BADANIE RADIOLOGICZNE GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO

Badanie nazywane jest również: BADANIE KONTRASTOWE PRZEŁYKU, ŻOŁĄDKA I DWUNASTNICY

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

W celu uwidocznienia górnego odcinka przewodu pokarmowego tj. przełyku, żołądka i dwunastnicy podaje się doustnie środek cieniujący zwany barytem (siarczan baru), który pochłania promieniowanie rentgenowskie. Preparat ten wnika pomiędzy fałdy śluzówki przewodu pokarmowego. Obracając chorego w pozycji stojącej lub leżącej (zależnie od fazy badania radiologicznego) uzyskuje się dobre pokrycie całej błony śluzowej żołądka i dobór najlepszych projekcji. Następnie, po przepuszczeniu wiązki promieniowania rentgenowskiego przez ciało badanego, wykonuje się dokumentację zdjęciową. Uzyskany obraz jest "odlewem" kształtu zakontrastowanego przewodu pokarmowego. Badanie przełyku, żołądka i dwunastnicy przeprowadza się jednocześnie. Bardzo często, oprócz wykonywania dokumentacji badania w postaci serii zdjęć rentgenowskich, przeprowadza się także radioskopię. Dzięki stosowanej aparaturze możliwa jest zamiana obrazu radiologicznego na sygnał wizyjny (stąd nazwa radioskopia), który jest rejestrowany na ekranie monitora. Daje to możliwość oceny zmian obrazu radiologicznego badanych struktur przewodu pokarmowego w czasie.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie służy uwidocznieniu na serii zdjęć radiologicznych zmian zarysów (ubytki i naddatki cieniowe) oraz sztywność ścian. Badanie może być wspomagane badaniem radioskopowym - nie tylko w celu doboru optymalnej projekcji, ale również diagnostyki zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. W badaniu żołądka wyróżnia się: metodę jednokontrastową polegającą na podaniu małej ilości środka cieniującego w celu uwidocznienia fałdów błony śluzowej; metoda dwukontrastowa, gdy oprócz kontrastu podaje się do żołądka powietrze, jest stosowana w celu uwidocznienia szczegółów powierzchni błony śluzowej i najmniejszych jej elementów - pól żołądkowych, a dopiero na drugim miejscu zwraca się uwagę na światło i zarys ścian żołądka. Wymienionych metod nie można stosować jednocześnie z dobrym skutkiem, ponieważ każda z nich wymaga innej gęstości barytu. Badanie dwukontrastowe żołądka wykazuje największą wykrywalność owrzodzeń w jego obrębie, zbliżoną do skuteczności metod endoskopowych (wziernikowania). Należy jednak zdawać sobie sprawę, że w przypadku badań radiologicznych nie ma możliwości rozpoznania płaskich zmian śluzówki widocznych endoskopowo, uniknięcia występowania wieloznaczności obrazu radiologicznego i ustalenia rozpoznania histopatologicznego. Badanie radioskopowe przewyższa jednak endoskopię przy ocenie czynności przełyku i dalszego odcinka przewodu pokarmowego. Na ogół też przepuklinę rozworu przełykowego rozpoznaje się łatwiej i pewniej radiologicznie aniżeli endoskopowo. Badanie kontrastowe górnego odcinka przewodu pokarmowego można prowadzić dalej, obserwując stopniowe wypełnianie się jelita cienkiego a potem jelita grubego. Badanie to nazywa się pasażem.

WSKAZANIA DO WYKONYWANIA BADANIA

	Objawy kliniczne patologii górnego odcinka przewodu pokarmowego, gdy nie ma możliwości wykonania badania endoskopowego lub są do niego przeciwwskazania.
	Wątpliwości diagnostyczne w badaniu endoskopowym górnego odcinka przewodu pokarmowego lub gdy badanie radiologiczne ma być uzupełnieniem badania endoskopowego, np. przy podejrzeniu przepukliny rozworu przełykowego, ocenie fali perystaltycznej (ruchów ściany przewodu pokarmowego).
	Podejrzenie chorób jelita cienkiego.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Dzień przed badaniem chory nie może jeść kolacji; na badanie zgłasza się na czczo. Gdy badanie jest wykonywane po południu, pacjent może zjeść lekką kolację i od rana pozostaje na czczo, aż do badania. W dniu badania pacjent nie powinien palić papierosów.

OPIS BADANIA

Badanie rozpoczyna się od podania pacjentowi około 50 ml zawiesiny barytu. Następnie, obracając pacjenta wokół długiej osi ciała badający wykonuje dokumentację zdjęciową pomagając sobie radioskopią przy obserwacji niektórych faz badania. Pacjent badany jest w pozycji stojącej i w pozycji leżącej. W niektórych momentach badający stosuje dozowany ucisk niektórych miejsc powłok brzusznych, aby uzyskać niezbędną ilość środka cieniującego na powierzchni śluzówki i aby móc uwidocznić niektóre fragmenty przewodu pokarmowego.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonymi zdjęciami radiologicznymi.

CZAS
Badanie trwa kilkanaście minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Przyjęcie jakichkolwiek leków w dniu badania.

 Ciąża.
W czasie badania

 Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Jeśli jest taka potrzeba, badanie może być okresowo powtarzane. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesiączkowego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia.

BADANIE RADIOLOGICZNE JELITA GRUBEGO

Nazwa zwyczajowa: Wlew doodbytniczy

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Do jelita grubego zostaje wprowadzony środek cieniujący (kontrast), który w większym stopniu niż tkanki otaczające pochłania promieniowanie rentgenowskie. Następnie, po przepuszczeniu wiązki promieniowania rentgenowskiego przez ciało badanego, na zdjęciu rentgenowskim uzyskujemy obraz "odlewu" jelita. Użycie kontrastu jest niezbędne, ponieważ ściana jelita w niewielkim stopniu pochłania wspomniane promieniowanie. Badanie jednokontrastowe polega na wypełnieniu jelita grubego zawiesiną barytową i potem jego opróżnienieniu w celu uwidocznienia zarysów narządu i fałdów jego śluzówki. Badanie dwukontrastowe polega na rozciągnięciu fałdów błony śluzowej jelita przez wprowadzenie powietrza i pokrycie jego powierzchni cienką warstwą barytu. Badanie metodą doustną można przeprowadzić w wyjątkowych przypadkach, podając kontrast doustnie. W tych przypadkach podaje się Metoklopramid, aby przyspieszyć perystaltykę jelita cienkiego. Po przejściu zawiesiny do części zstępującej jelita grubego przez cewnik doodbytniczy wprowadza się powietrze.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie wykonuje się w celu wykrycia zmian zarysów jelita grubego, co może być podstawą do ustalenia dalszego postępowania diagnostycznego.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

 Podejrzenie procesu rozrostowego jelita grubego.

 Choroby zapalne jelita grubego.

 Uchyłkowatość jelita grubego.

 Niedrożność jelita grubego.

 Choroba Hirschsprunga.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Badanie per rectum.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

2 dni przed badaniem - dieta z galaretek owocowych i soków; należy wypić ponad 9 szklanek wody (np. co godzinę 1 szklankę); w południe przyjąć doustnie 2 drażetki bisakodylu (10 mg), a wieczorem doodbytniczo czopek bisakodylu (10 mg). 1 dzień przed badaniem - zalecenia jak wyżej. W dniu badania pacjent nie powinien jeść i pić, oraz palić tytoniu. Na 2-3 godziny przed badaniem stosuje się lewatywę z 2-3 litrów ciepłej wody. Chory podczas wprowadzania pierwszego litra wody leży na lewym boku, drugiego litra wody leży na brzuchu, a trzeciego litra wody leży na prawym boku. Lewatywę należy powtarzać, aż wypływająca z odbytu woda będzie "czysta" (szczegółowy opis lewatywy - patrz "Sposób przygotowania do badania" w badaniu "Kolonoskopia"). Pacjent może spotkać się z innym sposobem przygotowania do badania (patrz "Sposób przygotowania do badania" w badaniu "Kolonoskopia"), ale wybór należy do lekarza przeprowadzającego badanie. Przygotowanie chorego z zaawansowanymi zmianami jelita grubego może polegać na podaniu doustnym dużej ilości płynów - można wówczas zrezygnować z wykonania lewatywy. O takim przygotowaniu decyduje lekarz.

