ĆWICZENIE V

TEMAT: MOTORYCZNOŚĆ LUDZKA I UCZENIE SIĘ MOTORYCZNE.

POZIOMY UCZENIA SIĘ MOTORYCZNEGO.

I. STRUKTURA MOTORYCZNOŚCI CZŁOWIEKA

ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

KONDYCYJNE KOORDYNACYJNE

(Energia) (Informacja)

* SIŁA * STEROWANIE

* WYTRZYMAŁOŚĆ * REGULACJA * SZYBKOŚĆ LOKOMOCJI * UCZENIE SIĘ

PREDYSPOZYCJE

KOORDYNACYJNE:

szybkość reakcji orientacja przestrzenna rytmizacja

zdolność różnicowania równowaga

MOTORYCZNOŚĆ - jest sumą możliwości ruchowych i przejawów działalności człowieka.

RUCHLIWOŚĆ - (możliwość poruszania się) jest cechą, która najogólniej charakteryzuje motorykę człowieka. Można ją ocenić w skali 1-5 (1=hipokinezja, 5=hiperkinezja).

1. ZDOLNOŚCI KONDYCYJNE

KONDYCJA - (siła i wytrzymałość) jest fundamentem psychomotorycznej sprawności (naszego poruszania się). Potencjał z którego człowiek może skorzystać podczas wykonania sportowego zadania.

1. SIŁA - jest to potencjał niezbędny do przemieszczania się człowieka i pokonywania wszelkich oporów; jest podstawowym przejawem zachowania ruchowego człowieka (lub możliwość organizmu do pokonywania oporu zewnętrznego lub oporu własnego ciała w warunkach statyki lub ruchach o małej prędkości a znacznej intensywności).

2. WYTRZYMAŁOŚĆ - zdolność wyzwalania siły w dłuższym czasie (lub możliwość organizmu w zakresie wykonywania długotrwałej pracy mięśniowej o określonej intensywności bez oznak zmęczenia).

3. SZYBKOŚĆ LOKOMOCJI - możliwość organizmu w zakresie przemieszczania całego ciała lub jego części w przestrzeni (środowisko) w jak najkrótszym czasie.

2. ZDOLNOŚCI KOORDYNACYJNE

KOORDYNACJA - to przyporządkowanie ruchów określonemu celowi. Poprawna koordynacja to takie „uporządkowanie ruchów”, które umożliwi wykonanie motorycznego zadania.

1. ZDOLNOŚĆ STEROWANIA RUCHAMI - jest to najprostszy przejaw lokomocji. Związana jest z możliwością tworzenia umysłowych programów działania. Jej podstawą jest sprawny system decyzyjny, a więc centralny i obwodowy system nerwowy. Program umysłowy działania możemy „zlecić” każdej części naszego ciała, jeśli tylko ma ona odpowiednie anatomiczne możliwości określonych ruchów. Przykład: jeśli chcę np. narysować dużą literę A, to istniejący w moim umyśle program działania umożliwia wykonanie tego zadania zarówno ręką, nogą czy też ustami, w których trzymam ołówek.

2. ZDOLNOŚĆ REGULACJI RUCHÓW - umiejętność dostosowania się do zmieniających się warunków (względnie szybkie przejście od jednego programu umysłowego czynności, do drugiego), np. gdy ktoś klepnie osobę piszącą a ona nadal pisze równo i ładnie, oznacza to, że posiada ona zdolność regulacji swoich ruchów. Wyróżniamy 3 stopnie zdolności regulacji ruchów:

1. przystosowanie ruchów do zmieniającej się sytuacji (np. zachowanie wioślarza wypływającego ze spokojnej zatoki na wzburzone morze;

2. przystosowanie ruchów do zmieniającej się sytuacji pod presją czasu (np. korygowanie zadania ruchowego w czasie skoku z trampoliny);

3. przystosowanie ruchów do zmieniającej się sytuacji pod presją czasu i zachowań przeciwnika (np. „błyskawiczna zaradność zadaniem. Stopień tej zdolności wiąże się z zasobem pamięci motorycznej: ruchowa” obserwowana np. w grach sportowych).

3. ZDOLNOŚĆ UCZENIA SIĘ nowych czynności ruchowych - zdolność do koordynowania ruchów zgodnie z nieznanym dotąd zadaniem:

1. jeden człowiek uczy się szybciej lub wolniej;

2. jeden człowiek uczy się dokładniej lub mniej dokładnie;

3. jeden człowiek uczy się trwale lub mniej trwale.

UCZENIE SIĘ

SZYBKIE DOKŁADNE TRWAŁE

UCZENIE SIĘ - proces zbierania doświadczeń w wyniku, którego zmienia się zachowanie człowieka.

UCZENIE SIĘ ZACHOWAŃ RUCHOWYCH - proces zbierania doświadczeń w wyniku, którego zmienia się zachowanie motoryczne człowieka.

• PREDYSPOZYCJE KOORDYNACYJNE:

1. RYTMIZACJA - koordynacja ruchów w czasie. Poczucie rytmu, zdolność odtwarzania rytmu, dobór właściwego tempa dla realizacji zadania sportowego - to podstawowa predyspozycja do wykonania ruchu zgodnie z zamierzeniem i realizacji zadania. Najczęściej występuje ona wyraźnie w takich ruchach, jak taniec, taniec na lodzie, gimnastyka artystyczna. Jest to wówczas zdolność dostosowywania własnych ruchów do rytmów muzycznych. Występuje również w L.A. (skok wzwyż, bieg przez płotki) oraz grach zespołowych (np. koszykówka), gdzie wykonywane z wielką gracją, pełne specyficznego rytmu, są skuteczne w realizacji zadania.

2. ORIENTACJA PRZESTRZENNA - to predyspozycja ujawniająca się np. w szybkiej lokalizacji własnego miejsca w czasie gier sportowych. Również dobrą orientacją przestrzenną powinien charakteryzować się skoczek do wody, który ma wykonać w locie półtora salta i wpaść pionowo - głową w dół - do wody.

3. ZDOLNOŚĆ RÓŻNICOWANIA - napięć mięśni to zdolność do odpowiedniego do sytuacji, napinania i rozluźniania mięśni. W ruchu pod wodą pływak stopniowo napina mięśnie kończyny a w ruchu nad wodą stara się mięśnie rozluźnić. Dla osób, które mają dobrze rozwiniętą zdolność różnicowania, nie będzie czynnością skomplikowaną równoczesne odbijanie i kozłowanie, np. lewą ręką piłki od tenisa a prawą piłki koszykowej.

4. RÓWNOWAGA - predyspozycja, od której zależy powodzenie w wielu sportowych zadaniach, ponieważ podstawa ciała człowieka jest niewielka, a więc każde wychwianie sprawia, że środek ciężkości ciała znajduje się poza podstawą, a człowiek traci równowagę. Predyspozycja do regulacji równowagi ma więc istotne znaczenie dla zachowań ruchowych. Obserwujemy to szczególnie w gimnastyce kobiet w czasie ćwiczeń na równoważni.

