjęte w laboratorium naukowym, jak i w zakładzie produkcyjnym. I właśnie robiąc coś przekonuje się czy wiedza jest prawdziwa. Nie należy jednak sądzić, ze kilkakrotne wypróbowanie jakiejś teorii w praktyce pozwala na ostateczne ustalenie jej prawdziwości. Zawsze pozostaje szereg nie wyjaśnionych do końca zagadnień. Praktyka jest najważniejszym i ostatecznym kryterium prawdy.

31. ABSOLUTNOŚĆ I WZGLĘDNOŚĆ PRAWDY.

Czy prawdziwa wiedza wyraża o świecie cała prawdę i w sposób niezmienny? Czy też stanowi tylko część prawdy i to prawdy zmiennej?

Prawdą absolutną (bezwzględną)- nazywamy taką wiedzę prawdziwą, która mówi o rzeczywistości w sposób:

• wyczerpujący, kompletny, całościowy.

• niezmienny, stały, nie ulegający korekcie bez względu na rozwój nauki i praktyki.

Prawdą względną- nazywamy taką wiedzę prawdziwą, która mówi o rzeczywistości w sposób:

• niepełny, cząstkowy, fragmentaryczny

• zmienny, niestały, ulegający korekcie wraz z rozwojem nauki i praktyki.

Czy nasza wiedza ma charakter prawdy względnej czy absolutnej?

Wg. filozofii marksistowskiej w skład naszej wiedzy wchodzą sądy absolutnie prawdziwe oraz sądy względnie prawdziwe. Charakter sądów absolutnie prawdziwych mają zdania stwierdzające konkretne fakty. Zdania absolutnie prawdziwe z zestawieniem z całokształtem wiedzy przybierają niejednokrotnie charakter prawd banalnych, stwierdzeń bardzo prostych. Są niezmiennym elementem w zmiennej wiedzy ludzkiej o świecie. Zdecydowana większość sądów formułowanych przez naukę to prawdy względne. Jest to rezultatem następujących okoliczności:

• zmienny jest przedmiot poznania, o którym te prawdy mówią, a zatem i one muszą być zmienne

• przedmiot poznania jest nieskończenie złożony

• proces poznania jest procesem złożonym, trudnym. Nie można więc od razu zdobyć zadawalającej wiedzy o poznawanej rzeczywistości.

Możliwość osiągnięcia tych dwóch typów prawd. Dwa stanowiska:

• tylko wiedza absolutna jest wartościowa i osiągalna. Mogą ja osiągnąć tylko ci którym została ona objawiona przez jakąś siłę nadprzyrodzoną.

• sceptycyzm- tylko wiedza absolutna jest wartościowa, ale nie można jej osiągnąć.

32. POJĘCIE NAUKI I POZNANIA NAUKOWEGO.

Poznanie naukowe jest optymalnie skutecznym sposobem odzwierciedlania w umysłach ludzkich obiektywnie istniejącej rzeczywistosci. Charakteryzuje się ono tym, że:

- opiera się na informacjach o rzeczywistości, zebranych w sposób optymalnie poprawny

- teorie nakowe są tak sformuowane, ze moga byc sprawdzone

- wiedza naukowa jest korygowana i pogłębiana w wyniku konfrontacji z nowymi informacjami naukowymi.

- ma ona maksymalnie skutecznie służyć praktyce społecznej.

Głównym rezultatem poznania naukowego jest odtworzony w umysłach ludzi system praw przyrody i społeczeństwa. Odkrywanie tego systemu praw wiąże się z koniecznością zagłęniania istoty zjawisk otaczającej nas rzeczywistości.

Poznanie naukowe często jest określone mianem nauki. W najogólniejszym sensie słowem nauka oznacza się:

- wiedza o swiecie już zdobytą i dostatecznie uzasadnioną, wyrażoną w języku przyjętym przez naukę i uporządkowaną wg. zasad tej nauki oraz wg. ogólnych wymogów logiki

- metody poznawcze uświadomione i sformuowane w konkretnych dyrektywach badawczych

- nie uśiwadomione i nie skatalogowane w rejestrze dyrektyw poznawczych umiejetności badawcze ludzi nauki,

- struktury organizacyjne w ramach których uczeni podejmuja swoje wysiłki badawcze, a poprzez które społeczeństwo wspiera rozwój nauki, inspiruje kierunki dalszego jej rozwoju oraz przyjmuje rezultaty tego rozwoju.

33. FILOZOFICZNE PRZESŁANKI POZNANIA NAUKOWEGO.

Poznanie naukowe jest optymalnie skutecznym sposobem odzwierciedlania w umysłach ludzkich obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Charakteryzuje się ono tym, że:

• opiera się na informacjach o rzeczywistości, zebranych w sposób optymalnie poprawny

• teorie naukowe są tak sformułowane, ze mogą być sprawdzone

• wiedza naukowa jest korygowana i pogłębiana w wyniku konfrontacji z nowymi informacjami naukowymi.

• ma ona maksymalnie skutecznie służyć praktyce społecznej.

Głównym rezultatem poznania naukowego jest odtworzony w umysłach ludzi system praw przyrody i społeczeństwa. Odkrywanie tego systemu praw wiąże się z koniecznością zagłębiania istoty zjawisk otaczającej nas rzeczywistości.

Poznanie naukowe często jest określone mianem nauki.

34. GŁÓWNE STANOWISKA W SPORZE O STATUS ONTYCZNY CZŁOWIEKA.

Materializm, spirytualizm (idealizm), dualizm. Przeważnie mówi się o dwóch obozach: materializmie i idealizmie.

• Materialiści uważali, ze to przyroda istniała pierwsza.