U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego

OPIS BADANIA

Każde badanie rozpoczyna się od (radiologicznego) zdjęcia przeglądowego jamy brzusznej pacjenta. (W ten sposób określa się stan przygotowania pacjenta do badania.) Do badania kontrastowego jelita grubego badający może użyć gotowego jednorazowego zestawu składającego się z worka zawierającego zawiesinę barytową, połączonego plastykową rurką z kanką oraz cienkiej rurki do pompowania powietrza. Badający wprowadza kankę do odbytnicy pacjenta (na głębokość do 10 cm). W przypadku badania dwukontrastowego badający wprowadza najpierw powietrze w celu rozciągnięcia błony śluzowej jelita, a dopiero potem wprowadza zawiesinę barytu - środka cieniującego. Podczas badania pacjent jest obracany na boki, aby uzyskać wypełnienie kontrastem całego jelita grubego. Badający wykonuje dokumentację zdjęciową w czasie wydechu badanego (przepona uniesiona ku górze rozciąga okrężnicę). Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z dołączonymi niekiedy zdjęciami radiologicznymi.

CZAS
Badanie trwa kilkadziesiąt minut

INFORMACJE KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Ciąża.

 Krwawienie miesiączkowe (jeśli obecnie występuje).
W czasie badania

 Wszystkie nagłe dolegliwości (np. ból).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Jeśli jest taka potrzeba, badanie może być okresowo powtarzane. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesiączkowego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia

ENDOSKOPOWA CHOLANGIOPANKREATOGRAFIA WSTECZNA

Badanie nazywane jest również: ECPW, ERCP, (ENDOSCOPIC RETROGRADE CHOLANGIOPANCREATOGRAPHY) TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA ECPW jest połączeniem metody endoskopowej i radiologicznej. W pierwszym etapie badania wprowadza się fiberoskop (duodenoskop) do dwunastnicy. Następnie, po znalezieniu ujścia dróg żółciowych i trzustkowych, podaje się cienkim cewnikiem środek cieniujący (kontrast) - wielokrotnie silniej pochłaniający promienie rentgenowskie niż tkanki otaczające. Pod monitorem rentgenowskim obserwuje się powstający obraz "odlewu" wymienionych struktur anatomicznych i wykonuje się radiologiczną dokumentację zdjęciową. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Badanie ma na celu przedstawienie obrazu radiologicznego zewnątrz- i wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych oraz przewodu trzustkowego. Można w ten sposób zróżnicować, czy żółtaczka jest pochodzenia wewnątrz- czy zewnątrzwątrobowego, gdzie umiejscowiona jest przeszkoda w odpływie żółci i jaka jest tego przyczyna. Badanie to pozwala również ustalić rodzaj dalszego postępowania terapeutycznego. Ma to duże znaczenie, ponieważ nie ma testu biochemicznego różnicującego wymienione rodzaje żółtaczek oraz dlatego, że nierzadko obraz ultrasonograficzny dróg żółciowych może być prawidłowy mimo istnienia procesu chorobowego. W przypadku chorób trzustki metoda ta jest pomocna w diagnostyce nowotworów i przewlekłych stanów zapalnych. Metoda ta odgrywa jednak największe znaczenie w terapii zwężeń dróg żółciowych i trzustkowych oraz leczeniu kamicy przewodu żółciowego wspólnego. W tych przypadkach pacjent może uniknąć leczenia operacyjnego, gdy badanie ECPW zakończone zostanie odpowiednim endoskopowym działaniem terapeutycznym np. nacięciem zwieracza ujścia dróg żółciowych, wyciągnięciem specjalnym koszykiem konkrementów ("kamieni") z przewodu żółciowego wspólnego lub (przy ich dużych rozmiarach), skruszeniem konkrementów przy użyciu tzw. litotryptora oraz innych zabiegów. WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA    Żółtaczka o nieustalonej przyczynie.    Bóle o nieustalonej etiologii w nadbrzuszu (szczególnie u pacjentów po usunięciu pęcherzyka żółciowego lub operacji na drogach żółciowych).    Podejrzenie kamicy lub raka przewodów żółciowych.    Potrzeba optymalnej weryfikacji stanu anatomicznego dróg żółciowych (np. przed planowanym zabiegiem).    Podejrzenie przewlekłej choroby trzustki. Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza w warunkach szpitalnych BADANIA POPRZEDZAJĄCE Zwykle pacjent ma wykonane wcześniej badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej. SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA Tak jak przed panendoskopią górnego odcinka przewodu pokarmowego nie należy jeść i pić co najmniej przez 6 godzin przed badaniem. Przed badaniem potrzebne jest założenie specjalnej kaniuli do żyły (cewnika) umożliwiającej dożylne podanie leku w trakcie badania. Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego. OPIS BADANIA Początek badania nie różni się od panendoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego (patrz: "Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego") poza tym, że badanie wykonuje się w gabinecie radiologicznym (Ryc.2-12). Po znalezieniu ujścia dróg żółciowych i trzustkowych, a następnie ich zacewnikowaniu i podaniu pacjentowi środka cieniującego, badający włącza aparat rentgenowski w celu obserwacji powstającego obrazu i wykonania dokumentacji zdjęciowej (Ryc.2-13). Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Wynik badania przekazywany jest w formie opisu z dołączonymi niekiedy zdjęciami radiologicznymi.   Ryc.2-12 Położenie duodenoskopu w czasie badania ERCP      Ryc.2-13 CZAS Badanie trwa zwykle od kilkunastu do kilkudziesięciu minut INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE Przed badaniem  Utrudnienie połykania.  Duszność spoczynkowa.  Nasilenie dolegliwości choroby niedokrwiennej serca.  Tętniak aorty.  Przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych lub objawy skazy krwotocznej.  Choroby psychiczne.  Uczulenie na leki.  Jaskra.  Brak przekonania o potrzebie wykonania badania lub obawy związane z wykonaniem badania.  Ciąża. W czasie badania  Nie należy mówić. JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU? Zwykle zaleca się pozostanie w łóżku przez kilka godzin po badaniu. Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU Rzadko występuje ostre zapalenie trzustki, zapalenie dróg żółciowych (zwykle wtedy, gdy jest utrudniony wypływ kontrastu), zakażenie pseudotorbieli trzustki. Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Jeśli jest taka potrzeba, badanie może być okresowo powtarzane. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesiączkowego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia

KOLONOSKOPIA

Badanie nazywane jest również: KOLOSKOPIA

Zależnie od zakresu wziernikowania dolnego odcinka przewodu pokarmowego i zastosowania sprzętu wyróżnia się następujące badania endoskopowe:

 Anoskopia - wziernikowanie kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy,

 Rektoskopia - wziernikowanie odbytnicy,

 Rektoromanoskopia - to rektoskopia rozszerzona o badanie końcowego odcinka esicy,

 Sigmoidoskopia - wziernikowanie końcowego odcinka jelita grubego z esicą włącznie,

 Kolonoskopia - wziernikowanie całego jelita grubego.

