Władza - ujęcie:

- przedmiotowe (substancjalne) - „mam władzę”, „ktoś posiada władzę”

• stosunki między ludźmi (postać relacjonalnej) - jeden podmiot może kierować zachowaniem innego podmiotu, a podmiot podporządkowany jest gotów poddać się temu kierownictwu; stosunek między podmiotami władca - poddany

• podmiotowe - „władze państwa”, „władze postanowiły to i to”. Władza - ten, kto ma taką właściwość, iż może skutecznie wydawać rozkazy i polecenia innym podmiotom. Np. na podstawie przepisów prawnych lub innych norm regulujących zachowania w grupach społecznych

• proces decyzyjny - władza to nie jednorazowe polecenie spełnione przez podmiot poddany „rozkazodawstwu”, lecz bardzo złożony proces decyzyjny, w którym w różnych rolach którym w różnych rolach występują bardzo liczne i jakościowo zróżnicowane podmioty (podział obowiązków na poszczególne etapy)

Kiedy proces decyzyjny jest władczy? Kiedy nie decydujemy sami o sobie, lecz o kimś

Władzę można sprawować:

- faktycznie (posiadać) per facta [ zbir napadający na podróżnych na rozstaju dróg

- na podstawie norm społecznych [policjant]

Rodzaje władzy:

- władza

- władza publiczna (polityczna) węższy krąg

- władza państwowa - najwęższy krąg

Funkcje władzy:

- rozdział dóbr, o które w grupach społecznych toczą się spory

- funkcja stratyfikacyjna - wyłonienie elit. Rządzący i rządzeni

- bezpieczeństwo

- zaprowadzenie ładu, porządku, zasad [pojawienie się policjanta w autobusie uspokaja pasażerów]

Środki sprawowania władzy:

- manipulowanie dobrami (wolność, życie, zdrowie, majątek, dobrobyt]

- sankcje

Władza a wpływy - kryterium rozróżnienia - stopień skuteczności

Legitymizacja władzy:

- aspekt normatywny (prawny)

- aspekt społeczny

Władza jest legitymizowana, kiedy opiera się na:

- legitymizacji sukcesji władzy (kto może sprawować ową władzę)

- legitymizacji sposobu sprawowania władzy (jak, jakimi środkami, metodami sprawować władzę)

Sposób sprawowania władzy:

- relacjonalny

- proceduralny

Aspekty legitymizacji:

- podmiotowy - kto sprawuje władzę

-proceduralny - jak sprawuje władzę.

Legitymizacja społeczna - ulega fluktuacjom

Dolna granica dezaprobaty społecznej, poniżej której zaczynają się ruchy rewolucyjne, ruchy masowego sprzeciwu.

Legitymizacja społeczna:

- minimalny poziom akceptacji - przyzwolenie bierne, nie buntowanie się

- górny poziom - gotowość osobistego ponoszenia ofiar na rzecz ludzi, władzy, struktur (np. państwa), w których władza ta jest sprawowana

Mierniki poziomu społecznej akceptacji(mogą być różne)

- gotowość obywateli do uczestnictwa w wyborach powszechnych

Argumenty władzy na uznanie legitymizacji przez obywateli:

- ta władza jest odwieczna

- ta władza jest skuteczna

- ta władza jest lepsza niż inne

- ta władza jest kompetentna

- ta władza miała sukcesy

- ta władza kieruje się wzniosłymi ideałami

- ta władza jest legalna (normatywnie legitymizowana)

Max Weber; rodzaje legitymizacji:

- tradycyjna

- charyzmatyczna

- legalna

Władza może być:

- spersonalizowana - w sprawowaniu władzy liczy się przede wszystkim osobowość przywódcy, jego talenty, wady, zdolności i ułomności

- zinstytucjonalizowana

Pojawienie się nazwy "państwo" - wraz z uświadomieniem sobie przez ludzi odrębności dwóch instytucji publicznych - osoby władcy oraz publiczno prawnego, społecznego tworu organizacyjnego, którego władca nie jest właścicielem, lecz jedynie najwyższym funkcjonariuszem.

Państwo w ujęciu patrymonialnym - osoba władcy i jego włości

Państwo:

- struktura władzy publicznej, piramida urzędów. Ludzie władzy, policjant, urzędnik, sędzia oraz organy publiczne

- wspólnota ludzka (obywatelska). Państwo to nie tylko "my" żyjący, lecz także nasi przodkowie oraz następcy. Dziedziczymy terytorium państwa, jego instytucje, symbole itp. Od siebie coś dodajemy lub odejmujemy i tak wspólnota ulega przemianom nie przestając istnieć, zachowuje ciągłość dziejową

Georg Jellinek i państwo:

- terytorium

- zamieszkała na nim ludność

- władza suwerenna

Państwo, cechy:

- terytorium

- ludność

- władza suwerenna

- konstytucjonalizm

Naród - w demokratycznym konstytucjonalizmie - ogół obywateli danego państwa (rozumienie polityczne)

Naród jako suweren - suweren władzy zwierzchniej w państwie. Wszystkie organy czerpią swe konsekwencje z nadanie narodu. Władza narodu jest niepodzielna, natomiast organów, które suweren wyznacza już tak (np. trójpodział władzy). Ograniczenie władzy suwerena - zwierzchni porządek normatywny, niezależny od jakiegokolwiek ludzkiego stanowienia. Ograniczenie można wiązać z istnieniem wolności i praw człowieka i obywatela obowiązujących w skali międzynarodowej (np. Pakty Praw człowieka ONZ, Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności)

Demokracja bezpośrednia:

- referendum

- ustawodawcza inicjatywa ludowa

- weto ludowe

Demokracja przedstawicielska:

- parlament - organ państwa realizujący suwerenność narodu

Koncepcja suwerenności parlamentu - wzięła się stąd, że w XIX i XX wieku uważano, że parlament sam w sobie jest suwerenem (jako naród w miniaturze). Obecnie ta koncepcja nie znajduje już wielu zwolenników.

