Erazm z Rotterdamu - był wychowankiem w Niderlandach. W dziele „Pochwała głupoty” ośmiesza scholastykę i scholastyków, w innym dziele oburza się na nauczycieli katujących uczniów i występuje przeciw karom cielesnym. Tworzy rodzaj czytanek łacińskich, domaga się kształcenia nauczycieli, prawa kobiet do wyższego wykształcenia. W programie wykształcenia na pierwszym miejscu stawia filologię klasyczną. Wiele uwagi poświęca wychowaniu fizycznemu. Rozsądek i rozum były jego głównym poznaniem.

Jan Ludvik Vives - Przeciwnik wychowania scholastycznego i zwolennik wychowania państwowego. Najwybitniejsze pisma pedagogiczne: „Przeciwko pseudo dialektykom”, „O wychowaniu szlachetnych młodzieńców i dziewcząt”, „Wychowanie kobiety Chrześcijanki”, traktat „O naukach”, dzieło „O duszy i życiu”. Szkołę przewidywał w każdej gminie, pracę nauczyciela traktował jako publiczną i przeznaczał dlań sowita pensję państwową, po raz pierwszy wskazywał rolę współdziałania rodziny i szkoły w wychowaniu. Zalecał oparcie nauczania na obserwacji i spostrzeganiu, oraz na rozwijaniu samodzielności uczniów. W opracowanym programie szkolnym, górowała łacina klasyczna, nie scholastyczna. Lektura była oparta na utworach starożytnych. W metodach wychowawczych zaleca łagodność i budzenie zainteresowań aniżeli kary. Ćwiczenia fizyczne radzi prowadzić na świeżym powietrzu. Za najlepszy środek utrzymania karności uważa przywiązanie ucznia do nauczyciela.

Tomasz Morus - autor „Utopii”. Rozwija idee powszechnego nauczania w języku ojczystym, jednakowego dla obu płci, oraz ideę wychowawczą przez pracę. Ideę tę łączy z harmonijnym rozwojem fizycznym i umysłowym. Idee pedagogiczne Morusa podkreślają związek wychowania i nauczania z życiem oraz znaczenie nauki dla życia praktycznego.

Collegium Nobilium
Założył S. Konarski w Warszawie w 1740 r. przeznaczona dla dzieci magnatów i bogatej szlachty. Celem szkoły było przygotowanie młodzieży do reformy państwa; główny nacisk Konarski położył na wychowanie obywatelskie i wiedzę o rzeczywistości, przez którą rozumiał: j. nowożytne, historia, prawo państwa, ekonomię, filozofię, geografię, matematykę i fizykę eksperymentalną.
Zasadniczy program nauczania jako głównej szkoły pijarskiej miał być realizowany przez 8 lat w 5 klas: l - początkowej; 2 - gramatyki i historię; 3 - humaniorów z prawem ojczystym: 4 - retoryki; 5 -filozofii.
Klasy 2. 4 i 5 były dwuletnie. Po ukończeniu kursu zasadniczego uczniowie mogli kontynuować naukę w dwuletnim kursie prawa ojczystego i międzynarodowego. Dbano o kulturę języka ojczystego. Wprowadzono ćwiczenia cielesne oraz muzykę; program obejmował tańce, szermierkę, ćwiczenia na drewnianym koniu, musztrę i jazdę konną.

KEN i jej działania na rzecz rozwoju szkolnictwa i oświaty
a) państwowy zarząd oświaty w Polsce ( 1773 - 1794) , który powołał pod protektorem króla Stanisława Augusta, a odpowiedzialnością przed sejm. Król powołał 8 członków i komisarze, duchowni, świeccy, 4 senatów, 4 posłów sejmowych
b) pierwsza w Europie władza oświatowa o charakterze odrębnego ministerstwa, realizowała nowoczesne programy, metodę i organizację nauczania, zreformowała szkolnictwo średnie i wyższe
c) do najważniejszych zasług w zakresie oświaty należą:
- wychowania obywatelskie i państwowe
- jednolity system szkolny
- stworzenie samorządu szkolnictwa
- zreformowanie szkól średnich i wyższych - podniesienie wagi społecznej nauczyciela - polskie podręczniki
- zajęcie się oświata ludu
- zajęcie się wychowaniem dziewcząt
- powiązanie wychowania umysłu z fizycznym i moralnym
- wprowadzenie bardziej racjonalnych metod dydaktyczno - wychowawczych

Działalność Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych
Powołane w 1775r.Towarzystwo spełniało rolę wydziału naukowo-organizacyjnego KEN w ramach działalności opracowano program nauczania, zorganizowano nadzór pedagogiczny, nawiązano współpracę z zagranicą. W ciągu kilku lat przygotowano 27 podręczników, z których 5 opracowali uczeni zagraniczni. Pierwsze podręczniki ukazały się już w 1780 r. Wiele z nich stanowiło szczytowe osiągniecie na świecie pod względem metodycznym i merytorycznym; należą do nich m. in. „ Nauka moralna\\\" Antoniego
Popławskiego; elementarz dla szkól parafialnych oraz pierwszy podręcznik dla nauczycieli szkół parafialnych „ Powinność nauczycielu\\\" G. Piramowicza
35. Konstytucja 3 Maja-jako próba „zachowania całości i suwerenności państwa\\\"
1 Całość, suwerenność, niepodległość państwa
2. Nienaruszalność praw szlachty, duchowieństwa, mieszczaństwa
3. Zmiana ustroju państwa ( St. A. Poniatowski jest ostatnim królem elekcyjnym);
4. Zakładała zlikwidować dualizm RP ( Królestwo i Księstwo Litewskie)
5. Ograniczyła rolę senatu
6. Zniesienie liberum veto
7. Ustalała sejm władzę wykonawczą i ustawodawczą ( Prymas., minister, policji, skarbu, strażnik
pieczęci, minister wojny)
8. Ustaw- większość głosów
9. Definiowała wojsko; Kontrasygnafa - podpis ministra nad ustawą
10. Sprawy trudne miedzy chłopem a panem zostały rozwiązywane u góry.