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na wprowadzeniu przez odbyt specjalnego wziernika i obejrzeniu całego jelita grubego. Do tego celu służy giętki instrument zwany kolonoskopem, który jest zbudowany podobnie jak fiberoskop do diagnostyki górnego odcinka przewodu pokarmowego. Jego długość sięga od 130 do 200 cm.
Podstawowym elementem budowy kolonoskopu jest włókno szklane. Kilkadziesiąt tysięcy włókien szklanych o średnicy 15 - 20 mm tworzy światłowód. Jedna wiązka włókien szklanych przewodzi światło z zasilacza przez całą długość instrumentu do wnętrza jelita grubego. Natomiast drugą wiązką - odpowiednio uporządkowaną, zwaną obrazowodem - obraz z wnętrza jelita jest doprowadzany poprzez okular do oka badającego lekarza. Obecnie tzw. tory wizyjne umożliwiają przedstawienie obrazu z wnętrza przewodu pokarmowego w powiększeniu na kolorowym monitorze. Obiektyw wziernika kolonoskopu znajdującego się w jelicie jest skierowany wzdłuż osi długiej instrumentu (tzw. optyka wprostna lub osiowa). W rękojeści kolonoskopu mieszczą się pokrętła umożliwiające zdalne poruszanie przeciwległą końcówką instrumentu we wszystkich kierunkach. Aby umożliwić dokładną obserwację jelita grubego, trzeba czasami rozciągnąć jego ściany niewielką ilością wpompowanego powietrza. Odpowiednie kanały kolonoskopu oprócz pompowania powietrza umożliwiają także zmywanie obiektywu, odsysanie płynnej treści z jelita oraz wprowadzenie dodatkowego oprzyrządowania.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie ma na celu ocenę morfologiczną powierzchni błony śluzowej jelita grubego. Przy użyciu dodatkowych instrumentów istnieje możliwość pobrania wycinków śluzówki do badania histopatologicznego i wykonania zabiegów endoskopowych (polipektomii [wycięcia polipów], tamowania krwotoków i innych). Wykonanie tych zabiegów często umożliwia pacjentowi uniknięcie operacji chirurgicznej i w rezultacie skrócenie jego pobytu w szpitalu.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Niewyjaśnione krwawienie z odbytu w czasie rektoskopii (samo stwierdzenie u chorych żylaków odbytu nie zwalnia lekarza z szukania innych przyczyn). Wątpliwości lub podejrzenie tzw. zmian organicznych w badaniu kontrastowym jelita grubego. Brak zmian w badaniu radiologicznym jelita grubego, przy utrzymywaniu się takich objawów jak bóle i parcie na stolec oraz biegunka. Kontrola po leczeniu operacyjnym jelita grubego, polipektomii kolonoskopowej, ocena wyników leczenia farmakologicznego. Stany uznane za przednowotworowe Wskazania do zabiegu endoskopowego (usunięcia polipa, ciała obcego, tamowania krwawienia).

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Badanie per rectum.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

	Przez 3 doby przed zabiegiem należy stosować dietę płynną, bezresztkową (herbata z cukrem, soki i galaretki owocowe, buliony). Wieczorem przed badaniem pacjent powinien wypić 25 ml oleju rycynowego lub płynnej parafiny. Przez 3-4 godziny przed badaniem wykonuje się głęboki wlew czyszczący (lewatywę) z 1 litra letniej wody, najlepiej o temperaturze 25-30° C.
	Ryc.2-14 Ułożenie ciała pacjenta podczas wlewu czyszczącego (lewatywy)	Przez 3 doby przed zabiegiem należy stosować dietę płynną, bezresztkową (herbata z cukrem, soki i galaretki owocowe, buliony). Wieczorem przed badaniem pacjent powinien wypić 25 ml oleju rycynowego lub płynnej parafiny. Przez 3-4 godziny przed badaniem wykonuje się głęboki wlew czyszczący (lewatywę) z 1 litra letniej wody, najlepiej o temperaturze 25-30° C. Lewatywę wykonuje się często przy pomocy innej osoby, ale możliwe jest wykonanie tej czynności przez samego pacjenta. W tym celu należy ułożyć się na lewym boku, podkładając wałek pod pośladki. Wcześniej wygotowaną kankę łączy się gumową rurką z irygatorem. Po wypełnieniu wszystkich wymienionych wyżej czynności przygotowawczych, wodą lub roztworem zaleconym przez lekarza zakręca się zacisk kanki, którą następnie się wazelinuje lub pokrywa innym środkiem "poślizgowym" np. żelem.
	Po rozchyleniu pośladków i wprowadzeniu kanki na głębokość do 10 cm do odbytnicy, unosi się wysoko irygator - tak jak pozwala na to długość gumowej rurki (Ryc. 2-14). Wtedy należy zwolnić zacisk kanki. Po spłynięciu wody usuwa się kankę z odbytnicy. Następnie należy obrócić się na prawy bok i po kilku lub kilkunastu minutach następuje wypróżnienie. Z chwilą wystąpienia parcia usuwa się spod pośladków wsunięty wcześniej wałek. Wlewy czyszczące (lewatywy) powtarza się tyle razy, aż wydalona woda jest "czysta".

Możliwe są również inne sposoby przygotowania do badania, które mogą być zalecone pacjentowi przez lekarza:

 24 godzinny

Przez 24 godziny przed badaniem pacjent przyjmuje wyłącznie płyny. Rano i wieczorem dzień przed badaniem pacjent przyjmuje doustnie 125 ml 25% roztworu siarczanu magnezu. Rano w dniu badania wykonuje się wlewy czyszczące w ułożeniu na lewym boku. W czasie wlewu należy obracać się na brzuch, aby płyn dotarł do prawej okrężnicy i kątnicy.

 Kilkunastogodzinny

W tym czasie pacjent przyjmuje wyłącznie płyny. Okres przygotowania rozpoczyna się wypiciem około 200 ml (lub więcej) 70% mannitolu (sorbitolu). W przypadku niedostatecznego efektu czyszczącego (gdy treść z odbytnicy zawiera masy kałowe) wykonuje się lewatywy do czasu aż wydalana treść jest "czysta".
Uwaga! Przy wszystkich sposobach przygotowania do badania, w których stosuje się doustne środki przeczyszczające, ważne jest wypicie odpowiedniej ilości płynów, aby nie doszło do ich deficytu w ustroju. Należy o tym pamiętać szczególnie u osób w starszym wieku, u których może zaniknąć fizjologiczny odruch pragnienia, będący dobrym sygnałem potrzeby uzupełnienia płynu w ustroju. Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Wskazane jest również podanie środka uspokajającego. Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego.

OPIS BADANIA

Ryc.2-15

Pierwszym etapem jest podanie dożylnie lub domięśniowo środków uspokajających w połączeniu z środkiem przeciwbólowym. Tuż przed badaniem pacjent rozbiera się (od pasa w dół) i następnie układa się w pozycji leżącej na plecach lub lewym boku. Następnie badający wsuwa do odbytnicy pacjenta końcówkę kolonoskopu uprzednio zwilżoną żelem i stopniowo przesuwa ją wzdłuż jelita grubego (Ryc.2-15). Badający kontroluje poprzez wziernik ruch kolonoskopu w jelicie. Zdarza się, że w czasie badania pacjent jest kilkakrotnie proszony o zmianę ułożenia ciała. Badanie zwykle bywa mniej lub bardziej bolesne wskutek naciągania krezki jelita przy pokonywaniu oporów podczas przesuwania wziernika. W czasie badania pacjent nie powinien wstrzymywać gazów. Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania". Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.

CZAS
Badanie trwa do kilkudziesięciu minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Nasilenie objawów choroby niedokrwiennej serca.

 Nadciśnienie tętnicze.

 Tętniak aorty.

 Duszność w spoczynku.

 Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

 Ciąża.

 Krwawienie miesiączkowe, jeśli występuje w danej chwili.

 Uczulenie na leki.

 Jaskra.

 Choroby psychiczne.
W czasie badania

 Wszelkie nagłe dolegliwości (ból brzucha, klatki piersiowej, duszność, nudności).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie należy wstrzymywać gazów. Wiąże się to z szybszym ustąpieniem wzdęcia brzucha i dolegliwości bólowych. Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Występują bardzo rzadko (krwawienie i to zwykle niewielkie, nie wymagające leczenia; wyjątkowo przebicie jelita).
Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane u pacjentów w każdym wieku. Może być wykonywane u kobiet ciężarnych, ale należy unikać wykonywania badania w II i III trymestrze ciąży.

LAPAROSKOPIA

Badanie nazywane jest również: COELIOSKOPIA, ORGANOSKOPIA, PERITONEOSKOPIA

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na wziernikowaniu jamy otrzewnej przy pomocy laparoskopu. Żeby stworzyć do tego warunki, musi powstać w jamie otrzewnej przestrzeń umożliwiająca obserwację. W tym celu przez powłoki brzuszne wprowadza się igłę odmową, za pomocą której zostaje wpompowane powietrze. Potem powłoki przebija się specjalnym ostro zakończonym narzędziem tzw. troakarem, przez który następnie zostaje wprowadzony właściwy laparoskop (Ryc.2-16). Światło jest doprowadzone ze źródła przez przewód światłowodowy.

Ryc.2-16 Schemat badania laparoskopowego

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie umożliwia makroskopową ocenę otrzewnej, wątroby, części pęcherzyka żółciowego, śledziony, narządów rodnych, przepony i innych narządów położonych wewnątrzotrzewnowo. Służy również do pobierania materiału biopsyjnego do badania mikroskopowego. Wykorzystane może być do zabiegów terapeutycznych (laparoskopowego usunięcia pęcherzyka żółciowego, rozbicia złogów pęcherzyka żółciowego głowicą laserową, tamowania krwawienia) lub zabiegów diagnostycznych (cholangiografii, cholecystografii, pomiaru ciśnienia śledzionowo - wrotnego).

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

 Choroby wątroby (m.in. zmiany ogniskowe, aby wykonać biopsję celowaną).

 Wodobrzusze niejasnego pochodzenia.

 Choroby śledziony.

 Potrzeba uwolnienia zrostów w jamie otrzewnej.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza w warunkach szpitalnych

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Zwykle laparoskopia jest jednym z ostatnich wykonywanych badań. Zależnie od choroby bywa poprzedzona różnymi innymi badaniami dodatkowymi. Przed laparoskopią (niezależnie od wskazania) pacjent powinien mieć oznaczoną grupę krwi, zbadany układ krzepnięcia krwi i wykonane badanie EKG.
Patrz dodatkowo "Badania poprzedzające znieczulenie" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Dzień przed zabiegiem pacjent przyjmuje dietę lekkostrawną (głównie posiłki płynne). W przypadku owłosienia skóry brzucha, należy powłoki brzuszne ogolić.
Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie wykonuje się w znieczuleniu ogólnym

OPIS BADANIA

Podczas badania pacjent leży na plecach i jest przykryty jałowymi serwetami z nieosłoniętymi powłokami brzusznymi, które chwilę wcześniej zostały zdezynfekowane (np. benzyną i jodyną). Pierwszy etap badania - wytworzenie odmy otrzewnej - badający rozpoczyna od wprowadzenia igły odmowej (1/2 do 1/3 górnej linii łączącej pępek z kolcem biodrowym większym). Następnie badający wpompowuje do jamy otrzewnej gaz (powietrze lub dwutlenek węgla) w ilości od 3 do 5 litrów. Wytworzona odma otrzewnowa stwarza bezpieczne warunki do wprowadzenia troakaru. Czynność ta rozpoczyna następny etap zabiegu, czyli właściwą laparoskopię. Do tego celu, badający nacina skórę skalpelem na długość około 1 cm (około 2 cm od pępka). W tym miejscu wprowadza się trokar, następnie usuwa mandryn (metalową zatyczkę zapewniającą drożność troakara) i wsuwa się właściwy laparoskop (Ryc.2-16). Po zakończeniu oglądania przestrzeni jamy otrzewnej badający wysuwa laparoskop, wypuszcza przez troakar wpompowany wcześniej gaz, wyjmuje troakar i zaszywa powłoki brzuszne.
Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.

CZAS
Badanie trwa kilkadziesiąt minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Przebycie zawału serca w ciągu ostatnich 4 miesięcy lub nasilenie dolegliwości wieńcowych w ostatnim czasie.

 Duszność spoczynkowa lub po niewielkich wysiłkach.

 Nadciśnienie tętnicze.

 Ciąża.

 Krwawienie miesięczne.

 Przebyte operacje na jamie brzusznej.

 Odwrotne ułożenie trzewi.

 Stwierdzenie przepukliny rozworu przełykowego.

 Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

 Gorączka.

 Silny kaszel.

 Uczulenie na leki.

 Jaskra.
W czasie badania

 Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Pacjent po badaniu pozostaje przez 24 godziny w łóżku.
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Badanie jest połączone z ryzykiem powikłań (np. odmą podskórną, śródpiersiową, opłucnową, zatorem powietrznym, krwawieniem z miejsca wkłucia lub pobrania wycinków, żółciowym zapaleniem otrzewnej i oraz powikłaniami ze strony układu krążenia).
Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Jeśli zajdzie taka potrzeba, badanie może być powtarzane. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży powyżej 3 miesiąca i w okresie krwawienia miesiączkowego.

PANENDOSKOPIA GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO

Badanie nazywane jest również: WZIERNIKOWANIE GÓRNEGO ODCINKA PRZEWODU POKARMOWEGO
Nazwa zwyczajowa: Gastroskopia

Zależnie od zakresu wziernikowania górnego odcinka przewodu pokarmowego tj. przełyku, żołądka i dwunastnicy i zastosowania sprzętu wyróżnia się następujące badania endoskopowe:

Ezofagoskopia - endoskopia przełyku, Gastroskopia - endoskopia żołądka, która potocznie jednak oznacza badanie przełyku, żołądka i przynajmniej opuszki dwunastnicy, Duodenoskopia - endoskopia dwunastnicy, Gastroduodenoskopia - endoskopia żołądka i dwunastnicy, Gastrobulboskopia - endoskopia żołądka i opuszki dwunastnicy, Panendoskopia - badanie przełyku, żołądka i dwunastnicy za pomocą jednego fiberoskopu.