Suweren (piastun władzy suwerennej) dotyczy najwyższej (zwierzchniej) władzy w państwie

Suwerenność - przede wszystkim położenie samego państwa i jego organów wewnętrznych i zewnętrznych, stąd suwerenność może być:

- zewnętrzna

- wewnętrzna

Pełna, całkowita suwerenność - współcześnie trudno o takiej mówić. Szczególnie jeżeli mówimy o suwerenności zewnętrznej. Państwa są do tego stopnia powiązane wzajemnie i uzależnione (polityczne, gospodarczo, militarnie, kulturalnie), że żadne z nich nie może o sobie powiedzieć, że jest całkowicie niezależne od pozostałych. Ograniczenie (wewnętrzne i zewnętrzne) wynika również z przynależności państwa do międzynarodowych (ponad narodowych) struktur integracji gospodarczej i politycznej (np. UE).

Suwerenna równość - wszystkie państwa, niezależnie od swej wielkości i potęgi mają takie same prawa suwerenne. Państwo może zdać część swojej suwerenności (kompetencji) na rzecz innych państw, a zwłaszcza struktur międzynarodowych i niejednokrotnie to czyni. Musi być to jednak uczynione w pełni świadomie (np. jako zawarcie traktatu międzynarodowego).

Państwo :

• suwerenne

• terytorium

• ludność

• przymusowość - przynależność nie jest dobrowolna (to odróżnia państwo od wielu innych organizacji)

Przymusowość:

1. przynależność nie jest dobrowolna

2. państwo na zasadzie wyłączności może posługiwać się środkami przymusu fizycznego

Przynależność do państwa:

• zasada (prawo) krwi ius sanguinis - fakt urodzenia rodziców, którzy są członkami owej wspólnoty

• zasada (prawo) ziemi ius soli - fakt urodzenia się na danej ziemi

Obywatelstwo - członkostwo organizacji państwowej. Ponadto Obywatelstwo to cały kompleks uprawnień i obowiązków jednostki zarówno prawnych jak i moralnych

Naturalizacja - poprzez nią można uzyskać obywatelstwo jakiegoś państwa, nie będąc wcześniej jego obywatelem. Każde państwo ma własne zasady naturalizacji

Apatrydzi (bezpaństwowcy) - dzieje się tak niekiedy w wyniku wojen, zamieszek wewnętrznych, rewolucji. Niekiedy państwa traktują apatrydów zamieszkałych na terenie tego państwa jak własnych obywateli.

Państwa dążą do zmonopolizowania w rękach organów stosowania przymusu fizycznego. Kiedy się to nie udawało często dochodziło do wojen domowych.

Państwo - organizacja złożona, hierarchiczna.

Aparat państwowy - ogół powiązanych ze sobą organów państwa, których decyzje władcze, na mocy obowiązującego prawa a niekiedy norm społecznych, uznaje się za podejmowane w imieniu państwa.

Z państwem ludzie na ogół się utożsamiają (patriotyzm), a w każdym razie mają do niego jakiś stosunek emocjonalny. Państwo, które obywatele nienawidzą lub mają do niego stosunek obojętny, ma niewielkie szanse na przetrwanie (może być utrzymywane jedynie siłą).

Geneza państwa:

• instytucja odwieczna - tam gdzie istnieje człowiek i społeczeństwo, tam istnieje państwo

• instytucja powstała - ludzkość musiała dojrzeć do państwowości - odkryć ją lub stworzyć. Niektórzy twierdzą, że została ona dana ludzkości z zewnątrz.

Koncepcje genezy państwa:

-twór bogów lub boga. W niektórych ujęciach bóg wcielał się w osobę władcy. Sakralizacja władzy i osoby władcy ułatwiała rządzenie.

-umowa społeczna. Wyjście ze stanu dzikości, walki wszystkich ze wszystkimi (Thomas Hobes). Inni uważali, że przed państwem był stan powszechnej szczęśliwości (Jaj Jakub Rousseau) ludzie nie znali oręża, nienawiści, zazdrości, władzy.

-teoria patriarchalna. Władca jest odpowiednikiem ojca w rodzinie (o niektórych przywódcach mówiło się ojciec ojczyzny). Rodzina rozrastała się do wymiaru rodu, klanu, plemienia, wreszcie narodu, który zajmując jakiś obszar ziemi tworzył państwo. Duże znaczenie więzów krwi.

-teoria patrymonialna. Państwo powstało z jakiegoś pierwotnego dominium ziemskiego i powstało przez stopniowe przyłączanie doń obszarów sąsiednich. Państwo jako własność tych, którzy rządzą. Obywatele to poddani właściciela. (Szczególnie widoczne w średniowieczu).

Imperium (władza publiczna) i dominium (własność) ściśle się dopełniały.

-podział społeczeństwa - tak wyłoniło się państwo. Społeczeństwo podzieliło się na dwie antagonistyczne klasy społeczne, z którym jedna jest a druga nie jest właścicielem środków produkcji. Klasa nie dysponująca - proletariat (nie mają nic innego niż dzieci)

-teoria podboju - państwo to wynik podboju. Jakieś ludy zyskiwały przewagę ekonomiczną, a potem militarną i zgarniały obce ziemie wraz z zamieszkałą na nich ludnością. Trzeba było trzymać w ryzach ludność podbitą aby się nie buntowała i po to powstała organizacja, która uczyniła ten lud poddanym. (Mit o polskich Sarmatach).

Według teorii marksistowskiej kiedy znikną podziały w państwie zniknie też samo państwo, ponieważ jedynym celem państwa było utrzymywanie rozwarstwienia.

Teoria obumierania państwa - długotrwały proces dziejowy. Pierwszy etap - rewolucja proletariacka (socjalistyczna). Rezultatem miało być społeczeństwo bezklasowe i bezpaństwowe.

Rewolucyjne zniesienie państwa (anarchiści, nie socjaliści) - likwidacja własności prywatnej, środków produkcji oraz wszelkich stosunków władzy - publicznej i prywatnej. Wg anarchistów, człowiek był z natury dobry, lecz został zniszczony przez własność prywatną i władzę. Taka sytuacja niszczy zarówno dominujących (stają się tyranami) jak i dominowanych (stają się niewolnikami wyzbytymi z poczucia godności, niezależności i autonomii wewnętrznej). Jaki środek wybierają anarchiści?: akt rewolucji, powstania, strajku generalnego (anarchosyndykaliści). Pozbycie się własności prywatnej i władzy mogłoby doprowadzić do ujawnienia się pozytywnych cech człowieka.