Wychowanie spartańskie

Spartanie odznaczali się oni szorstkością, zamiłowaniem do życia wojowniczego, pragnieniem władzy i zdobyczy. Nie dbali o wartości umysłowe ani estetyczne. Cenili sobie przede wszystkim siłę i organizowali się głównie w celach militarnych. Wychowanie dzieci w tej społeczności miało za zadanie, jako podstawowy cel, wykształcić je na żołnierzy gotowych w każdej chwili do walki. Było to bezpośrednio związane z sytuacja polityczną Sparty, gdyż panowali oni nad ludnością podbita i aby utrzymać ją w ryzach, musieli w każdej chwili być gotowi do walki. Utrzymanie władzy przez Spartan, którzy stanowili mniejszość w społeczeństwie, zmuszało ich do surowej dyscypliny, ciągłej gotowości militarnej i rozwiniętej świadomości stanowej swoich współobywateli. Tak więc urządzono wychowanie młodzieży, aby była ona całkowicie podporządkowana państwu. W całym toku wychowania państwowego absolutnie nie uwzględniano potrzeb indywidualnych dzieci i młodzieży. Wychowanie odbywało się gromadnie i miało na celu wychowanie bezosobowych sług idei państwowej. Na czele całej edukacji dzieci i młodzieży w Sparcie stał PAJDONOMOS. Ponieważ do obrony przydatne mogły być tylko jednostki zdrowe, to każde dziecko po przyjściu na świat było oceniane przez urzędników, którzy dzieci ułomne i chorowite nakazywali wyrzucać na górę tajgetos.
W 7 roku życia państwo odbierało dzieci rodzicom. W Sparcie zarówno chłopcy jak i dziewczęta podlegały takiemu samemu wychowaniu, gdyż wg Spartan jedynie kobiety dobrze rozwinięte fizycznie mogą rodzić zdrowych, silnych chłopców. Po za tym odpowiednio wyćwiczone kobiety mogły także bronić murów miasta. Wychowanie spartańskie nie znało tez różnic między dziećmi rodziców biednych i bogatych. Wszyscy tak samo byli wychowywani, odżywiani i traktowani. Chłopców i dziewczęta umieszczano osobno w domach urządzonych jak dzisiejsze koszary wojskowe, gdzie czekało ich 23 lata życia uregulowanego w każdym szczególe przez prawo. Dzieci i młodzież podzielone były na kompanie, na których czele stał najdzielniejszy z młodzieży. Rozkazy naczelników i kary przez nich nakładane były wypełniane bez słowa krytyki.
W 18 roku życia młodzież spartańska wchodziła w tzw. okres efebii. W tym czasie ich obowiązkiem było odbywanie wyłącznie ćwiczeń(wojskowych) wojennych i życie obozowe. Okres ten trwał 2 lata.
W 20 roku życia następował 9-cio letni okres służby wojskowej. Dopiero po jej odbyciu ok. 30 roku życia Spartanin otrzymywał prawa obywatelskie. W dalszym jednak ciągu do jego obowiązków wobec państwa należało uczestniczenie w zbiorowych ćwiczeniach gimnastycznych i we wspólnych biesiadach.

Czytania uczono dzieci tylko prywatnie, co prawda była to zaledwie podstawowa nauka, która miała tylko za zadanie ułatwić dziecku zapamiętanie i zrozumienie poezji. Każdy Spartanin umiał na pamięć ustawy ojczyste, oraz znał historię swoich przodków i ich bohaterskie czyny. Wielu Spartan nie umiało jednak liczyć.

Wychowanie ateńskie

Wychowanie Ateńskie
Ateńczycy byli ludem przodującym w całym życiu kulturalnym. Odznaczali się niezwykłą ruchliwością , bystrością, ciekawością oraz zamiłowaniem piękna i tężyzny fizycznej. Wyróżniali się przede wszystkim pociągiem do ruchu umysłowego, do zagadnień kulturalnych, naukowych i artystycznych. Ogromne poczucie wolności spowodowało, że Ateńczycy nie pozwolili sobie na to, aby ich życie było podporządkowane żelaznej dyscyplinie państwowej jak w Sparcie. Obywatele Aten szybko wyrobili sobie świadomość swojej własnej indywidualności i swoich praw w granicach państwa. Państwo było postrzegane przez nich jako twór, którego zadaniem było sprawowanie opieki nad obywatelami i gwarantowało im swobodę w kierowaniu swoim życiem prywatnym. Kontrolowane przez państwo wychowanie młodzieży jak w Sparcie nie miało racji bytu. Praktycznie poza wychowaniem fizycznym, państwo Ateńskie zostawiło dużą swobodę rodzicom i nauczycielom w wychowaniu dzieci i młodzieży. W Atenach nie było szkół publicznych, ani nauczycieli utrzymywanych przez państwo. Ten kto chciał i do kogo rodzice dziecka mieli zaufanie, zajmował się uczeniem. Samo prawo Ateńskie nakładało na rodziców tylko obowiązek kształcenia dzieci, ale nie wnikało jak to jest przeprowadzane o ile nie przeszkadzało to utrzymaniu porządku publicznego.
W wychowaniu obywatela ateńskiego wyróżniamy 3 etapy:
lata dzieciństwa (0-6 lat)
Niemowlę po urodzeniu było powierzane niańce, która otaczała je ogromną ilością zabawek. Całe 6 lat upływało dziecku na zabawach w otoczeniu domowym. Piastunki opowiadały dzieciom bajki, legendy, śpiewały pieśni. Dziecko miało w tym okresie lekkie i beztroskie życie. Ojciec dziecka mało interesował się swoją pociechą ponieważ przeważnie był pochłonięty życiem publicznym i towarzyskim poza domem.
lata szkolne ( 7-18 lat)
Kiedy chłopiec miał 7 lat zaczynał uczęszczać do szkoły. Odtąd przechodził on pod szczególny nadzór pedagoga, którym bywał także zaufany niewolnik rodziców. Ojciec powierzał opiekę nad synem, oraz powierzał mu obowiązek kształcenia obyczajów chłopca tj. zachowania się dziecka przy stole, na ulicy. Pedagog miał także do swojej dyspozycji rózgę, której miał pełne prawo użyć.
Pedagog w starożytnej Grecji nie był nauczycielem w dzisiejszym słowa tego znaczeniu. Samo słowo pedagog pochodzi od greckiego pais - chłopiec i ago-prowadzę, czyli dosłownie ten który prowadzi chłopca (do szkoły). Posada pedagoga nie była zajęciem cieszącym się uznaniem w społeczeństwie ateńskim.
Przez pierwsze 7 lat chłopiec otrzymywał tzw. wykształcenie elementarne, które obejmowało wykształcenia poetyckie i muzyczne. Naukę zaczynał od alfabetu. Chłopca uczono najpierw nazw liter a dopiero później pokazywano mu ich kształt. Następnie uczeń przystępował do sylabizowania , a po opanowaniu czytania przychodziła dopiero pora na naukę pisania. Do tej początkowej nauki zaliczano także najprostsze działania rachunkowe gdzie najważniejsza była tabliczka mnożenia wyuczana na pamięć.
Około 10 roku życia dziecko najczęściej umiało już czytać i pisać ze zrozumieniem. Wówczas zaczynał naukę literatury poetów. Celem kształcenia poetyckiego było kształcenie moralne młodzieży i wpajanie jej zasad cnoty. Chłopcy, którzy przystąpili do czytania poezji zaczynali być kształceni w muzyce. Nauczyciel przygrywał melodię na lutni a uczeń powtarzał ją tak długo , aż opanował ją bezbłędnie.
Około 14 roku życia kształcenia dziecka podejmował się nauczyciel gimnastyki. Od tej chwili chłopiec spędzał coraz więcej czasu na ćwiczeniach gimnastycznych. Młodzież grała w piłkę, bawiła się obręczą oraz przede wszystkim ćwiczyła zestaw ćwiczeń.
Około 18 roku życia młodzież wchodziła w tzw. okres efebii, który trwał 2 lata. Był to okres, w którym wychowanie ujęte zostało w ręce państwa.
Po okresie efebii ok. 20 roku życia Ateńczyk zostawał obywatelem Aten.