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na wprowadzeniu przez usta wziernika - fiberoskopu i obejrzeniu całego górnego odcinka przewodu pokarmowego (panendoskopia) lub tylko jego części (np. ezofagoskopia).
Używane w badaniu giętkie fiberoskopy, które - zależnie od długości (a więc i możliwości diagnostycznych) nazywa się ezofagoskopami, gastroskopami, duodenoskopami lub intestinoskopami. Te ostatnie służą do badania jelita cienkiego. Przykładowo długość panendoskopu wynosi około 130 cm, a średnica 9-13 mm (gastroskopów pediatrycznych nawet 5,5 mm).Wszystkie te przyrządy są zbudowane na tej samej zasadzie. Podstawowym elementem budowy jest włókno szklane. Kilkadziesiąt tysięcy włókien szklanych o średnicy 15 - 20 mm tworzy światłowód. Jedna wiązka włókien szklanych przewodzi światło z zasilacza przez całą długość instrumentu do wnętrza oglądanego narządu. Druga wiązka - odpowiednio uporządkowana, zwana obrazowodem - przewodzi obraz z wnętrza narządu poprzez okular do oka badającego lekarza. Obecnie, tory wizyjne umożliwiają przedstawienie obrazu z wnętrza przewodu pokarmowego w powiększeniu na kolorowym monitorze. Obiektyw wziernika znajdującego się w przewodzie pokarmowym może być skierowany wzdłuż osi długiej instrumentu (tzw. optyka wprostna lub osiowa), do boku pod kątem 90° (optyka boczna) lub pośrednim (optyka skośna). W rękojeści fiberoskopu mieszczą się pokrętła umożliwiające zdalne poruszanie przeciwległą końcówką we wszystkich kierunkach. Aby umożliwić dokładną obserwację żołądka czy dwunastnicy, należy rozciągnąć ściany wspomnianego narządu przez wpompowanie powietrza odpowiednim kanałem fiberoskopu. Kanały fiberoskopu umożliwiają także zmywanie obiektywu, odsysanie płynu oraz wprowadzenie dodatkowego oprzyrządowania.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Panendoskopia jest badaniem umożliwiającym ocenę powierzchni śluzówki górnego odcinka przewodu pokarmowego i podatności (zdolności do odkształcenia) jego ścian. Przy użyciu dodatkowych instrumentów staje się możliwe pobranie materiału biopsyjnego, cytologicznego, bakteriologicznego i wykonanie zabiegów endoskopowych (polipektomii - wycięcia polipów, hamowania krwawienia, obliteracji ["zamknięcia"] żylaków przełyku, rozszerzenia zwężeń przełyku i innych). Wykonanie tych zabiegów często umożliwia pacjentowi uniknięcie operacji chirurgicznej i tym samym skrócenie jego pobytu w szpitalu.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

	Zaburzenia połykania (uczucie przeszkody, bolesne połykanie) zgaga lub uczucie pieczenia za mostkiem.
	Bóle nadbrzusza lub utrzymujące się w tym miejscu uczucie dyskomfortu.
	Krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego (wymioty "fusowate", smoliste stolce).
	Wątpliwości wynikające z badania radiologicznego górnego odcinka przewodu pokarmowego jeżeli z jakiegoś powodu badanie to poprzedzało panendoskopię (m.in. w przypadku stwierdzenia owrzodzenia żołądka, niestwierdzenia zmian, gdy utrzymują się objawy kliniczne choroby wrzodowej żołądka czy dwunastnicy, a także gdy istnieje potrzeba weryfikacji owrzodzenia dwunastnicy - ponieważ badanie radiologiczne w tym przypadku daje duży odsetek wyników fałszywie dodatnich i ujemnych).
	Podejrzenie żylaków przełyku.
	Ocena wyników leczenia (głównie w owrzodzeniu żołądka).
	Zapalenie zanikowe żołądka (okresowe kontrole fiberoskopowe).
	Częściowa resekcja żołądka (okresowe kontrole fiberoskopowe).
	Niedokrwistość.
	Niewyjaśniona utrata masy ciała.
	Wykluczenie w niektórych przypadkach owrzodzenia żołądka lub dwunastnicy (przy leczeniu sterydowymi lub niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi, lekami przeciwkrzepliwymi, przed transplantacją nerek).
	Podejrzenie obecności ciał obcych lub ich obecność.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Przed badaniem nie należy jeść i pić przez co najmniej 6 godzin. Najważniejszym elementem warunkującym prawidłowy przebieg badania jest pozytywne nastawienie pacjenta. Badanie może być przeprowadzone tylko u pacjenta dobrze współpracującego z lekarzem. Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Wskazane jest również podanie środka uspokajającego

OPIS BADANIA

Pacjenci mający protezy zębowe proszeni są o ich usunięcie. Należy zdjąć okulary. Po znieczuleniu gardła (zwykle roztworem Lignokainy w aerozolu, której nieprzyjemny smak jest ostatnio niwelowany innymi przyjemnymi w smaku dodatkami) pacjent układa się w pozycji leżącej na lewym boku. Możliwe jest także przeprowadzenie badania w innym ułożeniu pacjenta - nawet w pozycji siedzącej.
W przypadku gdy pacjent leży na boku ważne jest, aby tuż przed wprowadzeniem przez badającego fiberoskopu trzymał głowę na poduszce całkiem luźno, nie unosił jej do góry i nie wstrzymywał oddechu. Następnie badający wprowadza fiberoskop przez usta pacjenta umieszczając pomiędzy jego zębami ustnik z tworzywa sztucznego, który pacjent powinien trzymać zębami do końca badania. Podczas całego badania pacjent nie powinien połykać śliny, która spływa swobodnie do miseczki ustawionej poniżej ust (Ryc.2-17 i Ryc.2-18). Po zakończeniu oglądania badający (endoskopista) wyjmuje fiberoskop a następnie ustnik.
Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.

Ryc.2-17 Ułożenie pacjenta podczas gastroskopii

Ryc.2-18 Schemat badania gastroskopowego

CZAS
Badanie trwa zwykle kilkanaście minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

Utrudnienie połykania. Duszność spoczynkowa. Nasilenie dolegliwości choroby niedokrwiennej serca. Tętniak aorty. Przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych lub objawy skazy krwotocznej. Nosicielstwo chorób zakaźnych. Choroby psychiczne. Brak wyraźnego przekonania o potrzebie wykonania badania lub obawy związane z wykonaniem badania.

W czasie badania

Nie należy nic mówić.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Zalecane jest niespożywanie napojów i posiłków do czasu utrzymywania się znieczulenia tylnej ściany gardła (zwykle do kilkunastu minut po badaniu).
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Występują bardzo rzadko (wyjątkowo (!) może nastąpić przebicie przewodu pokarmowego, zapalenie śródpiersia, zaostrzenie choroby niedokrwiennej serca). Zdarza się, że pacjenci obawiają się zakażenia wirusem zapalenia wątroby lub HIV. Każdy pacjent musi być traktowany jako potencjalne źródło zakażenia. Dlatego Pracownia endoskopii ma obowiązek wykonywania badań sprzętem poddanym po każdym badaniu dezynfekcji.
Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie może być powtarzane wielokrotnie i wykonywane w każdym wieku, także u kobiet w ciąży.

REKTOSKOPIA

Zależnie od zakresu wziernikowania dolnego odcinka przewodu pokarmowego i zastosowanego sprzętu rozróżnia się następujące badania endoskopowe:

Anoskopia - wziernikowanie kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy, Rektoskopia - wziernikowanie odbytnicy, Rektoromanoskopia - jest to rektoskopia rozszerzona o badanie końcowego odcinka esicy, Sigmoidoskopia - wziernikowanie końcowego odcinka jelita grubego z esicą włącznie, Kolonoskopia - wziernikowanie całego jelita grubego.

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Badanie polega na wziernikowaniu kanału odbytu i odbytnicy. Do tego celu służy rektoskop - metalowy, sztywny wziernik długości od 20 - 30 cm i średnicy 2 cm (dziecięce rektoskopy mają średnicę 1 cm). Do rektoskopu jest doprowadzone za pomocą włókien szklanych tzw. zimne oświetlenie.

CZEMU SŁUŻY BADANIE ?
Metoda ta umożliwia ocenę stanu morfologicznego błony śluzowej badanego odcinka jelita grubego. Pozwala także na pobranie materiału do badania histopatologicznego i bakteriologicznego. Możliwe jest także usuwanie polipów, ciał obcych i hamowanie krwawienia.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Krwawienie z odbytu (także tzw. krwawienie utajone - krew w stolcu jest stwierdzana tylko w badaniu laboratoryjnym, a nie jest widoczna gołym okiem). Bóle w okolicy odbytu, podbrzusza. Zmiana rytmu wypróżnień lub kształtu oddawanego stolca (stolec taśmowaty, ołówkowaty), daremne parcie na stolec bądź bezwiedne oddawanie stolca. Guzy w odbycie. Sączenie wydzieliny z odbytu. Świąd odbytu z niewyjaśnionej przyczyny. Inne (wziernikowanie mające na celu pobranie wycinków błony śluzowej, w celu potwierdzenia istnienia niektórych procesów chorobowych np. skrobiawicy).