5. SZYBKOŚĆ REAKCJI - to predyspozycja do błyskawicznej reakcji na bodziec, tak jak to dostrzegamy u szermierzy, bokserów czy karateków. Celowość i szybkość reagowania jest jedną z podstawowych cech pozwalających zachować się poprawnie w wielu sytuacjach zadaniowych. Zareagowanie bowiem w odpowiednim momencie z odpowiednią szybkością, np. skoczka do wody czy skoczka narciarskiego, może zadecydować o wyniku.

II. MOŻLIWOŚCI DOSKONALENIA MOTORYKI

Na zmiany i doskonalenie motoryki człowieka mają wpływ, ogólnie rzecz biorąc dwa procesy: proces dojrzewania motorycznego i proces motorycznego uczenia się. Proces dojrzewania motorycznego jest uwarunkowany głównie genetycznie; związany z pamięcią genetyczną, czyli zależny w znacznej mierze od tego z czym przyszliśmy na świat. Natomiast proces motorycznego uczenia się zależy przede wszystkim od środowiska człowieka. Z jednej strony zatem na doskonalenie motoryczne dziecka wpływa suma doświadczeń gatunku ludzkiego (zawarta w genach), a z drugiej suma doświadczeń indywidualnych dziecka.

Dojrzewanie i uczenie się przeplatają się i jedno warunkuje drugie. Dziecko musi dojrzeć motorycznie abyśmy je mogli nauczać pływania. W pierwszych bowiem miesiącach i latach motorycznego dojrzewania zbyt małe rączki i nóżki nie pozwalają podtrzymać nad powierzchnią nieproporcjonalnie dużej głowy.

Jeśli dojrzewanie motoryczne jest w znacznym stopniu warunkowane genetycznie to wpływ nauczyciela na zmiany wywoływane tym dojrzewaniem będzie ograniczony. Natomiast uczenie się to proces zbierania indywidualnych doświadczeń dziecka i na taki proces bardzo znaczny wpływ może mieć nauczyciel.

DOSKONALENIE MOTORYKI

DOJRZEWANIE UCZENIE SIĘ

(zmiany warunkowane (zmiany warunkowane

genetycznie) środowiskowo)

DOŚWIADCZENIA GATUNKU DOŚWIADCZENIA INDYWIDUALNE

UCZENIE SIĘ MOTORYCZNE

To proces zbierania indywidualnych doświadczeń

(informacji), którego wynikiem są względnie trwałe

zmiany motorycznego zachowania

NAUCZANIE to rodzaj stymulacji UCZENIA SIĘ

NAUCZANIE CZYNNOŚCI RUCHOWYCH to przekazywanie doświadczeń ludzkości

nowym pokoleniom i zachęta do pełniejszego i dokładniejszego

poznania świata i siebie samego, aby działać coraz to skuteczniej i twórczo.

NAUCZANIE CZYNNOŚCI RUCHOWYCH to kierowanie

UCZENIEM SIĘ MOTORYCZNYM

Innych, a jednocześnie stymulacja ich procesów

MOTORYCZNEGO DOJRZEWANIA

Dojrzewający organizm dziecka wymaga optymalnych warunków rozwoju. Sztuczne ograniczenie ruchliwości może w istotny sposób negatywnie wpływać na proces dojrzewania nie tylko motorycznego. Dziecko, któremu ograniczy się teren zabaw, które zamknie się w ciemnych, słabo przewietrzonych pomieszczeniach, zabroni mu udziału w sportach nie wykorzysta swego potencjału rozwoju, z którym przyszło na świat. Ruch jest dziecku potrzebny dla zdrowego rozwoju fizycznego i psychicznego.

Okres dojrzewania to równocześnie okres uczenia się. Obok stymulacji dojrzewania przez ćwiczenia obowiązkiem nauczyciela jest stymulacja uczenia się przez nauczanie.

Proces uczenia się zależy przede wszystkim od otocznia fizycznego i społecznego, w jakim uczący się może zbierać informację, aby opanować określoną czynność ruchową. Może to być kolega, który potrafi dobrze pływać lepiej jednak będzie jeśli dostarczycielem informacji będzie doświadczony nauczyciel pływania.

Najlepiej bowiem dla człowieka byłoby spotkać się z drugim człowiekiem o specjalnych nauczycielskich kompetencjach. Człowiek może wielu rzeczy nauczyć się sam, ale o wiele szybciej, dokładniej i trwalej uczy się korzystając z pomocy dobrego nauczyciela.

Dojrzewanie motoryczne i motoryczne uczenie się to dwa różne procesy, którym towarzyszą odmienne metody działań nauczycielskich. Stymulacja dojrzewania motorycznego następuje przez takie metody, jak np. powtórzeniowa czy interwałowa, a uczeniu się i nauczaniu towarzyszą takie metody, jak np. słowna, oglądowa czy działań praktycznych.

Uczeń uczy się tym sprawniej, im w pamięci ruchowej więcej zdołał zachować różnorodnych ruchowych doświadczeń.

Uczenie się z pomocą nauczyciela - czyli nauczanie - jest natomiast skuteczne wówczas, kiedy oprócz wiedzy nauczyciel dysponuje także sumą doświadczeń ruchowych.

Poznanie nowej, nieznanej dotąd czynności ruchowej następuje przede wszystkim na drodze spostrzegania. Spostrzeganie to proces odzwierciedlania bodźców złożonych, dokonujących się z wykorzystaniem wcześniejszego doświadczenia.

Bardzo dobrą metodą aktywnego utrwalania nauczania czynności ruchowych jest „powtarzanie bez powtórek”. Polega ona na tym, że podczas wielokrotnego powtarzania czynności te (czynności) się nieco zmieniają.

Rozwój dziecka jest głównie rozwojem dzięki uczeniu się, a nie tylko dzięki dojrzewaniu.

III. SYSTEMATYKA ZACHOWAŃ RUCHOWYCH CZŁOWIEKA

W zachowaniu ruchowym człowieka możemy wyróżnić: ruchy elementarne, akty ruchowe, czynności ruchowe. Czynności ruchowe w miarę ich doskonalenia są wykonywane coraz umiejętniej (umiejętności), a w dalszym etapie doskonalenia mogą przybrać charakter nawyku.

RUCHY ELEMENTARNE są to ruchy wykonywane w jednym stawie, często na zasadzie odruchów. Wyróżniamy wśród nich: zginanie, prostowanie, przywodzenie, odwodzenie, nawracanie, odwracanie, przodo- i tyłozgięcia (uda i ramienia). Z umiejętnościami wykonywania ruchów elementarnych (prostych)przychodzimy na świat, a częściowo są one rezultatem prostego uczenia się na zasadzie bodziec - reakcja (S - R).