Utopia społeczna - niespełniona wiara w to, że państwo obumrze

Socjaliści i anarchiści - człowiek jest z natury dobry

Zwolennicy instytucji państwa - człowiek jest z natury zły i dlatego państwo musi stosować przymus aby przymuszać do dobrego i ograniczać złe instynkty.

Filozofowie chrześcijańscy - ludzka natura jest skażona grzechem pierworodnym wobec tego władza publiczna jest konieczna, nie można i nie należy się od niej uwolnić, ponieważ ma prowadzić ku dobremu. Władza powinna przybliżyć człowiekowi perspektywę zbawienia.

Według niektórych państwo to pewien dorobek kulturowy (obok dzieł kultury artystycznej, wzorców zachowań, języka, religii). Państwo jest zatem jakością aksjologicznie (wartościowo) istotną. Nie jest jednak wartością samo przez się, lecz przez to, co może ludziom zapewnić.

Statolatria - ubóstwienie państwa, może prowadzić do kształtowania autorytarnych i totalitarnych praktyk społecznych.

Wartości jakie może zapewnić państwo:

-bezpieczeństwo i poczucie bezpieczeństwa

-sprawiedliwość

-służenie dobru - zapewnienie minimum dobrobytu materialnego

Państwo w ujęciu prawnym - osoba prawna. Całość opatrzona przymiotami pozwalającymi występować mu w obrocie prawnym - być podmiotem praw i obowiązków, uczestniczyć jako strona w postępowaniach sądowych itp. W stosunkach międzynarodowych, mówi się o jego podmiotowości międzynarodowoprawnej. W imieniu osoby prawnej państwa występują jej organy.

Państwo jako struktura zbudowana z norm prawnych. Głównie zwrócić się należy w kierunku konstytucji.

Wykład 5.

Państwo, naród, obywatel, społeczeństwo

Naród

-więzy krwi, biologiczna bliskość łącząca ludzi (etniczna, czasami rasistowska koncepcja narodu). Przynależność obiektywna - nie wybiera się jej, otrzymuje się ją przez fakt przynależności narodowej rodziców.

-zjawisko głównie kulturowe. Podstawowa więź między jednostkami narodu - kulturowa opierająca się na kilku elementach, np:

• wspólny język

• (czasami) wspólna religia (Żydzi i ich wyznanie mojżeszowe)

• poczucie więzi kulturowej (subiektywne)

• poczucie odrębności wobec pozostałych narodów (w patologicznych sytuacjach ksenofobia i szowinizm narodowy)

Czy można sobie wybrać przynależność narodową?

Można, to się zdarza, chociaż częściej po prostu rodzimy się z przynależnością narodową (które jednak nie ma zwykle charakteru przymusowego)

„Ojczyzna” - silnie wiąże się z pojęciem narodu a nie państwa. Miejsce w którym żyje naród - z którego pochodzą ojcowie. Miejsce może być ojczyzną, nawet, gdy naród nie dysponuje własną państwowością.

Diaspora - rozproszenie narodu (Żydzi <<teraz mają Izrael>>, Romowie)

Dyfuzja kulturowa - pomiędzy narodami następuje ciągły, wzajemny przepływ kulturowy, ponieważ państwa nie są od siebie odizolowane. Przenikają się wzorce kulturowe, językowe, obyczajowe, wartości, style życia, dzieła kultury artystycznej. Nie ma kulturowo „czystego” narodu. Przykład: słowa obcego pochodzenia.

Istnieją narody o silniejszej mocy oddziaływania kulturowego.

„Promieniowanie kulturowe - tak to zjawisko nazywają Francuzi.

Państwa promieniujące kulturowo to Francja (XVII - XVIII); obecnie Amerykanie, Wielka Brytania.

Niektóre narody bronią się przed nadmiernym oddziaływaniem sąsiadów (Francja wprowadziła liczne ograniczenia prawne dla języka angielskiego).

Próba obrony tożsamości narodowej a globalizacja.

Niemożliwe jest budowanie skutecznych barier (duży przepływ informacji)

Być może nastąpi „wypłukanie” tego, co jest osobliwością kultur narodowych i ich uniformizacja w skali globu. Prawdopodobnie zuboży to świat.

Można założyć, że rolę w unifikacji będą grać Anglosasi

Naród:

-wspólnota kulturowa

-pokoleniowa

-z charakterem historycznym

-ewoluuje - naród dzisiejszy nie będzie taki sam jutro

Procesy narodowo twórcze - obecnie nadal istnieją, szczególnie w krajach Ameryki i Afryki. W Afryce szczególnie utrzymują się nadal bardzo silne więzi plemienne (oparte na faktycznych lub domniemanych więzach krwi, więzy takie są mitologizowane, mają charakter quasi - sakralny i obecna jest wiara w praojca plemienia)

Droga od plemienia do narodu jest długa i trudna do przebycia (wojny plemienne od czasów dekolonizacji)

Naród polski:

-niektórzy uważają, że istotne elementy więzi i świadomości narodowej pojawiły się już w średniowieczu. Inni, że naród polski wykształcił się dopiero w XIX wieku. Bardzo znaczna część mówiących po Polsku, wyznających religie katolicka, praktykujących polskie obyczaje mieszkańców naszego kraju nie była świadoma przynależności do narodu polskiego, nie miała poczucia tożsamości narodowej. Szczególnie jeżeli chodzi o mieszkańców wsi.

Poczucie przynależności narodowej pojawiło się stopniowo w XIX wieku, wraz z ostatecznym rozkładem społeczeństwa stanowego i z zanikiem stanu szlacheckiego. Istotną rolę w upowszechnianiu świadomości narodowej wśród plebejuszy odegrał Kościół katolicki, organizacje polityczne funkcjonujące na wsi - partie chłopskie, Narodowa Demokracja, organizacje o charakterze spółdzielczym oraz socjaliści (w środowiskach robotniczych). Naród polski przestał być identyfikowany z narodem szlacheckim.

