SPOŁECZNA ROZDZ.1

1. Czym zajmuje się psychologia społeczna?

- psychologia społeczna zajmuje się szeroko pojętym wpływem społecznym a więc tym jak to co czują, myślą i robią jedni ludzie wpływa na to co czują, myślą i robią inni ludzie

-wzajemne wywieranie wpływu jednych ludzi na drugich jest istotą życia społecznego

- każdy z nas jest praktykiem wpływu społecznego - sprawcą i obiektem licznych wpływów

2. Podstawowe podejścia teoretyczne

- psychologia społeczna nie dysponuje żadną ogólną teorią wyjaśniającą w jednolity sposób wszystkie wpływy społeczne, jakie ludzie nawzajem na siebie wywierają.

- różne teorie wpisują się jednak w odmienne tradycje myślenia o społecznych zac howaniach człowieka. Najważniejsze z tych sposobów to perspektywa:

>poznawcza - zakłada, że to człowiek czuje, myśli i jak się zachowuje, zależy przede wszystkim od procesów przetwarzania odcierających doń informacji - od sposobu, w jaki rozumie bieżącą sytuację i napotykanych w niej ludzi. Sposób interpretacji zależy zaś od posiadanej już wiedzy i tego, jakie treści są w danym momencie aktywne. Podejście poznawcze upatruje przyczyny zachowania w bieżących interpretacjach sytuacji, zakładając, że o ich treści decydują oczekiwania, schematy czy zdroworozsądkowe teorie, przez pryzmat których ludzie patrzą na sytuację. Podejście to poświęca więc wiele uwagi problemowi, w jaki sposób te struktury wiedzy są zorganizowane, jak są wydobywane z pamięci, jak wpływają na rozumienie i zapamiętywanie odbieranych informacji. Ludzie działaj ą nie w świecie obiektywnym ale w świecie przez siebie skonstruowanym. Jest to najczęstsza perspektywa psychologii społecznej.

>motywacyjna - koncentruje się na pobudkach ludzkiego działania - jakie motywy powodują ludźmi i skłaniają do określonych działań. Zakłada, że ludzie z reguły starają się maksymalizować własne zyski, a minimalizować straty. Istnieją różne podstawowe motywy i najsilniejszym motywem pozafizjologicznym jest autowaloryzacja - dążenie do utrzymania, obrony i podwyższenia dobrego mniemania o sobie. Inne ważne motywy to potrzeba budowania i podtrzymywania więzi społecznych, bezpieczeństwa, swobody wyboru i kontroli nad biegiem wydarzeń, potrzeba statusu i władzy. Podejście motywacyjne skupia się także na ogólnych prawidłowościach rządzących naszymi emocjami i motywacjami. Jedną z nich jest np. transfer pobudzenia emocjonalnego, który polega na tym, że siła pobudzenia emocjonalnego przeżywanego w danej sytuacji zależy nie tylko od bieżących bodźców, ale także od bodźców działających w niedawnych sytuacjach.

>teorii uczenia się - zakłada, że zachowanie ludzkie jest wyznaczane przyszłymi doświadczeniami - stanowi rezultat uczenia się na podstawie doświadczeń albo własnych, albo cudzych. Podstawowe mechanizmy uczenia się w oparciu o doświadczenia własne - to warunkowanie klasyczne i sprawcze. Warunkowanie klasyczne to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma (psy Pawłowa). Warunkowanie sprawcze to uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji, dzięki temu, że po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy, albo unikamy czegoś niepożądanego.

>społeczno - kulturowa - zakłada, że człowiek jest wytworem socjalizacji w konkretnej grupie społecznej która z kolei zanurzona jest e jakiejś szerszej kulturze. Perspektywa zajmuje się również porównywaniem osób z odmiennych kultur. Trzecim typem badań prowadzonych z perspektywy społeczno - kulturowej są porównania osób pochodzących z tej samej kultury, ale badanych w różnych momentach historycznych.

>ewolucjonistyczna - wyjaśnia ludzkie zachowania jako skutek przeszłości, nie jest to jednak przeszłość jednostki i jej własne doświadczenia, lecz przeszłość całego gatunku.

3. Eksperyment i logika badania w psychologii społecznej

- prawidłowości psychologiczne mają charakter jedynie probabilistyczny, tzn nie ma pewności ich pojawienia się, lecz jedynie jakaś na to szansa.

Eksperyment (Doliński i Nawrat)

- eksperyment - metoda badawcza, której istotą jest celowe wywołanie jakiegoś zjawiska ( czyli kształtowanie jego natężenia lub częstości) za pośrednictwem manipulowania jego przypuszczalnymi przyczynami w warunkach dobrze kontrolowanych przez badacza

- randomizacja - losowy przydział osób badanych do warunków eksperymentalnych

- replikacja - powtórzenie badania

- błąd próby - każda próba nieco odbiega od populacji, z której pochodzi

- badacze założyli, że choć strach wpływa na człowieka mobilizująco, następstwem nagłego zniknięcia źródła strachu jest demobilizacja. W stanie takiej ulgi po uprzednim strachu (czyli wskutek huśtawki emocjonalnej) człowiek powinien stawać się bardziej podatny na wpływy wywierane przez innych.

- badacze wprawiali w stan huśtawki emocjonalnej przechodniów przekraczających ruchliwą ulicę w nieoznakowanym miejscu - jak przechodzili tam gdzie nie trzeba to ktoś gwizdał i ludziom wydawało się że to policjant a tu zamiast tego pojawiała się studentka, która prosiła ich o wypełnienie kwestionariusza - pomimo tego że było zimno 59% badanych zgadzało się wypełnić kwestionariusz.

- Nawrat i Doliński zreplikowali swoje badania bo chcieli polepszyć trafność wewnętrzną ich badania, czyli wielkość badanego efektu (różnica między grupą eksperymentalną i kontrolną). Wzrost siły efektu uzyskuje się zwykle albo zwiększając natężenie manipulacji eksperymentalnej, albo oczyszczając ją z jakiś niepożądanych elementów.

- drugi eksperyment Nawrata i Dolińskiego - kierowcy parkowali w niewłaściwym miejscu i badacze umieszczali im za wycieraczką kartkę, która wyglądała jak mandat, kiedy kierowcy podchodzili do auta spostrzegali jednak, że to nie mandat i wtedy podchodziła studentka z prośbą o wypełnienie kwestionariusza - w tych warunkach kwestionariusz zgodziło się wypełnić 62% osób - wzrosła więc różnica między grupą eksperymentalną a kontrolną czyli wzrosła trafność wewnętrzna. Gdy kierowcy znajdowali prawdziwy mandat zgadzali się wypełnić kwestionariusz rzadziej niż osoby z grupy kontrolnej.

- eksperyment naturalny - manipulacja zmienną niezależną i pomiar zmiennej zależnej odbywa się w zwyczajnym, naturalnym otoczeniu osoby badanej, zwykle jest ono lekko zmodyfikowane na potrzeby badania

- eksperyment laboratoryjny - całe badanie odbywa się w sytuacji skonstruowanej przez badaczy w laboratorium

- trafność zewnętrzna - badanie jest trafne zewnętrznie wówczas, gdy jego wyniki można uogólniać na inne osoby i sytuacje niż faktycznie zbadane. Zatem wzrost trafności zewnętrznej osiąga się przez powtarzanie badań na odmiennych rodzajach osób badanych oraz z użyciem odmiennych manipulacji zmiennymi niezależnymi i różnorodnych sposobów pomiaru zmiennych zależnych.

- trafność zastosowanej manipulacji - czy manipulacja trafnie wywołuje zamierzony przez badacza stan lub proces psychiczny

- moderator - jakiejś zależności to czynnik, który decyduje o jej występowaniu lub nie (np. moderatorem wpływu ulgi na wpływ społeczny jest poczucie winy). Znaleźć moderator to tyle co odpowiedzieć na pytanie KIEDY (w jakich warunkach) ona występuje.

- mediator - proces lub stan psychiczny pośredniczący między zmienną niezależną (przyczyną), a zmienną zależną ( skutkiem). Znaleźć mediator jakiejś zależności to tyle co odpowiedzieć na pytanie DLACZEGO ona występuje.

- dlaczego huśtawka działa? Po nagłym ustąpieniu zagrożenia człowiek tak jeszcze jest pochłonięty myśleniem o przeszłości i o tym co mogłoby się stać, że brak mu zasobów operacyjnych umysłu, by w przemyślany sposób przetwarzać aktualnie dochodzące doń informacje

- powodem (mediatorem) wzrostu podatności na wpływy społeczne w sytuacji ulgi jest zapewne swoista „bezmyślność”, czyli brak operacyjny zasobów umysłu, które są niezbędne do obrony przed naciskiem innych

- replikacja badań, zmiany dokonywane przy jej okazji, oraz dokładne powtarzanie eksperymentów mają kilka celów:

>replikacja podstawowego efektu

>sprawdzenie skuteczności manipulacji

>polepszenie trafności wewnętrznej

>polepszenie trafności zewnętrznej

>eliminacja alternatywnych wyjaśnień

>poszukiwanie moderatorów efektu

>poszukiwanie mediatorów efektu

4. Pozostałe metody badawcze

A. Obserwacja

- obserwacja to zapis i jakaś kategoryzacja ludzkich zachowań (lub ich śladów) bez prób wpływania na ich przebieg

- obserwacja systematyczna - np.jeśli podejrzewamy, że nastrój zależy od pogody, wychodzimy na ulice i kategoryzujemy ludzi ze względu na wyraz twarzy na dobrych, złych i neutralnych w dni pochmurne i pogodne.