AKTY RUCHOWE to zbiory połączonych ruchów elementarnych. Akt ruchowy niekiedy coś wyraża (jak np. akty ruchowe w tańcu), a niekiedy jest po prostu zbiorem prostych ruchów.

CZYNNOŚCI RUCHOWE to zbiór aktów ruchowych, różniących się jednak istotnie od poprzednich. O ile bowiem akty ruchowe różnią się od ruchów elementarnych ilościowo (akty są ilościowo bogatsze), to czynności ruchowe różnią się od aktów ruchowych jakościowo. To już nie są mimowolne ruchy, tylko czynności ukierunkowane na realizację bardziej lub mniej skomplikowanego zadania. Poprzedza je zastanowienie się nad celem, a także nad czynnością (drogą do celu), którą trzeba wykonać, aby zbliżyć się do założonego celu.

Czynności ruchowe w miarę doskonalenia stają się umiejętnościami. Umiejętność to czynność wykonana bardzo ekonomicznie i skutecznie, płynnie i harmonijnie, nie tylko dokładnie w przestrzeni, ale również we właściwym rytmie.

W sporcie używamy często pojęcia: CZYNNOŚCI SPORTOWE. Są to takie czynności ruchowe, które są niezbędne do uprawiania sportu. Czynnością sportową jest: kraul, rzut oszczepem czy pchnięcie kulą. Istnieje również cały zbiór czynności ruchowych ukierunkowanych na zabawę (np. taniec lub gra w kręgle) czy też na zdrowie ( np. jazda rekreacyjna na nartach).

Czynności ruchowe, w tym czynności sportowe, są wyrazem określonej kultury, fenomenem nie tyle biologicznym, co przede wszystkim kulturowym.

IV. ZMIANY PSYCHOMOTORYKI W ONTOGENEZIE

Uczenie się, a zatem i uczenie się motoryczne, towarzyszy całemu życiu człowieka. Tak jak i życie uczenie się nie przebiega po prostu i liniowo. W różnych fazach i okolicznościach, obserwacja zmienności procesu uczenia się wymaga od nauczyciela szczególnej uwagi. Dopiero bowiem rozpoznanie sytuacji, w jakiej znajdzie się uczeń umożliwi nauczycielowi stymulację procesu uczenia się przez nauczanie.

W procesie motorycznego dojrzewania i uczenia się zachodzą w życiu człowieka różne zmiany w zachowaniu psychomotorycznym.

O ile proces motorycznego dojrzewania ma w okresie życia człowieka fazy przyrostu, a pod koniec jego życia charakter inwolucji, to uczenie się towarzyszy całemu życiu.

Można wyróżnić następujące okresy doskonalenia motoryki człowieka:

• Okres noworodka - od przyjścia na świat do 2-3 miesiąca życia. W tym okresie rozwój motoryki następuje stosunkowo powoli, jednak proces ten może mieć istotne znaczenie dla całego życia człowieka.

• Okres niemowlęcy - od 4 do 12 miesiąca życia, w którym można już dostrzec wiele skoordynowanych ruchów.

• Okres poniemowlęcy (wiek małego dziecka)- od 1 do 3 roku życia. Obserwujemy tu przyjęcie pionowej postawy przez dziecko.

• Okres przedszkolny - od 4 do 6 roku życia. Doskonalą się wówczas przede wszystkim zdolności równoważne (koordynacja) i wytrzymałościowe.

• Okres wczesnoszkolny (młodszy wiek szkolny)- od 7 do 10-12 roku życia. Znacznie poprawia się szybkość lokomocyjna i wytrzymałość przy stosunkowo słabszym przyroście siły.

• Okres późnoszkolny (wiek dojrzałości motorycznej)- od 10 do 13 r.ż. dojrzewanie motoryczne poprzedza dojrzewanie płciowe. Okres dojrzewania płciowego można podzielić na fazę pubertalną i adolescencji. W fazie pubertalnej zachodzą istotne zmiany w proporcjach budowy ciała, dojrzewanie płciowe wnosi również niepokoje natury psychicznej, co negatywnie wpływa na procesy doskonalenia motorycznego. W fazie adolescencji następuje regulacja dojrzewania płciowego i powstaje fundament między-

osobniczego zróżnicowania psychomotorycznego.

Po zakończeniu dojrzewania płciowego następuje wiek człowieka dorosłego.

Wyróżniamy w nim następujące fazy:

1. wczesny wiek człowieka dorosłego (18/20-30 r.ż.). Doskonały okres sprawności motorycznej człowieka, czas uzyskiwania najlepszych wyników w wielu dyscyplinach sportowych;

2. średni wiek człowieka dorosłego (39/45-50 r.ż.). Aktywność ruchowa bywa tu już nieco mniejsza. U osób systematycznie trenujących może utrzymywać się duża sprawność ruchowa i fizyczna;

3. późny wiek człowieka dorosłego (45/50-60/70 r.ż.). U człowieka mało aktywnego ruchowo dostrzega się już procesy inwolucyjne, ludzie aktywni mogą uprawiać wiele sportów rekreacyjnie;

4. okres starzenia się (60-70 r.ż.). U osób, które nigdy nie uprawiały sportu dostrzega się niekorzystne zmiany w wykonywaniu ruchów i trudności w ich koordynacji. Natomiast osoby, które nigdy nie zaniedbywały ćwiczeń fizycznych, mogą jeszcze przez wiele lat pozostawać w dobrej kondycji i sprawności ruchowej.

1. OKRES NOWORODKA - FAZA PREMOTORYCZNA

„Przez pierwsze miesiące po urodzeniu dziecko w stosunku do świata zewnętrznego zachowuje postawę raczej bierną. Ruchy dziecka są początkowo prawie wszystkie nieopanowane, nieskładne i nieskoordynowane, nazywamy je dlatego ruchami „błędnymi”[Szuman 1948]. Przewęda stwierdza jednak, że: „nieporadność ruchowa noworodka, posiadanie przezeń tylko niewielkiej ilości ruchowych odruchów wrodzonych, które są sztywne i trudne do przebudowy - to pozorne upośledzenie człowieka - okazuje się jego przywilejem, pozwala bowiem na niemal nieograniczony rozwój motoryki w ciągu dalszego życia i inteligentne przystosowanie jej do potrzeb w zależności od sytuacji środowiskowych”.

2. OKRES NIEMOWLĘCY - FAZA PROTOMOTORYCZNA (WSTĘPNORUCHOWA)

Jest to okres szybkiego i widocznego rozwoju motoryki dziecka. W pierwszych miesiącach dziecko reaguje „całym sobą”, co dowodzi słabego jeszcze rozwoju analizatorów i ośrodków korowych, a także braku doświadczeń w kontaktach z otoczeniem.