Powstanie Uniwersytetu Krakowskiego - przyczyny społeczno - polityczne
a) jedną z przyczyn powstania UK w I364roku byle: potrzeby zjednoczonego państwa, które nic mogło się obejść bez ludzi wykształconych : prawników i polityków, istniejąca dawna szkoła katedralna mc mogła wystarczyć
b) inna, przyczyną było wskazanie w piśmie do papieża przez K.. W. , że podróże z Polski do zagranicznych uniwersytetów są zbyt uciążliwe i połączone z różnymi niebezpieczeństwami
c) K. W. postanowił założyć UK, ponieważ młodzież dla osiągnięcia wyższego wykształcenia udawała się na studia zagraniczne
d) K. W. zakładając UK miał na celu: obronę Polski przeciw narodowi niemczyzny, chciał uzależnić swoje państwo pod względem oświatowym i prawno- politycznym Niemców
e) (JK został zorganizowany na wzór uniwersytetów włoskich, szczególnie Bolonii i Padwy. Tak. więc w skład UK wchodzili sami scholarze, magistrzy i profesorowie
Wewnętrzna organizacja uniwersytetu
a) dyplom fundacyjny uniwersytetu wydany przez króla z 12. maja 1364 roku, zaznaczał wyraźnie, że nowa uczelnia ma być świecką szkolą państwową, wzorowana na Uniwersytecie bolońskim i padewskim.
b) aby zachęcić przybywanie do Krakowa studentów z całego kraju i nie tylko zachęcała poprzez , zwalnianie kandydatów z wszelkich cel. zapewniała im powaga królewską bezpieczeństwo na drogach. gwarantowała całkowita niezależność od miejscowych sądów kościelnych i miejskich
c) UK obejmował 3 wydziały ( najpierw miało ich być 4 ale papież nie wydal zgody na wydział teologiczny) : PRAWA ( był uprzywilejowany, składał się z 8 katedr- 3 z nich miały organizować wykłady i ćwiczenia z prawa kościelnego, a 5 z prawa rzymskiego); MEDYCYNY ( 2 katedry medyczne, ) i SIEDMIU SZTUK WYZWOLONYCH (znajdował się na Zamku Wawelskim wykładał tylko jeden profesor)
d) Wydział medycyny i siedmiu sztuk wyzwolonych . były konsekwentnym dopełnieniem królewskich zamiarów szerzenia i pogłębienia znajomości nauk świeckich w odbudowującym się państwie
e) Oprócz polskich studentów( najwięcej ze Śląska) -kształcili się lam uczniowie : Niemiec, Włoch
f) 1369 K. W wydaje nowy przywilej dla UK gwarantujący mu pełną autonomię oraz niezależność
sądownictwa rektora
g) 1 370 śmierć KW przerywa działalność UK na 30 lat
16.Królowa Jadwiga i jej działanie na rzecz odbudowy (odnowienia) Uniwersytetu
Ze śmiercią króla K. Wielkiego i wzrostem nieładu wewnętrznego Uniwersytet zamarł. Zaprowadzenie chrześcijaństwa na Litwie na nowo wzbudziło potrzebę Uniwersytetu polskiego, tym razem w celu dostarczenia wykształconego kleru dla umocnienia wiary na rozległych obszarach, zjednoczonych z Polska..
Jadwiga w 1937r. uzyskała od papieża zgodę na założenie wydziału teologicznego w Krakowie i sprowadziła głośnego z nauki prof. Mateusza Krakowianina? w celu przygotowania organizacji i dobrania mistrzów dla mającego się odnowić Uniwersytetu.
Umierając zobowiązała wykonawców testamentu do wykonania jej planów. Rok po jej śmierci 16. VII. I400r. Jagiełło wydal akt fundacyjny i tego dnia otwarto uniwersytet, w pełnym już składzie.
Zgodnie z nowymi zadaniami Uniwersytet różnił się w swej organizacji od kazimierzowskiego: na czele wydziałów stanęła teologia.

Szkoła Rycerska
Polegało na kształtowaniu posłuszeństwa wobec pana i kościoła. Rozpatrując morale żołnierza na czołowym miejscu wysuwano kwestie męstwa i dzielności. Uważano, ze męstwo i dzielność są czymś nieodzownym w umyśle żołnierskim. W poglądach na osobowość żołnierza jedno z czołowych miejsc zajmuje sprawa honoru żołnierskiego, honor był niezwykle wysoko ceniony. Uważano, że kto pamięta o czci ten nic pamięta o Bogu.
_ Naczelnym ideałem wychowawczym w szkole rycerskiej była „ nieskazitelna wzniosła moralność i _
duch narodowy ”. Wychowanie moralne oparte było na podstawach etyki świeckiej, a jego celem
najogólniejszym - wychowanie uczuciowe człowieka i dobrego obywatela oddanego swej ojczyźnie.
Człowiekiem, który wprowadził wiele zmian był Tadeusz Kościuszko. Wychodząc z założenia, że ducha moralnego wojska należy kształtować, uprowadził Kościuszko kilka zasad, do których należy zaliczyć:
Wychowanie patriotyczne - obywatelskie
Humanitarny stosunek do żołnierza
Troskę o podwładnych
System wyróżnień
Wysoką karność
Należyte wyszkolenia wojskowe

801r ne początek powstania SZKÓŁ PARAFIALNYCH w Europie. Nauczano jedynie śpiewu, rachunku, czytania, pisania, ministrowania. Nauczycielami są proboszczowie danych kościołów, którzy mają obowiązek ich utrzymywania. Jednak w szkołach nauczają również kościelni jak i sami absolwenci tych szkół. Najlepszy rozwój szkolnictwa parafialnego był w Anglii natomiast najgorzej się rozwijało w Niemczech i Francji.
Jedynie w wieku 7 ne we Florencji powstały szkółki, które nauczały 10000chłopców i dziewcząt.

Andrzej Frycz Modrzewski - polityk, autor „ O naprawie Rzeczpospolitej” jedna z ksiąg o nazwie „ O Szkole”.
• Powszechny dostęp do szkół dla męskiej części młodzieży,
• szkoła utrzymywana przez klasztor i biskupów,
• program szkolny oparty na kwadilium oraz gramatyce, retoryce, dialektyce na wyższym stopniu i filozofia oraz języki obce.

Szymon Marycjusz
• państwo jest odpowiedzialne za stan oświaty w Polsce,
• kler musi przeżyć ` odnowienie moralne” i duchowe,
• nauka dla wszystkich stanów społecznych,
• podnieść prestiż zawodu nauczyciela,
• zakładanie niezależnych szkół od kościoła /miejskie, publiczne, prywatne/, przeciwnik nauczenia przez kościół.