- obserwacja uczestnicząca - badacz występuje w niej w roli jednego z członków obserwowanej grupy czy zbiorowości - oczywiście incognito, a więc nie zdradzając swojej tożsamości jako psychologa (np. badania 3 młodych absolwentów psychologii, którzy przyłączyli się do sekty religijnej - najważniejsza była tu radykalna zmiana członków grupy w stosunku do świata zewnętrznego gdy koniec świata nie nastąpił)

- analiza danych archiwalnych - analiza danych wytworzonych w trakcie naturalnych czynności ludzi, a nie dla celów badania naukowego (np. analiza ogłoszeń matrymonialnych)

- obserwacje mają jednak pewne ograniczenia np. niektórych zachowań i procesów nie da się zaobserwować, gdyż trwają zbyt długo (np. socjalizacja), są zbyt rzadkie (zabójstwo), lub ukrywane z różnych względów (seks, nieuczciwość)

- obserwacja bywa podatna na wykrywanie zależności pozornych, które w rzeczywistości nie istnieją lub występują z innych powodów, niż obserwatorowi się wydaje

- wyniki obserwacji są również czasem podatne na tendencyjność obserwatora

- obserwacja nie wykrywa zależności przyczynowo - skutkowych

- wyniki obserwacji są mało powtarzalne

- obserwatorzy przeszkoleni lub dobrani z uwagi na swe kompetencje stają się sędziami kompetentnymi. Świadectwem trafności ich ocen jest sprawność w posługiwaniu się systemem kodowania zachowań, zaś świadectwem rzetelności - zgodność między ocenami różnych sędziów

B. Badania korelacyjne

- ich istotą jest pomiar dwóch lub więcej zmiennych, takich jak dojrzałość społeczna mierzona kwestionariuszem, czy inteligencja mierzona testem inteligencji oraz badanie ich współzmienności, czyli korelacji

- kiedy dysponujemy miarami dwóch lub więcej zmiennych zebranymi od tej same grupy osób badanych, możemy za pomocą różnych metod statystycznych stwierdzić, czy między zmiennymi występuje jakiś związek, czy też nie oraz czy jest to związek dodatni czy ujemny

- jeśli chcemy przeprowadzić badania korelacyjne musimy:

>dotrzeć do próby zróżnicowanej pod względem interesujących nas zmiennych

>dysponować wiarygodnymi metodami pomiaru interesujących nas zmiennych, którymi są zwykle cechy osobowości, treść wyznawanych opinii albo jakieś zachowania

- jeśli kwestionariusz spełnia warunki wewnętrznej zgodności i stałości wyników w czasie, to mówimy, że jest rzetelny, czyli dobrze mierzy to co mierzy

- kwestionariusz jest trafny jeśli dobrze miedzy to do mierzenia czego jest przeznaczony

- kwestionariusz jest obiektywny jeśli każdy używający go badacz dochodzi do tych samych wyników, badając te same osoby

- skale szacunkowe - skale na których ludzie wyrażają swoje sądy lub oceny

- zaletą badań korelacyjnych jest możliwość taniego (często grupowego) mierzenia licznych zmiennych i ich związków

- ograniczeniem badań korelacyjnych:

>brak ciągłości przyczynowo - skutkowej

>podatność na stwierdzanie zależności pozornych

>stwierdzanie zależności przypadkowych, które faktycznie nie istnieją

>słaba kontrola badacza nad zmiennymi zakłócającymi

- badania o charakterze weryfikacyjnym - są ukierunkowane na weryfikację konkretnych hipotez

- badania o charakterze eksploracyjnym - próbują wstępnie rozpoznać występujące w danej dziedzinie zależności

C. Modele zwierzęce i komputerowe

- istotą modeli zwierzęcych jest obserwacja pewnych prawidłowości rządzących psychiką i zachowaniem zwierząt, co opiera się na przekonaniu, że występują one w postaci prostszej i bardziej dostępnej badaniu z powodu mniejszych ograniczeń technicznych i etycznych

- symulacje komputerowe polegają na odtwarzaniu jakichś procesów za pomocą programu komputerowego. Są one najbardziej użyteczne przy badaniu procesów złożonych, wielokrotnie się powtarzających, jak zmiany opinii społecznej

D. Wartość i dopełnianie się różnych metod badawczych

- wpływ na badane zjawisko - to zdolność do badania silnych zmian w zachowaniu czy psychice osób badanych

- obserwacja i badania korelacyjne umożliwiają często badania silnych wpływów przy niedostatkach kontroli, natomiast eksperyment czy modele komputerowe odwrotnie

5. Dysonans poznawczy - Leon Festinger

- teoria dysonansu poznawczego opiera się na założeniu, że ludzie dążą do zgodności między różnymi przekonaniami o tej samej sprawie i spójności między swoim poglądami a postępowaniem

- dysonans jest nieprzyjemnym stanem emocjonalnym o własnościach popędu - przypomina głód czy pragnienie

- sposoby radzenia sobie z dysonansem:

>modyfikacja swojej opinii

>uzasadnienie zachowania sprzecznego z postawą - np. że to i tak nie ma znaczenia

>zamrożenie - wzrost subiektywnej atrakcyjności opcji przyjętej, a spadku atrakcyjności opcji odrzuconej

- dysonans częściej powstaje u ludzi o wysokiej samoocenie, gdyż u ludzi o niskiej samoocenie złe wybory nie rodzą dysonansu gdyż myślą „kolejny raz zrobiłem głupotę”

- Aronson jest zwolennikiem poglądu, że dysonans powstaje jedynie wtedy, gdy niezgodność jest ciosem dla samooceny człowieka

- redukcja dysonansu jest w istocie obroną samooceny

SPOŁECZNA ROZDZ. 2

- nasze zachowanie bardziej zależy od tego, jak swój świat postrzegamy, niż od tego, jaki ów świat naprawdę jest

- świat społeczny jest światem interpretowanym przez uczestników

1. Wiedza o świecie społecznym

A. Struktury wiedzy: schematy, skrypty i teorie

- podstawowym elementem wiedzy o świecie społecznym jest schemat poznawczy - organizacja naszych uprzednich doświadczeń z jakimś rodzajem zdarzeń, osób czy obiektów, schematy zawierają nie wszystkie wiadomości na temat danego fragmentu rzeczywistości, lecz wiedze uogólnioną, wyabstrahowaną z konkretnych doświadczeń (epizodów, czyli egzemplarzy schematów)

- im lepiej jest wykształcony schemat, tym bardziej jego zawartość jest wyabstrahowana z wiedzy o konkretnych egzemplarzach (ogólne), zaś im słabiej wykształcony schemat, tym większą rolę w jego reprezentacji odgrywają wiadomości o pojedynczych egzemplarzach (konkretne)

- uniwersalną zasadą budowy schematów jest prototypowość, zgodnie z którą rdzeniem znaczeniowym schematu jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej typowy, najlepiej spełniający schemat i w tym sensie najbardziej idealny

- zasada prototypowości cechuje wszystkie schematy, które stosownie do rodzaju reprezentowanych w nich obiektów podzielić można na 3 rodzaje:

>osób i ich rodzajów

>skrypty - jest umysłową reprezentacją zdarzeń, działań lub ich ciągów takich jak np. „egzamin” czy „wizyta towarzyska”. Skrypt reprezentuje nie jakiś konkretny ciąg zdarzeń, lecz typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań. Skrypt charakteryzuje się czasową organizacją scenek - poszczególne scenki cechują się zwykle pewnym typowym następstwem w czasie.