Okres ten można by określić jako fazę przyswajania pierwszych skoordynowanych ruchów. W okresie niemowlęcym przede wszystkim następuje doskonalenie chwytu, przyswojenie postawy pionowej oraz opanowanie pierwszych ruchów lokomocyjnych - samodzielnego chodu. Znaczny wpływ na aktywizację ruchową niemowlęcia ma zachowanie się rodziców i ich udział w prowokowaniu dziecka do wielu różnorodnych czynności ruchowych.

Aktywność niemowląt przyspiesza występowanie poszczególnych faz rozwoju psychomotorycznego oraz zapobiega stereotypii ruchowej, a także ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Stosowanie różnych form ćwiczeń, jak położenie niemowlęcia na brzuchu, obroty, pełzanie, raczkowanie za zabawką itp., a ponadto nie ograniczanie aktywności ruchowej wyłącznie do łóżeczka, potwierdziło jej dodatni wpływ na przebieg procesów rozwojowych ustroju.

3. WIEK WCZESNEGO DZIECIŃSTWA

- POCZĄTEK WŁAŚCIWEGO OKRESU MOTORYCZNEGO

Wraz z przyjęciem postawy pionowej i rozpoczęciem swobodnego poruszania się znacznie powiększa się świat dziecka. Kontakty z tym obszerniejszym już środowiskiem sprzyjają przyswajaniu wielu nowych czynności ruchowych, jak np. wspinanie, balansowanie, zeskoki w głąb, biegi, podskoki, popychanie, noszenie. Dlatego też okres ten nazywany bywa fazą przyswajania wielorakich form ruchu. Dziecko chętnie biega dookoła, podskakuje, popycha i podnosi przedmioty bez widocznego celu, znajdując satysfakcję w samej umiejętności poruszania się.

Podstawową formą kontaktu dziecka z otoczeniem jest w tym okresie zabawa. Zabawy funkcjonalne pod koniec tego okresu coraz częściej przechodzą w zabawy naśladowcze, w których dziecko próbuje naśladować społeczeństwo dorosłych.

Ćwiczenia ruchowe, stymulujące rozwój psychiczny i motoryczny, stanowią istotny element wychowania w wieku wczesnego dzieciństwa.

4. WIEK PRZEDSZKOLNY

W tym okresie rozwojowym następuje szybkie doskonalenie sprawności ruchowej. Nie tylko doskonalą się podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi łączyć je w określoną całość, np. w czasie biegu rzucać i skakać.

Okres około piątego roku życia nazywamy złotym okresem motoryczności. Jest to pierwsze apogeum motoryczne.

Można w tym okresie nie tylko nauczać skomplikowanych czynności ruchowych, ale doskonalić siłę i wytrzymałość.

Pod koniec tego okresu należy przyzwyczajać dzieci do nazewnictwa sportowego i zaniechać już form zdrobniałych.

Pod koniec wieku przedszkolnego można zatem organizować systematyczne nauczanie z użyciem wielu różnych metod preferując jednak formę zabawową.

5. WCZESNY OKRES SZKOLNY

Wraz z podjęciem obowiązków szkolnych znacznie zmienia się tryb życia dziecka. Z zakresu zabaw przechodzi ono do okresu obowiązków. Wiele dzieci w tym okresie wchodzi również w cykl pozaszkolnych zajęć sportowych. Stąd też obowiązkowe zajęcia szkolne i nieobowiązkowe pozaszkolne są zasadniczymi czynnikami rzutującymi na doskonalenie

psychomotoryki dziecka.

Młodszy wiek szkolny, a przede wszystkim 9 i 10 rok życia to okres doskonalenia zdolności uczenia się nowych czynności sportowych. Dlatego też podejmuje się wówczas naukę pływania dzieci, naukę jazdy na łyżwach i nartach, a także naukę technicznych elementów lekkoatletyki i wielu gier sportowych. W tym okresie dostrzega się istotne przyrosty w zdolnościach siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych.

Obowiązki szkolne ograniczają naturalną ruchliwość dziecka. Należy mu zatem - przez wiele różnych pozaszkolnych działań - stwarzać okazje do uzupełniania niedoboru ruchu.

6. PÓŹNY OKRES SZKOLNY

Ten okres życia nazywany jest najlepszym okresem uczenia się motorycznego dzieci. Jest to drugie apogeum motoryczne.

Podobnie jak w poprzednim okresie obserwuje się znaczną ruchliwość dziecka, jednak teraz jest to już opanowana, celowa aktywność ruchowa. Aktywność ta cechuje zarówno chłopców, jak i dziewczęta. Koedukacyjne lekcje wychowania fizycznego mogą zmniejszać dezintegrację społeczną dziewcząt i chłopców. Zróżnicowanie płciowe w sprawności fizycznej można dostrzec dopiero pod koniec tego okresu.

Wytrzymałość, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, w późnym wieku szkolnym jest stosunkowo niewielka. Z roku na rok obserwuje się poprawę wytrzymałości, jednak nie jest tak znaczny jak w młodszym wieku szkolnym. Szybkość, a zwłaszcza szybkość reakcji, znacznie się poprawia, pod koniec tego okresu jest prawie równa szybkości osób dorosłych.

Szybkość uczenia się nowych czynności sportowych sprawia wrażenie, jakby dzieci uczyły się niejako spontanicznie. Składa się na to już znaczna zdolność obserwowania, tworzenia wyobrażeń ruchowych, bogata pamięć ruchowa, a także znaczna doza odwagi i chęci podjęcia ryzyka wykonania nowej czynności sportowej.

Istotna w tym okresie dla procesu nauczania jest sprawność nauczyciela, który powinien ćwiczyć razem z uczniami, demonstrować nauczane czynności i dawać krótkie i jasne instrukcje.

7. PIERWSZA FAZA DOJRZEWANIA (PUBERTALNA)

Dojrzewanie jest okresem zmienności i przebudowy typowych dla poprzednich okresów życia działań również i motorycznych. Okresom aktywności ruchowej towarzyszą okresy demonstrowanej wyraźnie niechęci do zajęć sportowych i znużenia.

Pierwszą fazę dojrzewania nazywano kiedyś krytycznym okresem rozwoju motorycznego czy też okresem zanikania sprawności z późnego wieku szkolnego. Są to określenia zbyt skrajne, w pierwszej fazie dojrzewania bowiem nie następuje kryzys, lecz jedynie faza przestrajania sprawności ruchowej i fizycznej i jest to dalszy proces rozwoju motoryki, towarzyszący określonym zmianom w rozwoju psychofizycznym dziecka.