Sebastian Patrycy
• podkreśla role wychowania fizycznego, moralnego i umysłowego,
• dzieci podejmują naukę w wieku 7 lat, na początku dzieci uczone były triwium, pisanie i czytanie,
• na poziomie wyższym program powinien być zróżnicowany w zależności dla jakiego stanu np. dla szlachty - poetyka, historia, etyka, nauka wymowy, prawo, języki / łacina, greka, hebrajski, polski, niemiecki, hiszpański/

Erazm Gliczner-skrzetuski

ORGANIZACJA SZKOŁY JEZUICKIEJ

• Nauczyciele byli bardzo dobrze wykształceni i musieli ukończyć 18 lat nauki
• Ścisły program dla każdej klasy i ustalona kolejność omawiania lektur
• Wprowadzili elementy: wychowanie fizyczne, artystyczne, teatr szkolny, jazda konna, taniec, muzyka, śpiew
• Racjonalny rozkład budynków szkoły, wśród zieleni, jasny, przestronny. Jak takiego nie znaleźli do zadaptowania to wybudowali nowy
• Ograniczali kary fizyczne /w ostatecznych wypadkach karali cieleśnie/
• Materiał przerabiany był systematycznie, były powtórki tygodniowe, miesięczne, półroczne
• Egzaminy na końcu roku szkolnego /publiczne/
• Na koniec roku nagradzano najlepszych uczniów

Program podzielony był na 5 klas przy czym była klasa wstępna REFORMA gdzie uczono pisania i czytania po łacinie.
1 klasa INFIMA -trwała 2 lata
elementy łaciny i greki, podręcznik „Alvara” i „Gretse”
2 klasa GRAMMATICA - trwała 2 lata
kontynuacja klasy 1 /łacina/
lektura „Listów Cycerona” dzieł Cezara i Owidiusza
3 klasa SYNTAKSA - trwała 2 lata
doskonalenie języków
teksty co w klasie 2 i dodatkowo „ Bajki Ezopa”
4 klasa HUMANITUS - trwała 2 lata /klasa poezji/
elementy historii starożytnej
poezji łacińskiej i greckiej
5 klasa RHETORICA - trwała 2 lata
zasady wymowy - praktyczna umiejętność dobrej wymowy =Korona kształcenia szkolnego=

Duże znaczenie miała nauka Religii w zakonie:
1. od zasad wiary do dogmatyzmu i apologetyce
2. naczenie walki reformacji z jej dysydentami

Po ukończeniu Gimnazjum Jezuickiego można było pójść na studium filozofii:
• pełen kurs - 3 lata przeznaczony dla osób chcących wstąpić do stanu duchownego /metafizyka i etyka/
• kurs 2 letni dla nie chcących wstępować do kleru, przerabiano filozofię Arystotelesa, logikę i dialektykę. W 2 roku komentowano działa Arystotelesa poświęcone fizyce, matematyce, astronomii i geografii. /jak Arianie/

Jon Locke wychowany w domu w krytyce monarchii wrastał w rewolucję burżuazyjną / restauracja, Karol I Stuart konflikt z parlamentem co doprowadziło do wojny a następnie ścięciem króla Karola I Stuarta i koronowanie Karola II Stuarta./Przewrót społeczny dokonywał zmian na korzyść społeczeństwa w tym mieszczaństwa i ziemiaństwa.
• Uważał że człowiek nie może być czyjąś własnością i być poddanym gdyż jest to niezgodne z naturą.Ludzie są wolnymi, równymi, niezależnymi według Prawa Natury.
• Domagał się wolności myślenia, odrzucał narzucanie religii społeczeństwu i obywatelowi
• Łacina, greka, hebrajski, filozofia to przedmioty przekazywane osobom, które chcą być uczonymi a nie zwykłemu człowiekowi
• Potępia wychowanie publiczne i w instytucjach, wychowanie powinno odbywać się w domu i poprzez rodziców.
• Odrzucał teorię o wrodzonych ideałach, równość w urodzeniu / człowiek rodzi się jako biała tabliczka/
• 2 źródła wiedzy / źródła wiedzy i zmysły/
• Dziecko rodząc się nie jest dobre ani złe, staje się w toku życia albo dobrym albo złym
• Umysł dziecka rozwija się stopniowo a zadaniem pedagoga jest dostosowanie metod i programu, treści narastające w miarę rozwoju dziecka
• Opublikował Memoriał „Szkoła Pracy” 1697 /oświata ludu/
• Przy każdej parafii powinna być elementarna szkoła zawodowa. Nauka od 4-14 roku życia, powinny być kształcone dzieci robotników korzystających z zapomóg od kościoła
• Szkoła powinna być miejscem przygotowywania do pracy w manufakturach
• Uczniowie powinni otrzymywać posiłki w szkole
• Po 14 roku życia powinny być oddawane do zawodu

Reformy Konarskiego

Miał koncepcję zmiany ale nie mógł jej wprowadzić. Przy współpracy z biskupem Kałuskim w 1738r został I asystentemprowincji Polskiej /Pijarskiej/ i dopiero wtedy mógł dokonać reformy szkolnictwa.
Efektem było w 1740r COLLEGIUM NOBILLIUM w Warszawie.
8-mio letnia szkoła z 5 klasami /2,4,5 były dwuletnie/
Po ukończeniu jej była możliwość podjęcia nauki na 2-u letnim kursie Prawa Ojczystego i Międzynarodowego.
Program: łacina, arytmetyka, języki obce, historia Polski i powszechna, geografia, fizyka, filozofia racjonalistyczna i retoryka.
Był prężny teatr szkolny u Pijarów. Program był oparty na aktualnej literaturze naukowej. Dbano o posiłki i ich jakość dla uczniów, higienę, o odpowiednią ilość uczniów w klasie.
Kosztowała ówcześnie 80 dukatów.
1750-1753 Kolegia Pijarskie zreformowano:
• Zredukowano łacinę do minimum
• Kładziono nacisk na poznanie 4 historii monarchii starożytnych
• Historia z czasów nowożytnych zdobywano na retoryce i geografii.
• Wycofano języki nowożytne, kunsztów
• Zakaz organizowania teatrów w szkole

