Pedagogika społeczna - wykłady

I. Główne naukowo -badawcze ośrodki pedagogiki społecznej w Polsce.

KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ NA UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM

Przedstawiciele: A. Kamiński, Helena Radlińska, R. Wroczyński, A. Chmielewska, I. Lepalczyk, Ewa Martynowicz - Hetka, R. Froeieh.

Problematyka podejmowanych badań:

• określenia warunków oraz efektów społeczno-pedagogicznego funkcjonowania określonych środowisk wychowawczych,

• określania uwarunkowań w rozwoju dorosłych, młodzieży i dzieci, dalszego weryfikowania oraz rozwijania teorii środowisk wychowawczych, niezbędnych dla funkcjonowanie systemów edukacyjnych,

• problematyka rodziny, odbieranej jako potencjonalnie ważne środowisko rozwoju,

• metody organizowania środowisk wychowawczych.

KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM

Przedstawiciele: T. Wujek, J. Wołoczyk, E. Trempała, H. Izdebska, J. Marczak, T. Pilch, B. Passini, A. Kelm, Anna Przecławska.

Problematyka podejmowanych badań:

• upowszechnianie kultury oraz działalność oświatowa,

• organizacja czasu wolnego,

• środowiskowe uwarunkowania działalności szkoły, społeczne warunki wyboru zawodu oraz aktywności zawodowej,

• podstawy historyczne pedagogiki społecznej i pedagogiki opiekuńczej,

• edukacja ustawiczna i jej konsekwencje dla systemu wychowawczo-oświatowego, szkoły środowiskowe, polityka oświatowa.

KATEDRA PEDAGOGIKI SPOŁECZNEJ NA UNIWERSYTECIE ŚLĄSKIM

Przedstawiciele: Andrzej Radziewicz - Winnicki, Henryk Gąsior, Ewa Syrek, Jan Poplucz.

Problematyka podejmowanych badań:

• zakłady pracy jako środowiska wychowawcze,

• proces adaptowania się młodych w szkole zawodowej,

• rodzina jako środowisko wychowawcze,

• badanie nieformalnych grup społecznych, głównie rówieśniczych,

• planowanie i organizacja oświaty w kontekście funkcjonowania mechanizmów rynkowych,

• organizowanie środowisk wychowawczych,

• aktywizacja oraz integracja środowisk społecznych,

• problem patologii społecznej wśród młodzieży,

• funkcje zakładów pracy w opiece postpenitencjarnej,

• problem selekcji szkolnych,

• wzory reakcji społecznej na zachowania dewiacyjne (ze specjalnym uwzględnieniem homoseksualizmu),

• pedagogika pracy oraz badania prowadzone nad młodzieżą,

• organizacja czasu wolnego,

• problemy wychowania na osiedlu mieszkaniowym.

II. Przedmiot badania pedagogiki społecznej. Socjologia wychowania a pedagogika społeczna.

Proces wychowawczy łączy socjologię wychowania oraz pedagogikę społeczną będąc ich wspólnym przedmiotem badań

S. Kowalski pośród cech wspólnych socjologii wychowania i pedagogiki społecznej wyróżnia przede wszystkim:

• rosnące dążenie do wykorzystywania badań empirycznych,

• ogólne pojmowanie wychowania, które obejmuje z jednej strony nie planowany wpływ środowiska na uspołecznienie i rozwój wychowanka, a z drugiej celową działalność, w kierowaniu tymi procesami,

• przyjęcie jako podmiotu wychowania oprócz instytucji wychowania bezpośredniego także całokształtu instytucji zwanej "społeczeństwem wychowujących" oraz jego różnych środowisk, a jako przedmiotu wychowania ludzi oraz wszystkich cykli życia - dorosłych, starców, dzieci i młodzieży.

To, co dzieli obie dyscypliny to sposób podejścia badawczego do wspólnego przedmiotu badania. Socjologia wychowania stosuje podejście diagnostyczno-eksplikacyjne polegające na analizie przebiegu, funkcji oraz uwarunkowań procesów wychowawczych przy pomocy socjologicznych systemów wiedzy i metod. W pedagogice społecznej mamy do czynienia z podejściem prakseologicznym polegającym na poszukiwaniu skutecznych sposobów działań wychowawczych użytecznych w praktyce.