>schematy cech - nie odzwierciedlają ani całych ludzi, ani całych zdarzeń, lecz jedynie pewne rodzaje ich zmienności np. inteligencja

- teorie potoczne - mogą to być ogólne teorie człowieka, lecz i teorie różnych jego własności np. inteligencji czy charakteru

B. Funkcjonowanie wiedzy

- najważniejszą funkcją schematów jest ułatwianie przetwarzania dochodzących do nas z zewnątrz danych, a więc ułatwianie zrozumienia i pamięci zdarzeń

- schematy wpływają też na rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów. Przybiera to z reguły postać asymilacji - wieloznaczne dane zostają „podciągnięte” pod schemat, a w konsekwencji ta sama informacja może zostać różnie zrozumiana w zależności od tego, przez który schemat jest interpretowana

- schematy są również odpowiedzialne za selektywność pamięci - lepsze zapamiętywanie informacji związanych niż niezwiązanych ze schematem

- sprzeczność danych ze schematem PODNOSI poziom ich zapamiętywania szczególnie wtedy kiedy człowiek ma czas i możliwości przemyślenia owej sprzeczności

- konstruujące przetwarzanie informacji - „wkroczenia” informacji schematopodobnych we wspomnienia konkretnych zdarzeń czy osób

- fałszywe alarmy to wiarygodny wskaźnik nakładania się informacji schematopodobnej na informację odebraną z zewnątrz. Dotyczą one rozpoznawania zdarzeń i polegają na nietrafnym rozpoznaniu informacji faktycznie nowej jako już prezentowanej i znanej

- efekt sprzeczności - lepiej pamiętane są dane nietypowe, niezgodne ze schematem; występuje gdy pamięć rozumiemy jako procesy czystej reprodukcji danych ( oddzielone od wnioskowania, czyli generowania danych ze schematów)

- efekt zgodności - lepiej pamiętane są dane zgodne ze schematem; występuje gdy pamięć rozumiemy jako sumę subiektywnych wspomnień czy wypowiedzi na temat przypominanego obiektu lub zdarzenia

- posługiwanie się schematami może prowadzić do błędów nadużycia schematu - „przypominania” sobie takich danych, z którymi człowiek faktycznie się nie zetknął, które jedynie wywnioskował

C. Regulacja zachowania

- aby skrypt został wykonany w naszym zachowaniu spełnione muszą być trzy warunki:

>musimy taki skrypt mieć wykształcony w umyśle, jako trwały element wiedzy o świecie

>skrypt musi zostać w danej chwili zaktywizowany - aktywizacja jakiejś struktury wiedzy może dochodzić do skutku dwiema drogami. Po pierwsze może mieć charakter percepcyjny czyli „odbodźcowy”, czyli być skutkiem zaobserwowania jakiegoś obiektu związanego z tą strukturą. Po drugie aktywizacja może mieć charakter przedpercepcyjny i oznaczać podwyższoną dostępność pamięciową jakiejś struktury wiedzy już w momencie wejścia człowieka w daną sytuację, więc przed rozpoczęciem przetwarzania danych dochodzących z zewnątrz

>musimy wejść w skrypt w roli jednego z jego aktorów

- zachowanie zmienia się pod wpływem aktywizacji schematów cech lub schematów osób (np. eksperyment gdzie ludziom aktywizowano historyjką schemat „uprzejmy” lub „nieuprzejmy” i potem sprawdzali czy przerwą rozmowę badaczowi z inną osobą aby poprosić go o kolejne zadania, Ci którzy mieli zaktywizowaną uprzejmość przeszkadzali tylko w 18%, a Ci którzy mieli zaktywizowaną nieuprzejmość aż w 64%

- przedpercepcyjna aktywizacja schematu jest tym bardziej prawdopodobna

>im silniejsze jest subiektywne oczekiwanie pojawienia się w otoczeniu egzemplarzy tego schematu

>im silniej egzemplarze tego schematu powiązane są z realizacją celów i motywów podmiotu (głodny człowiek zobaczy pomidora tam gdzie najedzony widzi czerwoną plamę)

>im krótszy czas upłynął od poprzedniego zaktywizowania schematu

>im częściej dany schemat był aktywizowany w przeszłości

- najważniejszą przyczyną odmienności w interpretowaniu tej samej informacji nie jest chroniczne, lecz chwilowe zróżnicowanie dostępności struktur wiedzy spowodowane niedawnym ich używaniem

2. Stereotypy i uprzedzenia

- stereotyp to schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość jak płeć, rada, narodowość, religia

- stereotyp jest zwykle nadmiernie uproszczony, nadogólny, niepodatny na zmiany w wyniku nowych informacji oraz społecznie podzielany

- etnocentryzm - odrzucanie osób należących do grup kulturowo i/lub rasowo odmiennych, a akceptowanie osób kulturowo podobnych

- stereotyp spiskowy = antysemityzm

A. Źródła i funkcje

- większość stereotypów, a także uprzedzeń i skłonności do dyskryminacji jest przejmowana przez jednostkę z jej otoczenia społecznego

- międzygrupowa asymetria językowa - wykryta przez Annę Maass, polegająca na abstrakcyjnym opisie zachowań i zdarzeń stawiających w dobrym świetle członków grupy własnej a w złym świetle członków grupy obcej, natomiast w konkretny sposób wyrażane są negatywne informacje na temat grupy własnej oraz pozytywne informacje na temat grupy obcej. Abstrakcyjny jest zwykle opis w kategoriach trwałych cech (np. oni byli agresywni), które są powtarzalne, opis konkretny to np. „oni krzyczeli i wygrażali” , które wcale nie muszą się powtórzyć

- twarzyzm - przedstawianie wizerunku mężczyzny jako zdominowanego przez twarz, zaś wizerunku kobiety jako zdominowanego przez ciało

- na pytanie o to jakie grupy są stereo typizowane odpowiadają dwie koncepcje:

>teoria rzeczywistego konfliktu interesów zakłada, że uprzedzenia powstają wtedy, kiedy różne grupy społeczne współzawodniczą o trudno dostępne lub skąpe dobra i stają się wrogami rozgrywającymi grę o sumie zerowej, tj. taką, gdzie wygrana jednej ze stron oznacza przegraną drugiej strony

>teoria przeniesienia agresji zakłada, że uprzedzenia powstają wtedy, kiedy ludzie przenoszą na grupy mniejszościowe agresję wywołaną frustracją, której sprawca nie może być zaatakowany, gdyż jest abstrakcyjny, nieznany lub zbyt silny

>teoria kategoryzacji społecznych wyjaśnia genezę stereotypów zakładając, iż są one ubocznym skutkiem skądinąd normalnego funkcjonowania ludzkiego umysłu - dzielenia napotykanych osób na kategorie i gromadzeniu o nich wiedzy

- brytyjski psycholog Henri Tajfel wykazał, że nałożenie się kategoryzacji obiektów )ich przynależności do różnych jakościowo kategorii) na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do dwóch konsekwencji:

>wzrostu spostrzeganych różnic międzykategorialnych

>spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych

- późniejsze badania wykazały, i z spadek różnic wewnątrzkategorialnych, czyli spostrzegana jednorodność przedstawicieli grupy dotyczy w szczególności grup obcych, a tylko w niewielkim stopniu dotyczy grupy własnej - nazywa się to efektem jednorodności grupy obcej

- zjawisko faworyzacji grupy własnej i bliźniacze zjawisko deprecjacji grupy obcej wyjaśnia teoria tożsamości społecznej - zakłada ona, że :

>ludzie mają skłonność do dzielenia napotykanych osób na kategorie

>w przypadku społecznych kategoryzacji jedna identyfikuje zawsze własną kategorię podmiotu, zaś pozostałe identyfikują grupy obce

>ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest dla ludzi przynależność do cenionych grup społecznych

- teoria tożsamości społecznej pozwala przewidywać, że faworyzacji grupy własnej nasila tożsamość społeczną i podwyższa samoocenę

B. Wpływ na przetwarzanie informacji

- stereotypy ułatwiają przetwarzanie informacji

- po aktywizacji stereotypu mniejsza ilość informacji wystarcza do wykrycia związanych z nim treści

- stereotypy umożliwiają zaoszczędzenie operacyjnych zasobów umysłu, a dzięki temu lepsze wykonanie innych, równolegle rozwiązywanych zadań

- ograniczenie zasobów poznawczych nasila skłonność do stereotypów, ponieważ posługiwanie się nimi jest możliwe nawet przy zasobach ograniczonych wskutek pośpiechu, zmęczenia czy równoległego wykonywania innych zadań

C. Modyfikacja i kontrola

- najpopularniejsza koncepcja modyfikacji stereotypów i uprzedzeń to hipoteza kontaktu - zakłada, że ich źródłem jest niewiedza i brak kontaktu z grupami obcymi. Aby uprzedzenia i stereotypy zlikwidować, należy doprowadzić do wzajemnych kontaktów i poznawania się przez członków różnych grup, co zaowocuje rozpoznaniem, że nie wszystkie cechy członków grupy obcej a negatywne i nie wszyscy oni są tacy sami.

- nie każdy kontakt owocuje spadkiem uprzedzeń

- skuteczny jest kontakt w warunkach współpracy i współzależności w przeciwieństwie do warunków rywalizacji, gdzie kontakt często nasila uprzedzenia

- redukcja uprzedzeń wymaga też kontaktu osób równych sobie statusem społecznym

- do redukcji uprzedzeń prowadzi też rekategoryzacja - czyli inspirowanie ludzi by postrzegali innych nie jako przedstawicieli grupy obcej, lecz jako egzemplarze szerszych kategorii, do których należy też i spostrzegający podmiot, albo przedstawicieli kategorii niewywołujących negatywnych uprzedzeń

- innym sposobem przeciwdziałania uprzedzeniom jest ich świadoma kontrola - czyli powstrzymywanie się od tego, aby wpłynęły na nasze sądy i zachowania. Próby kontrolowania stereotypów mogą jednak skutkować tzw. Efektem sprężyny czyli wzrostem wpływu stereotypu na spostrzeganie i zachowanie gdy człowiek już przestaje się kontrolować. Efekt ten tłumaczy się wzrostem dostępności stereotypu wskutek prób jego kontrolowania.

