CHEMOPREWENCJA

1. ŚRODKI CHEMOPREWENCYJNE - nietoksyczne dla organizmu (w przeciwieństwie do leków przeciwnowotworowych) substancje żywieniowe stosowane u osób zdrowych w celu:

1. zapobiegania nowotworom

2. odwrócenia wczesnych etapów kancerogenezy (inicjacji i progresji)

2. Do związków o działaniu chemoprewencyjnym należą:

1. witaminy (C,E,A i β-karoten)

2. fitaminy - prozdrowotne substancje izolowane z roślin, głównie o działaniu przeciwutleniającym:

• przeciwutleniacze - polifenole, flawonoidy

• fitoestrogeny - izoflawony i lignany

• związki siarkowe - sulfidy, izocyjaniany, glukozynolaty

• karotenoidy

1. mikroelementy:

• CYNK:

- reguluje kod genetyczny

- wzmacnia system odpornościowy

- udział w regeneracji tkanek

• ŻELAZO - w optymalnych dawkach wzmacnia system odpornościowy

• MANGAN - w niektórych procesach biologicznych jest przeciwutleniaczem

• MIEDŹ - składnik dysmutazy nadtlenkowej chroniącej błony komórkowe przed uszkodzeniem przez reaktywne formy tlenu

• SELEN - działanie antyoksydacyjne

TABELKA str. 278 - podzielić wg mechanizmu działania

Potencjalnie:

1. kwas elagowy (winogrona, maliny, truskawki, orzechy)

2. indole (kapusta, brokuły, kalafior, brukselka)

3. lignany (soja, siemie lniane)

4. sulforafany (krzyżowe)

5. kurkumina (kurkuma)

6. resweratrol - hamuje COX

Mięso czerwone - produkty przemiany materii mogą powodowaćnowotwory jelita grubego.

3. POLIFENOLE:

1. przykłady związków:

• polifenolokwasy

• flawonoidy (w tym izoflawonoidy i chalkony)

• antocyjany

• stilbeny

• katechiny

• kumaryny

• lignany

• ligniny

2. surowce zawierające polifenole:

• liście karczocha

• owoce ostropestu

• kwiatostan i owoce głogu

• ziele dziurawca

• liście i ziele pokrzywy

3. działanie:

• zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów

• zapobieganie miażdżycy i chorobie niedokrwiennej serca

• opóźnienie procesu starzenia się

• poprawa jakości życia

4. Działanie przeciwnowotworowe wykazują związki o właściwościach:

antyangiogennych	proapoptotycznych
galusan epigallokatechiny (składnik zielonej herbaty) sangwinaryna (alkaloid) ginsenozydy żeńszenia (saponozydy triterpenowe) izolikwirytyna (flawonoid) terpestacyna (sesterpen) sinomenina (alkaloid) genisteina (izoflawon) paklitaksel (diterpen) kamptotecyna (alkaloid) winkrystyna (alkaloid)	kwasy fenolowe (kawowy, ferulowy, protokatechowy, elagowy, p-kumarowy) protoantocyjanidyny genisteina i daidzeina kapsaicyna resweratrol (fitoaleksyna winogron) rutyna, kwercetyna (flawonoidy) berberyna witanolid (laktoz seskwiterpenowy) galusan epigallokatechiny likopen bajkalina (flawon) kwas betulinowy

5. KWAS BETULINOWY:

1. występuje w bobrku trójlistkowym, korze brzozy

2. działa selektywnie na komórki czerniaka, a także na nowotwory neuroektodermalne i inne nowotwory złośliwe (nawet lekooporne)

3. zwiększa efekt terapii standardowymi cytostatykami

6. Surowce stosowane w nowotworach można podzielić na:

1. o potwierdzonym działaniu cytostatycznym (izoluje się z nich konkretne związki i ewentualnie otrzymuje dalsze pochodne):

• liść i ziele barwinka różowego (winkrystyna i winblastyna)

• kora cisa (taksol)

• podofilina z kłączy stopkowca tarczowatego (wycofana ze względu na działanie toksyczne - używane są pochodne)

• kolchicyna z nasion zimowita jesiennego (j.w.)

1. stosowanane wspomagająco: ziele jemioły

2. rośliny amazońskie (głównie o działaniu przeciutleniającym, nie potwierdzone naukowo)

Visci herba (ziele jemioły)

Viscum album - Jemioła pospolita

1. CHEMIZM:

1. lektyny o charakterze glikoprotein:

• wiskumina (ML I)

• ML II i ML III

• wiskotoksyny - substancje peptydowe o silnym działaniu cytotoksycznym

2. DZIAŁANIE:

1. ML I jest silnym immunostymulatorem oraz inhibitorem tworzenia metastaz w niektórych nowotworach

2. efekt działania preparatu z surowca zależy od dawki i zawartości lektyn (konieczna standaryzacja!)