W pierwszej fazie dojrzewania dostrzega się istotny przyrost siły, szczególnie u chłopców. Natomiast w niewielkim tylko stopniu doskonalą się wytrzymałość i zdolności koordynacyjne. Zmniejszają się również w miarę upływu lat możliwości szybkościowe. Wraz z istotnymi zmianami w proporcjach budowy ciała dostrzega się również poważne zmiany w zachowaniach ruchowych dzieci.

Nauczyciel wychowania fizycznego powinien przede wszystkim zwrócić uwagę na pojawiające się istotne zróżnicowanie płciowe w rozwoju motoryki młodzieży, stawiając inne zadania przed dziewczętami, a inne przed chłopcami.

8. DRUGA FAZA DOJRZEWANIA (ADOLESCENCJA)

Fazę tę określa się jako fazę stabilizacji, wyraźnego zróżnicowania płciowego oraz coraz silniej zaznaczającej się indywidualizacji w doskonaleniu motoryki człowieka.

Pierwszym przejawem stabilizacji jest zanikanie charakterystycznych dla poprzedniego okresu zaburzeń i zmienności nastawień do aktywności fizycznej. Wyraża się to większą stałą gotowością młodzieży do podejmowania działań sportowych, wyraźną stabilnością formy sportowej, a także zainteresowaniem i uczestnictwem w ciekawych lekcjach wychowania fizycznego.

W okresie adolescencji bardziej widoczna jest indywidualizacja postaw wobec kultury fizycznej. Te nastawienia warunkują zachowania motoryczne młodzieży i przyjmują cechy określające indywidualną osobowość.

W drugiej fazie dojrzewania następuje stabilizacja zdolności motorycznych i większa gotowość do podejmowania działań sportowych. Lekcje wychowania fizycznego mogą zawierać elementy treningu kondycyjnego, a w czasie zajęć pozaszkolnych można organizować liczne imprezy sportowe.

9. WCZESNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Jest to okres względnego zachowania stałego poziomu zdolności motorycznych człowieka. W czasie tych dziesięciu lat poziom motoryki dnia codziennego i pracy w zasadzie stabilizuje się.

Istotnie odzwierciedlają się w motoryce różnice płciowe. W większości działań sportowych kobiety osiągają około 60-70 % możliwości mężczyzn. Szczególnie duże różnice dotyczą siły, wytrzymałości i częściowo szybkości. Zróżnicowanie to dotyczy tylko w bardzo małym zakresie zdolności koordynacyjnych, a szczególnie ćwiczeń zręcznościowych.

Dla osób, które uprawiają sport, wczesny okres dorosłego życia jest okresem uzyskiwania szczytowych wyników. Wszystkim osobom nieuprawiającym sportu wyczynowo zaleca się możliwie intensywne i systematyczne uprawianie sportu rekreacyjnego i różnych form wychowania fizycznego (jogging, aerobik, taniec, pływanie itp.). przede wszystkim zapobiegnie to spadkowi kondycji fizycznej, ale również służyć będzie zachowaniu formy uzyskanej w poprzednich okresach życia.

10. ŚREDNI OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Jest to czas stopniowego zmniejszania się możliwości motorycznych człowieka. Zmniejsza się przede wszystkim możliwość uczenia się nowych czynności sportowych. Co prawda, obniżanie się sprawności następuje powoli i stopniowo, jednak pod koniec średniego okresu dorosłych poziom jest już dość niski.

W tym okresie zaznacza się ogromna różnica między osobami trenującymi, a nietrenującymi, których sprawność ruchowa i fizyczna pod koniec tego okresu jest niewielka. Szybkie obniżanie się sprawności w czwartej dekadzie życia nie jest wynikiem biologicznego starzenia się, lecz rezultatem niedbałości o jej stan.

11. PÓŹNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO

Późny okres człowieka dorosłego to lata szybkiego spadku fizycznej i ruchowej sprawności. Inwolucja występuje w czynnościach ruchowych życia codziennego i związanych z pracą zawodową.

Ćwiczenia fizyczne i zajęcia sportowe powinny służyć zwłaszcza zachowaniu dobrego stanu systemu krążeniowo-oddechowego. Należy również zwrócić uwagę na ćwiczenia gibkościowe, rozluźniające, w wieku starszym bowiem brak ćwiczeń prowadzi szybko do ograniczenia ruchomości w stawach. Ważne również, dla zapobiegania m.in. kifozie starczej, są ćwiczenia zachowania poprawnej postawy ciała.

W późnym wieku człowieka dorosłego powinno się przede wszystkim pamiętać o tym, że „nie dlatego kończymy ze sportem, bo się starzejemy, lecz starzejemy się, ponieważ przerwaliśmy sportowe ćwiczenia”.

12. OKRES STARZENIA SIĘ

Jest to okres wyraźnej motorycznej inwolucji przejawiającej się przede wszystkim znacznym ograniczeniem zainteresowania i potrzeby ruchu. Ruchy stają się coraz bardziej powolne i mało elastyczne. Coraz gorsza jest również płynność ruchów. Przyczyną inwolucji jest przede wszystkim proces biologicznego starzenia się, a zatem zmniejszania siły mięśni, ograniczenie gibkości i zakresu ruchów oraz znaczne zmiany w systemie nerwowym.

Objawy starzenia się są procesem nieuniknionym, jednak przez właściwe postępowanie można je znacznie przesunąć w czasie. Do najpóźniejszych lat życia należy zatem ćwiczyć i uprawiać sport.

V. NAUCZANIE BEZPOŚREDNIE

1. UCZENIE SIĘ INSTRUMENTALNE.

Najprostszą formą uczenia się jest łączenie bodźca z reakcją (uczenie się typu S - R, uczenie się bodźców). W ten sposób możemy uczyć się wielu prostych zachowań ruchowych.

Wyższym poziomem uczenia się jest uczenie instrumentalne, lub inaczej uczenie się reakcji. Tego typu uczenie się nazywane jest także uczeniem się koneksjonistycznym (koneksja - połączenie). Tym razem nie uczymy się bodźca, lecz reakcji.

Uczenie się instrumentalne zawiera dwa podstawowe elementy: musi zawierać bodziec, który wywoła określoną reakcję i bezpośrednio po reakcji musi nastąpić wzmocnienie (utrwalenie reakcji przez jej wzmocnienie).

2. ZNACZENIE WZMOCNIEŃ W UCZENIU SIĘ I NAUCZANIU.

Na poziomie uczenia się instrumentalnego, uczenia się dość prymitywnego o szybkich, chociaż niedokładnych efektach, istotne znaczenia mają wzmocnienia. Reakcje wzmacniania zostają wyuczone, podczas gdy reakcje nie wzmacniane ulegają wygaszeniu.

Zamiast określeń: „wzmocnienia pozytywne” i „wzmocnienia negatywne” możemy przyjąć określenia: „nagroda” i „kara”. „Karą” w procesie nauczana może być również „brak nagrody”. Jest to lepsza forma oddziaływania na ucznia niż różne formy karania.