• Idealiści twierdzili, ze duch istniał wcześniej niż przyroda.

• Owe dwa stanowiska istniały w filozofii od wieków i na przemian brały jeden nad drugim górę.

• Zasadnicza ontologiczna teoria materializmu- świat jest w całości materialny. Jedyną pierwotną i samoistną postacią bytu jest materia nie zaś duch. Materialistą był Demokryt. Stworzył syntezę przyrodniczej filozofii pierwszego okresu starożytności. Osnowę bytu widział w materii. Przedstawicielem materializmu jest też Marks. Marksizm nie zaprzeczał, ze istnieje duch, ale twierdził że istnieje tylko w związku z ciałem Jest on wynikiem rozwoju materii. Duch nie może być bytem pierwotnym i niezależnym od materii. Człowiek to istota materialna, w której w procesie ewolucji wykształcił się duch. Spirytusowie- tu jedynie duch jest bytem pierwotnym i samoistnym.

• Platon za wszelką podstawę bytu przyjął ducha (idee). Idee w jego systemie filozoficznym są bytem wiecznym i niezniszczalnym. Idee to doskonałe wzory rzeczy. Rzeczy to tylko odbicie idei. Palton uważał, że istnieje byt idealny i byt realny, który jest zależny od bytu idealnego. Ujęcie duszy jako nieśmiertelnej doprowadziło do ostrego przeciwstawienia jej ciału. Dusza człowieka jest nieśmiertelna, niezależna od ciała, doskonalsza od niego. Człowiek to dusza władająca ciałem. Dusza stanowi istotę człowieka- ciało jest więzieniem duszy jej mogiłą. Arystoteles i Tomasz z Akwinu- nie tylko dusza jest człowiekiem.

35. CO TO ZNACZY, ŻE CZŁOWIEK TWORZY SAM SIEBIE- OD NATURY DO KULTURY.

nie mam odp. na to pytanie.

36. POJĘCIE WARTOŚCI I WARTOŚCIOWANIA- SPOŁECZNA NATURA WARTOŚCI.

Wartością określa się jako to, co:

• szczególnie cenne

• daje satysfakcje, zadowolenie

• jak przedmiot dążenia, pożądania, cel.

Rodzaje wartości:

• dodatnia

• ujemna

• absolutna lub bezwzględna

* etyczna

* estetyczna

* religijna

* poznawcza

Obiektywizm aksjologiczny- wartości (etyczne i estetyczne) istnieją niezależnie od odbierającej je świadomości. Wartości przysługują przedmiotom jako ich własne kwalifikacje lub jako własności nieracjonalne.

Subiektywizm aksjologiczny- uzależnia sądy o wartościach od osobistych przeżyć, wrażeń, relacji emocjonalnych.

Absolutyzm aksjologiczny- prawda, dobro, piękno stanowią odrębną rzeczywistość, niezależnych od subiektywnych nastawień jednostek, interesów, grup społecznych, procesów historycznych, są one stałe i niezmienne.

Relatywizm aksjologiczny- wartości mają charakter zmienny, względny, tzn. są one wartościami tylko dla kogoś lub ze względu na coś.

Scheler twierdził, ze wartości same w sobie stanowią byty aprioryczne, niezależnie od doświadczenia, ale stwierdzane w doświadczeniu za pomocą towarzyszącej ich poznawaniu oczywistości. Istoty wartości poszukiwać należy poza strefą procesów psychicznych. Wartości istnieją więc obiektywnie

Jean-Paul Sartre twierdził że świat wartości jest wyłącznie dziełem człowieka. Wartości poprzez czyn, działanie- tworzy człowiek. Poza stworzonymi przez człowieka, żadne inne nie istnieją.

Marksizm sferą odniesienia wartości czyni podmiot (wartości nie mogą istnieć niezależnie od człowieka), ale podmiotowość wartości nie stanowi przekroczenia obiektywności.

37. MIESJCE I ROLA WARTOŚCI W ŻYCIU JEDNOSTKI I SPOŁECZEŃSTWA.

Obiektywizm aksjologiczny- wartości (etyczne i estetyczne) istnieją niezależnie od odbierającej je świadomości. Wartości przysługują przedmiotom jako ich własne kwalifikacje lub jako własności nieracjonalne.

Subiektywizm aksjologiczny- uzależnia sądy o wartościach od osobistych przeżyć, wrażeń, relacji emocjonalnych.

Absolutyzm aksjologiczny- prawda, dobro, piękno stanowią odrębną rzeczywistość, niezależnych od subiektywnych nastawień jednostek, interesów, grup społecznych, procesów historycznych, są one stałe i niezmienne.

Relatywizm aksjologiczny- wartości mają charakter zmienny, względny, tzn. są one wartościami tylko dla kogoś lub ze względu na coś.

Scheler twierdził, ze wartości same w sobie stanowią byty aprioryczne, niezależnie od doświadczenia, ale stwierdzane w doświadczeniu za pomocą towarzyszącej ich poznawaniu oczywistości. Istoty wartości poszukiwać należy poza strefą procesów psychicznych. Wartości istnieją więc obiektywnie

Jean-Paul Sartre twierdził że świat wartości jest wyłącznie dziełem człowieka. Wartości poprzez czyn, działanie- tworzy człowiek. Poza stworzonymi przez człowieka, żadne inne nie istnieją.

Marksizm sferą odniesienia wartości czyni podmiot (wartości nie mogą istnieć niezależnie od człowieka), ale podmiotowość wartości nie stanowi przekroczenia obiektywności

38. PYTANIA Z ZAKRESU PROBLEMATYKI ESEJU.

nie mam odp. na to pytanie.

20

---