Stanisław Konarski (ur. 30 września 1700 w Żarczycach koło Jędrzejowa, zm. 3 sierpnia 1773 w Warszawie) - pisarz, pedagog, publicysta. Należał do zakonu pijarów.Był reformatorem szkolnictwa i założycielem Collegium Nobilium (1740 r.) Ukończył słynne rzymskie Collegium nazarenum, studiował m.in. we Francji i w Niemczech.W swoim 4-tomowym dziele O skutecznym rad sposobie (1760-1763), który był traktatem politycznym, przedstawił błędy ustrojowe i dał zarys reformy państwowej.Głównie zajmował się rozważaniami etycznymi. Napisał "Mowę o kształtowaniu człowieka uczciwego i prawego obywatela". Człowiek porządny to taki, który nie występuje przeciwko honorowi, nie oszukuje, dotrzymuje słowa i szanuje prawo. Jedyną gwarancją tego zachowania jest religia, która "nakłania do dobrego i odstrasza od złego", przekształca grzeszną naturę człowieka skalaną grzechem pierworodnym.Innym ważnym wyznacznikiem ludzkiego postępowania ma być zasada sprawiedliwości - reguła kantowskiego imperatywu. Duże znaczenie obowiązku wobec przodków, władców, przyjaciół, sług (skrupulatne opłacanie usług). Zasady te miały obowiązywać także poza magnatami z Collegium Nobilium.Zdaniem Konarskiego należy dążyć do zdobycia jak największej liczby przyjaciół, bo kontakty towarzyskie oparte na cnocie, nie na wygodzie, w pewnym stopniu wychowują.Interesujący jak na owe czasy był pogląd Konarskiego, iż wszyscy ludzie są równi.Prawdziwe szlachectwo rozumiał jako kultywowanie cnoty, krytykował moralne wykroczenia szlachty - dumę, pychę, pieniactwo i pijaństwo.Za pierwszą cnotę w wychowaniu moralnym uważał posłuszeństwo ("O skutecznym rad sposobie").Jest także autorem "Ordynacji wizytacji apostolskich", gdzie w części I znajduje się pierwszy zarys etyki zawodowej nauczyciela, a zagadnieniu wychowania podporządkowana jest m.in. retoryka i nauki szczegółowe.W 1771 r. został wyróżniony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego medalem "Sapere auso", czyli "Temu, który odważył się być mądrym".Prochy Stanisława Konarskiego i innych pijarów zostały po powstaniu listopadowym usunięte przez Rosjan z kościoła przy ul. Długiej w Warszawie i rozsypane w "bliżej nieznanym miejscu" pod alejką w pobliżu kościoła pw. św. Karola Boromeusza na cmentarzu katolickim na Powązkach

szkoły klasztorne:

529r.- założenie klasztoru Benedyktynów na Monte Cassino, I szkoła klasztorna:
- wewnętrzna- kształcenie przyszłych zakonników tzw. oblatów, poświęconych Bogu
- zewnętrzna- kształcenie chłopców, którzy chcieli zrobić karierę pozakościelną
od samego początku szkoły klasztorne mają wielkie znaczenie dla rozwoju oświaty :
w klasztornych bibliotekach gromadzi się księgi, w tzw. skryptoriach przepisywane są one na zamówienie władców, popularyzacja książek, zakonnicy podejmują także pracę naukową polegającą na czytaniu ksiąg i pisaniu na ich marginesie komentarzy, w ten sposób tworzą się podstawy wielu nauk
św. Benedykt: „lenistwo jest grzechem duszy”, praca w skryptorium wpisana w regułę zakonną, co oznacza że każdy zakonnik miał taki obowiązek

do Xw. szkoły klasztorne były jedynymi ośrodkami życia umysłowego, przeżywały swój rozkwit, rozprzestrzeniały się

upadek szk. klasztornych:

814 r. śmierć Karola Wielkiego- klasztory, które zmusił on do zakładania szkół i kształcenia wszystkich chętnych chłopców rezygnują z przyjmowania kandydatów świeckich a program nauczania przyszłych zakonników ograniczają do przedmiotów ściśle religijnych;

wyraźny upadek szkół klasztornych pogłębił jeszcze w Xw.- tzw. ruch kluniacki- zainicjowany przez benedyktynów i rozpoczęty od klasztoru w Cluny ruch odnowy życia zakonnego; reakcja na obserwowany w klasztorach upadek obyczajów, zach. niemoralne, przekraczanie reguły.. w celu podniesienia ducha religijnego, moralności, ascetyzmu, pogardy dla wszelkich spraw ziemskich postanowiono oddzielić to co boskie od tego co świeckie, tylko boskie sprawy miały być przedmiotem zainteresowania zakonników;
w praktyce oznaczało to zaniechanie wszelkiej pracy oświatowej i zwrócenie się przeciwko studiom świeckim: z bibliotek klasztornych usuwano wszelkie księgi, które nie dotyczyły teologii, spraw religijnych, zamknięto szkoły zewnętrzne a kształcenie oblatów ograniczono do pisarzy kościelnych, potępiano wszelki ruch intelektualny i szerzenie oświaty wśród młodzieży świeckiej

na szczęście rodzą się nowe inicjatywy naukowe, które przejmują zadania podupadających szkół klasztornych

Na czele Towarzystwa stoi generał (zwany też dawniej przez niechętnych zakonowi "czarnym papieżem"), wybierany dożywotnio i mający prawo do jednoosobowego kierowania ogólnym kierunkiem rozwoju zakonu i rozstrzygania wszelkich sporów wewnętrznych. Zakon jest podzielony na "prowincje", które w przypadku większości krajów obejmują cały ich obszar, a w niektórych występuje po kilka z nich. Na czele prowincji stoi "prowincjał", któremu już bezpośrednio podlegają wszyscy szeregowi zakonnicy. Prowincjałów powołuje bezpośrednio generał, zaś generała wybiera kongregacja generalna, a wybór potwierdza osobiście papież. Jezuici w ciągu pierwszych czterech wieków swojej działalności koncentrowali się na walce ideologicznej z Reformacją, organizowaniu powszechnej edukacji na wszystkich szczeblach oraz pracy misyjnej w nowo powstających koloniach w Ameryce i Azji.Jezuici w wielu państwach Europy (m.in. Hiszpania, Włochy, Polska) praktycznie stworzyli od podstaw nieistniejący wcześniej system powszechnego szkolnictwa podstawowego i średniego i w pełni go kontrolowali aż do likwidacji zakonu w 1773 roku.Działając w środowisku elit politycznych Francji, Portugalii i Hiszpanii pozyskali bardzo silny wpływ na kierunek rządów, wykorzystując czasami te wpływy do osłabiania konkurencyjnych zakonów, zwłaszcza Dominikanów, którzy wcześniej zajmowali analogiczne miejsce w strukturach władzy.Działalność misyjna jezuitów w Ameryce Południowej spowodowała ostre konflikty jezuitów z lokalnymi władzami. Jezuici stosowali tu taktykę wkraczania na dziewicze tereny i prowadzenia tam działalności misyjnej przed przybyciem wojsk hiszpańskich, a następnie obronę autochtonicznej ludności przed niewolnictwem i skrajnym wyzyskiem. W końcu jednak Papież Urban III zabronił im tej działalności.Rosnąca potęga zakonu jezuitów, wpływ na wychowanie młodzieży z wyższych sfer, walka z jansenizmem we Francji, spowodowały usunięcie ich z kilku krajów w drugiej połowie XVIII wieku. W 1773 papież Klemens XIV pod wpływem Burbonów zniósł oficjalnie Towarzystwo Jezusowe we wszystkich krajach. Caryca Katarzyna II Wielka, demonstrując swą niezależność pozwoliła garstce jezuitów pozostać na Litwie. W momencie kasaty jezuici liczyli 24 tysiące członkówPo rewolucji francuskiej i upadku Napoleona w 1814 roku papież przywrócił zakon do istnienia, zmieniając jednak znacznie jego statut i poddając go bardzo rygorystycznej kontroli zwykłej hierarchii kościelnej. Zakon dość długo był tylko własnym cieniem i nie odgrywał takiej roli, jak przed kasatą. Jego prawdziwy renesans nastąpił dopiero po II wojnie światowej, a szczególnie po Soborze Watykańskim II, który przywrócił mu dawne prawo do organizowania systemów edukacji i gromadzenia środków na działalność charytatywną.Obecnie jezuici są ponownie jednym z najbardziej wpływowych i licznych zakonów w Kościele katolickim. Liczbę ich członków szacuje się na około 20 tys. Działają obecnie w ponad 114 krajach świata; posiadają własne uniwersytety, obserwatoria astronomiczne, instytuty geofizyczne, radiostacje, czasopisma, kilka szpitali, liczne szkoły średnie i podstawowe, rozgłośnie radiowe i telewizyjne