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Badanie per rectum.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Zwykle do badania należy przygotować się przez wykonanie doodbytniczego wlewu oczyszczającego z 1 litra ciepłej wody (o temperaturze 25° - 30° C). Do lewatywy pacjent układa się na lewym boku, podkładając pod pośladki wałek (Ryc.2-14). Wygotowaną wcześniej kankę łączy się gumową rurką z irygatorem. Po wypełnieniu wszystkich wyżej wymienionych części wodą lub roztworem zaleconym przez lekarza, zakręca się zacisk kanki, którą następnie się smaruje wazeliną. Po rozchyleniu pośladków, wprowadza się kankę do odbytnicy na głębokość do 10 cm. Następnie należy unieść irygator wysoko - tak jak pozwala na to długość gumowej rurki i zwolnić zacisk kanki. Po spłynięciu wody usuwa się kankę z odbytnicy. Wówczas pacjent obraca się na prawy bok i po kilku lub kilkunastu minutach następuje wypróżnienie. Z chwilą wystąpienia parcia usuwa się spod pośladków wsunięty wcześniej wałek. Optymalnym czasem do wykonania rektoskopii jest 20 - 30 minut po zakończeniu wypróżnienia, ponieważ później może napływać kał z wyższych części jelita do odbytnicy. Obecnie są dostępne gotowe wlewki (np. Enema), które podane doodbytniczo powodują szybkie wypróżnienie. Nie jest wskazane stosowanie doustnych środków przeczyszczających. W niektórych przypadkach - np. przy podejrzeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego - rektoskopia może być wykonywana bez przygotowania, ponieważ umożliwia to bardziej obiektywną ocenę zmian śluzówki.
Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Wskazane jest również podanie środka uspokajającego

OPIS BADANIA

Podczas badania pacjent przyjmuje pozycję kolankowo-łokciową z rozstawionymi kolanami (Ryc.2-20). U osób ciężko chorych lub ze zmianami w układzie kostno-mięśniowym, gdy nie jest możliwe przyjęcie wspomnianej pozycji, badanie wykonuje się w ułożeniu lewobocznym Simsa (pacjent ma przykurczone uda, pośladki są nieco wysunięte poza brzeg stołu, tułów nieco skręcony, tak że brzuch jest zwrócony do stołu) (Ryc.2-21).
Badanie rozpoczyna się obejrzeniem okolicy odbytu pacjenta i badaniem per rectum. Następnie badający wprowadza posmarowaną żelem znieczulającym końcówkę rektoskopu na głębokość około 5 cm bez kontroli wzrokowej wnętrza odbytnicy (Ryc.2-22). Dopiero potem, po wyjęciu z rektoskopu obturatora (łagodnie zakończonej zatyczki), umożliwiającego swoim kształtem lekkie wprowadzenie przyrządu przez strefę zwieraczy odbytu, prowadzi dalsze obserwacje.
Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.

Ryc.2-20 Pozycja kolanowo-łokciowa podczas rektoskopii

Ryc.2-21 Pozycja ciała podczas rektoskopii u osób ciężko chorych, nie mogących przyjąć pozycji kolanowo-łokciowej widocznej na ryc.2-20

Ryc.2-22 Schemat badania rektoskopowego

CZAS
Badanie trwa zwykle kilka minut.

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Bolesność w okolicy odbytu.

 Efekt przygotowania do badania (skuteczność przeprowadzonej lewatywy).

 Obecność krwawienia miesiączkowego.
W czasie badania

 Wszelkie dolegliwości bólowe.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Badanie na ogół jest bezpieczne. Niezmiernie rzadko może się zdarzyć przebicie ściany jelita. Rzadko występuje niewielkie krwawienie, które zwykle ustępuje samoistnie.
Patrz dodatkowo "Możliwe powikłania po znieczuleniu" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

REZONANS MAGNETYCZNY UKŁADU TRAWIENIA

Badanie nazywane jest również: MRI, MR, TOMOGRAFIA REZONANSU MAGNETYCZNEGO
Nazwa zwyczajowa: Rezonans

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie jest dobrą metodą oceny narządów miąższowych jamy brzusznej o dokładności prawie takiej jak tomografia komputerowa (TK). Obecnie trwają prace w celu znalezienia dobrego środka cieniującego (kontrastu) dla oceny narządów jamy brzusznej w badaniu rezonansem magnetycznym.
Pozostałe informacje o badaniu rezonansem magnetycznym zostały opisane w rozdziale "Badania obrazowe wielonarządowe".

SCYNTYGRAFIA WĄTROBY

Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE WĄTROBY

Do badań izotopowych wątroby zalicza się:

 Statyczną scyntygrafię wątroby,

 Scyntygrafię dróg żółciowych (cholescyntygrafię),

 Scyntygrafię naczyniaków wątroby.

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Scyntygrafia wątroby jest metodą uzyskiwania obrazu narządu, a przede wszystkim oceny jego czynności przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników). Radioznaczniki podaje się dożylnie. Przez układ krwionośny przedostają się one do wątroby, gdzie gromadzą się w komórkach Browicza-Kupfera (znakowany technetem-99m koloid siarkowy w statycznej scyntygrafii wątroby) lub wydzielają i wydalają się z żółcią (znakowane technetem-99m pochodne kwasu iminodwuoctowego - IDA). W scyntygrafii naczyniaków wykorzystuje się zdolność przylegania technetu do krwinek czerwonych przy specjalnym podaniu radioznacznika (znakowanie in vivo). Krwinki te gromadzą się w naczyniaku, co daje możliwość otrzymania jego obrazu w badaniu scyntygraficznym. Rozmieszczenie izotopów (ich przepływ przez narząd, wydzielanie lub wydalanie) uzyskuje się na papierze, kliszy lub monitorze komputera przy pomocy urządzeń zwanych scyntygrafami lub gammakamerami.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Statyczna scyntygrafia wątroby

Statyczna scyntygrafia wątroby umożliwia nieinwazyjną ocenę struktury tego narządu, a przez uzyskanie także obrazu śledziony - pośrednią ocenę ciśnienia w żyle wrotnej i pobudzenia immunologicznego śledziony (zwiększonego na przykład w zapaleniach). Badanie ocenia zaawansowanie uszkodzenia miąższu wątroby występującego w procesach zapalnych i marskości wątroby i potrafi wykryć guzy wątroby słabo widoczne w badaniu ultrasonograficznym. W tym zakresie badanie to bywa lepsze, a przynajmniej uzupełniające w stosunku do badania ultrasonograficznego.

Scyntygrafia dróg żółciowych

Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia) ocenia szybkość wydzielania żółci przez miąższ wątroby i odpływ żółci do dwunastnicy, a zatem drożność przewodów żółciowych. W odróżnieniu od radiologicznych badań kontrastowych nie powoduje uczuleń i jest badaniem preferowanym w ocenie czynnościowych zaburzeń odpływu żółci (dyskinezy żółciowe).

Scyntygrafia naczyniaków wątroby
Scyntygrafia naczyniaków wątroby różnicuje naczyniaki od bezobjawowych zmian złośliwych wykrytych przypadkowo w badaniu ultrasonograficznym.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Statyczna scyntygrafia wątroby

 Powiększenie wątroby lub śledziony z nieznanej przyczyny.

 Przewlekłe zapalenie wątroby.