3. surowiec stosowany w postaci wodnych ekstraktów w postaci iniekcji lub wlewów

4. im mniejszy guz tym lepsze efekty leczenia

5. najszerzej stosowanym preparatem jest Iscador - pozytywny wpływ na naturalne komórki cytotoksyczne (NK)

6. inne preparaty: eurixor, Plenosol (używany w chorobie zwyrodnieniowej stawów)

Uncariae cortex (kora czepaty puszystej)

Uncaria tormentosa (czepata puszysta, vilcacora)

1. CHEMIZM - alkaloidy oksoindolowe:

1. pentacykliczne - o działaniu immunostymulującym:

• (izo)pteropodyna

• speciafilina

• unkaryna F

• izomitrafilina

2. tetracykliczne - działające na OUN i hamujące wytwarzanie limfocytów

• rynchofilina

• izorynchofilina

3. alkaloidy indolowe: hirsutyna

4. polifenole i sterole

5. trójterpeny: kwas ursolowy

1. DZIAŁANIE:

1. przeciwutleniacz

2. immunostymulant:

• stymulacja rozwoju fagocytów

• wspomaganie wytwarzania leukocytów i limfocytów

• pobudzenie produkcji IL-1 i IL-6 w makrofagach

• działanie przeciwnowotworowe polega na wybiórczej indukcji apoptozy zapobieganie powstawaniu i regres istniejących przerzutów

• najwyraźniejsze działanie przeciwnowotworowe posiada unkaryna F

• przeciwzapalnie i przeciwwirusowo

• oczyszcza przewody pokarmowe

• właściwości fagocytarne (od najwyraźniejszych):

• izopteropodyna

• pteropodyna

• izomitrafilina

• izorynchofilina

1. ZASTOSOWANIE:

1. głównie białaczka i nowotwory przewodu pokarmowego

2. pacjenci o złych rokowaniach

3. przedłużenie życia

4. zmniejszenie skutków ubocznych radio- i chemioterapii

1. BEZPIECZEŃSTWO:

1. vilcacora jest inhibitorem CYP450 - ryzyko interakcji z innymi lekami

2. leku nie należy podawać:

• w ciąży i okresie laktacji

• dzieciom poniżej 12 roku życia

• chorym na hemofilię

• zażywającym insulinę i hormony

• osobom po przeszczepie organów zewnętrznych lub szpiku kostnego

Inne ROŚLINY AMAZOŃSKIE I ANDYJSKIE wspomagające terapię przeciwnowotworową: (tego na teście nie będzie)

ROŚLINA	SUROWIEC	ZWIĄZEK CZYNNY/DZIAŁANIE
Baccharis genistelloides (Carqueja)	łodyga i liście	diterpeny z olejku eterycznego działanie przeciwnowotworowe
Croton draconoides (Sangrie de drago) - Smocza krew, krocień	sok mleczny, kora, liście, gałązki	kij wie, ale jest stosowany w białaczce
Mansoa alliacea (Ajo sacha hembra)	pędy i kora	?? działanie p/nowotworowe
Maytenus krukovit (Chuchuhuasi)	kora i korzeń	fenylodienony więcej fagocytów (dz. immunostymulujące) proteokinaza C wzmaga odporność alkaloidy spernidynowe i seskwiterp.
Phyllanthus niruri (Chanca Piedra)	ziele	napar opóźnia powstawanie guzów
Schinus molle - drzewo pieprzowe, pieprz peruwiański	oleożywica, kora, łodyga, liście, owoce, nasiona, sok	?? działanie p/nowotworowe
Tabebuia serratifolia (Tahuari)	kora, liście, kwiaty	?? lapachol

SUROWCE ROŚLINNE jako źródło ZWIĄZKÓW O DZIAŁANIU CYTOTOKSYCZNYM

Catharanthi folium et herba cum radicibus - Liść i ziele barwinka różowego

Vinca rosea - Barwinek różowy

1. CHEMIZM - alkaloidy indolowe o budowie dimerycznej:

1. winkrystyna (z grupą aldehydową)

2. winblastyna (z grupą metylową)

1. DZIAŁANIE:

1. mechanizm - hamowanie mitozy podczas metafazy poprzez inaktywację wrzeciona kariokinetycznego

2. winkrystyna vs. winblastyna:

	WINKRYSTYNA	WINBLASTYNA
Droga podania	dożylnie
Zastosowanie	- ostra białaczka limfatyczna i szpikowa - guzy lite u dzieci	- ziarnica złośliwa - rak sutka/nerek - nowotwory układu chłonnego - rak jądra (z bleomycyną i cisplatyną)
Działania niepożądane	Głównie neurotoksyczność: - neuropatie obwodowe - zaburzenia czucia - zanik odruchów - osłabienie siły mięśniowej Rzadziej uszkodzenia szpiku lub p. pokarmowego	Mielotoksyczność: leukopenia niedokrwistość małopłytkowość Zaburzenia żołądkowo-jelitowe Wypadanie włosów Zapalenie żył

1. POCHODNE PÓŁSYNTETYCZNE:

1. windezyna - pochodna winblastyny stosowana w:

