BADANIA RADIOLOGICZNE KLATKI PIERSIOWEJ

Badanie nazywane jest również: RTG KLATKI PIERSIOWEJ

Do badań radiologicznych klatki piersiowej zalicza się:

• Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia),

• Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej,

• Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia),

• Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia),

• Tomografię komputerową klatki piersiowej (TK).

Tomografia komputerowa (TK) została szczegółowo omówiona w rozdziale "Badania obrazowe wielonarządowe". Badanie TK wykonywane jest wtedy, kiedy na zdjęciach rentgenowskich przeglądowych klatki piersiowej wykryta zmiana chorobowa wymaga bardziej szczegółowej oceny.

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie radiologiczne polega na przechodzeniu przez wybraną cześć ciała badanego (np. klatkę piersiową) kontrolowanych dawek promieni rentgenowskich (promieni X) rzutowanych na prostopadłą płaszczyznę z detektorem tych promieni. Wysyłane z lampy rentgenowskiej promienie X przed dotarciem do detektora są częściowo pochłaniane przez przeszkody (tkanki osoby badanej) znajdujące się pomiędzy tymi obiektami. Stopień osłabienia promieniowania zależy od spoistości i rodzaju naświetlanych tkanek, co rejestrowane jest przez detektor. Detektorem promieni X może być błona fotograficzna (klisza rentgenowska) lub specjalny ekran luminescencyjny - zamieniający pierwotny obraz promieniowania rentgenowskiego na obraz światła widzialnego. Klisze rentgenowskie przed badaniem umieszczane są w światłoszczelnych kasetach pomiędzy dwoma specjalnymi foliami wzmacniającymi (tzw. luminoforami), które "uczulają" kliszę na działanie promieni X i przez to pozwalają zmniejszyć wielkość dawki napromieniowania. Kaseta jest zawsze układana jak najbliżej ciała osoby badanej, natomiast lampa rentgenowska ustawiana jest w określonym odstępie (zwykle 2 m). Unika się w ten sposób zniekształceń obrazu różnych naświetlanych warstw ciała badanego.

Projekcja w badaniu radiologicznym
Projekcja jest terminem używanym często w radiologii, który definiuje sposób rzutowania promieni (przechodzących przez badany obiekt) na powierzchnię detektora promieniowania. Zatem, projekcja określa ułożenie względem siebie poszczególnych elementów: źródła promieniowania, badanego przedmiotu (ciała człowieka), i powierzchni detektora promieni. I tak, np. w badaniu rentgenowskim w projekcji przednio-tylnej emitowane promienie z lampy rentgenowskiej wnikają w ciało badanego od przodu, a następnie padają na powierzchnię kliszy rentgenowskiej - ustawionej prostopadle do promieni, z tyłu za ciałem osoby badanej. W projekcji tylno-przedniej promienie wnikają w ciało badanego od tyłu, bocznej - z boku, itd.
Jeśli źródło promieniowania i detektor tego promieniowania są nieruchomymi elementami urządzenia diagnostycznego, projekcję ustala się poprzez odpowiednie ustawienie pacjenta do badania. W nowszych typach aparatów coraz częściej dobór odpowiedniej projekcji jest możliwy przez skoordynowanie ustawienia źródła promieniowania i detektora promieniowania, względem siebie bez konieczności zmian pozycji badanego.

Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia)
Małoobrazkowe zdjęcie rentgenowskie płuc jest metodą polegającą na wykonaniu zdjęcia aparatem małoobrazkowym silnie świecącego obrazu widocznego na ekranie rentgenowskim. Zaletami metody są tani koszt badania, duża wydajność i łatwa możliwość transportu aparatury; wadą metody jest konieczność zastosowania kilkakrotnie wyższych dawek napromieniowania niż przy pełnowymiarowych zdjęciach rentgenowskich.

Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej
Standardowe (sumacyjne) zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej wykonuje się w projekcji tylno-przedniej tzn. promienie wnikają do ciała badanego od tyłu. Niekiedy wykonuje się dodatkowo zdjęcie boczne, wyjątkowo zdjęcie skośne. Czasami pacjentowi podaje się doustnie środek cieniujący (kontrast), który bardzo silnie pochłania promieniowanie rentgenowskie, umożliwiając uzyskanie obrazu "odlewu" przełyku. U ciężko chorych wykonuje się tzw. zdjęcie przyłóżkowe; jest to zdjęcie przednio-tylne, tzn. promienie wnikają do ciała badanego od przodu. Zdjęcia przyłóżkowe na ogół są gorsze jakościowo niż standardowe zdjęcia rentgenowskie.

Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia)
Prześwietlenie jest metodą pozwalającą oglądać na ekranie monitora obraz rentgenowski klatki piersiowej w czasie jej ruchów oddechowych. Badanie to wykonywane jest z użyciem wzmacniacza obrazu, który dokonuje zamiany obrazu promieniowania rentgenowskiego na obraz światła widzialnego (na ekranie z luminoforem), następnie na obraz elektronowy (na fotokatodzie) i ponownie na obraz światła widzialnego (na ekranie z luminoforem). Dawka przyjętego napromieniowania jest zależna od czasu trwania badania. Ostateczny obraz na ekranie monitora może być pozytywowy, tzn. cienie gazów są białe, kości - czarne, a pozostałe tkanki (tkanki miękkie) są szare, lub też negatywowy - gdy jest odwrotnie.

Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia)
Tomografią nazywa się specjalną technikę rentgenowską, która zamazuje część cieni struktur ciała celem lepszego uwidocznienia struktur w wybranych warstwach ciała. Aby otrzymać zdjęcia warstwowe dwa z trzech elementów układu: lampa

Ryc. 5-2. Schemat wykonania zdjęcia warstwowego rentgenowskiego

rentgenowska, badany pacjent i kaseta z kliszą rentgenowską, muszą być w ruchu. Najczęściej nieruchomym elementem podczas badania pozostaje pacjent. Ruch lampy i kasety z kliszą rentgenowską jest wzajemnie sprzężony, oba elementy są położone po przeciwnych stronach ściśle określonej osi obrotu. Gdy podczas wykonywania zdjęć lampa i kaseta poruszają się w przeciwnych kierunkach, na kliszy rentgenowskiej są uwidaczniane te struktury badanego ciała, które znajdują się w warstwie na wysokości osi obrotu lampa - kaseta (ryc. 5-2). Wszystkie struktury ciała znajdujące się ponad i poniżej tej warstwy są zamazane. Istnieje możliwość wykonywania zdjęć w warstwach ciała czołowych (bocznych), strzałkowych i skośnych. Zależnie od potrzeb liczba warstw i odstęp między nimi może być ustawiany dowolnie. Typowe zdjęcia warstwowe wykonuje się co 1 cm, w warstwach czołowych - licząc od tylnej płaszczyzny klatki piersiowej, w warstwach bocznych - licząc w lewo lub w prawo od linii pośrodkowej ciała (linii przechodzącej przez środek mostka). Najczęściej wykonywaną serią zdjęć warstwowych są zdjęcia 9, 10, 11 i 12 w warstwach czołowych tj. zdjęcia wykonane w warstwach odległych do przodu od tylnej płaszczyzny klatki piersiowej 9, 10, 11 i 12 cm.
W odróżnieniu od tomografii komputerowej (TK) metodą tą nie można uzyskać zdjęć poprzecznych warstw ciała, a także sugerować - w oparciu o stopień osłabienia promieniowania przez określone struktury ciała - rodzaju (typu histologicznego) tkanki w obserwowanej zmianie chorobowej.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Małoobrazkowe zdjęcie płuc (radiofotografia, fluorografia)
Zdjęcia małoobrazkowe służą do badań masowych celem wykrywania chorób płuc: głównie nowotworów płuc na wczesnym etapie ich rozwoju i gruźlicy.

Zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej
Przeglądowe zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej w projekcji tylno-przedniej służy ocenie żeber, kręgosłupa piersiowego, obojczyków, łopatek, przepony, śródpiersia (wielkość, kształt cieni serca i dużych naczyń krwionośnych) i miąższu płucnego. Jeśli istnieje konieczność uwidocznienia okolicy pozasercowej, okolic położonych u podstawy i tyłu klatki piersiowej, badanie uzupełnia się zdjęciem bocznym. Niekiedy zdjęcie rentgenowskie wykonuje się po bezpośrednim podaniu doustnie środka cieniującego (kontrastu) celem lepszej oceny zarówno samego przełyku, jak i śródpiersia (niektóre guzy śródpiersia, tętniaki, powiększenie lewego przedsionka lub lewej komory serca mogą powodować przemieszczanie i zniekształcenia przełyku).