Dużą rolę w kształtowaniu się świadomości narodowej w całej Europie odegrała ekonomia - ukształtowanie krajowego rynku wymiany towarów i usług. A także pojawienie się możliwości podróżowania i komunikowania na duże odległości. Wcześniej gdy ludzie znali tylko swoje obejście i wioskę znali pojęcie lokalizmu a nie narodowości. Nie czuli przynależności z niczym szerszym.

Co było pierwsze: naród, czy państwo?

-patrząc na historię, częściej powstawało państwo a dopiero potem naród

-znane są też przypadki (szczególnie z ostatnich dwustu lat) kiedy naród przyczyniał się do powstania państwa

Wschodnia Europa - państwa są dziełem narodów. Zwłaszcza od końca XVIII wieku (np. Czesi, kiedy Czechy i język czeski oficjalnie przestały istnieć, czesi byli zgermanizowani i walczyli o swoją niezależność; Litwa - była spolonizowana w XIX wieku nastąpił renesans tożsamości narodowej. )

Powstają nowe twory państwowe o narodowym charakterze, np Słowenia (państwo słoweńskie jako księstwo Karantanii istniało krótko w VIII wieku i potem nie istniało przez ponad tysiąc lat, Słoweńcy zachowali jednak swoją odrębność i powstało państwo (1991/1992)

Europa w XIX i XX wieku to czasu nacjonalizmów, tworzenia państw narodowych. Najwięcej zmian - po rozpadzie ZSRR i Jugosławii

Obszar amerykański - najpierw pojawiły się państwa, a potem w ich ramach wytworzyły się narody. Kiedy powstawało USA (XVII w) naród amerykański dopiero się kształtował. Zakładano, że nastąpi tygiel (melting pot), czyli ujednolicenie, jednak tak się nie stało i są widoczne różne odrębności.

Ameryka Południowa - kształtowanie się narodów opierających się na kulturze iberyjskiej. Kształtowanie narodu na bazie dominującej kultury

Kontynent Afrykański - problem sztucznie wykreślonych granic przez kolonizatorów (bez zwrócenia uwagi na linie podziałów plemiennych, kulturowych, etnicznych, językowych. Kiedy Afryka odzyskała niepodległość zaczęły kształtować się państwa w granicach kolonialnych, nie wróciły do granic plemiennych i starają się tworzyć twór państwowy nie plemienny.

Roman Dmowski: państwo jest konieczną formą organizacyjną narodu, naród zaś jest konieczną treścią moralną państwa.

Istotnie - przetrwanie i pomyślność narodu zapewnić może przede wszystkim własna państwowość (oczywiście są wyjątki). Druga część zdania oznacza, że państwo powinno być jednonarodowe „czyste narodowo” a to sugeruje pozbycie się lub zasymilowanie (wynarodowienie i przyłączenie do narodu dominującego w państwie) obcoplemieńców.

Światowa mapa narodów, grup etnicznych i plemiennych była i jest bogatsza niż mapa państw. Pierwszych są tysiące, drugich setki (obecnie ok. 200).

Prawo narodów do państwowego samostanowienia - z prawa tego mogą skorzystać zaledwie niektóre narody (liczebne, kulturowo prężniejsze, zasobne ekonomicznie, korzystnie ulokowane geopolitycznie, mające na świecie wpływowych przyjaciół i inne).

Społeczność międzynarodowa na ogół niechętnym okiem spogląda na dążenie do niepodległości państwowej:

-jeżeli realizacja dążeń miałaby prowadzić do rozpadu państw dotychczasowych, jest to niebezpieczne i może prowadzić do konfliktów (wojny na terenach byłej Jugosławii)

-zwiększenie liczby państw zwiększa ryzyko konfliktów ekonomicznych, politycznych i militarnych oraz utrudnia kontrolowanie przebiegu procesów o charakterze globalnym (np. ochrona środowiska, eksploatacja surowców)

Obecnie szerokie poparcie zyskuje pogląd: Należy chronić nie tylko prawa większości kulturowych i etnicznych, ale także gwarantować w państwie możność rozwoju narodowego mniejszościom.

Jest to ważne ponieważ nie ma w Europie państw całkowicie jednorodnych narodowo a także nie zdarza się, żeby wszyscy członkowie narodu żyli w jednym państwie. Często obywatelami państwa są ludzie z narodu państwa sąsiedniego, chociaż nie zawsze. W Niemczech grupa imigrantów tureckich liczy kilka tysięcy osób, We Francji osiedliła się bardzo duża liczba wychodźców z państw arabskich i muzułmańskich.

Taka różnorodność ma zarówno dobre strony: wzbogacenie kultur; jak i złe: podłoże tarć etnicznych, pojawienie się masowej skali postaw szowinistycznych i rasistowskich, czystki etniczne.

Sposoby pomyślnego rozwiązania problemów państw wielonarodowych:

-struktury federalne - jednostki państwowe (republiki, kraje, prowincje i inne) wchodzące w skład federacji są uznawane za siedziby poszczególnych narodów. Czasami federacja nie odnosi zamierzonego sukcesu - Jugosławia, ZSRR, Czechosłowacja

-struktury autonomiczne (samorząd narodowościowy) - jeżeli żyje na jednym terenie to jest to autonomia o charakterze terytorialnym (narodowe jednostki autonomiczne, samorządowe są jednocześnie jednostkami terytorialnego podziału państwa. Kiedy naród żyje rozproszony w granicach państwa możliwe jest zapewnienie swobody w pielęgnowaniu jej kultury, języka, religii, kształcenia i wychowania młodych pokoleń przez samoorganizowanie się w różnego rodzaju związki (także możliwość tworzenia szkół od podstawowych do wyższych, instytucji kulturalnych, środków masowego przekazu.) <-- autonomia kulturalna

Obecnie w Europie równolegle następują:

-erupcja nacjonalizmów, a nawet szowinizmów narodowych

-procesy integracji na skalę niemal całego kontynentu. Integracja polityczna, ekonomiczna i kulturowa.