W nauczaniu czynności ruchowych wiele różnych bodźców ma właściwości wzmacniające. Na lekcji wych. fiz. Może to być zarówno wiele gestów, jak i słów. Galloway wyróżnia następujące bodźce, o charakterze wzmocnień pozytywnych:

* Słowa i zadania (w formie ustnej i pisemnej)

Tak - Właśnie - Cieszę się, że do tego doszedłeś - Dobrze to robisz - Dobrze - Genialnie! - Widać, że myślisz - Na razie bez zarzutu

* Mimika i gesty

Spojrzenie - Śmiech - Przybranie miłego wyrazu twarzy - Entuzjastyczne przewracanie oczami

Mrugnięcie - Oklaski - Skinienie głowy - Pokazanie gestem, że wszystko jest jak należy

* Bliskość i dotyk

Przystanięcie obok - Uściśnięcie - wspólne jedzenie - Dotknięcie dłoni - zwichrzenie włosów - Podanie ręki - Pogłaskanie po głowie - Uściśnięcie dłoni

* Czynności i przywileje

Załatwienie sprawunków - Wystawienie pracy dziecka lub otrzymanej przez nie nagrody

* Rzeczy

Zakładki do książki - Pieniążki do zabawy - Książki odpowiednie do wieku - Pieniądze wymienialne - Talony

Guziki - Dekoracje ścienne - ołówki z imieniem dziecka - Przybory do pisania

* Jedzenie

Prażona kukurydza - Chrupki - Herbatniki - Laseczki z cukru - Orzeszki ziemne - Owoce - Mleko - Frytki

* Sukces

„Umieć coś zrobić” i „wiedzieć, że się wie”.

Pierwszym zadaniem nauczyciela, korzystającego w procesie nauczania z systemu wzmocnień, powinno być właściwe i dogłębne poznanie psychiki ucznia i jego reakcji na powodzenia i niepowodzenia, kary i nagrody ponieważ zależy od tego skuteczność stosowania wzmocnień.

Galloway pisze: „właściwe wykorzystanie wzmocnienia wymaga sporej wiedzy”. Formułuje on reguły stanowiące o stosowaniu wzmocnień, które są konkretnymi praktycznymi przykładami i zaleceniami służącymi skutecznemu posługiwaniu się wzmocnieniami przez nauczyciela (Galoway 1988, s. 301-302):

1. Ponieważ niemal każdy bodziec może pełnić funkcję wzmocnienia, zachowanie Twoich uczniów powie Ci, czy zastosowane przez Ciebie bodźce rzeczywiście działają wzmacniająco.

2. Powinieneś stosować wzmocnienie natychmiast po pojawieniu się właściwej reakcji.

(kilka lub kilkanaście sekund po próbie realizacji zadania, w granicach „pamięci krótkiego czasu”, ok. 15 sekund).

3. Stosuj tylko taką dawkę wzmocnienia, jaka jest niezbędna do tego, aby zadanie zostało wykonane. Utrzymuj uczniów w stanie „niedosytu”.

4. Z początku wzmacniaj każdą właściwą reakcję. Stopniowo przechodź do wzmacniania sporadycznego.

5. Jeżeli jest to konieczne do wywołania pierwszych reakcji, zastosuj bodźce wzmacniające typu pierwotnego, namacalnego i zewnętrznego (np. pokarm, napój, nagrody rzeczowe). Przejdź możliwie jak najszybciej do wzmocnień typu wtórnego, nienamacalnego i wewnętrznego (np. przeżycie sukcesu, opanowanie pewnej czynności, przekonanie o osiągnięciu celu bądź realizacji zadania). Uważaj jednak, by ta zmiana nie nastąpiła zbyt gwałtownie, bo uczeń może „odpaść”.

6. Wzmacniaj tylko reakcje prawidłowe. Powstrzymuj się od wzmacniania reakcji niewłaściwych.

7. Nie próbuj od razu zmieniać zachowania swoich uczniów. Trzymaj się procedury modelowania; nastaw się na zmiany stopniowe.

8. Twoja funkcja polega na dobrym nauczaniu. Nie próbuj się w niej wyręczać „workiem prezentów”. Bez względu na to, jaką wybierzesz metodę, musisz tak zorganizować proces dydaktyczny, by spełnione były warunki uczenia się.

3. MOTYWY UCZENIA SIĘ I PROCES NAUCZANIA BEZPOŚREDNIEGO.

Motoryczne uczenie się jest odpowiedzią na elementarną potrzebę ruchu i aktywności fizycznej człowieka. Potrzeba musi być pobudzona przez motywacje. Motywacja to pierwszy warunek podjęcia uczenia się i realizacji zadania. Motywację określa się na ogół jako zachowanie ukierunkowane na cel, jako wewnętrzną potrzebę osiągnięcia celu (Singer 1985, s. 376). Motywacja taka wiąże się z wartością, jaką ma dla ucznia zadanie czy też osiągnięcie określonego celu.

Dla podejmującego uczenie się i nauczania niezbędny jest określony poziom motywacji ucznia. Podwyższa on potencjał uczenia się i wpływa na gotowość do rozpoczęcia tego procesu.

Po stwierdzeniu wewnętrznej potrzeby osiągnięcia celu rozpoczyna się pierwszy etap nauczania bezpośredniego, etap „orientacji wstępnej”, na który składa się zarówno faza motywująca (wartość zadania), jak i faza rozpoznania bodźca czyli orientacja co do sytuacji fizycznej, społecznej i psychicznej towarzyszących podejmowanemu zadaniu (rozpoznawanie i reagowanie na określony bodziec.

Podstawową metodą w nauczaniu bezpośrednim jest metoda „prób i błędów”, dlatego też już na etapie „orientacji wstępnej” uczący próbuje praktycznie wykonać zadanie.

Po „rozpoznaniu bodźca” kolej na „wybór reakcji”. Jest to wybór takich form zachowania ruchowego, które - w przekonaniu nauczającego i uczącego się - zapewnią uczniowi sprawną realizację zadania oraz osiągnięcie założonego na wstępie celu.

Zarówno na rozpoznanie bodźca, jak i wybór reakcji będą miały istotny wpływ uprzednie doświadczenia ruchowe uczącego się. Na wstępną orientację co do warunków nauki i reagowania na bodziec oraz wybór sposobów reagowania wpływa pamięć, a zatem zapamiętywane wcześniej różne reakcje na bodźce, różne doświadczenia ruchowe, różnorodne zachowania ruchowe.

Kiedy zachowania ruchowe sprawdzą się w środowisku i w otoczeniu uczącego się, tzn., kiedy dostrzeże on, że jego zachowanie jest sprawne i daje spodziewane efekty, to wówczas instrumentalne uczenie się jest zakończone.