Prześwietlenie klatki piersiowej (radioskopia, skopia)
Celem obserwacji czynności ruchowej, czy też jako uzupełnienie do zdjęć RTG wykonuje się prześwietlenie (skopia). Badanie to dostarcza cennych informacji o ruchomości przepony i ścian klatki piersiowej. Umożliwia także ocenę tętniącego lub rozpierającego rodzaju zacienienia płucnego lub śródpiersiowego. Pozwala w sposób dość dokładny rozpoznać umiejscowienie zmian. Obecnie znajduje powszechne zastosowanie przy wykonywaniu celowanej biopsji płuca (biopsji transtorakalnej - polegającej na przekłuciu ściany klatki piersiowej) i podczas bronchoskopii, pozwalając na korektę położenia igły biopsyjnej.

Zdjęcia warstwowe klatki piersiowej (tomografia)
Zdjęcia warstwowe (tomograficzne) wykonuje się dla uzupełnienia zdjęć standardowych (sumacyjnych) celem dokładnej oceny oskrzeli głównych, węzłów chłonnych płuc i naczyń płucnych oraz do określenia wielkości istniejących jam, zwapnień i nacieków.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Wszelkie schorzenia w obrębie klatki piersiowej.

• Obrażenia klatki piersiowej.

• Zaburzenia rozwojowe narządów klatki piersiowej.

• Badanie przed- i pooperacyjne klatki piersiowej.

• Badania okresowe - powinno być wykonywane co 2 lata, a u osób ze zwiększonym ryzykiem chorób płuc wynikającym np. z rodzaju wykonywanej pracy zawodowej, co rok.

Standardowe zdjęcie rentgenowskie (małoobrazkowe lub pełnowymiarowe w projekcji tylno-przedniej) może być wykonane bez zlecenia lekarza. Pozostałe badania radiologiczne wykonuje się na zlecenie lekarza

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma specjalnych zaleceń. Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań.

OPIS BADANIA

Ryc. 5-3. Schemat wykonania standardowego zdjęcia rentgenowskiego (RTG) klatki piersiowej

Standardowe zdjęcie rentgenowskie wykonywane jest w pozycji stojącej, pacjent rozebrany jest do połowy (górna połowa ciała). W celu wykonania zdjęcia w projekcji tylno-przedniej (jest to najczęściej wykonywane zdjęcie) pacjent powinien ręce mieć oparte na biodrach, łokcie wysunięte do przodu, barki powinny być opuszczone i podobnie jak łokcie odchylone do przodu, broda uniesiona (broda często oparta jest na specjalnej podpórce), przednia powierzchnia klatki piersiowej powinna swobodnie przylegać do kasety rentgenowskiej (ryc. 5-3). Pacjentowi poleca się wykonać głęboki wdech i na chwilę zatrzymać oddech. W tym czasie następuje naświetlenie klatki piersiowej promieniami rentgenowskimi. Czas pojedynczego napromieniowanie trwa zwykle nie dłużej niż kilkaset milisekund. Innym przyjętym sposobem ustawiania pacjenta celem wykonania zdjęcia w projekcji tylno-przedniej jest pozycja z uniesionymi ramionami, dłonie splecione są na szczycie głowy.
Przy zdjęciach w pozycjach bocznych lub skośnych pacjent stronę chorą powinien mieć skierowaną ku kasecie, a ramiona i brodę uniesioną. W wybranych przypadkach bezpośrednio przed wykonaniem zdjęcia pacjentowi poleca się wypicie tzw. papki barytowej (może być ona bez smaku lub z dodatkiem substancji smakowych).
U pacjentów ciężko chorych (leżących) zdjęcia klatki piersiowej wykonuje się w pozycji leżącej lub siedzącej - są to tzw. zdjęcia radiologiczne przyłóżkowe. Zdjęcia tego typu wykonuje się przy pomocy przenośnego aparatu rentgenowskiego.
Prześwietlenie (radioskopię) rozpoczyna się od ustawienia się chorego przed specjalnym ekranem w pozycji stojącej jak do standardowego zdjęcia rentgenowskiego w projekcji tylno-przedniej. Potem, w czasie prześwietlenia, pacjentowi poleca się zmienić pozycję, zależnie od miejsca i rodzaju obserwowanych przez badającego zmian na ekranie monitora. Podczas radioskopii zaleca się zwykle pacjentowi głebokie oddychanie i żąda gwałtownego wdechu, a następnie wydechu (jakby miał zgasić palącą świeczkę).Wynik badań radiologicznych przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi kliszami rentgenowskimi.
Badanie trwa kilka minut.