Integracja Europejska:

-Europa ojczyzn (genrał Charles de Gaulle) - ojczyzn, czyli państw narodowych

-regionalizacja w ramach zjednoczonej Europy - jeżeli nastąpi roztopienie państw narodowych zatrą się (lecz nie znikną) granice państwowe. Ludzie jednak chcą zarazem być na swoim - dlatego rolę ojczyzn spełniać będą prowincje, regiony, miasta, landy.

Baza kulturowa Europy:

-chrześcijańskie wartości etyczne

-tradycja greckiej demokracji

-tradycja rzymskiego racjonalizmu

-poczucie prawa

Przystąpienie do UE:

-akt dobrowolny

-odstąpienie cząstki naszej suwerennych uprawnień organom UE

-akceptacja prawa, zwyczajów, dorobku kulturowego UE

Inne tendencje integracyjne:

-nieudana próba - RWPG Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (byłe państwa socjalistyczne)

-Północnoamerykańskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (NAFTA): Kanada, USA, Meksyk

Wykład 6

Jednostka w państwie

Powołując się na historię widać ogromna ewolucję pozycji jednostki ludzkiej w państwie.

-czasy najdawniejsze: ludzie wolni i niewolnicy (znaczna większość ludności)

-Gracja, Ateny - mniejszość mieszkańców miała status obywateli, ale tylko część owej mniejszości mogła aktywnie uczestniczyć w sprawowaniu władzy

-Rzym - podobnie jak w Atenach, od III wieku status Rzymianina - obywatela został rozszerzony na prawie wszystkich wolnych mieszkańców imperium

Sytuacja niewolników ulegała poprawie - było o nich coraz trudniej, trzeba było więc o nich dbać, państwo zaczęło ich chronić

-okres wczesnego średniowiecza - wszyscy mieszkańcy państwa byli poddanymi monarchy, niektórzy mogli uczestniczyć w życiu publicznym dzięki swej pozycji w hierarchii feudalnej. Pojęcie obywatela poszło jednak w całkowite zapomnienie. Różnego rodzajów przywilejów nie uważano za przyrodzone i naturalne prawa obywatelskie, lecz za przywileje nadane przez monarchę. Każda kategoria mieszkańców była podporządkowana określonym porządkom prawnym opisującym jej pozycję w państwie (szlachta, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopstwo i innych; czasami także różnych grup etniczno - wyznaniowych, np. Żydów).

Polska

XVI i XVII a zwłaszcza XVIII - obywatel - stan szlachecki. Słowo obywatel oznaczało tyle, co „posesjonat” - osoba będąca właścicielem jakiejś nieruchomości.

Obecny termin „obywatel” został przywrócony do obiegu powszechnego przez rewolucję francuską. Panowała wówczas moda na używanie tego zwrotu. W porewolucyjnej Rosji zanim pojawił się zwrot „towarzysz” powszechne było używanie określenia „obywatel” w miejsce „pan”.

O obywatelach i obywatelskości można mówić dopiero od momentu kiedy mieszkańcy kraju uzyskują pełne prawa publiczne, mogą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji o sprawach wspólnoty państwowej. Prawo wyborcze.

Na podstawie rozwoju prawa wyborczego Wielkiej Brytania można zobrazować proces „uobywatelnienia” mieszkańców państwa.

-przed reformami z 1832 i 1867 tylko niewielka część mieszkańców posiadała prawa wyborcze

-od 1832 roku zaczęto stopniowo usuwać rozmaite bariery wyborcze. Trwało to 116 lat (do 1948)

-najbardziej spektakularna - walka pań (sufrażystek) o prawa wyborcze. Zakończona sukcesem dopiero po pierwszej wojnie światowej. [W Polsce już w 1919 roku; najpóźniej w Szwajcarii - lata 70-te]

Obywatelskość - prawo do pełnego uczestnictwa w podejmowaniu decyzji o sprawach wspólnoty państwowej.

To ujęcie wysuwa się przed obywatelstwo rozumiane jako prawne „przypisanie” danej osoby do danego państwa.

Obywatelstwo wiąże się z dysponowaniem szeregiem uprawnień i obowiązków, nie tylko zresztą prawnych (element moralny).

Obywatel:

-związany prawnie z daną wspólnotą państwową

-może od wspólnoty domagać się respektowania swych wolności i praw

-ma obowiązki prawne i moralne wobec wspólnoty

Kultura europejska i zachodnia:

-prawa podmiotowe obywateli. To państwo jest dla obywatela a nie odwrotnie. Prymat jednostki nad zbiorowością. Dorobek cywilizacji greckiej i rzymskiej. 1789 - francuska Deklaracja praw człowieka i obywatela (jeden z pierwszych aktów władzy publicznej)

Społeczności odmienne (np. niektóre społeczności azjatyckie)

-liczy się przede wszystkim zbiorowość, jej powodzenie, przetrwanie, szczęście. Zbiorowość uzyskuje prymat nad jednostką. W takich społeczeństwach mniej uwagi poświęca się prawom, a więcej obowiązkom jednostki wobec zbiorowości. Takie wartości głoszą też doktryny kolektywistyczne (np. komunistyczne, nacjonalistyczne)

Najważniejsze obecnie zagwarantowane konstytucyjnie osobiste i polityczne wolności i prawa to: I GENERACJA

-prawo do życia

-wolności osobiste

-prawo do bezstronnego sądu

-prawo do prywatności

-prawo do tajemnicy korespondencji

-nietykalność mieszkania

-prawo dostępu do urzędowych informacji o sobie samym

-wolność podróżowania po kraju i wyjazdu za granicę i powrotu

-wolność wyboru miejsca zamieszkania

-prawo do założenia rodziny i wychowania dzieci zgodnie ze swymi przekonaniami

-wolność sumienia i wyznania

-wolność zgromadzeń

-wolność zrzeszania

-wolność petycji

-prawo do aktywnego uczestnictwa w podejmowaniu decyzji o charakterze publicznym

Prawa te są wartościami i prawami człowiek - powinny służyć na zasadzie równości, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Wynikają one z niezbywalnej, nienaruszalnej godności człowieka

II GENERACJA praw człowieka:

-wolności i prawa socjalne

-wolności i prawa ekonomiczne

-wolności i prawa kulturalne

Pojawienie się niektórych z nich jest kwestią ostatnich dziesięcioleci

Zakres w jakim państwo gwarantuje wolności i prawa obywatelom jest różny. Zazwyczaj zależy od dominujących w danym państwie tendencji ideowo - politycznych oraz od materialnej zasobności społeczeństwa.