• ostrej białaczce limfatycznej i szpikowej

• ziarnicy złośliwej

• czerniaku

• raku okrężnicy, płuc

• raku sutka z przerzutami

• winflunina:

• hamuje polimeryzację mikrotubul wrzeciona kariokinetycznego

• rzadsze powikłania neurologiczne

• stosowana w nowotworach płuc i piersi

Taxaci cortex - Kora cisa krótkolistnego

Taxus brevifolia - Cis krótkolistny (i pospolity też)

1. CHEMIZM - diterpeny:

1. paklitaksel (taksol) - występuje w minimalnych ilościach

2. bakatyna

3. deacetylobakkatyna III (DAB III) - występuje w większych ilościach, więc to z niej otrzymuje się taksol na drodze półsyntezy

2. DZIAŁANIE:

1. inaktywacja wrzeciona kariokinetycznego zahamowanie podziału komórkowego (działanie cytostatyczne)

2. odwracalne i wysokie powinowactwo do wiązania z dimerami mikrotubul:

• stymulacja polimeryzacji tubuliny

• zahamowanie depolimeryzacji mikrotubul

3. niektóre linie komórek nowotworowych są oporne na pakitaksel, ale nie na docetaksel (pochodna DAB III) i odwrotnie

4. są osoby z silną reakcją alergiczną na taksol

3. ZASTOSOWANIE:

1. rak jajnika i piersi

2. niedrobnokomórkowy rak płuc

3. nowotwory głowy i szyji

4. DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

1. zahamowanie czynności szpiku kostnego

2. zwolnienie czynności serca

3. neuropatie obwodowe

4. przejściowe bóle mięśniowe

5. odwracalna utrata włosów

6. zaburzenia żołądkowo-jelitowe

7. zapalenie błon śluzowych

8. silne reakcje alergiczne

Podophylli resina - Podofilina (z kłącza)

Podophyllum peltatum - Stopkowiec tarczowaty

1. CHEMIZM:

1. matairezynol

2. α,β-peltatyna

3. podofilotoksyna:

• najwięcej w surowcach azjatyckich

• ze względu na toksyczność wycofana z użycia

• służy do otrzymywania pochodnych (etopozyd, tenipozyd)

2. DZIAŁANIE:

1. dawniej stosowana jako środek przeczyszczający

2. obecnie wyciąg alkoholowy stosowany do leczenia brodawek (o ile jest stosowany na powierzchnie skóry mniejszą niż 25 cm³ i nie wolno w ciąży)

3. pochodne wykazują działanie:

• przeciwwirusowe

• cytotoksyczne

• cytostatyczne:

- hamowanie mitozy w późnej fazie S i wczesnej fazie G2

- dodatkowo etopozyd hamuje działanie topoizomerazy II

3. ZASTOSOWANIE:

1. wszystkie pochodne:

• drobnokomórkowy rak płuc

• rak jąder

• chłoniak złośliwy

1. etopozyd:

• oporne nowotwory u dzieci

• nowotwory wątroby, przełyku, żołądka, prostaty i jajnika

• przewlekła i ostra leukemia

• niedrobnokomórkowy rak płuc

4. DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE:

1. spadek ilości leukocytów

2. wypadanie włosów

3. rumień

4. zaburzenia ortostatyczne

5. zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Camptotheca acuminata

1. CHEMIZM:

1. kamptotecyna - alkaloid pochodny chinoliny

2. 10-hydroksykamptotecyna - mniej toksyczna pochodna półsyntetyczna

2. DZIAŁANIE:

1. przeciwnowotworowe warunkowe obecnością grupy hydroksylowej przy C20

2. przeciwwirusowe

3. pochodne kaptotecyny są inhibitorami topoizomerazy I (irinotecan, topotecan)

3. ZASTOSOWANIE pochodnych:

1. rak płuc

2. rak jajnika, macicy

3. zmniejszenie replikacji HIV-1

Withaniae radix - korzeń witanii

Witania somnifera - Witania ospała

1. CHEMIZM - laktony steroidowe:

1. witaferyna A - w częściach zielonych rośliny

2. witanolid D - w częściach zielonych i korzeniu

2. DZIAŁANIE:

1. alkoholowy wyciąg z korzenia cytostatyczne + działanie na komórki białaczki limfatycznej

2. przeciwbakteryjne:

• wyciąg z korzeni: P. vulgaris, E. coli, M. flavus

• wyciąg z części zielonych: S. aureus, M.flavus

3. immunostymulujące

4. właściwości odtruwające tkankę wątrobową

Colchici semen

Colchicum autumnale - zimowit jesienny

Zawiera związki aminowe pochodne tropolonu: kolchicyną.

Hamuje ona mitozę w stadium metafazy, lecz nie znajduje zastosowania jako środek p/nowotworowej. Sama jest stosowana jako lek w dnie moczanowej.

Pochodne kolchicyny czasem bywają stosowane w niektórych nowotworach.

W przypadku nadmiaru lub niedomiaru pierwiastka w organizmie zwiększa się ryzyko wystąpienia nowotworów.

---