Pedagogika społeczna

• stanowi naukę prakseologiczną

• koncentruje się wokół problematyki środowiskowych uwarunkowań procesu wychowawczego i na analizowaniu czynników (warunków) umożliwiających zaspokajanie potrzeb rozwojowych człowieka (lub grup ludzi) w określonych etapach jego życia oraz różnych okolicznościach życiowych (w nauce, pracy, czasie wolnym, zabawie, rodzinie, miejscu zamieszkania, działalności kulturalnej, grupie towarzyskiej czy rówieśniczej, działalności kulturalnej oraz w innych postaciach ludzkiej aktywności

• stanowi pedagogikę środowiska

• kieruje się głównie przesłankami metodologicznymi oraz systemem wiedzy pedagogicznej, analizuje problemy prakseologiczne i znajduje ich rozwiązanie

• wykorzystuje podstawowe badania z zakresu psychologii, biologii i socjologii

• zajmuje się zmianami jakie można wdrożyć w różnych środowiskach i instytucjach aby zoptymalizować proces wychowawczy

Socjologia wychowania

• nauka posiadająca opisująco-analityczny charakter

• przedmiot jej badawczych zainteresowań stanowi spontaniczna lub zorganizowana planowo działalność wychowawcza, która pełni istotną funkcję w społeczeństwie

• problematyka obejmuje działania wychowawcze oraz wpływy w różnych grupach społecznych, instytucjach i środowiskach oraz ich oddziaływanie na całokształt procesów uspołeczniania wychowanków

• pyta oraz odpowiada na zadane pytania

• wykorzystuje systemy wiedzy socjologicznej oraz metody badań, analizując prawidłowość przebiegu procesów wychowawczych

III. Typologia środowiska wychowawczego. Środowiska wychowawcze a wychowanie środowiskowe

Środowisko:

• ekologiczne - naturalne (warunkuje życie oraz rozwój organizmów),

• geograficzne - otacza ludzi oraz przyrodę nieorganiczną i organiczną,

• społeczne - oznacza grupę osób, rzeczy oraz stosunków, które otaczają człowieka w życiu indywidualnym oraz zbiorowym.

Środowisko i otoczenie:

Środowisko - to zespół względnie trwałych warunków, składających się na strukturę otaczającą osobnika, będących systemem bodźców i wywołujących pewne reakcje psychiczne

Otoczenie - jest zmienne, stanowi szersze pojęcie oznaczające kompletną zewnętrzną strukturę, bez względu na to czy trwałą czy zmienną oraz będącą źródłem bodźców rozwojowych

Typologia środowiska

• środowisko naturalne - to ziemia razem ze swoimi zasobami, klimatem, florą oraz ukształtowaniem powierzchni

• środowisko kulturalne

• typologia materialna - cywilizacja, zabytki, budownictwo, kina, świątynie, książki, teatr, język

• typologia duchowa - religia, idea, normy, tradycja, filozofia, reakcje na dobra kultury

• środowisko społeczne - ludzie oraz stosunki społeczne otaczające osobnika, szkoła, rodzina, przyjaciele, praca

Środowisko podzielić można na:

• miejskie i wiejskie

• dalekie i bliskie

• kręgi środowiskowe

• okolica - środowisko okoliczne

• lokalne - środowisko miejscowe

• środowisko domowe - indywidualne warunki środowiskowe

Środowisko wychowawcze - założony układ względnie stałych lub powtarzających się elementów, do których rozwijający się człowiek czynnie przystosowuje się na wychowawczym etapie swego życia.

Sytuacja wychowawcza - to ogół warunków, działających na jednostkę i powodujących u niej pewne przeżycia psychiczne

IV. Pomiar środowisk wychowawczych jako metoda badań pedagogiki społecznej. Techniki, metody oraz proces badawczy.

Analiza dokumentów

Zazwyczaj jest dopełnieniem materiałów uzyskanych na drodze wywiadu i obserwacji

Rodzaje dokumentów:

• materiały statystyczne (lokalne, centralne),

• sprawozdania urzędów i instytucji,

• miejscowa prasa,

• kroniki,

• czasami materiały archiwalne.