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

• Ostatnio wykonywane badanie radiologiczne.

• Ciąża.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Wykonywanie radiologicznego standardowego badania klatki piersiowej współczesnymi aparatami rentgenowskimi nie zagraża zdrowiu badanego i nie jest związane z ryzykiem powikłań. Jeśli jest taka potrzeba, badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesiączkowego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia.

BADANIE ENDOSKOPOWE TCHAWICY I OSKRZELI

Badanie nazywane jest również: WZIERNIKOWANIE TCHAWICY I OSKRZELI, BRONCHOSKOPIA, BRONCHOFIBEROSKOPIA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na bezpośrednim oglądaniu (wziernikowaniu) tchawicy i oskrzeli z użyciem urządzeń optycznych - sztywnego bronchoskopu (rury metalowej z soczewkami) lub giętkiego bronchofiberoskopu (bronchofibroskopu). Bronchofiberoskop z uwagi na swoją giętkość i rozmiar (średnicę) pozwala na głębsze jego wprowadzenie i obejrzenie drobniejszych oskrzeli. W obu typach wzierników (endoskopów) pole widzenia jest oświetlone za pomocą włókien szklanych (tzw. zimnego oświetlenia). W bronchofiberoskopie znajduje się dodatkowo wiązka światłowodów - odpowiednio uporządkowana, zwana obrazowodem - dzięki której obraz wnętrza oskrzeli jest przekazywany przez okular do oka badającego lekarza. Obiektyw wziernika bronchofiberoskopu znajduje się na końcu instrumentu (w oskrzelach) i jest skierowany wzdłuż jego długiej osi (tzw. optyka wprostna lub osiowa). W rękojeści bronchofiberoskopu mieszczą się pokrętła umożliwiające zdalne poruszanie przeciwległą końcówką instrumentu we wszystkich kierunkach. Istnieje możliwość zarówno przez bronchoskop, jak i bronchofiberoskop wprowadzenia dodatkowego oprzyrządowania (np. specjalnych szczypiec, cewnika) celem pobrania wycinka tkanki, bądź wydzieliny z drzewa oskrzelowego.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie służy wyjaśnieniu przyczyny pewnych objawów chorobowych (kaszel, krwioplucie, itp.) i stanowi cenne uzupełnienie badania radiologicznego klatki piersiowej. Bronchoskopia umożliwia lekarzowi obejrzenie strun głosowych, tchawicy, oskrzeli głównych i ich rozgałęzień wewnątrz płuc w celu rozpoznania zmian chorobowych oraz pobrania wycinków tkanki do badania histopatologicznego z miejsc podejrzanych o zmiany chorobowe, czy też wydzieliny do badania (bakteriologicznego i cytologicznego) na obecność bakterii (np. prątków gruźlicy), grzybów lub komórek nowotworowych. Badanie takie służy wczesnemu rozpoznaniu chorób układu oddechowego i ustaleniu sposobu leczenia.
Wziernikowanie drzewa oskrzelowego może służyć do wykonania niektórych zabiegów terapeutycznych np. miejscowego podania leku, usunięcia obcego ciała, odessania zalegającej wydzieliny oskrzelowej (czopów). Niejednokrotnie są to zabiegi ratujące życie.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Zmiany w płucach i w śródpiersiu.

• Guz płuca - różnokształtny i różnej wielkości cień w miąższu płuca.

• Przewlekłe stany zapalne oskrzeli.

• Częste zapalenie płuc.

• Kaszel utrzymujący się dłużej niż trzy tygodnie, nawet bez zmian w obrazie radiologicznym płuc.

• Krwioplucie.

• Niedodma płuca, płata lub segmentu.

• Płyn w jamie opłucnej.

• Ocena uszkodzenia dróg oddechowych.

• Ocena drożności dróg oddechowych.

• Przedoperacyjna ocena stopnia zaawansowania nowotworu.