3. Heurystyki formułowania sądów

- heurystyka - uproszczona reguła myślenia pozwalająca na formułowanie sądów bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać. Heurystyki są nieświadomie stosowanymi drogami na skróty w przetwarzaniu informacji

- najważniejsze heurystyki to:

>heurystyka dostępności - to ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń w oparciu o łatwość, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady, czyli egzemplarze. Heurystyka ta prowadzi do wzrostu wpływu wywieranego na nasze sądy przez zdarzenia łatwo przypominane

>heurystyka zakotwiczenia - polega na tym, że oceniając jakąś wartość liczbową (liczbę przypadków, częstość, prawdopodobieństwo) bierzemy za punkt wyjścia jakąś łatwo dostępną (np. podawaną przez innych liczbę) a następnie modyfikujemy ją stosownie do kontekstu i swojej wiedzy (np. jak chcemy kupić dom to szacując prawdziwą wartość domu sugerujemy się ceną podaną nam przez pośrednika)

>heurystyka symulacji - to wydawanie sądu w oparciu o umysłową symulację (wyobrażenie) przebiegu zdarzeń. Łatwość symulacji wpływa na treść sądu - np. zdarzenia, które łatwo sobie wyobrazić wydają się bardziej prawdopodobne, co ma wiele interesujących konsekwencji

Myślenie kontrfaktyczne - myślenie o tym co mogłoby się zdarzyć ale się nie zdarzyło, to zaś wpływa na nasze oceny i emocje. Negatywne następstwa niezwykłych zdarzeń są oceniane jako bardziej negatywne, gdyż łatwo sobie wyobrazić ich lepszą alternatywę. Natomiast negatywne następstwa zdarzeń, dla których trudno sobie wyobrazić dobrą alternatywę, są oceniane jako mnie negatywne

Efekt wyjaśniania - ludzie oceniają jakieś zdarzenie jako bardziej prawdopodobne, jeżeli zaangażowali się w dogłębne przemyślenie jego przyczyn

>heurystyka reprezentatywności - to ocena przynależności obiektu do kategorii (klasy, rodzaju) na podstawie jego podobieństwa do typowych egzemplarzy tej kategorii

4. Zależność sądów od kontekstu i emocji

- sądy są uzależnione nie tylko os struktur wiedzy, ale także od bieżącego kontekstu, w którym są wydawane

A. Wyrazistość

- obiekty wyraziste to takie, które stanowią figurę na tle innych wskutek tego, że są bardziej intensywne (np. kolorowe, hałaśliwe), aktywne (poruszają się), nieoczekiwane (chodzenie na rękach w bibliotece) albo odróżniające się od innych, współobecnych obiektów, w szczególności z powodu statusu solisty

- wyrazistość ma wiele konsekwencji:

>osoby wyraziste przyciągają więcej uwagi, wskutek czego są lepiej pamiętane

>osoby wyraziste są spostrzegane jako wywierające większy wpływ społeczny i bardziej przyczyniające się do osiąganych przez grupę wyników

>osoby wyraziste są oceniane w bardziej krańcowy sposób

>wyrazistość decyduje o kategoryzacji spostrzeganego człowieka, a więc o tym przez pryzmat jakiej struktury wiedzy informacja na temat tego człowieka jest przetwarzana

B. Kontrast i asymilacja

- efekt asymilacji - polega na przesunięciu oceny w kierunku informacji kontekstowej, tzn. dodatni kontekst podwyższa ocenę, albo ujemny obniża np. ocena średniego ucznia rośnie jeśli jest on oceniany w tym samym czasie co dobrzy uczniowie i spada gdy jest oceniany w tym samym czasie co źli uczniowie

- efekt kontrastu - polega natomiast na odsunięciu oceny od informacji kontekstowej, tzn. dodatni kontekst obniża ocenę, albo ujemny kontekst podwyższa ocenę. Np. ocena średniego ucznia rośnie na tle współocenianych z nim bardzo złych uczniów, albo spada na tle równocześnie z nim ocenianych bardzo dobrych uczniów

- ta sama informacja kontekstowa może spowodować efekt asymilacji, jeżeli zostanie włączona w reprezentację (umysłowy obraz) ocenianego obiektu lub efekt kontrastu jeśli informacja ta spowoduje wyłączenie części reprezentacji ocenianego obiektu albo staje się kryterium oceny

- najważniejszym wyznacznikiem włączania - wyłączania jest wielkość różnicy między obiektem ocenianym a obiektami stanowiącymi kontekst. Jeżeli różnica między kontekstem a obiektem jest mała to występuje asymilacja, a jeśli różnica między kontekstem a obiektem jest duża to występuje kontrast

- innym wyznacznikiem włączania - wyłączania jest wspólna bądź odmienna kategoryzacja obiektu ocenianego i kontekstowego. Jeżeli obiekt oceniany jest kategoryzowany jako przynależący do tego samego rodzaju co obiekty kontekstowe to pojawia się asymilacja, jeżeli obiekt oceniany i kontekstowy są klasyfikowane do kategorii odmiennych to pojawia się kontrast. Np. jeżeli Adam jest średniej klasy studentem prowincjonalnego uniwersytetu, to może zyskać na ocenie dzięki towarzystwu wybitnego Juliusza z UJ, jeżeli obaj występują na konferencji w Londynie (są zaliczani do tej samej kategorii Polaków). Adam straci jednak na towarzystwie Janusza, jeżeli obaj występują na konferencji w Poznaniu bo w tym przypadku każdy z nich jest zaliczany do innej kategorii i działaś będzie kontrast.

- efekt asymilacji jest w ocenach częstszy niż efekt kontrastu - wynika to z tego, ze asymilacja jest procesem automatycznym i bezwysiłkowym

C. Wpływ stanów emocjonalnych na sądy

- dobry nastrój ułatwia przychodzenie na myśl pozytywnych treści i podwyższa wiele ocen

- początkowo to zjawisko było wyjaśniane jako sieć skojarzeniowa, która aktywizuje pozytywne węzły. Teorię tę wspierają dwa zjawiska:

>zgodność pamięci z nastrojem - polega na tym, że w dobrym nastroju łatwiej jest zapamiętać, a także przypomnieć sobie informacje o charakterze dodatnim niż ujemnym, zaś w złym nastroju - odwrotnie

>zależność pamięci od stanu organizmu - polega na tym, że łatwiej sobie przypomnieć zdarzenia w stanie podobnym do tego, w jakim byliśmy w momencie zapamiętywania tych zdarzeń

- wpływy złego nastroju są słabsze i mniej konsekwentne

- efekty te zanikają jednak gdy nastrój jako źródło sądów zostanie zdyskredytowane - czyli wypowiedziane na głos

- choć emocje bywają z reguły silniejsze od nastrojów to ich wpływ na nasze sądy jest zwykle mniejszy bowiem pozostaje ograniczony jedynie do treści związanych z konkretną emocją

- nastrój jest czynnikiem decydującym o tym czy przetwarzanie informacji ma charakter pobieżny i heurystyczny czy też głęboki, dokładny i przemyślany. Ludzie w dobrym nastroju bardziej pobieżnie przetwarzają informacje - silniej ulegają heurystyce dostępności, łatwiej popadają w skrypty, stereotypy i uprzedzenia, zaś w trakcie perswazji słabo rozróżniają między argumentami słabymi i silnymi. W nastroju negatywnym natomiast ludzie stają się bardziej uważni - mniej ulegają heurystykom i stereotypom, uwzględniając zindywidualizowaną informację na temat spostrzeganych osób, a w trakcie perswazji bardziej ulegają argumentom silnym niż słabym

SPOŁECZNA ROZDZ. 3

- najważniejszym źródłem informacji na temat innego człowieka jest jego zachowani

1. Atrybucje: wnioskowanie na podstawie zachowania

- potoczne interpretacje przyczyn zachowania innych osób próbują opisać i wyjaśnić terowi atrybucji

- początkowo teorie te zakładały, że człowiek jest naukowcem z ulicy

A. Klasyczne modele atrybucji

- ojcem - założycielem teorii atrybucji był Fritz Heider

- zakłada, iż zachowanie jest łączną konsekwencją sił tkwiących w otoczeniu (czynniki zewnętrzne) i sił tkwiących w jednostce (czynniki wewnętrzne). Siły te oddziałują na zachowanie addytywnie tzn. dodają się do siebie

- o sile osobistej decydują 2 czynniki, które działają na zasadzie przemnażania się:

>zdolności

>usiłowanie

- obie muszą być większe od zera aby wystąpiła siła osobista

- kolejną kategorią jest możność, w której ujmuje się siły zewnętrzne i zdolności

- Bernard Weiner dołączył do wymiaru umiejscowienie przyczyn zachowania wymiar ich stałości - zmienności oraz kontrolowalności

- o rozstrzygnięciu czy zadziałała przyczyna zewnętrzna czy wewnętrzna decyduje przede wszystkim porównanie wyników obserwowanej osoby z wynikami innych osób (np. Jeśli Janek uzyskuje wyniki podobne do swoich kolegów to działa atrybucja zewnętrzna, jeśli natomiast Janek czymś się wyróżnia to najprawdopodobniej działa atrybucja wewnętrzna). W przypadku atrybucji wewnętrznej pojawia się konieczność rozstrzygnięcia pomiędzy czynnikiem stałym (zdolności lub typowy wysiłek) a zmiennym (wysiłek czasowy wkładany w tylko to jedno zadanie)

- teoria wniosków korespondentnych - sformułowana przez Jonesa i Davisa, dotycząca wnioskowania o dyspozycyjnych cechach człowieka na podstawie jego działania. Wniosek korespondentny czyli wniosek, że za obserwowanym zachowaniem ukrywa się jakaś odpowiadająca mu trwała cecha aktora, jest dla obserwatora najbardziej użyteczny. Aby taki wniosek wyciągnąć obserwator musi odpowiedzieć na 2 pytania:

>czy zachowanie aktora było intencjonalne?