Wywiad

Wywiad ukryty - badacz nie zdradza jaki jest cel rozmowy, troszczy się o spontaniczność oraz bezpośredniość wypowiedzi

Wywiad jawny - badacz informuje rozmówcę, jaki jest cel rozmowy, a czasami nawet przeznaczenie informacji, którą uzyskuje

Wywiad oparty jest na kwestionariuszu (szczegółowych zagadnieniach, pytaniach, instrukcjach)

Obserwacja

• jest zamierzona, następuje planowe spostrzeganie

• technika poznawania procesów wychowawczych oraz sytuacji, stosowana jest przez każdego nauczyciela czy wychowawcę

• polega na zbieraniu spostrzeżeń, jej celem jest obserwacja danych zjawisk zamiast kierowanie nimi

• jest sposobem kolekcjonowania faktów

Obserwacja swobodna - jest obserwacją wstępną, ogólnym poznaniem środowiska, pierwszym zetknięciem się ze środowiskiem

Obserwacja planowa

• bezpośrednia - badający sam kolekcjonuje informacje oraz materiały

• pośrednia - badacz wykorzystuje materiały z obserwacji zgromadzonych przez innych badaczy

• uczestnicząca - badacz sam bierze udział w życiu środowiska, które stanowi obszar jego badań

Narzędzia:

• kwestionariusz obserwacji

• urządzenie rejestrująca (dyktafon, aparat fotograficzny)

Dobra obserwacja powinna być:

• poprzedzona określeniem obiektu oraz celu obserwacji,

• dokładna oraz szczegółowa

• dokładna - polegająca na umiejętności dostarczenia wszystkiego, co może być ważne z punktu postawionego zadania

• szczegółowa - dostarczająca najdrobniejsze szczegóły, istotne z punktu celu oraz zadania obserwacji

• skuteczna, dzięki znajomości obserwowanego przedmiotu

• dobrze przygotowana, należy zapoznać się najdokładniej jak to możliwe z jej przedmiotem

Obserwacja nie powinna być spostrzeżeniem mechanicznym, tylko świadomym, związanym z aktywnym wysiłkiem myślowym procesem.

Ankieta

Ankieta realizowana za pomocą kwestionariusza:

• otwarta - dowolność wypowiedzi badanych osób

• standaryzowana - w kwestionariuszu przewidziane są możliwe odpowiedzi, badany ma wskazać te, jego zdaniem trafne

Rodzaje ankiety:

• okresowa lub jednorazowa

• imienna lub anonimowa

• ustna albo pisemna

Sondaż

Celem sondażu jest ustalenie diagnozy, to znaczy stanu pewnej sytuacji

Do sondażu diagnostycznego wykorzystuje się wywiad, analizę dokumentów, ankietę, obserwację oraz studium indywidualnego przypadku.

Studium indywidualnego przypadku (case work study)

Metodologiczne założenia studium indywidualnego przypadku można sformułować następująco:

1. Każda sytuacja, która wymaga pomocy winna zostać szczegółowo zbadana

2. Analiza, oprócz indywidualnej biografii powinna uwzględniać także środowisko społeczne oraz sytuację rodzinną analizowanego przypadku

3. Pracownik społeczny ma za zadanie wyjaśnianie przyczyn sytuacji, które wymagają pomocy a także określanie wpływu oferowanej pomocy na eliminowanie źródeł wykolejenia i nędzy

4. Pomoc społeczna ma z zadanie oprócz organizowania wsparcia finansowego w przypadkach ubóstwa i nędzy, także pobudzanie aktywności oraz zaradności osób, które są objęte akcją charytatywną

Indywidualne przypadki badane były przy pomocy wywiadów, lustracji społecznych, wizyt domowych, a niejednokrotnie wymagały korzystania z dokumentów oraz ich analizy.