• Uzyskanie materiału do badań mikrobiologicznych i histopatologicznych (cytologicznych).

• Wskazania lecznicze:

• odessanie krwi w czasie krwotoku;

• odessanie wydzieliny (czopów śluzowych) powodującej niedodmę płuca, której pacjent nie potrafi wyksztusić, np. po operacji;

• odessanie wydzieliny ropnej, przepłukanie oskrzeli i miejscowe podanie leku;

• odessanie treści żołądkowej po zachłyśnięciu się;

• usunięcie ciała obcego z oskrzela;

• pomoc przy trudnych technicznie intubacjach dotchawiczych.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Podstawowe badania laboratoryjne krwi. Patrz dodatkowo "Badania poprzedzające znieczulenie" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

24 godziny przed badaniem nie należy palić (zaleca się w ogóle nie palić!). Należy być na czczo - co najmniej 6 godzin przed badaniem nie jeść i nie pić dla uniknięcia zachłyśnięcia i związanych z tym powikłań. W tym czasie leki przyjmować tylko po uzgodnieniu z lekarzem.
Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Wskazane jest również podanie środka uspokajającego. Przy badaniu może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego

OPIS BADANIA

Wziernikowanie tchawicy i oskrzeli wykonuje się na ogół u pacjentów przytomnych, chociaż niektóre ośrodki medyczne wykonują badanie w znieczuleniu ogólnym rutynowo. Wybór sposobu znieczulenia należy do lekarza, który dostosowuje indywidualnie rodzaj znieczulenia do każdego chorego w zależności od jego stanu ogólnego.

Ryc. 5-4. Schemat wziernikowania tchawicy i oskrzeli przy pomocy bronchofiberskopu

Określony czas przed badaniem podaje się pacjentowi domięśniowo lub dożylnie środek uspokajający oraz lek, który hamuje nadmierne wydzielanie śluzu z drzewa oskrzelowego. Pacjent do badania z użyciem bronchoskopu, czyli sztywnego instrumentu, przyjmuje pozycję leżącą, wyjątkowo siedzącą, natomiast do badania z bronchofiberoskopem, czyli giętkim instrumentem - pozycję siedzącą lub leżącą.
Przed wziernikowaniem badający wykonuje pacjentowi znieczulenie miejscowe powierzchniowe, stosując inhalację lub rozpylanie środka znieczulającego. Lek jest rozpylany (zwykle 4% lignokaina) na nasadę języka, łuki podniebienne, języczek i tylną ścianę gardła, aż do zniesienia odruchów wymiotnych. Następnie pod kontrolą lusterka krtaniowego strzykawką laryngologiczną badający wstrzykuje kilka mililitrów leku (zwykle 2-4 ml 2% lignokaina) przez szparę między strunami głosowymi z jednoczesnym głębokim wdechem pacjenta w celu jak najgłębszej aspiracji wprowadzanego środka znieczulającego. Następnie, wprowadza bronchoskop - przez usta, bądź bronchofiberoskop - przez usta lub nos, do tchawicy i przesuwa do oskrzeli (ryc. 5-4). W razie wystąpienia odruchów kaszlowych, już po wprowadzeniu do tchawicy i oskrzeli endoskopu, badający może dodatkowo miejscowo znieczulić chorego, wprowadzając środek znieczulający przez cewnik wprowadzony do instrumentu. Za pomocą szczypczyków, szczoteczki lub ssaka również wprowadzanych przez endoskop badający pobiera wycinki tkanek, śluz oraz popłuczyny z drzewa oskrzelowego do badania mikroskopowego (cytologicznego, histopatologicznego) i bakteriologicznego (ryc. 5-5). Tak uzyskany materiał jest następnie przesyłany do laboratorium (pracowni histopatologicznej i mikrobiologicznej) i po odpowiednim jego przygotowaniu - trwającym od kilku dni do nawet kilku tygodni, poddawany jest ocenie przez histopatologa, czy też bakteriologa (patrz: "Badanie plwociny" i w rozdziale "Badania w onkologii" - "Badanie histopatologiczne" ).Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
Badanie trwa zwykle od 15 do 30 minut

Ryc. 5-5. Sposób pobierania materiału do badań przy pomocy bronchofiberoskopu: (A) szczoteczkowanie oskrzela, (B) pobranie wycinka tkanki z guza

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

• Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

• Alergia: astma oskrzelowa, katar sienny oraz nadwrażliwość na leki (np. środki miejscowego znieczulenia).

