Pedagogika społeczna jest częścią pedagogiki ogólnej. Zajmuje się tą częścią teorii wychowania, która skupiona jest wokół środków wychowawczych oddziałujących na wychowanka, które warunkują jego rozwój i decydują o rezultatach działalności wychowawczej.
Pedagogika społeczna analizuje rodzaje potrzeb wychowawczych, które pojawiają się na różnych etapach życia wychowanka. W szczególny sposób pedagogika społeczna zajmuje się środowiskiem wychowawczym i całą społeczną sytuacją wychowanka.
Pedagogika społeczna jest nauką praktyczna, rozwijającą się na skrzyżowaniu się nauk o człowieku (nauk biologicznych i społecznych) z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgów kulturowych na człowieka w różnych fazach jego życia.
Pedagogika społeczna jako dyscyplina naukowa zajmuje się osobami, zbiorowościami wszelkiego wieku, wymagającymi opieki lub pomocy w rozwoju oraz instytucjami powołanymi do tych zadań.
Prowadzi refleksję i badania nad potrzebami warstw społecznych.
Geneza pedagogiki społecznej.
Zauważono, że los człowieka w duży sposób kształtuje środowisko społeczne,
a nieraz nawet go determinuje. Wychowanie zaczęto traktować jako formę komunikowania kulturowego. Kultura określa pewien model wychowania i społecznego bycia człowieka. Kultura porządkuje życie społeczne według ogólnych i powszechnie akceptowanych wartości.
Bodźcem do rozwijania się pedagogiki społecznej były przeobrażenia społeczne, kulturalne i gospodarcze w Europie i Ameryce. ( wg Kamińskiego).
Łączy się z tym rozwój przemysłu (industrializacja) oraz. rozwój miast(urbanizacja). Powstawały nowe potrzeby tworzenia dla dzieci zajęć, instytucji, przedsięwzięć.
Fenomeny w cywilizacji:
Uspołecznienie i uobywatelnienie się warstw upośledzonych;
Narastanie potrzeb najszerszych mas w zakresie oświaty i kultury (potrzeba i chęć poszerzania swoich umiejętności)'
Potrzeba pomocy i opieki społecznej;
Organizacja rekreacji (praca w fabrykach była skracana i pracownicy mieli coraz więcej czasu wolnego).
Przeobrażenia gospodarcze, społeczne i kulturowe (postępy techniki, rozwój nauk matematyczno- przyrodniczych, rozwój przemysłu, migracja ludzi z wsi do miast)
Powstawały nowe potrzeby społeczne, wymagające nowych instytucji dla ich zaspokojenia (biblioteki, uniwersytety)
Powstawały placówki kulturalno-oświatowych, opiekuńczych, rekreacyjnych, oraz placówek wychowawczych pojmowanych jako placówki „ wspomagające”
Pedagogika społeczna i inne nauki:
- pedagogika ogólna (przedmiotem badań pedagogiki jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia oraz wpływy jednych osób na drugie)
- filozofia (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości),
- teoria wychowania ( formułowanie celów wychowania, projektowanie działalności wychowawczej)
- socjologia, socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu)
- psychologia, psychologia społeczna (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),
- androgogika
Przedstawiciele pedagogiki społecznej:
HELENA RADLIŃSKA (1879 -1954) działacz oświatowy, pedagog, historyk, profesor na UW, Udział w działalności rewolucyjnej w 1906 spowodował zesłanie na Syberię. Po ucieczce osiadła w Krakowie, gdzie rozpoczęła intensywną działalność oświatową. Opracowała tam podstawy teoretyczne pedagogiki społecznej. Po I wojnie wróciła do W -wy i podjęła się kształcenia kadry pracowników społeczno - oświatowych. Rozwój pedagogiki społecznej jako dyscypliny naukowej na przełomie XIX i XX w. Wiąże się z Radlińską. Szkoła H.R. nawiązując do postępowych myśli polskiego oświecenia, w powiązaniu z filozofią, pedagogiką, socjologią podejmowała problemy ogólnospołeczne -prawo narodu do niezależności, kultura narodowa, relacja miedzy społ., rozwój społeczny a oświata. W pierwszym okresie utożsamiała pedagogikę społeczną z pedagogiką narodową. Zadania pedagogiki wynikały z oświatowego zacofania w Polsce. 2 zakresy - upowszechnianie oświaty wśród dorosłych i realizacja obowiązku szkolnego przez wszystkie dzieci. Przyjęła koncepcje współzależności jednostki i środowiska oraz aktywności w jego przebudowie. Skupiała swą uwagę na opiece i pomocy społ. Zainteresowała się problematyką, techniką, teorią pracy socjalnej. Proponowała prowadzenia metody indywidualnych przypadków, pracy grupowej, organizowania pracy środowiskowej.