Pracownik społeczny miał za zadanie nie tylko rozpoznawać potrzeby w dziedzinie pomocy oraz ich zaspokajanie, chodziło też o znacznie większe sprawy: o rozpoznawanie przyczyn klęsk, niepowodzeń, różnej natury trudności oraz skuteczne przeciwdziałanie im przez planowo stosowany system pomocy.

Metoda indywidualnego przypadku z powodzeniem stosowana była w działalności opiekuńczej w okresie dwudziestolecia międzywojennego.

V. Cel , funkcje oraz struktura rodziny jako środowiska wychowawczego.

Rodzina składa się z pary małżeńskiej oraz dzieci własnych lub adoptowanych. Rodzina jest rodzajem grupy pierwotnej, którą charakteryzują bliskie i bezpośrednie wzajemne stosunki.

Strukturę rodziny stanowi wewnętrznie oraz zewnętrznie określony system działań i zachowań charakterystycznych dla poszczególnych jej członków

Struktura rodziny rozpatrywana może być w trzech aspektach:

• psychologicznym (więzi społeczne)

• społecznym (podział władzy, pozycje społeczne)

• kulturowym (wzory, które regulują życie rodzinne, wzorce oraz normy ról społecznych)

Funkcje rodziny wg. podziału Tyszki:

• funkcje biopsychiczne (seksualna, prokreacyjna)

• funkcje ekonomiczne (opiekuńczo-zabezpieczająca, materialno-ekonomiczna)

• funkcje społeczno-wyznaczające (kontrolna, klasowa)

• funkcje socjopsychologiczne (kulturalna, socjalozacyjno-wychowawcza, emocjonalno-ekspresyjna, rekreacyjno-towarzyska)

Przez wzgląd na trwałość oraz zmienność funkcji a także ich znaczenie dla rodziny, możemy podzielić je na pierwszorzędne (istotne) oraz drugorzędne (akcydentalne)

Funkcje pierwszorzędne

• prokreacyjna (związana jest z podtrzymaniem gatunku ludzkiego, zaspokajaniem potrzeb emocjonalnych małżonków (ojcostwo, macierzyństwo) oraz zaspokajaniem potrzeb seksualnych

• socjalizacyjna (związana jest z zapewnieniem potomstwu najlepszych warunków rozwoju (intelektualnego, fizycznego, emocjonalnego, moralnego itd.), oraz wprowadzaniem w arkana kultury społecznej i przygotowaniem do pełnienia określonych ról społecznych)

• miłości

Funkcje drugorzędne

• ekonomiczna

• opiekuńcza

• strafikacyjna

• religijna

• integracyjna

VI. Zagrożenia procesów wychowania w środowiskach rodzinnych a występowanie uzależnień (według C. Cekiery)

Zagrożenia młodzieży płynące od strony rodziny:

• alkoholizm

• praca zawodowa rodziców

• upadek autorytetu

• rozwody

• narkomania

• brak odpowiednich świadczeń wychowawczo-opiekuńczych od strony rodziny

• pobyt w zakładzie zamkniętym jednego z rodziców

• opuszczenie

• separacja rodziców

VII. Klasyfikacja zachowania członków grupy (według R. F. Balesa)

Bales sklasyfikował większą, jego zdaniem cześć zachowań członków grupy; wyróżnił on 12 typów interakcji w obrębie 5 problemów, czyli:

• orientacje (pytania, prośby, informacje, udzielanie wyjaśnień)

• oceny (pytania dotyczące opinii oraz wyrażania jej)

• kontrola (prośby o pokierowanie oraz sugestie, udzielanie sugestii)

• reakcje emocjonalnie negatywne (brak zgody, bronienie siebie, ujawnianie antagonizmów, wstrzymywanie pomocy)

• reakcje emocjonalnie pozytywne (solidarność z innymi, udzielanie pomocy, nagradzanie, wyrażanie zgody)