>co aktor właściwie chciał osiągnąć?

Obserwatorzy uznają działanie za intencjonalne, jeśli uważają że:

>aktor wiedział o skutkach do jakich doprowadzi jego działanie

>aktor miał swobodę działanie i mógł swoim działaniem doprowadzić do tych skutków

- im więcej jakieś działanie ma skutków nietożsamych ze skutkami innych, odrzuconych możliwości, tym słabsza możliwość wyciągania jednoznacznych wniosków korespondentnych

- dopóki człowiek robi to co jest społecznie oczekiwane i aprobowane, dopóty jego zachowanie nie daje podstaw do wnioskowania o jego cechach

- silną podstawą do wnioskowania o cechach osobowości jest zachowanie sprzeczne z oczekiwaniami

- pewność wniosków korespondentnych nie jest jednak 100% gdyż liczne badania przekonują, że ludzie nie doceniają sytuacyjnych ograniczeń działań aktora i formułują wnioski korespondentce z większym stopniem pewności niż to jest uzasadnione = podstawowy błąd atrybucji

- Jones i Davis mówili także, że atrybucje są zniekształcane przez czynniki motywacyjne

- model współzmienności Kelleya zakłada, że potoczne wyjaśnianie powtarzających się zachowań polega na sprawdzaniu, które czynniki współzmieniają się z obserwowanym zachowaniem. Próbując wyjaśnić jakieś zachowanie, obserwator bierze pod uwagę 3 rodzaje informacji:

>spójność zachowania - czy Janek zawsze się śmieje podczas występów tego komika

>wybiórczość zachowania - czy Janek reaguje tak na wszystkich komików czy tylko na tego jednego

>powszechność zachowania - czy innych ludzi też śmieszy ten komik

- jeżeli zachowanie jest spójne, wybiórcze i powszechne to przyczyna zachowania upatrywana jest w bodźcu (komiku)

- jeżeli zachowanie jest spójne, niewybiórcze i niepowszechne to przyczyna zachowania upatrywana jest w podmiocie (Janku)

B. Deformacje procesu atrybucji

- deformacja procesu atrybucji - atrybucje faktycznie często odbiegają od postulatów modelu współzmienności i teorii wniosków korespondentnych

- najważniejszymi błędami atrybucji są:

>podstawowy błąd atrybucji - polegający na skłonności do przypisywania cudzych zachowań czynnik wewnętrznym, przy niedocenianiu roli sytuacyjnych czynników zachowań. Wyjaśnienie tego błędu sformułował Heider mówiąc, że zachowanie aktora wypełnia „pole percepcyjne” obserwatora. Podstawowy błąd atrybucji jest jednak zbyt plastyczny aby wyjaśnienie Heidera było dobre. Inne wyjaśnienia to heurystyka zakotwiczenia - obserwowana osoba pełni rolę kotwicy. Drugie wyjaśnienie to tendencja do pomijania informacji o powszechności zachowania

>różnica perspektywy aktor - obserwator - podczas gdy cudze zachowania wyjaśniamy raczej czynnikami wewnętrznymi, zachowania własne wyjaśniamy raczej czynnikami zewnętrznymi. Przyczynami tego błędu są: ukierunkowanie uwagi na sytuację bądź na osobę, odmienność wiedzy aktora i obserwatora oraz zróżnicowany język opisu zachowań własnych i cudzych.

>egotyzm atrybucyjny - tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób. W szczególności własne sukcesy są wyjaśniane przyczynami wewnętrznymi a porażki przyczynami zewnętrznymi. Powodem tego błędu jest przede wszystkim motyw autowaloryzacji. Innym mechanizmem tego błędu jest zgodność - niezgodność uzyskanego wyniku z naszymi wcześniejszymi oczekiwaniami

>egocentryzm atrybucyjny - polega na przecenianiu własnego wkładu w jakiś wynik osiągany wspólnie z innymi osobami. Głównym mechanizmem tego błędu jest większa łatwość przypomnienia sobie swoich zachowań niż cudzych

- efekt fałszywej powszechności - skłonność do przeceniania stopnia rozpowszechnienia własnych poglądów i cech

- syndrom wojowniczej mniejszości - osoby o poglądach mniejszościowych najbardziej przeceniają powszechność swoich poglądów i przypisują im najwięcej słuszności i uważają je za moralnie lepsze

C. Procesualne modele atrybucji

- dwuetapowy model atrybucji - zaproponowany przez Yaacova Trope zakłada, że proces atrybucji przebiega w dwóch etapach:

>identyfikacja - czyli odpowiedź na pytanie co aktor robi, obserwator identyfikuje sens zachowania aktora na podstawie obserwowalnych działań, sytuacji, w których mają miejsce i wstępnej wiedzy o aktorze.

>wnioskowanie - czyli odpowiedź na pytanie dlaczego aktor to robi, obserwator wnioskuje o przyczynach zachowani aktora na podstawie jego zidentyfikowanego sensu, sytuacyjnych czynników ułatwiających i utrudniających zachowanie i wszelkiej wstępnej wiedzy obserwatora

- trójetapowy model atrybucji - sformułowany przez Daniela Gilberta, zakłada, że pierwszym etapem procesu atrybucji jest identyfikacja, natomiast na wnioskowanie o cechach składają się dwa kolejne etapy:

>automatyczny wniosek o cesze

>kontrolowana poprawka na sytuację

Powodem błędu atrybucji wg niego jest to, że przypisanie cechy na podstawie zachowania jest procesem automatycznym, podczas gdy uwzględnienie poprawki na sytuację jest procesem kontrolowanym i wymagającym zasobów poznawczych w związku z tym łatwo ulega zaburzeniu

2. Asocjacje: wnioskowanie na podstawie wiedzy

1. Ukryte teorie osobowości

- ukryta teoria osobowości - UTO sieć powiązań między poszczególnymi cechami, ukryta oznacza tu nieświadoma

- pewne cechy mają centralna znaczenie dla wyciągania wniosków o innym człowieku w przeciwieństwie do innych cech, które stanowią słabą podstawę wnioskowania

- para cech „ciepły - chłodny” wywarła tak silny wpływ w eksperymencie Asha ponieważ, była to jedyna cecha świadcząca o dobrym lub złym funkcjonowaniu społecznym w kontekście pozostałych cech dotyczących jedynie sprawności w działaniu. Późniejsze badania wykazały, że pojedyncza cecha świadcząca o funkcjonowaniu społecznym w kontekście samych cech sprawnościowych stanowi silniejszą podstawę do wnioskowania o dalszych cechach społecznych niż sprawnościowych, a odwrotnie sprawa się ma z pojedynczą cechą sprawnościową w kontekście cech dotyczących funkcjonowania społecznego

B. Zachowania, cechy i stereotypy

- w jaki sposób scalamy informacje o osobie w całość?

- najprostsza odpowiedź głosi, że wszystkie te dane są traktowane równorzędnie i kombinowane w całość na mocy pewnej reguły np. uśredniania

- inną odpowiedzią są modele dominacji danych kategorialnych - zakładające, że stereotypowa, czyli kategorialna wiedza o rodzajach osób szybciej i silniej wpływa na proces psostrzegania ludzi, niż informacja o indywidualnych cechach tych osób

- meta analiza badań wykazała jednak, że wpływ informacji zindywidualizowanej na spostrzeżenia wynosi średnio r=0,71 i jest większy niż wpływ informacji kategorialnej, który wynosi średnio tylko 0,25

Innym modelem jest model równoległego przetwarzania danych o kategoriach (koneksjonistyczne), cechach i zachowaniach zaproponowany przez Ziva'e Kunda'e i Paul'a Thagard'a, zakładający, że wszystkie te rodzaje informacji wpływają łącznie na spostrzeżenie, precyzując przy tym nawzajem swoje znaczenie. Jedna cecha powoduje aktywizację innej cechy (węzła) i ta aktywacja i hamowanie się tak rozchodzą do momentu aż siec nie osiągnie równowagi

- prawidłowości rządzące spostrzeganiem osób:

>stereotypy wpływają na interpretację znaczenia zaobserwowanych zachowań

>stereotypy wpływają na interpretację znaczenia cech

>zindywidualizowana informacja o osobie spostrzeganej wpływa na rodzaj podschematu ożywanego w trakcie spostrzegania