• Zaburzenia rytmu serca, wady serca, dusznica bolesna (choroba wieńcowa), nad- lub niedociśnienie.

• Obecność protez w jamie ustnej.

• Przebyte choroby.

• Stan uzębienia.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Z powodu zastosowanego znieczulenia gardła, należy przynajmniej przez 2 godz. po zakończeniu badania nie przyjmować płynów i pokarmów, aby uniknąć zachłyśnięcia (w czasie działania znieczulenia zniesiony jest odruch połykania). Przy niewielkim krwiopluciu wystarczy spokojnie leżeć przez kilka godzin w łóżku.
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Po badaniu lekarz może zalecić przez 2-3 dni zbieranie plwociny do badania cytologicznego w celu zwiększenia szansy rozpoznania choroby (patrz: "Badanie plwociny").

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Stosunkowo najczęściej (w ciągu 2 pierwszych dni) może pojawiać się krótkotrwała chrypka i ślady krwi w plwocinie. Bardzo rzadkim następstwem badania są trudne do opanowania lub wymagające interwencji chirurgicznej krwawienia. Wyjątkowym powikłaniem po badaniu mogą być: skaleczenia krtani, tchawicy i oskrzeli, wyłamanie zęba, dostanie się powietrza do jamy opłucnowej (odma opłucnowa), infekcja górnych dróg oddechowych (zapalenia oskrzeli lub płuc) - gorączka, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia oddechowe, skurcz krtani i oskrzeli oraz reakcja alergiczna na miejscowe środki znieczulające.
Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Jeżeli jest taka potrzeba, badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

MEDIASTINOSKOPIA

Badanie nazywane jest również: WZIERNIKOWANIE ŚRÓDPIERSIA, ENDOSKOPIA ŚRÓDPIERSIA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na bezpośrednim oglądaniu (wziernikowaniu) śródpiersia z użyciem specjalnego urządzenia optycznego - mediastinoskopu. Ten rodzaj wziernika jest sztywną metalową rurą zaopatrzoną w odpowiednie soczewki. Pole widzenia jest oświetlone za pomocą włókien szklanych znajdujących się w mediastinoskopie (tzw. zimne oświetlenie). Podczas oglądania śródpiersia, przy użyciu wprowadzonych przez wziernik odpowiednich instrumentów, pobiera się także całe węzły chłonne lub ich część do oceny histopatologicznej i ewentualnie mikrobiologicznej (bakteriologicznej).

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie umożliwia pobranie próbek (wycinków) tkanek do badania histopatologicznego, dla rozpoznania chorób węzłów chłonnych, dróg oddechowych, przełyku, płuc, bądź opłucnej. Możliwe jest również wykonanie w uzyskanych próbkach badania mikrobiologicznego tj. posiewu (sztuczną hodowlę) na obecność prątków gruźlicy lub innych bakterii. Badanie jest stosowane jedynie wtedy, kiedy inne metody diagnostyczne (badania mniej inwazyjne niż mediastinoskopia) nie pozwlalają ustalić rozpoznania.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Nowotwory śródpiersia.

• Wszystkie choroby płuc i układu chłonnego przebiegające z powiększeniem śródpiersiowych węzłów chłonnych.

• Powiększenie węzłów chłonnych śródpiersia (bez innych objawów chorobowych).

• Wszystkie niejasne obrazy radiologiczne śródpiersia.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza w warunkach szpitalnych

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Mediastinoskopia jest jednym z ostatnich wykonywanych badań. Zależnie od choroby bywa poprzedzona różnymi innymi badaniami dodatkowymi (zawsze badaniami radiologicznymi klatki piersiowej). Przed mediastinoskopią (niezależnie od wskazania) pacjent powinien mieć oznaczoną grupę krwi, zbadany układ krzepnięcia krwi i wykonane badanie EKG.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Patrz "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie wykonuje się w znieczuleniu ogólnym