Przykłady praw II GENERACJI:

-prawo własności

-wolność przedsiębiorczości

-wolność pracy

-swobodę wyboru zawodu lub zatrudnienia

-prawo do zabezpieczenia społecznego

-prawo do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych

-prawo do opieki zdrowotnej gwarantowanej na koszt państwa

-prawo do czystego środowiska

Prawa a obowiązki obywatelskie:

-tylko wypełnienie obowiązków otwiera przed obywatelem wolności i prawa: może to prowadzić do patologii i wzmożonego nadzoru państwa nad jednostką

-prawa i wolności należą się człowiekowi z samego faktu jego egzystencji i wobec tego są niezbywalne

Istnieje obecnie związek między prawami a obowiązkami:

Np. nie płacąc podatków nie możemy liczyć na bezpłatną naukę w szkołach publicznych. Jest to jednak tylko połączenie moralne, nie prawne (ponieważ prawne prowadzi do patologii i despotyzmu)

Obowiązki Obywatelskie:

-wierność wobec państwa

-obrona państwa

-podjęcie służby cywilnej dla państwa

Prawa człowieka są też uwzględnione w dokumentach międzynarodowo prawnych:

-1948 Powszechna deklaracja praw człowieka ONZ

-1966 Międzynarodowe pakty praw człowieka

-1950 Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnościach (przyjęte w ramach ONZ)

Umiędzynarodowiły się wolności i prawa człowieka i obywatela - wobec tego musiały powstać międzynarodowa kontrola ich przestrzegania:

-Komisja Praw Człowieka Rady Europy

-Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

Wobec powyższego widać, że niektóre państwa zdecydowały się na samoograniczenie suwerenności na rzecz organów międzynarodowych

Obywatelskość rozszerza swoje granice. Polak jest obywatelem Polski i Europy

Społeczeństwo obywatelskie (Georg F. Hegl, upowszechnił do Marks)

Społeczeństwo obywatelskie <-przeciwstawne-> społeczeństwo polityczne (zwykłe państwo)

Cecha istotna społeczeństwa obywatelskiego:

-niezależność wobec władzy, polegająca na tym, że obywatele chcą i mogą samoorganizować się

-w XX wieku przeciwstawiano ją totalitaryzmowi i autorytaryzmowi

-sieć niezależnych od władzy publicznej i samodzielnie tworzonych przez obywateli organizacji o różnym charakterze. Samorząd- ważny składnik sieci.

Katolicka doktryna na temat pozycji jednostki i grup społecznych w państwie

-zasada pomocniczości (subsydiarności) - pierwszeństwo jednostki nad grupami społecznymi, a wspólnot mniejszych (niższych) przed większymi (wyższymi)

-państwo nie powinno wyręczać grup mniejszych lub jednostek, chyba że wspólnoty te nie są w stanie same sobie poradzić

-dzięki temu równocześnie może działać każdy podmiot samodzielnie oraz państwo jako takie

Totalitaryzm

Pojęcia „państwo totalitarne” (lo stato totalitaro) i „totalitaryzm” do powszechnego użytku wprowadzili włoscy faszyści (Benito Mussolini, Giovanni Gentile), po nich zaś przejęli je niemieccy naziści. W ich ujeciu określenie to miało pozytywne zabarwienie emocjonalne. Dopiero z biegiem lat nabrało ono wymowy pejoratywnej, a nawet złowrogiej.

-przezwyciężenie słabości państwa liberalno - demokratycznego opartego na systemie parlamentarnym

-przeciwstawienie się socjalizmowi i komunizmowi

-doprowadzenie do mobilizacji sił społecznych celem uzyskania przez państwo pozycji mocarstwowej

-zniesienie wszelkiej autonomii (niezależności) jednostki i społeczeństwa wobec państwa

-społeczeństwo masowe - warunek pojawienia się totalitaryzmu

-jednostka od narodzin po grób jest poddana kontroli ze strony władz publicznych

-nie istnieją niezależne od władz dobrowolne zrzeszenia obywatelskie

-działalność wychowawcza, kulturalna, oświatowa, naukowa, gospodarcza, charytatywna i wszelka inna jest poddana ścisłemu nadzorowi państwa albo wprost upaństwowiona

-monopartyjność o charakterze wodzowskim.

-cel partii - światopoglądowe i ideowo - polityczne ujednolicenie społeczeństwa; zniesienie wszelkich przejawów pluralizmu

-masowa indoktrynizacja propagandowa w duchu jednej doktryny politycznej

-stosowanie terroru i prześladowań na ogromną skalę

-wszelkie zadeklarowane swobody i prawa człowieka nie są respektowane, gdy interes państwa tego nie wymaga

-gospodarka, dwie opcje: 1. upaństwowienie 2. poddanie działalności prywatnych przedsiębiorstw głęboko sięgającemu „elastycznemu nadzorowi”

Wykład 7

Cele i funkcje państwa

Państwo:

-racjonalizm - wyznaczenie możliwych do osiągnięcia celów i dobranie adekwatnych środków; Racjonalny prawodawca.

Państwo istnieje dla wykonania celów.

Realizacja dobra wspólnego

Teoria 3 funkcji państwa:

-adaptacyjna - przystosowanie struktur, celów, sposobów funkcjonowania itd systemu do zmian zachodzących w otoczeniu. Nadmierny poziom wyzwań, którym państwo nie jest w stanie adaptacyjnie sprostać, może doprowadzić do poważnego kryzysu państwa, a nawet jego upadku, co zdarza się na przykład

wówczas, gdy państwo nie potrafi adaptacyjnie zareagować na pochodzące z zewnątrz wyzwanie wojenne.