>stereotypy wpływają na spostrzeżenia konkretnych osób pod nieobecność informacji zindywidualizowanej, zaś słabo lub wcale nie wpływają na spostrzeżenia w obecności takich jednoznacznych informacji - związki skojarzeniowe zachowań z cechami są silniejsze niż związki skojarzeniowe stereotypów i cech

>stereotypy wpływają na spostrzeżenia konkretnych osób, jeżeli zindywidualizowana informacja na ich temat jest wieloznaczna

3. Ocenianie osób

- jeżeli przedstawić liczebność określeń człowieka jako funkcję ich wartościowości to rozkład okazuje się dwumodalny: istnieje wiele określeń negatywnych, bardzo niewiele neutralnych i wiele pozytywnych

- istnieją 3 ważne teorie psychologiczne, które wyjaśniają proces formułowania ocen:

>oddolna integracja danych - ilościowe modele integracji danych - najprostsza możliwa zasada integrowania ocen cząstkowych w ocenę globalną to sumowanie. Inna to uśrednianie, czyli ocena oparta na założeniu, że ocena globalna jest wynikiem uśredniania ocen cząstkowych. Trzecia zasada sformułowana przez Andersona to ważone uśrednianie oparte na założeniu, że ocena globalna jest wynikiem uśrednienia ocen cząstkowych pomnożonych przez ich wagę. Waga określa ważność cechy i najważniejszym wyznacznikiem wagi informacji jest treść celu, z uwagi na który formułujemy ocenę innego człowieka

- informacje uzyskane jako pierwsze z kolei wywierają silniejszy wpływ na ocenę globalną niż informacje uzyskane w dalszej kolejności - efekt pierwszeństwa. Efekt ten można wyjaśnić na 3 sposoby:

>hipoteza spadku uwagi - w miarę otrzymywania kolejnych informacji o tym samym człowieku nasza uwaga słabnie więc kolejne dane wywierają coraz mniejszy wpływ na ocenę danej osoby

>hipoteza dyskredytowania informacji sprzecznych z już posiadaną wiedzą, która odwołuje się do teorii dysonansu poznawczego zakładającej, że ludzie aktywnie unikają sprzeczności w obrębie wyznawanych przekonań na temat tego samego obiektu i odrzucają nowe informacje sprzeczne z tymi w które już uwierzyli

>hipoteza ukierunkowanego rozwijania naszego sądu o innym człowieku - informacje otrzymane jako pierwsze dostarczają kontekstu interpretacyjnego dla danych uzyskanych w dalszej kolejności

- ilościowe modele integracji danych słabo radzą sobie z pewnymi rzeczami np. z niejednakowym traktowaniem przez ludzi danych pozytywnych i negatywnych co znane jest pod nazwą asymetrii pozytywno - negatywnej. Asymetria ta rozkłada się dwa różne efekty:

>inklinacja pozytywna - skłonność do formułowania raczej pozytywnych niż negatywnych ocen innych ludzi, siebie samego, obiektów społecznych i świata w ogólności. Ludzie przeceniają także stopień osobistej kontroli nad biegiem wydarzeń

>efekt negatywności - polega na silniejszym uzależnieniu ocen globalnych od negatywnej niż pozytywnej informacji, na podstawie których jest ona formułowana. Negatywne zdarzenia i komunikaty niosą więcej informacji i są lepiej przez ludzi różnicowane

- w dziedzinie moralności informacje o zachowaniach pozytywnych są mniej diagnostyczne dla odpowiadających im cech osobowości niż zachowania negatywne

- w dziedzinie sprawności gdzie zachowania negatywne są mało diagnostyczne dla cech jest odwrotnie

- warunki najbardziej sprzyjające efektowi pozytywności to integrowanie sprzecznych informacji dotyczących sprawności i słabo nasyconych wartościowaniem, natomiast efektowi negatywności sprzyja przetwarzanie informacji dotyczących moralności i silnie nasyconych wartościowaniem

>odgórne wykorzystywanie schematów - zidentyfikowanie spostrzeganego człowieka jako uosobienia jakiejś kategorii czy schematu prowadzi nie tylko do aktywizacji prototypu lecz także typowej reakcji afektywnej na egzemplarz danego schematu

- reakcja afektywna na spostrzeganą osobę może być skutkiem przeniesienia oceny lub emocji z odpowiedniego prototypu na tę osobę

- ocena globalna danego człowieka może zatem wynikać z jego początkowego (często nieświadomego) sklasyfikowania, a nie z roztrząsania szczegółowych jego własności

- Fiske sformułowała bardzo przejrzysty i potwierdzony licznymi badaniami model teoretyczny precyzujący w jakich warunkach oceny mają charakter schematopodobny, a jakich ich formułowanie przyjmuje postać oddolnej integracji danych. Model ten zakłada, że oceny schematopochodne pojawiają się w dwóch wypadkach: Po pierwsze gdy wśród danych o ocenianym człowieku znajduje się identyfikator kategorii (np. informacja, ze jest on policjantem), a dane o jego szczegółowych cechach albo nie dotyczą zawartości kategorii (np. chadza na ryby), albo są z tą kategorią zgodne (np., wysoki). Po drugie wówczas gdy identyfikator nie jest dany, ale konfiguracja cech jest tak charakterystyczna dla kategorii, że automatycznie wywołuje ją z pamięci

- Fiske udowodniła, że rola schematów w ocenianiu i spostrzeganiu człowieka rośnie wtedy gdy:

>dany schemat był niedawno używany do formułowania ocen

>schemat jest mało skomplikowany wewnętrznie ( zawarte w nim informacje są albo jednoznacznie pozytywne albo negatywne)

>sąd wydawany jest w pośpiechu

>losy człowieka oceniającego nie zależą od człowieka ocenianego

>tendencyjne sprawdzanie hipotez - formułowanie oceny traktowane jest jako proces. W myśl tego podejścia punktem wyjścia procesu oceniania jest zwykle jakaś mniej lub bardziej nieświadoma hipoteza co do tego, jaka okaże się formułowana ocena. Źródłem takich hipotez mogą być nasze motywacje, dotychczasowa wiedza ogólna czy początkowa wiedza o danej osobie oraz własne stany emocjonalne.

- strategia diagnostyczności - nastawienie na poszukiwanie danych istotnych dla rozstrzygnięcia o prawdziwości hipotezy pozwala szukać tego co ważne a ignorować to co nieważne

- strategia konfirmacji - zakłada się słuszność swojej hipotezy i potem poszukuje tylko potwierdzenia

- zjawisko samospełniającej się przepowiedni - jego istota to postawienie pewnej błędnej hipotezy na temat natury jakiejś sytuacji czy człowieka, która to hipoteza inicjuje sekwencję zdarzeń doprowadzających do pojawienia się rzeczywistych dowodów jej trafności

- reguła pomniejszania - głosi, że obserwator pomniejsza rolę dalej przyczyny zachowania, jeśli w tej samej sytuacji działają jeszcze inne możliwe przyczyny tego samego zachowania (wypadek chłopa w zimie autem)

- reguła powiększania - polega na tym, że obserwator powiększa rolę danej przyczyny zachowania, jeśli w tej samej sytuacji działają czynniki hamujące zaobserwowane zachowania ( Janek uprzejmie odnosi się do szefa i do zwykłych chamskich ludzi też)

SPOŁECZNA ROZDZIAŁ 4

- Ja na pewno obejmuje własne ciało, wiedzę o sobie (strukturę ja), tożsamość (która nadaje poczucie ciągłości Ja w czasie), zdolność i skłonność dokonywania wyborów, działań celowych i samoregulacji

1. Ja

- każdy z nas ma ogromną wiedzę na temat własnej osoby, czyli rozbudowaną strukturę ja

A. Co zawiera Ja?

- Ja jest bardzo złożoną i bogatą strukturą wiedzy

- każdy ma różnorodne Ja fenomenologiczne, a więc uświadamiane w danej chwili fragmenty, czy wersje Ja

- efekt odniesienia do Ja - polega na lepszym zapamiętywaniu informacji odnoszących się do własnej osoby niż do innych osób

- efekt cocktail - party - polega na tym, że informacje dotyczące nas samych łatwiej do nas docierają nawet w warunkach pochłonięcia uwagi czym innym

- Ja jest luźną strukturą różnych ról i tożsamości społecznych, przekonan na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne

- nie wszystkie obszary Ja są jednakowo dobrze wykształcone

- Markus zaproponowała pojęcia schematu dla opisania obszaru Ja, w zakresie którego człowiek ma dobrze sprecyzowane poglądy i bogatą wiedzę o sobie

- badania Markus wykazały, że osoby posiadające autoschemat w jakiejś dziedzinie w porównaniu z aschematykami:

>częściej oceniają nadchodzące informacje z uwagi na ich istotność dla tej dziedziny

>łatwiej przetwarzają informacje o sobie w tej dziedzinie

>lepiej zapamiętują informacje o sobie z tej dziedziny

>przejawiają większy opór wobec informacji z już posiadanymi na własny temat w danej dziedzinie

- nie wszystkie obszary Ja dotyczą rzeczywistych informacji na własny temat, czyli „ja realnego”

- Higgins wykazał, że istnieje:

> ja realne - rzeczywiste informacje na własny temat

> ja idealne - oznacza to jaki człowiek chciałby być, a wiec pragnienia, nadzieje, aspiracje

>ja powinnościowe - oznacza to jaki człowiek swoim zdaniem powinien być, a więc przekonania o obowiązkach, powinnościach i obligacjach

- pojawienie się lub uwypuklenie rozbieżności między ja realnym i ja idealnym prowadzi do przeżywania emocji o słabo zaznaczonym pobudzeniu, składających się na syndrom depresyjny, jak smutek, rozczarowanie, apatia.