Sokrates.(469-399 p.n.e.)
Był synem biednego rzemieślnika i akuszerki. Był rodowitym Ateńczykiem i całe swoje życie spędził właśnie tutaj. Głównym zadaniem swojego życia uczynił nauczanie i uświadamianie współczesnych sobie obywateli. Jego poglądy przekazali jego uczniowie: Platon i Ksenofont - sam nie napisał niczego.
Za punkt swojej działalności wychowawczej Sokrates wziął słabą stronę pedagogiki sofistów.
Poglądy:
· Miał takie samo zdanie co do cnoty, jak sofiści
· Tek, jak sofiści uważał za niezbędne oświecać ludzi o istocie cnoty, budzić w nich wątpliwości, czy ich mniemanie o tym , co jest dobre a co złe jest uzasadnione. Ale od wątpienia chciał doprowadzić do wiedzy.
· Tak, jak Sofiści, był racjonalistą. Uważał, że najważniejszym zadaniem wykształconego obywatela ateńskiego jest szerzenie wiedzy, szczególnie wiedzy moralno-politycznej.
· Człowiek nie jest miarą wszystkiego (można dotrzeć do poznania obowiązujących wszystkich praw moralnych, niezależnych od wyobrażeń poszczególnych jednostek- sumienie mówi co jest dobre a co złe, pojęcia norm moralnych kształtują się w umyśle każdej jednostki drogą doświadczeń życiowych).
· Wartość moralną ma tylko czynność wynikająca z rozumnego poznawania a nie czynność z przypadkowej skłonności lub z przyzwyczajenia.
· Miał, podobnie do sofistów krytyczny stosunek do bogów greckich (został za to skazany na karę śmierci)
· Nie aprobował też twierdzeń sofistów, że każdy człowiek może być sam dla siebie autorytetem. Dobre, sprawiedliwe, szlachetne jest tylko to, co uchodzi za takie w opinii powszechnej.
Nauczanie:
Nie był nigdy nauczycielem w ścisłym tego słowa znaczeniu. W każdym miejscu (w parku, na boisku) zaczepiał wszystkich (zarówno dostojników państwowych, jak i prostych rzemieślników, robotników) usiłując wciągnąć ich w rozmowę.
· Nie pobierał opłat za naukę a jedynie drobne podarki.
· Dojście od fałszywych wyobrażeń do czystego pojęcia może się odbyć jedynie przez indukcję (metodyczne postępowanie od szczegółu do uogólnienia). Uzupełnianie natomiast odwrotnie- wyprowadzanie szczegółowych wniosków z pojęć ogólnych- dedukcja.
· Sokrates nie wykładał, ale prowadził rozmowę (dialog), w której wciągał towarzysza do wymiany myśli, do wspólnego badania sprawy, kierując nim ku prawdzie którą sam znał - metoda heurystyczna.
· Lubił także udawać niewiedzącego, pragnącego się nauczyć aby wciągnąć przez to w zasadzkę i wydobyć przyznanie się do fałszywych poglądów- ironia sokratyczna.
Cytat: „Wiem, że nic nie wiem”.

Arystoteles (384-322)
Urodził się w Stagirze (Macedonia). Jego ojciec był nadwornym lekarzem królów macedońskich. Fakt ten wywarł na życie Arystotelesa duży wpływ, gdyż dzięki temu został on powołany na nauczyciela Aleksandra Wielkiego. W wieku 17 lat rozpoczął studia w Akademii Platońskiej i spędził w niej 20 lat najpierw jako student a potem wykładowca. Najpierw był wielkim zwolennikiem poglądów Platona, ale po paru latach pracy zaczął odnosić się do nich z coraz większym krytycyzmem. Był jednym z największych uczonych starożytności i nicjatorem wielu nowych badań naukowych. Karol Marks nazwał go „Aleksandrem Macedońskim greckiej filozofii” pragnąc podkreślić, że połączył on w jedną całość wszystkie dokonania do jego czasów greckie doświadczenia naukowe tak, jak Aleksander zjednoczył pod swoim panowaniem całą Grecję.
W okresie dążeń Macedonii do podbicia całej Grecji popierał to uważając, że silne rządy Filipa II Macedońskiego oraz Aleksandra Wielkiego zapoczątkują nowy okres potęgi państwa greckiego.
I. Poglądy filozoficzne:
· Dusza jest energią ciała i nie może bez niego istnieć (są ze sobą ściśle połączone).
· Dusza jest śmiertelna- umiera razem z ciałem.
· 3 rodzaje dusz występuje w każdym wolnym Greku, bez przynależności do stanów obywateli: dusza roślinna- zdolność człowieka do odżywiania się i rozmnażania (wychowanie fizyczne), dusza zwierzęca- zdolność postrzegania otaczającego świata, odczuwania przykrości i przyjemności (wychowanie moralne), dusza myśląca- rozum (wychowanie intelektualne).
· Cnota jest darem wrodzonym, ale trzeba ją ćwiczyć i rozwijać.
· Dusza ma 2 części: rozumną, nierozumną (pożądliwość).
· Polityka jako najwyższa działalność ludzka (moralność podporządkowana polityce).
· Istnieje jeden świat- rzeczy realnych.
· Idee tkwią w rzeczach i nie można ich od siebie oddzielać, bo idee istnieją dzięki rzeczom.
Wychowanie przedszkolne.
· Od urodzenia do 7 roku życia wychowanie na łonie rodziny.
· Cenzura wierszy, pieśni i muzyki.
· Przywiązywanie dużej wagi do wychowania muzycznego (muzyka wyrabia dobre nawyki- ułatwia odpoczynek, dostarcza rozrywki i ćwiczy umusł).
Wychowanie państwowe.
· Dziecko należy do rodziny.
· Nad wychowaniem czuwają publiczni nadzorcy.
· Wychowanie w zbiorowości.
· Od 5 roku życia dziecko może się przysłuchiwać nauce innym dzieciom.
· Od 7 roku życia - dziecko dopuszczone do nauki.
· 7-14 lat- nauki elementarne, muzyczne i rysunki.
· 14-21 lat- ćwiczenia fizyczne (unikanie równoczesnego wysiłku umysłu i ciała).;
· pogarda pracy fizycznej (praca fizyczna upodla umysł, kto się jej podejmie staje się rzemieślnikiem i jest niezdolny do wychowania prawdziwej cnoty.