-regulacyjna - państwo stara się współkształtować stan otoczenia (np. protekcjonizm, bariery celne). Wyjście poza bierną adaptacje - czynne działanie. Silna funkcja regulacyjna w państwach socjaldemokratycznych i chrześcijańsko - demokratycznych.

-innowacyjna - tworzenie nowych stanów rzeczy, których otoczenie samo nie wytworzyłoby gdyby nie ingerencja państwa (agresywne lub prewencyjne zbrojenie, aktywne zdobywanie wpływów politycznych. Charakterystyczne: etatyzm i interwencjonizm państwowy w sferze gospodarki, życia społecznego i kulturalnego

W istocie państwo wykonuje wszystkie trzy funkcje łącznie

Obecnie państwa bardziej realizują funkcję innowacyjną i regulacyjną

Funkcje rozróżnia jedynie intensywność działań

Ujęcie marksistowskie państwa zakłada funkcje:

-zewnętrzną - realizacja interesów danej klasy w jej stosunkach z bliższymi i dalszymi sąsiadami (polityka zagraniczna i obronna, utrzymanie odpowiedniego aparatu wykonawczego <np. dyplomatycznego i militarnego - wojska>)

-wewnętrzną - utrzymanie w ryzach przez klasy dominujące - klas nie posiadających środków produkcji (działanie aparatu przemocy, sądów, policji i innych instytucji przymusu)

Te funkcje okazały się niewystarczające i wobec tego wyodrębniono:

-gospodarczo - organizatorską (gł. państwa socjalistyczne) Prowadzenie polityki etatyzmu (gospodarka mieszana - państwowo - prywatna) i interwencjonizmu

-kulturalno - wychowawcza - państwo przez prowadzenie szkół, mecenat nad sztuką i upowszechnienie kultury kształtuje wiedzę i przekonania obywateli

-opiekuńczo - socjalna - przejmowanie i realizowanie przez państwo rozmaitych zadań socjalnych i rozbudowa działających na ich rzecz instytucji

Wykład 8

Rodzaje i forma państw

Typologie państw - zależą od przyjętych kryteriów.

Pierwsze typologie - czasy starożytne.

Platon:

-timokracja (rządy odważnych) np. Sparta

-oligarchie (rządy bogatych)

-demokracje (mało stabilne i niekompetentne rządy ludu)

-tyranie (ustrój strachu i niewolnictwa

-polis (idealna forma) - zasadą była hierarchia, porządek, rządy mędrców (filozofów) [opisane w dziele „Państwo”]

Arystoteles [„Polityka”]:

I. jak bardzo ustrój przypomina idealny:

-państwa dobrych rządów (Monarchia, arystokracja, politeja)

-państwa, których ustroje uległy zdegenerowaniu (tyrania, oligarchia, demokracja)

Politeja - połączenie oligarchii i demokracji

II. Liczba osób sprawujących władzę

-jednostka - Monarchia i Tyrania

-grupa (rządy niewielu) - oligarchia i arystokracja

-rządy wielu - demokracja

Od czasów starożytnych zmieniło się zabarwienie aksjologiczne tych pojęć. Np. demokracja uznana za niedoskonałą i patologiczną obecnie jest uznana za najlepszą formę rządów.

Dawniej demokracja mogła prowadzić to tzw. Tyranii większości

Typologia zasugerowana marksizmem

Podział ze względu na to, jaka klasa społeczna zajmuje w państwie pozycję dominującą, a więc państwa:

-niewolnicze - klasa dominująca - właściciele niewolników

-feudalne - wielcy właściciele ziemscy

-kapitalistyczne - dysponenci kapitału finansowego i przemysłowego

-socjalistyczne - klasa robotnicza

Niektórzy uważają, że typy państw odpowiadać mają kolejnym formacjom społeczno - ekonomicznym: niewolnictwu, feudalizmowi, kapitalizmowi, socjalizmowi.

Najogólniejszy podział państw (3 rozróżnienia)

I. Ustrój terytorialny - jak zbudowane jest państwo z punktu widzenia podziału terytorialnego i zarządu poszczególnych jego obszarów.

-unitarne

-związkowe (federalne)/ federacja

konfederacja jest odrębna od wyżej wymienionych - każde państwo wchodzące w jej skład zachowuje swoje kompetencje organizacji suwerennej a wiąże się w kilku dziedzinach z innymi państwami dla wspólnego z nimi działania. (Dawniej były to unie personalne)

II. Formę rządów - zasady organizacji jego władz naczelnych, tj. struktury i kompetencji naczelnych organów władzy oraz relacji miedzy nimi.

Ze względu na głowę państwa

-monarchia (dziedziczna, elekcyjna)

-republika

III. Reżim polityczny - styl rządzenia, metody i środki urzeczywistnienia władzy publicznej. Termin "reżim" pojawia się tu w znaczeniu aksjologicznie neutralnym

-system prezydencki

-system parlamentarno gabinetowy

-system kanclerski (odmiana parlamentarno - gabinetowego)

Państwo unitarne - niekoniecznie scentralizowane, żaden z obszarów państwa nie jest wyposażony w atrybut suwerenności. Czasami jednak może się zdarzyć, że istnieje teren dysponujący autonomią. (Polska w okresie międzywojennym - Śląsk posiadał autonomię) Nie zaprzecza to również istnieniu samorządów.

Państwo unitarne o dużym stopniu centralizacji - Francja

Polska, Wielka Brytania (znaczny stopień decentralizacji - samorządność lokalna), Holandia, Szwecja, Finlandia, Bułgaria, Rumunia, Grecja, Portugalia, Czechy, Słowacja, Białoruś, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia Włochy i Hiszpania - w zasadzie unitarne ale z ogromnie posuniętym stopniem autonomii niektórych obszarów.

Autonomia - możność stanowienia norm dla siebie samego. Granice autonomii zazwyczaj wyznacza konstytucja. Dysponowanie organami egzekutywy. Samorząd nie jest równoznaczny z autonomią!