W nauczaniu bezpośrednim nauczyciel wspomaga instrumentalne uczenie się wychowanka. Działa bezpośrednio, pozwalając uczniowi dokonywać wielu prób i popełniać określone błędy. Zadaniem nauczyciela jest wspomaganie bądź tworzenie u ucznia niezbędnej motywacji do osiągnięcia celu i podjęcia trudu uczenia się. Wzmocnienia płynące od nauczyciela w nauczaniu bezpośrednim mają podstawowe znaczenie dla postępów ucznia.

Tok lekcyjny nauczania bezpośredniego według Arendsa (1994), w którym wyróżnia następujące działania nauczycielskie:

• Faza pierwsza: motywowanie ucznia do osiągnięcia celu.

• Faza druga: bliższe zaznajomienie się z celem w formie demonstracji, pokazu przez nauczyciela.

• Faza trzecia: uczniowie próbują wykonać zadanie (rozpoznanie bodźca i wybór reakcji).

• Faza czwarta: nauczyciel stosuje różnego rodzaju wzmocnienia, służące kontroli i bieżącej regulacji tych zachowań ruchowych ucznia, które zbliżają go do celu.

• Faza piąta: już po opanowaniu czynności, to próby jej wykonania w różnych sytuacjach otoczenia (utrwalenie i transfer).

UCZENIE SIĘ INSTRUMENTALNE to pewien poziom uczenia się ludzi. Uczenie się na zasadzie związków bodźca z reakcją (uczenie się koneksjonistyczne). Różni się ono od uczenia się typu S-R (np.Pawłowa) tym, że uczymy się nie bodźca, lecz reakcji skuteczność takiego uczenia się zależy w dużej mierze od wzmocnień, które zapewniają sprawność samego procesu uczenia się oraz trwałość opanowanej umiejętności. Stosowane w trakcie procesu uczenia się wskazują uczniowi na prawidłowość (wzmocnienia pozytywne) bądź braki prawidłowości jego postępowania (wzmocnienia negatywne). Wzmocnienia, przez skłonienie ucznia do powtarzania poprawnie wykonywanych ruchów, mają wpływ na utrwalenie opanowanej umiejętności.

NAUCZANIE BEZPOŚREDNIE to pomaganie uczniowi w uczeniu się instrumentalnym. Nauczyciel nie próbuje dobierać nauczania wykorzystując przede wszystkim metodę „prób i błędów”. Natomiast istotny jest jego udział w prezentacji celu nauczania (motywacji), a przede wszystkim organizacji miejsca ćwiczeń (rozpoznawanie bodźca i wybór reakcji). Nauczyciel w nauczaniu bezpośrednim koncentruje się na właściwym wykorzystaniu systemu różnorodnych wzmocnień. Właściwe korzystanie systemu wzmocnień wymaga dużej wiedzy pedagogicznej i psychologicznej, a nie tylko doświadczenia.

4. NAUCZANIE I UCZENIE SIĘ CZYNNOŚCI STANDARDOWYCH

1. CZYNNOŚCI STANDARDOWE

to czynności, które umożliwiają w najlepszy sposób wykonać określone zadanie motoryczne. Są to czynności złożone, przemyślane przez ucznia i opracowane w wyniku jego osobistych doświadczeń.

Różnica w nauczaniu czynności standardowych, a nauczaniem bezpośrednim:

• w nauczaniu czynności standardowych uczymy się drogi do osiągnięcia celu - czynności, która pozwoli ten cel zrealizować,

• w nauczaniu bezpośrednim uczymy się bezpośredniej realizacji celu

2. NAUCZANIE CZYNNOŚCI STANDARDOWYCH

to proces, który rozpoczyna się od tworzenia wyobrażenia nauczanej czynności. Nauczyciel powinien doskonale znać, opisać i umieć zademonstrować czynność standardową, której zamierza nauczyć. Uczeń powinien zastanowić się, przemyśleć swoje zachowanie, wyobrazić sobie to, co będzie wykonywać.

3. ETAPY NAUCZANIA CZYNNOŚCI STANDARDOWYCH:

1. antycypacji celu

2. wstępnej orientacji

3. umysłowego programowania

4. realizacji czynności

5. kontroli wyników

1. Etap antycypacji celu.

Na tym etapie uczeń przewiduje cel zadania, jakie ma do wykonania i dokonuje oceny wartości tego celu oraz możliwości jego osiągnięcia.

Uczeń realizuje zadanie w określonej sytuacji zadaniowej, a więc w określonych warunkach fizycznych, społecznych i osobistych.

Uczeń podejmuje zadanie, kiedy ma ono dla niego określoną wartość (motywacja) i jest w zakresie jego możliwości (aspiracje).

Najlepszy dla ucznia jest optymalny poziom aspiracji, a realnej oceny własnych możliwości może nauczyć ucznia nauczyciel.

2. Etap wstępnej orientacji.

Na skuteczność uczenia się i jego rezultaty mają wpływ czynności sytuacyjne: warunki zewnętrzne, uczestnictwo innych osób, a także nastawienie ucznia. Dlatego też zadaniem nauczyciela na tym etapie jest zorientowanie się w osobistej sytuacji ucznia oraz rozpoznanie relacji społecznych w nauczanej grupie.

Indywidualizacja każdego ucznia przez nauczyciela umożliwi mu dopasowanie właściwych metod postępowania dydaktycznego.

3. Etap umysłowego programowania.

Umysłowy program czynności ruchowej (wyobrażenie czynności ruchowej) to m.in. zbiór wiadomości o strukturze ruchu, jego dynamice, a także o niezbędnych zasadach działania. Podstawowymi źródłami takich wiadomości są:

• informacja słowna

• informacja obrazowa

• informacja czuciowo-kinestetyczna

Podstawowym środkiem porozumiewania nauczyciela z uczniem jest mowa. Najprostszą formą poznawania czynności jest instrukcja słowna, która powinna zawierać kolejne ruchy składające się na daną czynność. Algorytm ruchów musi odbywać się w określonej kolejności. Za pomocą słowa nauczyciel przekazuje informacje o tym, CO uczeń powinien zrobić, JAK to zrobić i DLACZEGO w ten, a nie inny sposób.

Informacja obrazowa (demonstrowanie czynności) może spełniać dwie podstawowe funkcje:

• motywującą

• nauczającą

Pokaz ma walory motywujące wówczas, gdy jest wykonywany perfekcyjnie, najlepiej przez znanego sportowca. Pokaz spełnia funkcję nauczającą wtedy, gdy służy tworzeniu wyobrażeniu czynności i spełnia następujące kryteria:

1. obraz jest spowolniony

2. uwzględnia stosunek emocjonalny ucznia

3. odwołuje się do dotychczasowej wiedzy i doświadczeń ucznia

4. jest odpowiednio zorganizowany

Pokaz motywujący skłania uczniów do podjęcia uczenia się, natomiast pokaz nauczający umożliwia im podjęcie próby odtworzenia czynności w praktyce.