Liceum Arystotelesa

W 335 p.n.e. powrócił do Aten i założył własną szkołę w której przez 12 lat nauczał i kierował pracami uczniów. Szkoła Arystotelesa była wspomagana finansowo i poprzez dostarczanie materiałów naukowych przez Aleksandra Wielkiego.
Miała podobnie jak Akademia charakter filozoficzny, skupiła się na logice i nauce. Arystoteles dokonał organizacji nauk przyrodniczych i humanistycznych. Obok naukowych wykładów silnie rozwinął twórczość literacko-naukową, w szkole panował kult wysiłku badawczego, były tam sale wykładowe, zbiory materiałów, pomoce naukowe i biblioteka, używano w szkole map. Zainteresowania naukowe szkoły to historia społeczeństw, historia literatury i sztuki, historia dawnych systemów politycznych, nauki matematyczne i przyrodnicze. Uczniowie Liceum byli podzieleni na klasy czy grupy według stopnia zaawansowania w pracach naukowych i stażu naukowego. Pracownicy naukowi dzielili się na: starszych, samodzielnych, młodszych
i nowicjuszy. Każdy otrzymywał zadane do wykonania w zakresie swej dyscypliny specjalistycznej i w odpowiednim zespole współpracowników. Szkoła była otwarta dla wszystkich.
Arystoteles w zoologii stworzył pierwsze podwaliny faktycznej wiedzy, opisał przeszło 500 gatunków zwierząt, zajmował się szczegółowymi badaniami anatomicznymi, dając podstawy anatomii i fizjologii. Jemu także nauka zawdzięcza stworzenie metody klasyfikacji zwierząt (podział na gatunki
i rodzaje) i pierwszej systematyki świata zwierzęcego. Szkołę Arystotelesa można nazwać instytutem naukowo-badawczym, w którym były uprawiane i rozwijane prace badawcze.

Marcin Luter

reforma systemu szkolnego była dla Lutra pochodną reformy Kościoła. Ważne jest przy tym, iż działalności pedagogicznej Reformatora, przejawiającej się w upowszechnieniu nauki Kościoła w formie katechizmów, tworzeniu ogólnodostępnych szkół oraz ich wizytacji, nie towarzyszyła teoretyczna refleksja pedagogiczna. Lutrowa pedagogia wynikała bowiem przede wszystkim z przemyśleń i założeń zawartych w traktatach i polemikach teologicznych, co należy mieć zawsze na uwadze, podejmując się trudu jej rekonstrukcji. Jednym z podstawowych postulatów programu reformacyjnego było wskazanie na bezpośredni charakter relacji pomiędzy człowiekiem i Bogiem, co wiązało się z odrzuceniem możliwości pośredniczenia. Ani Kościół, ani żadna inna instancja nie mogą oddzielać człowieka od Boga, a zatem nie mogą przejąć za jednostkę odpowiedzialności wobec Najwyższego. Każdy człowiek sam stoi wobec Boga, stoi w bojaźni i drżeniu, a zarazem w nadziei i zaufaniu - stoi, ponosząc odpowiedzialność za swoje życie. Dlatego też podstawowym zadaniem "radnych w całych Niemczech" jest zakładanie szkół chrześcijańskich, bowiem tylko człowiek wykształcony i dojrzały jest w stanie przejąć ową odpowiedzialność. Innymi słowy: aby człowiek był zdolny do odpowiedzialności, a więc mógł udzielić odpowiedzi na kierowane doń wezwanie religijne, wpierw musi sam poznać i zrozumieć treść owego wezwania. Jego zdaniem szkoła elementarna nie powinna przygotowywać nielicznych do późniejszej, kilkudziesięcioletniej pracy nad tekstami autorów antycznych, lecz w sposób powszechny wdrażać dzieci w znajomość Pisma i pozostałych "sztuk" oraz w czynności praktyczne

Marek Fabiusz QUNTILIANUS ( KWINTYLIAN) pochodzil z Hiszpanii. Zyl okolo 42 do 120 roku n.e. Swe wyksztalcenie zawdzieczal najlepszym retorom. W 69 roku n.e. jako pierwszy w Rzymie, od cesarza Wespazjana otrzymal etat publicznego profesora wymowy, oplacanego z kasy panstwowej. Stanowisko to piastowal przez dwadziescia lat. Za swe zaslugi przyznano mu tytul senatora.W dziele "O wyksztalceniu mówcy", w dwunastu ksiegach, opisal swe wieloletnie doswiadczenia w dziedzinie wychowania. Okreslil ideal wychowawczy oraz dal szereg wskazówek pedagogicznych. Radzil rozpoczynac ksztalcenie dzieci juz przed siódmym rokiem zycia, ale sugerowal aby nauka odbywala sie poprzez zabawe. Zalecal wczesnie ksztalcic pamiec, gdyz okres dzieciecy i chlopiecy to najlepsza pora do cwiczenia tej umiejetnosci. W poczatkowym etapie nauczania radzil laczenie nauki pisania i czytania.Marek Fabiusz Kwintylian byl przede wszystkim stanowczym zwolennikiem wychowania publicznego. Przyznawal nauczaniu domowemu pewne zalety, które stwarzaly wieksza mozliwosc uwzgledniania indywidualnych cech dziecka oraz ochrone przed zlymi wplywami otoczenia. Otwarcie jednak twierdzil, ze w szkole publicznej dzieci ucza sie zasad wspólzycia spolecznego, rozwija sie w nich ambicja, która w wieku dojrzalym zaowocowac moze pieknymi czynami i cnotami moralnymi. Praca w grupie dziala takze motywujaco na nauczyciela. Kwintylian nie zalecal tworzenia szkól ze zbyt duza liczebnoscia dzieci. Mialo to na celu unikniecie anonimowosci uczniów. Marek Fabiusz nie byl takze zwolennikiem kar cielesnych. Uwazal, ze dzieci trzymane w zbyt duzej dyscyplinie traca wiare we wlasne sily. Stosowanie kar moze byc równiez powodem nienawisci uczniów do wychowawców. Chcial, aby wezlem laczacym obie strony byla milosc.Kwintylian stawial równiez wymagania nauczycielom. Wymagal od nich umiejetnosci znizania sie do poziomu intelektualnego uczniów. Cechowac ich miala jasnosc i zrozumialosc. Nauczyciel - wychowawca mial zawsze pamietac, ze jest zastepca rodziców powierzonych mu dzieci. Dla Kwintyliana idealem wychowawcy byl czlowiek moralny z doskonala sztuka wymowy, posiadajacy znajomosc literatury, duzy zasób slownictwa, historii, prawa oraz posiadac dobra dykcje i pamiec. Preferowal nauke jezyka greckiego w pierwszej kolejnosci, gdyz jezyk lacinski byl jezykiem codziennym, latwiejszym do opanowania. Dla Marka Fabiusza Kwintyliana sprostanie tym wszystkim zasadom i opanowaniu sztuki retoryki bylo droga do osiagniecia wyksztalcenia. Rzymska szkola retoryczna przygotowywala mlodziez do aktywnego udzialu w zyciu spolecznym. W cesarstwie rzymskim zaczely dokonywac sie zmiany administracyjne. Ustalenie sie wielkiego imperium wymagalo koniecznosci sprawnego nim zarzadzania, a wiec olbrzymiego aparatu urzedniczego. Tu duza role odegraly idealy wychowawcze Kwintyliana, gdzie ogólna wiedza mówcy powinna zostac uzupelniona wyksztalceniem prawniczym oraz dobra znajomoscia spraw zycia publicznego. Opanowana wiedza retoryczno - prawnicza wykorzystywana byla przy redagowaniu róznorodnych pism urzedowych, wydawaniu zarzadzen regulujacych biezace potrzeby zycia.Sztuka wymowy stosowana byla równiez przy wyglaszaniu mów majacych na celu przekonywanie o slusznosci polityki rzymskiej i róznorodnych decyzji rzadu.Szkoly retoryczne i stosowane w nich zasady Marka Fabiusza Kwintyliana spelnialy bardzo doniosla role w szerzeniu kultury rzymskiej wsród podbitych ludów, zdobywaniu zwolenników panowania rzymskiego i w romanizowaniu poszczególnych prowincji, szczególnie w zachodnich czesciach cesarstwa. Dlatego tez panstwo popieralo zakladanie szkól elementarnych, srednich i retorycznych we wszystkich stolicach prowincji oraz w wielu mniejszych miastach. Mimo odmiennych warunków panujacych w poszczególnych prowincjach, szkoly retoryczne w okresie cesarstwa byly calkowicie jednolite. Pobierana nauka dawala swobode w poslugiwaniu sie pismem oraz porozumiewaniu na obszarach imperium rzymskiego. Informacje rozpowszechniane za pomoca afiszy rozwieszanych w miejscach publicznych
(ten sposób informowania trwal do konca VI w.) byly czytelne. Takze w handlu wymiana towarów wymagala oprócz umiejetnosci pisania i liczenia, umiejetnosc poslugiwania sie jezykiem zrozumialym dla kupców i kupujacych.