 Polekowe i poalkoholowe uszkodzenie wątroby.

 Marskość wątroby.

 Hemochromatoza i choroba Wilsona.

 Guzy wątroby pierwotne i przerzutowe.

 Torbielowatość wątroby.

 Naczyniaki wątroby.

 Trudności diagnostyczne w badaniu ultrasonograficznym.
Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia)

Choroby dróg żółciowych (kamica, zwężenie) zwłaszcza u osób uczulonych na rentgenowskie kontrasty jodowe. Czynnościowe zaburzenia odpływu żółci (dyskinezy żółciowe). Zarzucanie żółci do żołądka (refluks dwunastniczo-żołądkowy).

Scyntygrafia znakowanymi radioizotopem krwinkami w kierunku naczyniaków wątroby

Różnicowanie niejasnych interpretacyjnie miejsc o podwyższonej gęstości w obrazie ultrasonograficznym wątroby.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano badanie ultrasonograficzne, należy dostarczyć jego wynik lekarzowi opisującemu badanie scyntygraficzne.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma specjalnych zaleceń. Do scyntygraficznego badania dróg żółciowych chory powinien być na czczo. Małym dzieciom należy podać środek uspokajający, celem zapewnienia nieruchomego ułożenia dziecka pod głowicą gammakamery.
U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego

OPIS BADANIA

Radioznacznik podaje się dożylnie, zwykle przez kaniulę żylną (cewnik), w określonym czasie przed wykonaniem właściwych pomiarów scyntygraficznych. Pacjent nie musi być rozebrany do badania, powinien natomiast usunąć większe metalowe przedmioty (monety w kieszeniach, klamry pasków) mogące przysłonić obraz.

Statyczna scyntygrafia wątroby

Początek scyntygraficznego badania wątroby następuje od 10 do 15 min. po wprowadzeniu (iniekcji) radioznacznika. W czasie badania pacjent leży. Rejestrację wykonuje się w projekcji: przedniej, tylnej i bocznych. Czas dokonywania pomiaru trwa od 10 do 5 min. Niekiedy wykonuje się rejestrację tylko w jednej lub dwóch projekcjach. W zależności od rodzaju projekcji pacjent przyjmuje określoną pozycję. W nowszych typach aparatów głowica sama obraca się dookoła ciała pacjenta.

Scyntygrafia dróg żółciowych (cholescyntygrafia)

Scyntygrafię dróg żółciowych rozpoczyna się po 5 min. od wprowadzenia (iniekcji) radioznacznika. Badanie to wykonuje się jedynie w projekcji przedniej, w czasie której pacjent leży. Czas pomiarów wynosi około 60 min.

Scyntygrafia naczyniaków wątroby

Scyntygrafię naczyniaków wątroby wykonuje się w dwóch fazach: faza dynamiczna trwa około 2 min. bezpośrednio po podaniu radioznacznika, natomiast faza statyczna trwa 20 min. - i rozpoczyna się godzinę po podaniu radioznacznika. Rejestrację wykonuje się jedynie w projekcji przedniej, w czasie której pacjent leży.

Wyniki badań przekazywane są w formie opisu, z dołączonymi niekiedy wydrukami, kliszami fotograficznymi (scyntygramami).

CZAS
Statyczna scyntygrafia wątroby trwa około 30 minut. Scyntygrafia dróg żółciowych trwa około 70 minut. Scyntygrafia naczyniaków wątroby trwa około 90 minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Aktualnie przyjmowane leki.

 Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).

 Ciąża.
W czasie badania

 Wszelki nagłe dolegliwości (np. ból, duszność).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń. Zaraz po badaniu należy wypłukać z organizmu resztki izotopu przez wypicie 0,5-1 l płynów obojętnych (woda, herbata, soki).

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia.

TOMOGRAFIA KOMPUTEROWA UKŁADU TRAWIENIA

Badanie nazywane jest również: TK UKŁADU TRAWIENIA

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Tomografia komputerowa jest metodą oceny narządów jamy brzusznej m.in. takich jak: wątroba, trzustka, śledziona, żołądek, jelita, drogi żółciowe i pęcherzyk żółciowy. We wszystkich wątpliwych przypadkach, kiedy inne badania nie potrafią wyjaśnić dolegliwości pacjenta lub gdy istnieje konieczność dokładniejszej oceny danej okolicy anatomicznej, bądź kiedy w innych badaniach zmiana patologiczna jest widoczna, nie można zróżnicować jej charakteru, wykonywana jest tomografia komputerowa.

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Zwykle ultrasonografia jamy brzusznej.
Pozostałe informacje o tomografii komputerowej zostały opisane w rozdziale "Badania obrazowe wielonarządowe".

ULTRASONOGRAFIA UKŁADU TRAWIENIA

Badanie nazywane jest również: USG JAMY BRZUSZNEJ
Nazwa zwyczajowa: USG brzucha

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Wśród nowoczesnych metod diagnostyki chorób układu trawienia badanie ultrasonograficzne nie jest stosowane w codziennej praktyce, natomiast w czasie obserwacji innych narządów jamy brzusznej tą metodą udaje się w niektórych przypadkach dostrzec w obrębie układu trawienia zmiany sugerujące patologię, najczęściej nieregularność grubości ścian. W wielu przypadkach może to być pierwsza informacja o rozwijającym się nacieku nowotworowym układu trawienia, nie dającym jeszcze objawów klinicznych. Wykrycie tą metodą patologii układu trawienia jest bezwzględnym wskazaniem do dalszej diagnostyki metodami specyficznymi - endoskopowymi i rentgenowskimi. Badanie ultrasonograficzne okazuje się bardzo pomocne w ocenie głębokości wykrytego innymi metodami nacieku nowotworowego układu trawienia oraz ocenie narządów sąsiednich.
U dzieci przerostowe zwężenie odźwiernika jest doskonale widoczne w badaniu ultrasonograficznym i dlatego też w tej chorobie metoda ta znajduje coraz większe zastosowanie. Badanie ultrasonograficzne, jako nieinwazyjna metoda diagnostyczna, jest często wykonywane u chorych z powikłaniami pooperacyjnymi chirurgii jamy brzusznej. U tych chorych udaje się niekiedy wykryć rodzaj powikłania pooperacyjnego.
Pozostałe informacje o badaniu ultrasonograficzym zostały opisane w rozdziale "Badania obrazowe wielonarządowe".

ULTRASONOGRAFIA TRANSKAWITALNA

Badanie nazywane jest również: ENDOSONOGRAFIA
Nazwa zwyczajowa: USG transkawitalne