OPIS BADANIA

Pacjent leży całkowicie rozebrany, przykryty prześcieradłem chirurgicznym. Aby wprowadzić do śródpiersia mediastinoskop badający, wykonuje (po uprzednim odkażeniu skóry np. jodyną) małe, poprzeczne cięcie długości 3-5 cm na szyi, tuż nad rękojeścią mostka pacjenta. Następnie odpreparowuje tkanki przysłaniające tchawicę. Kiedy przednia powierzchnia tchawicy jest dobrze odsłonięta, wprowadza między tchawicę i mostek do śródpiersia mediastinoskop ze źródłem światła (ryc. 5-6). Po dotarciu wziernikiem do węzłów chłonnych badający wycina je w całości lub pobiera fragment ich tkanki przy użyciu wprowadzonych przez odpowiedni kanał w mediastinoskopie szczypiec lub igły punkcyjnej. Po zakończeniu wziernikowania w miejscu cięcia zakłada szwy i jałowy opatrunek. Pobrane próbki tkankowe węzłów chłonnych są dalej przesyłane w formalinie do pracowni histopatologicznej, ewentualnie mikrobiologicznej, gdzie po odpowiednim przygotowaniu (trwającym zwykle kilkanaście dni) są poddawane ocenie mikroskopowej.
Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
Badanie trwa zwykle 30 - 45 minut

Ryc. 5-6. Schemat wziernikowania śródpiersia przy pomocy mediastinoskopu

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

• Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

• Zaburzenia rytmu serca, wady serca, dusznica bolesna, nad- lub niedociśnienie.

• Obecność protez w jamie ustnej.

• Przebyte i aktualne choroby oraz posiadane wyniki badań.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Po badaniu pacjent jest przewożony na wózku na oddział szpitalny, gdzie przez co najmniej kilkanaście godzin powinien pozostawać w pozycji leżącej. Zwykle dopiero następnego dnia po badaniu pacjent może wstać. W 7-10 dobie po badaniu należy zgłosić się do lekarza celem zdjęcia szwów.
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Mediastinoskopia jest metodą bezpieczną, jednakże nie można wykluczyć możliwości wystąpienia powikłań. Możliwe są zaburzenia połykania i napady kaszlu, które ustępują samoistnie przeważnie po kilku godzinach. Chrypka może występować przez kilka godzin, rzadziej przez dłuższy czas - nie wymaga prawie nigdy leczenia specjalistycznego.
Rzadko zdarzają się krwawienia w tych miejscach, gdzie naruszono tkanki, podczas czynności chirurgicznych w trakcie badania. Wyjątkowo rzadkimi powikłaniami mogą być uszkodzenia dróg oddechowych (tchawicy, oskrzela), nerwów, przełyku, przewodu mlecznego (głównego naczynia chłonnego), opłucnej oraz wystąpienie pooperacyjnych stanów zapalnych. Tego typu powikłania mogą wymagać dodatkowej interwencji lekarskiej. Uszkodzenie nerwów może prowadzić do chrypki. W pojedynczych przypadkach może wystąpić konieczność drenażu opłucnej albo śródpiersia. Sporadycznie zdarzają się infekcje śródpiersia, które w każdym przypadku można wyleczyć.
Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Jeśli jest taka potrzeba badanie może być powtórzone. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży.

REZONANS MAGNETYCZNY UKŁADU ODDECHOWEGO

Badanie nazywane jest również: MRI, MR, TOMOGRAFIA REZONANSU MAGNETYCZNEGO UKŁADU ODDECHOWEGO
Nazwa zwyczajowa: Rezonans układu oddechowego

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Obecnie rezonans magnetyczny w ocenie stanu układu oddechowego jest wyłącznie badaniem uzupełniającym tomografię komputerową i wykonywanym np. w przypadkach naciekania ścian klatki piersiowej przez nowotwór płuc.
Pozostałe informacje o badaniu rezonansem magnetycznym zostały opisane w rozdziale: "Badania obrazowe wielonarządowe

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA UKŁADU ODDECHOWEGO

Badanie nazywane jest również: TK UKŁADU ODDECHOWEGO

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Tomografia komputerowa jest metodą oceny płuc i śródpiersia, pozwalającą dokładnie ocenić anatomię klatki piersiowej i ewentualną patologię. Obecnie badanie to wykonywane jest wtedy, kiedy na rentgenowskich zdjęciach przeglądowych klatki piersiowej zostanie wykryta podejrzana lub niejasna zmiana patologiczna.
Pozostałe informacje o badaniu tomografią komputerową zostały opisane w rozdziale: "Badania obrazowe wielonarządowe".

---