- rozbieżności między ja realnym a powinnościowym prowadzą do syndromu agitacji - wiązki emocji o silnie zaznaczonym pobudzeniu, jak niepokój, strach, poczucie winy i wstyd

- treść ja jest przynajmniej po części uwarunkowana kulturowo w kulturach indywidualistycznych ja ma charakter niezależny, tj. ludzie myślą o sobie jako o niepowtarzalnych jednostkach niezależnych od innych ludzi, w kategoriach indywidualnych cech. W kulturach kolektywistycznych ja ma charakter współzależny, tj. ludzie myślą o sobie jako części jakiejś wspólnoty, w kategoriach relacji łączących ich z innymi ludźmi i miejsc zajmowanych w grupie

B. Geneza: skąd się bierze Ja

- ważnym źródłem zawartości naszego ja są inni ludzie

- symboliczny interakcjonizm - myślimy o sobie to co myślą o nas inni

- matka kształtuje to co jej córka o sobie myśli, ale za pośrednictwem tego, jak córka spostrzega jej opinie

- inni ludzie wpływają na zawartość Ja także za pośrednictwem porównań społecznych - człowiek może wypadać lepiej lub gorzej od innych, co ma często bezpośredni wpływ na treść i wysokość samoocen

- indywidualne porównania siebie z innymi są podstawą kształtowania się tożsamości osobistej - czyli subsystemu samowiedzy, na który składają się cechy spostrzegane prze podmiot jako dla własnej osoby najbardziej charakterystyczne i zarazem najbardziej specyficzne, to jest najwyraźniej odróżniające własną osobę od innych ludzi

- tożsamość społeczna - czyli identyfikacja z konkretnymi grupami lub abstrakcyjnymi kategoriami, do których jednostka przynależy bądź aspiruje do przynależności

- najważniejszym źródłem treści zawartych w Ja jest własne zachowanie - ludzie formułują sądy na własny temat podobnie jak na temat innych - na bazie własnych zachowań i warunków, w jakich ono przebiega

- ważna różnica między spostrzeganiem siebie i innych polega na tym, że siebie spostrzegamy lepiej - istnieją 3 pozytywne złudzenia na temat własnej osoby :

>ludzie powszechnie przeceniają swoje pozytywne cechy i osiągnięcia

>ludzie przeceniają stopień sprawowanej przez siebie kontroli nad biegiem wydarzeń

>ludzie mają skłonność do nierealistycznego optymizmu, przeceniając szansę wystąpienia pozytywnych zdarzeń w ich życiu i nie doceniając szansy wystąpienia zdarzeń negatywnych

C. Funkcje: po co mamy ja

- Ja spełnia dwie funkcje dotyczące kontaktów z innymi:

>interpersonalną - negocjowanie tożsamości oraz symulowanie psychiki innych ludzi

>intrapersonalną - funkcja związana z tym co sie dzieje wewnątrz jednostki - samoregulacja zachowania celowego i samokontrola

- błędnie zakładamy, że inni oceniają nas tak samo surowo jak my sami, nie uwzględniając niedostępności wielu danych dla obserwatorów

- ważnym rodzajem preferencji są postawy i wartości

- ludzie często jednak postępują wbrew swoim postawom, wartościom i przekonaniom o sobie

- teoria przedmiotowej samoświadomości zakłada, że uwaga człowieka może być w dowolnym momencie skoncentrowana albo na jakimś fragmencie świata zewnętrznego albo na samym sobie

- szczególnym przypadkiem zachowania celowego jest samokontrola czyli zamierzona i dowolna zmiana własnych reakcji - ludziom o większej samokontroli lepiej wiedzie się w życiu. Załamanie samokontroli często leży u podstaw agresji, uzależnień, depresji i nawracania niechcianych myśli

- badania Wagnera nad paradoksalnym efektem kontroli umysłowej wskazują, ze próby zahamowania myśli na jakiś temat skutkują hiperdostępnością czyli wzrostem częstości ich pojawiania się w porównaniu z sytuacją czy człowiek nie próbuje się ich pozbyć

- jedną z przyczyn załamania czy niedostatków samokontroli jest także wyczerpanie woli - spadek zdolności do samokontroli w następstwie samego jej sprawowania. Ja w sensie woli jest zasobem ograniczonym, który wyczerpuje się wskutek jego używania

2. Samoocena i autowaloryzacja

- samoocena to afektywna reakcja człowieka na samego siebie

A. Samoocena jako cecha

- samoocena mierzona kwestionariuszami wiąże się z takimi zmiennymi jak poczucie i pragnienie wewnętrznej kontroli zdarzeń, motywacja osiągnięć, wytrwałość i potrzeba aprobaty społecznej, zadowolenie z życia, skłonność do częstego przeżywania uczuć pozytywnych

- osoby o lepszej samoocenie cechują się też lepszym samopoczuciem psychicznym, lepszym stanem zdrowia somatycznego i wyższym poziomem osiągnięć życiowych

- samoocena działa na zasadzie błędnego koła - w porównaniu z osobami o samoocenie wysokiej, osoby o samoocenie niskiej spostrzegają świat społeczny i swoje w nim szanse w sposób mniej optymistyczny co zniechęca je do podejmowania wysiłków, co obniża uzyskiwane wyniki, co utwierdza je w poczuciu niskiej wartości

- osoby o wysokiej samoocenie dobrze wiedzą, że są dobre natomiast osoby o niskiej samoocenie tak naprawdę nie bardzo wiedzą jakie są

B. Motywy związane z ja

- cztery główne motywy związane ze strukturą ja to:

>autowaloryzacja - dążenie by Ja było pozytywne

>autoweryfikacja - dążenie by ja było wewnętrznie zgodne

>samopoznanie - dążenie by wiedza zawarta w ja była prawdziwa

>samo naprawa - dążenie by ja było faktycznie dobre

- autowaloryzacja to dążenie do obrony, podtrzymywania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie. Ludzie spostrzegają wybory innych w sposób realistyczny, natomiast własne zachowania widzą w nierealistycznie pochlebny sposób. Nierealistycznego przeceniania siebie dowodzi też efekt bycia lepszym niż przeciętnie polegający na tym, że przeciętny człowiek uważa siebie za lepszego niż przeciętnie pod niemalże każdym względem. Efekt bycia lepszym niż przeciętnie jest silniejszy przy cechach pozytywnych niż negatywnych, moralnych niż sprawnościowych oraz kontrolowanych niż niekontrolowanych. Spada wraz ze spadkiem abstrakcyjności porównań i wraz ze wzrostem natężenia osobistego kontaktu z obiektem porównań. Skłonność do upozytywnienia własnej osoby i własnej przeszłości jest tak wszechobecna i silna, że Greenwald mówi o totalitarnym ego przyrównując ja do totalitarnego reżimu z jego skłonnością do zniekształcania i fabrykowania faktów

- autowaloryzacjia - dążenie do zgodności między już istniejącymi przekonaniami o sobie, a nowo nadchodzącymi informacjami na własny temat. Należy odróżnić poznawcze reakcje na informacje zwrotne (wierzę - nie wierzę) od reakcji emocjonalnych (cieszy mnie - nienawidzę tego). Akceptacja niepochlebnej lecz zgodnej z ja informacji jest bardziej prawdopodobna jeżeli owa akceptacja ma charakter poznawczy. Jeżeli mierzona reakcja ma charakter emocjonalny, bardziej prawdopodobne jest, że zostanie ona podyktowana motywem autowaloryzacji

- samopoznanie - dążenie do pozyskania prawdziwej i dokładnej informacji na temat własnej osoby

- samo naprawa - dążenie do rzeczywistego poprawienia własnych cech, umiejętności, stanu zdrowia, czy dobrostanu

- najsilniejszym motywem jest autowaloryzacja

- zjawisko niewdzięczności społecznej - w Polsce ludzie uważają, że sprawcą tego, że źle im się wiedzie w życiu jest władza a gdy dobrze im się wiedzie, że oni sami

C. Mechanizmy autowaloryzacji

- porównania społeczne to porównania siebie z innymi. Autowaloryzacja jest podstawowym motywem rządzącym porównaniami społecznymi - są one dokonywane w taki sposób, by porównujący stosunkowo dobrze wypadał na tle innych, szczególnie w sytuacji zagrożenia samooceny