VIII. Grupy rówieśnicze - cele, rodzaje, cechy oraz zajmujące się tym problemem szkoły badawcze

Nazwa "grupa rówieśnicza" odnosi się przede wszystkim do grup młodzieżowych i dziecięcych, chociaż niemal każdy człowiek tkwi w kręgu jakiejś grupy lub grup rówieśniczych. Takie grupy są charakterystycznym organizmem społecznym wyróżniającym się wśród innych, jednak nie ze względu na wiek, ale na typy więzi jakie w niej panują oraz ze względu na bliskie i nacechowane obopólną aprobatą uczestnictwo. Najczęściej są to grupy pierwotne, lecz mogą również występować bardziej rozwinięte instytucjonalnie formy grup rówieśniczych, przykładem mogą być organizacje młodzieżowe, mające charakter grupy celowych, wtórnych.

Grupy pierwotne - to grupy, które powstały w naturalny sposób, bez ludzkiej ingerencji, a jako wynik "przyrodniczej" istoty potrzeb oraz dążeń człowieka. Zalicz się do nich społeczność lokalną, rodzinę oraz grupy rówieśnicze. Ich pierwotność polega na tym że:

• powstały na skutek bezrefleksyjnej natury człowieka oraz spontanicznego rozwoju stosunków interpersonalnych

• towarzyszą ludziom od samego początku gatunku

• mają dominującą rolę dla rozwoju osobowego człowieka

Dziecięca grupa rówieśnicza tworzy się na skutek naturalnych potrzeb: zabawy oraz wzajemnego kontaktu dzieci.

Grupy intencjonalne (środowiskowe) - organizowane przez ludzi w calu realizacji określonych zadań.

Cechy związków rówieśniczych mających charakter:

• grupy pierwotnej

• członkostwo w niej jest spontaniczne

• dominuje powszechna, wzajemna identyfikacja osobista oraz więzi osobowe

• grupa ma niewielkie rozmiary

• panuje poczucie przynależności i odrębności względem otoczenia

• grupa ustala swój świat wzorców i wartości o różnych implikacjach dla organizacji grupy i jej członków

• istnieje ustalony system kontroli oraz doraźnie określane sankcje

• grupa cechuje się zmiennością i okazjonalnością celów oraz labilnością struktury i hierarchii wewnętrznej

• przywództwo jest następstwem cech osobowych oraz aprobaty grupy

• grupy celowej

• członków rekrutuje się w sposób formalny

• dominują więzi rzeczowe oraz stosunki organizacyjne

• grupa może być dużych rozmiarów

• wewnętrzna, sformalizowana struktura w układzie hierarchicznym

• istnieją własne cele i interesy, dominujące na sprawami indywidualnymi

• istnienie formalnych wzorców zachowań, egzekwowanych za pomocą formalnych sankcji

• występuje centralizacji decyzji, koordynacja działalności oraz uniformizm organizacyjny

• wyalienowani przywódcy oraz wyspecjalizowane kierownictwo

Typy grup rówieśniczych

Grupy rówieśnicze dzielą się na:

• grupy nieformalne, powstające spontanicznie

• grupy formalne, np. klasy szkolne, zrzeszenia czy związki młodzieży

Opierając się na właściwościach rozwojowych dzieci i młodzieży, możemy wyróżnić następujące rodzaje grup rówieśniczych:

• zabawowe grupy dziecięce, bandy

• paczki młodzieżowe

• dewiacyjne grupy młodzieżowe (bandy przestępczy, gangi)

Cel grupy

Można określić 2 rodzaje celów:

• wspólne - indywidualne, ale osiągane wspólnie

• zespołowe - do ich osiągnięcia konieczna jest działalność zespołowa

Struktura grupy

• struktura władzy - powiązanie określonych pozycji stosunkami władzy i podporządkowania się

• struktura socjometryczna - obrazująca stosunki między określonymi członkami, zdeterminowanymi głównie ich osobistymi walorami, np. stosunki akceptacji, lubienia się czy odrzucenia

• struktura komunikowania się - stosunki charakteryzuje ilość przekazywanych informacji oraz ilość kanałów informacyjnych, które łączą poszczególne pozycje

• struktura awansu - zróżnicowanie członków grupy ze względu na zajmowaną w niej pozycję

---