Jan Fryderyk Herbart- niemiecki filozof, pedagog i psycholog. Przedstawił on własny system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Etyka stała się dlań podstawą sformułowania celów wychowania a psychologia jego środków. Najważniejszym celem wychowania jest według niego kształcenie moralne silnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swym postępowaniu następującymi ideami moralnymi, które z kolei razem wzięte określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka: idea doskonałości, życzliwości, prawa, słuszności, wewnętrznej słuszności. Herbart uznawał dydaktykę za część pedagogiki, lecz jej przedmiot nauczanie wychowujące traktował jako najważniejszy czynnik wychowania. Warto wspomnieć o teorii nauczania wychowującego, którą później nazwano teorią stopni formalnych, która obejmowała: jasność, kojarzenie, system, metodę. John Dewey wybitny amerykański filozof i pedagog. Główny ton jego poglądom na temat wychowania, które wywarły tak duży wpływ na pedagogikę światową nadała filozofia pragmatyczna przyjmująca postać instrumentalizmu. Dewey wiązał swoje poglądy bezpośrednio z praktyką szkolną. Opracował on główne założenie koncepcji dydaktycznej, którą nazwano „postępową” Dewey uczynił znaczny krok na przód w stosunku do swoich poprzedników: połączył poznanie z działaniem, przy tym jako zwolennik przyrodniczego empiryzmu, dostrzegł miejsce poznania i działania w rozwiązywaniu problemów w codziennym doświadczeniu dzieci. Proces takiego rozwiązania wzorowany na metodzie eksperymentalnej miał prowadzić do odkrycia przez dzieci nowych prawd poprzez 5 kolejnych stopni: odczucie trudności, wykrycie jej i określenie, nasuwanie się możliwego rozwiązania, wyprowadzenie przez rozumowanie wniosków z przypuszczalnego rozwiązania, dalsze obserwacje i eksperymenty prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia przypuszczenia. Te etapy myślenia zaczęto traktować jako stopnie formalne i według nich budować lekcje szkolne. Celestyn Freinet uważał, że pedagogika nie jest czymś stałym, niezmiennym lecz jej celem powinno być tworzenie warunków dla rozwoju dziecka. Opracował własną metodę nauczania początkowego, eliminującą podręczniki szkolne i tradycyjne sposoby prowadzenia zajęć lekcyjnych. Metoda ta wykorzystywała swobodną ekspresję, aktywność i twórcze działanie dziecka. Oparł na pracy-zabawie, która najbardziej odpowiada potrzebom dzieci. Freinet uważał, że metodyka, którą się w szkole stosuje, "tłumi i ogranicza potrzeby komunikowania się z innymi, wyrażania siebie, ujawniania własnych zainteresowań i poglądów narzucając uczniom treści i formy niezgodne z ich życiem, zainteresowaniami, z ich pragnieniem dokonywania samodzielnych poszukiwań i samodzielnego działania". W złożonej i bardzo bogatej koncepcji pedagogicznej Freineta należy wyróżnić trzy podstawowe elementy:
- przekonanie o konieczności organizowania dzieciom szerokich kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym, społecznym i kulturalnym w celu rozwinięcia zainteresowań i umożliwienia dzieciom swobodnej twórczości,
- przeświadczenie o zasadniczej wartości w rozwoju dziecka różnorodnych form ekspresji, czyli wychowywanie przez samodzielną, lecz ukierunkowaną przez opiekuna pracę,
- spółdzielcze formy pracy wychowawczej i dydaktycznej.
Odrzuca on ocenę, uwzględnia indywidualne tempo pracy. Inny jest sposób zdobywania wiedzy przez ucznia. Freinet szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności czyli pracę w małych grupach. Samorządność dzieci stanowi podstawę wychowania. Jej formą jest tzw. spółdzielnia szkolna. Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole. Pracują nie w klasach lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili. Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem. Dlatego też inna jest rola nauczyciela w klasie. Musi on przezwyciężyć w sobie postawę dogmatyczną, autorytarną, narzucającą aby wejść między uczniów, by razem z nimi pracować i szukać rozwiązań. Wychowawca ma inspirować, regulować i pomagać. H. Parkhurst wprowadziła w wielu szkołach w latach 1904 - 1920 swoisty system, polegający na pozostawieniu uczniom pełnej swobody w wyborze zajęć szkolnych i czasu pracy, byleby tylko wykonali w określonym terminie zlecone im zadania. Nauczyciel pełni funkcję konsultanta: udziela w pracowni swego przedmiotu indywidualnych porad; zajęć zbiorowych z całą klasą prowadzi niewiele, sprawdza natomiast wykonanie przydzielonych uczniom zadań.

---