- Tesser - model utrzymywania samooceny (MUS) zakłada, że jeżeli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki, jednostka traci na samoocenie. Spadek samooceny w wyniku porównań jest tym większy, im większy jest sukces inne osoby oraz im bliższa jednostce jest owa osoba. Cudze sukcesy mogą też stanowić sposobność do podwyższenia samooceny dzięki pławieniu się w czyjejś chwale czyli świeceniu odbitym blaskiem. MUS zakłada, że czynnikiem decydującym o wystąpieniu jednego bądź drugiego procesu jest osobista istotność dziedziny której sukces dotyczy. Aby podtrzymać samoocenę i osłabić czyhające na nią zagrożenia człowiek może zgodnie z MUSem wykonywać trojakiego rodzaju zabiegi:

>może starać się zmniejszyć bądź zwiększyć różnicę między wynikami własnymi i cudzymi

>człowiek może nasilić lub osłabić bliskość w stosunku do innej osoby - kiedy przewaga partnera nad badanym rosła w dziedzinie istotnej dla osoby badanej badany widział coraz mniejsze podobieństwa i siadał dalej od partnera. Gdy jednak pytania dotyczyły dziedziny nieistotnej dla badanego, wzrost przewagi wyników partnera powodował wzrost spostrzeganego podobieństwa i skłonności badanego do siadania bliżej partnera

>zmiany spostrzegania dziedziny jako istotnej lub nieistotnej dla definicji własnego ja

- unikanie i redukowanie może być spektaklem napędzanym motywem autowaloryzacji

- autoafirmacja to potwierdzanie integralności, czyli ogólne wartości własnej osoby jako kogoś „dobrze przystosowanego i moralnego, a więc sprawnego, dobrego, wewnętrznie spójnego, zdolnego do dokonywania wolnych wyborów, sprawowania kontroli nad ważnymi zdarzeniami

- badania Steel'a pokazują, że wykonanie dowolnego aktu autoafirmacji uodparnia ludzi na popadanie w stan dysonansu

- różne mechanizmy autowaloryzacji są równoważne, o czym świadczy ich wzajemna zastępowalność - podbudowanie samooceny za pomocą jednego mechanizmu osłabia tendencję do ujawniania się pozostałych

D. Dlaczego chcemy dobrze myśleć o sobie?

- pozytywna samoocena jest dla jednostki pożyteczna, ponieważ przyczynia się do osiągania przez nią różnego rodzaju celów

- pozytywna samoocena jest buforem chroniącym jednostkę przed lekiem, przede wszystkim lękiem przed śmiercią - teoria opanowywania trwogi - której punktem wyjścia jest obserwacja, że wskutek połączenia autorefleksji ze zdolnością do myślenia abstrakcyjnego i przewidywania przyszłych wydarzeń u ludzi powstał specyficzny problem w postaci świadomości, że własna śmierć jest nieuchronna. Świadomość ta jest silnie lękotwórcza i demotywująca aby sobie z tym poradzić, ludzie wytworzyli dwie powszechnie występujące adaptacje:

>światopoglądy

>dążenie do wysokiej samooceny

- teoria opanowywania trwogi pozwala też na oryginalne przewidywania że:

>wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myśleniem o śmierci

>wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany innymi zagrożeniami

>myśli o śmierci nasilają akceptację światopoglądu własnego i pozytywne reakcje na innych współwyznawców

>myśli o śmierci nasilają odrzucanie alternatywnych światopoglądów i negatywne reakcje na ich współwyznawców

- socjometr - wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki przez jej otoczenie społeczne

3. Autoprezentacja: Kształtowanie własnego wizerunku

- autoprezentacja - czyli kształtowanie sposobu w jaki spostrzegają nas inni

A. Życie społeczne jako przywdziewanie masek

- duża częstośc autoprezentacji wynika z tego, iż kształtowanie wizerunku własnej osoby w oczach innych pozostaje w służbie trzech ważnych motywów:

>osiągania materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest uzależnione od innych ludzi

>autowaloryzacji czyli utrzymywania i/lub podwyższania poczucia własnej wartości

>kształtowania pożądanej tożsamości osobistej

- skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa im silniej wierzymy, że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów

- skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa im bardziej zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi

Skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa im bardziej zależy nam na aprobacie innych

- skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest tym większa im większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby jaki mają inni

- skłonność do zabiegów autoprezentacyjnych jest nasilona u osób o dużej skłonności do obserwacyjnej samokontroli zachowania i samoświadomości publicznej tj. nawykowej skłonności do myślenia co myślą o nich inni

-obronne taktyki autoprezentacji to zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej tożsamości i wartości naszej osoby

- asertywno - zdobywcze taktyki autoprezentacji to zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejs nowej tożsamości naszej osoby

B. Obronne taktyki autoprezentacji

- najbardziej interesującą taktyką obronną jest samo utrudnianie czyli angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu

- suplikacja czyli prezentowanie własnej bezradności w nadziei uzyskania pomocy od innych dzięki odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej nakazującej pomagać tym, których losy od nas zależą

- wymówki czyli zaprzeczenie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, ze nie miało się kontroli nad przebiegiem zachowania, które szkodę wyrządziło

- usprawiedliwianie - czy akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie czegoś innego niż szkoda

- przeprosiny - akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu, kompensowanie szkody ofierze

C. Asertywne taktyki autoprezentacji

- ingracjacja - wkradanie się w cudze łaski czy też pozyskiwanie sympatii przez:

>prezentowanie własnych - niekoniecznie istniejących - cech wzbudzających sympatię

>schlebianie innym i prawienie im komplementów

>konformizm czyli prezentowanie opinii podobnych do poglądów partnera

>wyrządzanie przysług

- dylemat lizusa - chcemy pozyskać sympatię jakiejś osoby podlizując się jej ale z drugiej strony boimy się że one odkryje nasze zamiary

- dylemat zróżnicowanej publiczności - ludzie różnią się wartościami i upodobaniami tak więc to co jednym się podoba może odstręczać innych

- autopromocja - przedstawianie siebie jako osoby kompetentnej, podkreślanie, że nasze dokonania są większe niż się wydaje, rzadko osiągane, pomimo poważnych przeszkód itp.

- dylemat skromności - więcej sympatii w cudzych oczach przydaje raczej pomniejszanie znaczenia własnych sukcesów niż chwalenie się nimi; z drugiej strony ludzie mogą potraktować nasze skromne autoprezentacje dosłownie, bądź też nawet jako wyraz niskiej samooceny

- dylemat autentyczności - często bywa tak, że im bardziej pożądany jest w oczach innych obraz naszej osoby, tym bardziej odbiega od naszych przekonań na swój temat

- autopromocja przez skojarzenie polegająca na kojarzeniu własnej osoby z pozytywnymi zdarzeniami lub osobami

- zastraszanie - czyli przedstawianie siebie jak „twardego faceta”, osoby agresywnej, nieprzyjemnej, groźnej, która może narobić kłopotów i od której niczego nie można uzyskać

D. Skutki autoprezentacji

- większość autoprezentacji nie odbiega za bardzo do własnych przekonań na swój temat

- Bromley wprowadził rozróżnienie autoprezentacji na taktyzne i strategicznie

>taktyczne to nawykowe i zautomatyzowane przedstawianie własnej osoby audytorium, które jest obecne tu i teraz. Autoprezentacje taktyczne dotyczą sytuacji codziennych, skryptowych, mogą być wykonywane bez świadomego zamiaru i w dużym stopniu stanowią ekspresję autentycznego ja człowieka

>strategiczne mają charakter zabiegów przemyślanych i zaplanowanych z wyprzedzeniem czasowym, ukierunkowanych na odległe efekty, a więc na kształtowanie wizerunku naszej osoby, jaki tworzyć sobie będzie jakieś przyszłe audytorium nieobecne w bieżącej sytuacji, czy w ogóle jeszcze nie spotkane

- Snyder - ludzie różnią się natężeniem obserwacyjnej samokontroli zachowania czyli stopniem w jakim chcą i potrafią kierować własnymi zachowaniami ekspresyjnymi oraz sposobem prezentowania własnej osoby innym. Osoby o silnej kontroli obserwacyjnej w porównani do osób o kontroli słabej:

>wykazują więcej inicjatywy w kontaktach z nowymi osobami i podejmują więcej zabiegów ułatwiających przebieg interakcji społecznych

>są bardziej zmotywowane do pozyskiwania informacji na temat partnerów przyszłej interakcji

>mają bogatszą i bardziej zróżnicowaną wiedzę na temat rodzajów ludzi

>do różnych sytuacji dobierają sobie różnych partnerów, podczas gdy osoby o słabej obserwacyjnej kontroli mają skłonność do wybierania tych samych partnerów do różnych interakcji

>ujawniają większe międzysytuacyjne zróżnicowanie zachowania, a ich zachowanie jest bardziej podatne na oddziaływanie czynników sytuacyjnych

>ujawniają słabszą zgodność rzeczywistego zachowania z kwestionariuszowi mierzonymi postawami lub cechami osobowości

>lepiej potrafią udawać różne emocje i są oceniane przez innych jako przyjaźniejsze, bardziej otwarte, a mniej skłonne do lęku i martwienia się, bardziej sprawne w nabywaniu wiedzy na temat tego co jest społecznie pożądane w różnych sytuacjach i posiadające większe poczucie humoru

>są bardziej popularne wśród rówieśników i częściej wyłaniają się jako przywódcy w grupach

---