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Ultrasonografia transkawitalna jest połączeniem dwóch metod diagnostycznych - ultrasonografii i fiberoskopii. Głowica USG umieszczona na końcu fiberoskopu zostaje wprowadzona do przewodu pokarmowego tak jak przy typowym badaniu endoskopowym (gastroskopii czy kolonoskopii). Wysyłana przez głowicę fala ultradźwiękowa po odbiciu się od otaczających tkanek jest zwrotnie odbierana (również przez głowicę) i następnie przetwarzana jak przy standartowym USG. W ten sposób na monitorze powstaje obraz badanych narządów.
Zależnie od miejsca, w którym znajduje się głowica USG, badanie nazywa się USG śródprzełykowym, śródżołądkowym, śródrektalnym (transrektalnym), itd. Szczególną odmianą endosonografii jest ultrasonografia śródprzewodowa (IDUS -intraductal ultrasound) trzustki lub dróg żółciowych. Badanie tych struktur staje się możliwe dzięki małej średnicy sondy USG - od 1,2-3,4mm. W tej ostatniej metodzie można wykryć zmiany o średnicy mniejszej od 1 mm, znajdujące się w odległości do 8 mm od sondy.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie to umożliwia diagnostykę różnicową zmian w przewodzie pokarmowym i w jego otoczeniu. Z bardzo dużą precyzją - ustępującą jedynie badaniu histopatologicznemu - można ocenić także zaawansowanie procesu chorobowego (nie tylko rozległość, ale również głębokość jego penetracji). Dzięki tej metodzie można podjąć optymalne rozwiązanie np. co do sposobu leczenia polipów przewodu pokarmowego. Endosonografia w połączeniu z biopsją igłową daje niespotykane wcześniej możliwości diagnostyczne ściany przewodu pokarmowego, trzustki, przestrzeni zaotrzewnowej i innych struktur znajdujących się w pobliżu. Warto dodatkowo wspomnieć, że USG transrektalne daje najlepszą ocenę gruczołu krokowego wśród metod radiologicznych.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Wątpliwości diagnostyczne powstałe w czasie panendoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego lub kolonoskopii. Wątpliwości diagnostyczne przy ocenie trzustki, wątroby, dróg żółciowych, przestrzeni zaotrzewnowej. Ocena zaawansowania procesu chorobowego stwierdzonego w badaniu fiberoskopowym lub badaniu radiologicznym układu trawienia. Inne wskazania nie związane z układem trawiennym (np. objawy przerostu gruczołu krokowego).

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonania wcześniej innych badań. Należy jednak mieć na uwadze, że na początku procesu diagnostycznego wykonuje się prostsze i bardziej dostępne badania.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Przy endosonografii górnego odcinka przewodu pokarmowego i ultrasonografii śródprzewodowej należy być na czczo. Przy endosonografii jelita grubego wystarczy przygotowanie jak przed kolonoskopią (patrz "Sposób przygotowania do badania" w badaniu "Kolonoskopia"). Przy USG transrektalnym wystarczy przygotowanie jak do rektoskopii (patrz "Sposób przygotowania do badania" w badaniu "Rektoskopia"). Patrz dodatkowo "Sposób przygotowania do znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Wskazane jest również podanie środka uspokajającego

OPIS BADANIA

Badanie jest bardzo podobne do badania fiberoskopowego (patrz "Opis przebiegu badania" w badaniach: "Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego", "Kolonoskopia", "Rektoskopia").
Patrz dodatkowo "Opis metod znieczulenia" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu, niekiedy z dołączonym zdjęciem zapisu USG badanego narządu.

CZAS
Badanie trwa zwykle od kilkunastu do kilkudziesięciu minut

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Tak jak w przypadku określonego badania fiberoskopowego (patrz "Informacje, które należy zgłosić wykonującemu badanie" w badaniach: "Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego", "Kolonoskopia", Rektoskopia").

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Tak jak w przypadku określonego badania fiberoskopowego (patrz "Jak należy zachowywać się po badaniu?" w badaniach: "Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego", "Kolonoskopia", "Rektoskopia").
Patrz dodatkowo "Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?" w "Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych" w rozdziale "Metody znieczulania".

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Tak jak w przypadku określonego badania fiberoskopowego (patrz "Możliwe powikłania po badaniu" w badaniach: "Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego", "Kolonoskopia", "Rektoskopia").

ZGŁĘBNIKOWANIE ŻOŁĄDKA

Nazwa zwyczajowa: Sonda żołądkowa

Ryc.2-23

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA Badanie polega na wprowadzeniu (przez usta lub nos) specjalnego zgłębnika i pobraniu soku żołądkowego (przez zassanie) (Ryc.2-23). Pobrany materiał można poddać analizie biochemicznej, cytologicznej (ocena jakościowa i ilościowa komórek) oraz bakteriologicznej. CZEMU SŁUŻY BADANIE? Zgłębnikowanie żołądka służy przede wszystkim ocenie jego czynności wydzielniczej, która wyraża się między innymi produkcją kwasu solnego. W badaniu określane są: podstawowe wydzielanie kwasu solnego - BAO (z angielskiego Basal Acid Output), maksymalne i ewentualnie szczytowe wydzielanie kwasu solnego - MAO i PAO (z angielskiego Maximal Acid Output i Peak Acid Output). MAO i PAO ocenia się po wstrzyknięciu substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy oporna na leczenie farmakologiczne. Ocena skuteczności chirurgicznego leczenia choroby wrzodowej, polegającego na przecięciu gałęzi nerwu błędnego unerwiającej żołądek. Diagnostyka zatruć drogą doustną (z wyjątkiem podejrzenia zatrucia środkami żrącymi) - z reguły badanie łączy się z płukaniem żołądka (w celu eliminacji substancji toksycznej).

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Zwykle pacjent ma wykonane badanie gastroskopowe,, ewentualnie badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
Pacjent powinien być na czczo. Na 48 godzin przed badaniem nie powinien zażywać żadnych leków (w przypadkach wątpliwych decyduje lekarz prowadzący).
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym

OPIS BADANIA

Pacjent do badania przyjmuje pozycję siedzącą. Badający znieczula gardło pacjenta środkiem znieczulającym w postaci aerozolu w celu zniesienia odruchu wymiotnego. Po kilku minutach badający wprowadza zgłębnik (zależnie od typu zgłębnika i warunków anatomicznych) przez usta albo przez nos do żołądka. Po opróżnieniu żołądka z zalegającej treści zbiera się sok żołądkowy produkowany w ciągu godziny (przez odessanie) - ta porcja służy do określenia BAO. Następnie, po wstrzyknięciu jednego z następujących preparatów: 1) histaminy lub histamolu (podskórnie), 2) pentagastryny (podskórnie lub domięśniowo), 3) insuliny (podskórnie albo dożylnie), zbiera się sok przez godzinę w czterech 15-minutowych porcjach - te porcje służą do określania MAO i PAO.
MAO oblicza się przez zsumowanie całkowitej ilości kwasu (objętość odessanego soku żołądkowego razy stężenie kwasu solnego) jaka została wydzielona w ciągu 1 godziny po wstrzyknięciu środka wydzielniczego. Wskaźnik ten wyraża się w mEq/godz. PAO oblicza się przez zsumowanie ilości kwasów wydzielonych w ciągu dwóch 10 minutowych okresów i pomnożeniu wartości wyrażonej w mEq/godz przez 3, lub można wziąć pod uwagę okres 15 minutowy, ale uzyskaną z zsumowania wartość trzeba pomnożyć przez 2. Bierze się pod uwagę okresy, w których stężenie kwasu solnego było najwyższe.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu (z podanymi wartościami liczbowymi BAO (MAO i ewentualnie PAO).

CZAS
Badanie trwa zwykle do 2,5 godziny

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

 Ciąża.

 Uczulenie na środki znieczulające (np. lignokainę).

 Choroby alergiczne (astma oskrzelowa, spastyczne zapalenie oskrzeli).

 Choroby układu krążenia (choroba wieńcowa, nadciśnienie tętnicze).

 Cukrzyca.
W czasie badania

 Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból, duszność, swędzenie skóry).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Samo badanie jest badaniem dość bezpiecznym. Po podaniu histaminy (ewentualnie histalogu) może pojawić się: uczucie osłabienia, uderzenie krwi do głowy, ból głowy, osłabienie zależne od spadku ciśnienia tętniczego, skurcz oskrzeli wyrażający się dusznością. Po podaniu insuliny może wystąpić: niepokój, drżenie rąk (kończyn), uczucie głodu, wzmożona potliwość. Powyższe objawy są przemijające. Sporadycznie może zaistnieć potrzeba podania leków, które zlikwidowałyby niektóre objawy (np. skurcz oskrzeli, nadmierny spadek ciśnienia tętniczego krwi).
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Może być wykonywane u kobiet w ciąży, ale bez podawania substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

---