Dostarczenie uczniowi informacji werbalnej i wizualnej nie wystarczy do pełni wyobrażenia motorycznego. Należy je uzupełnić informacją kinestetyczną (czuciową). Tylko działania praktyczne powodują czucie w stawach i mięśniach warunkując szybsze nauczenie się danej czynności ruchowej.

4. Etap praktycznego działania.

Etap praktycznego działania to etap, w którym wyobrażenia motoryczne przekształcają się w czynności realne, rzeczywiste. Praktyczne działanie podejmuje uczeń już w trakcie tworzenia wyobrażenia czynności.

Nauczyciel musi pamiętać o tym, że nauczana czynność nie jest celem samym w sobie, lecz jest czynnością za pomocą, której realizujemy zadanie.

Wyróżniamy następujące metody nauczania czynności ruchowych:

• metoda nauczania całości

• metoda nauczania częściami

• metoda kontrastów

• metoda ograniczeń

• metoda prób i błędów

Metoda nauczania całości daje więcej szans zrozumienia całości zadania i sprawia, że szybciej osiągamy cel.

Metoda nauczania częściami pozwala poznać dokładniej elementy nauczanej czynności eliminując ewentualne błędy, lecz stwarza niebezpieczeństwo zgubienia ostatecznego celu zadania.

W nauczaniu całościowym najpierw dążymy do uproszczenia czynności a potem z czasem uzupełniamy ją o dodatkowe elementy techniki. Natomiast w nauczaniu częściami od początku nauczamy szczegółów, dokładnego wykonania wybranych elementów, a dopiero później łączymy je w całość.

Metoda kontrastów polega na wykonywaniu przez uczniów danej czynności z maksymalnym napięciem mięśniowym i z ich całkowitym rozluźnieniem, by potem w trakcie ćwiczeń wyczuwali momenty pracy w optymalnych warunkach napięcia mięśni.

Metoda ograniczeń to eliminowanie niektórych zmysłów, aby wyraźniej przez inne zmysły uzupełnić wrażenia kinestetyczne.

Metoda stopniowego eliminowania błędów polega na dostrzeżeniu różnicy miedzy umysłowym programem (wyobrażoną czynnością), a czynnością wykonywaną praktycznie. Różnica ta jest tzw. „błędem czynności”. Błąd jest więc sekwencją ruchów występująca w praktycznym działaniu, której w wyobrażeniu nie było.

5. Etap kontroli i oceny wyników realizacji zadania.

Praktyczne działanie daje w rezultacie określony wynik. Wynik może być błędny wówczas, gdy istnieje różnica miedzy osiągniętym wynikiem, a założonym celem. Im ta różnica jest mniejsza tym skuteczniejszy był proces uczenia i nauczania.

Nauczyciel powinien w chwili rozpoczęcia nauczania jakiejś czynności ustalić wraz z uczniem kryteria jej poprawności. Wówczas w znacznej mierze zmniejszy się różnica oceny błędu czynności przez uczącego się a nauczającego.

Ocena obiektywna ma szczególne wartości wychowawcze, natomiast im bardziej ocena jest trafna i rzetelna, tym bardziej motywuje do dalszego uczenia się.

VII. NAUCZANIE I UCZENIE SIĘ PROBLEMOWE

Nauczanie problemowe różni się od nauczania bezpośredniego i nauczania standardów tym, że znacznie bardziej angażuje umysł zarówno ucznia jak i nauczyciela.

Przed uczniem staje problem, który musi on przemyśleć i na który musi znaleźć rozwiązanie. Zwykle pojawia się wiele rozwiązań, lecz uczeń musi znaleźć rozwiązanie optymalne.

W nauczaniu problemowym uczeń znajduje się w sytuacji problemowej, a więc brak mu wystarczających danych, by rozwiązać problem. Jest zmotywowany do twórczego myślenia poprzez samodzielne poszukiwanie rozwiązania.

Dla osiągnięcia najlepszych rezultatów w tym sposobie uczenia i nauczania jest niezbędny optymalny poziom motywacji, a także optymalny poziom aspiracji ucznia.

Nauczyciel pełni drugoplanową rolę. Początkowo pomaga sformułowaniu problemu i stawia ucznia w sytuacji problemowej. Potem jednak pozostawia ucznia „samemu sobie”. Dopiero w fazie weryfikacji problemu może włączyć się do procesu nauczania ponownie.

W nauczaniu problemowym uczeń uczy się metod, sposobów procedur, dzięki którym, skutecznie realizuje zadanie.

1. ETAPY NAUCZANIA PROBLEMOWEGO:.

• zarys problemu formułowanego przez nauczyciela bądź uczniów lub przy udziale uczniów

• uściślenie problemu przez uczniów

• formułowanie szczegółowych elementów problemu

• weryfikacja projektów w praktycznym działaniu

• wybór optymalnego rozwiązania problemu

• sprawdzenie skuteczności rozwiązania w różnych sytuacjach

Rozwiązywanie problemów przez ucznia sprawia, że uczenie staje się procesem kształcenia wielu pozytywnych cech jego osobowości jak np.: samodzielność, podejmowanie decyzji, wybór optymalnych rozwiązań i radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

2. TRANSFER W KSZTAŁCENIU PSYCHOMOTORYCZNYM

Ogromne znaczenie w opanowaniu nowych czynności ruchowych jest pamięć motoryczna uczącego się. Im więcej różnorodnych czynności ruchowych opanował uczeń, tym więcej ma szans uczenia się szybciej, dokładniej i trwalej czynności dotąd mu nieznanych.

TRANSFER to ułatwianie (transfer pozytywny) lub utrudnianie (transfer negatywny) czynności uczenia się przez uczenie się uprzednie. Dla sprawności nauczania ważne jest zarówno to, czego dotąd uczeń się nauczył, jak i świadomość tego, że to, czego właśnie nauczamy może mieć istotne znaczenie dla efektywności dalszych etapów psychomotorycznego kształcenia.

Transfer specyficzny odnosi się do wspólnych elementów określonych czynności, natomiast transfer niespecyficzny dotyczy przenoszenia się ogólnych zasad postępowania czy metod.

Czynniki decydujące o transferze:

• podobieństwo materiałów (poprzedniego i aktualnie nauczanego)

• stopień opanowania materiału

• stopień trudności materiału

• różnorodność zadań poprzedzających zadania aktualnie rozwiązywane

• czas dzielący materiały(poprzedni i aktualnie nauczany)

• konstrukcja programu nauczania

• nauczanie grupowe czy indywidualne.

BIBLIOGRAFIA:

1. Czabański B., Kształcenie psychomotoryczne. AWF, Wrocław (2000)

2. Szopa J., Podstawy antropomotoryki. AWF, Wrocław (2000)

14

---