Decentralizacja - uprawnienia do podejmowania decyzji przez jakąś instytucje czy organ są trwale, ustawowo chronione przed odebraniem lub ograniczeniem ich przez jednostki władztwa publicznego usytuowane na wyższych piętrach hierarchii.

Dekoncentracja - przekazanie pewnych uprawnień jednostkom organizacyjnym na takiej zasadzie, że organ przekazujący może je w każdej chwili cofnąć. Oczywiście, każdy rozsądny kierownik, by dać sobie rade z załatwieniem napływających spraw, dekoncentruje swoje uprawnienia.

Jednostki podziału terytorialnego państw unitarnych - różne nazwy (gubernia, prowincja, region, województwo). Ilość ich szczebli bywa różna.

Struktura płaska - niewielka liczba szczebli (1, 2)

Wysmukła struktura organizacyjna - więcej szczebli (>2) pośrednich między ogniwami najwyżej i najniżej położonymi w hierarchii (wolniejszy przebieg informacji, decyzji i realizacji decyzji)

Są dwa sposoby wyznaczania granic terytorialnych:

-sztuczne

-naturalne

Państwa federalne

Niemcy - wynika to z historii. Dopiero pod koniec XIX wieku Niemcy zjednoczyły się. Landy mają własne: konstytucje, władze ustawodawcze, wykonawcze, sądownicze, symbole państwowości

Rosja

USA - stany są bardzo ważne. Mają odrębną: konstytucję i ustawodawstwo. Każdy stan posiada gubernatora, administrację centralną, policję, sądownictwo, odrębne symbole.

Kanada

Meksyk

Brazylia

Argentyna

Australia

Indie

Pakistan

Szwajcaria

Austria

Belgia

Zakres samodzielności podmiotów federacji może być różny. Nie może jednak przekroczyć pewnej dolnej granicy, którą przekroczyło ZSRR i przez to było ono jedynie pozorną federacją

Można przypuszczać, że duży rozmiar państwa skłania do centralizacji i w rezultacie federalizacji, chociaż oczywiście istnieją tez małe państwa, które są federacjami

Czynniki powodujące federalizację:

-narodowe

-językowe

-religijne

-historyczne

-pragmatyczne

Czy federacja jest dobrą formą ustroju terytorialnego, czy złą?

W Europie wschodniej rozpadły się aż trzy duże federacje. Wobec tego uważa się, że do federacji trzeba dojrzeć, wymaga on bowiem samoograniczenia się narodów i ich elit politycznych. Musi przeważać skłonność do „bycia razem”.

UE - wykazuje oznaki przekształcania się w federację. Obecnie jednak jest bliższa konfederacji państw

Państwo prawa - administrowanie odbywa się w ramach prawa, działanie organów państwa jest zgodne z prawem

Państwo cechy wspólne dla każdego państwa):

-władza

-prawo

-fiskus - daniny publiczne, podatki

-siły zbrojne

-siły porządkowe

-przedsięwzięcia natury gospodarczej

Forma rządów

Monarchie:

-absolutna - władza monarchy nie jest ograniczona prawem (Arabia Saudyjska i niektóre inne monarchie Zatoki Perskiej)

-konstytucyjne - władza ograniczona jest prawem rangi konstytucyjnej

monarchia parlamentarna - szczególne rodzaj monarchii konstytucyjnej. Władza monarchy jest drastycznie ograniczona

Wyodrębnienie Monarchii i republik

W naszych czasach różnice między republiką a monarchią nie mają większego znaczenia

Republika - forma znana od czasów starożytnych. Sławnym prototypem była Republika Rzymska

Brać pod uwagę należy w republice:

-zakres władzy (pochodzącej na ogół z wyboru i powoływanej na kadencję) głowy państwa oraz jej relacje z innymi centralnymi organami państwa

-jakie grupy społeczne zajmują pozycje dominujące

Różne nazwy historyczne głowy państwa:

-Doża (Wenecja)

-Lord Protektor (Anglia)

-pięcioosobowy Dyrektoriat (Francja)

-Naczelnik Państwa (Polska)

Cechy wspólne monarchii i republiki:

-jednolitość władzy lub podział władz (do wyboru ;)

Trójpodział władzy Monteskiusz (przed nim był jeszcze Locke ze swoim trójpodziałem):

-władza ustawodawcza; funkcja:

• prawotwórcza

• kreacyjna (np. tworzenie rządu)

• kontrolna (wobec władzy wykonawczej), odpowiedzialność parlamentarna

-wykonawcza

monoistyczna - charakter jednogłowy (USA)

dualistyczna - charakter dwugłowy (Polska, Wielka Brytania)

W przypadku dualistycznej stosunki między głową państwa a rządem mogą przybrać charakter:

• dominacji głowy państwa nad rządem. Rząd realizator polityki wyznaczonej przez głowę państwa

• równowagi

• dominacji rządu nad głową państwa

-sądownicza (niezależność i niezawisłość sędziów.

• Działalność prawotwórcza, np common law

• Kontrola konstytucyjności państwa

Najpełniejsza realizacja trójpodziału władz - USA i ustrój prezydencki

Systemy polityczne:

-prezydencki

-parlamentarno - gabinetowy. Parlament powoływany w wyborach powszechnych, parlament przy udziale głowy państwa kreuje rząd, rząd odpowiedzialny politycznie przed parlamentem. Rząd jest jednak niezależny od parlamentu w decyzjach

system kanclerski - odmiana parlamentarno - gabinetowego - szczególnie silna pozycja kanclerza (szefa rządu).

Wielka Brytania - uważana za matkę systemu parlamentarno - gabinetowego odbiega jednak od pewnych zasad systemu.

W Wielkiej Brytanii - stabilny system dwupartyjny (zmiana w 1918 na miejsce partii liberalnej zaczęła wchodzić Partia Pracy

System parlamentarno - gabinetowy na świecie:

Republikańska Francja, monarchie: belgijska, holenderska, duńska, szwedzka, norweska, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Japonia (od 1946)

(str. 150)

Duże państwa

Małe państwa

---