Helena Radlińska (1879 - 1954). Weszła ona w krąg zagadnień pedagogiki społecznej od strony dynamicznych grup walki niepodległościowej i klasowej, pobudzających koło młodzieży i dorosłych z warstw upośledzonych i zaniedbanych kulturalnie do pracy samokształceniowej w duchu rewolucji narodowej i społecznej. Pod jej przewodnictwem wydano pierwszy polski podręcznik społecznej pracy kulturalno - oświatowej z tendencją do teoretyzowania (Praca oświatowa, 1913). Radlińska odsłania klasowe i społeczne uwarunkowanie zjawisk wychowawczych i dydaktycznych oraz prowokowała pomoc w wyrównywaniu krzywd i upośledzeń, żądała roztoczenia opieki wychowawczej i oświatowej nad zaniedbanymi i społecznie upośledzonymi.
Pedagogika społeczna Heleny Radlińskiej należy do najbardziej interesujących koncepcji wychowawczych dwudziestolecia międzywojennego, stanowi współcześnie przedmiot żywego zainteresowania środowisk pedagogicznych. Radlińska żywo interesowała się tzw. pedagogiką środowiska.
Pedagogika społeczna stworzona przez Radlińską traktuje wychowanie jako proces integralny, obejmujący całe życie człowieka, przywiązujący wielką wagę do zagadnień pracy społecznej, organizacji życia kulturalnego, poradnictwa i wypoczynku. Rozległość tych zagadnień powoduje wyodrębnienie się szczegółowych dziedzin pedagogiki społecznej do których należą:
teoria pracy społecznej zajmująca się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba opieki i pomocy,
teoria oświaty dorosłych, w której Radlińska usiłuje stworzyć podbudowę teoretyczną przez uściślenie terminologii działalności oświatowej, określając możliwość badań i ich metodologię,
historia pracy społecznej i oświatowej
Siłami społecznymi - nazywamy zespół określonych czynników i wartości funkcjonujący w środowisku w postaci jednostkowych lub grupowych, jawnych bądź ukrytych uzdolnień wyrażających się w pozytywnym działaniu.
Siły społeczne są także uznawane za synonim wychowania - ponieważ człowiek prawidłowo wychowany będzie działał społecznie.
Źródła sił społecznych:
Grupa rówieśnicza
Instytucje społeczne
Role społeczne odgrywane przez jednostkę
Sam człowiek
Sytuacje zagrożenia
Halina Radlińska wyróżnia 4 typy sił społecznych:
1. Narastające
2. Zanikające
3. Jawne
4. Ukryte
Funkcje sił społecznych:
Kompensacyjna - wspieranie rozwoju wychowanków z trudnego środowiska społ., diagnoza środowiska, szukanie potencjalnych możliwości i niwelowanie braków;
Animacyjna -spełniana przez jednostki i grupy szczególnie aktywne i zaangażowane w realizację pozytywnych idei;
Integracyjna - to budowanie własnego zespołu wsparcia.
Ludwik Krzywicki (1859 - 1941) - pierwszy u nas zarysował wyraźnie i dobitnie: współzależność ideału i praktyki wychowania z przemianami w życiu zbiorowym. „Stworzył teorię wielkiego ruchu demokratyzacji wiedzy”.
Głosił postulat upowszechniania wykształcenia ogólnego jako warunku równości społecznej, propagował samokształcenie, informował o nowych formach upowszechniania kultury i kształcenia dorosłych.
Edward Abramowski (18869 - 1919). Abramowski głosił, iż w głębi naszej psychiki zawarte są zalążki potrzeb i pragnień społecznych, połączone z ich oceną moralną, czyli, że: „ sumienie jest rodnikiem życia społecznego”.
Jan Henryk Pestolozzi (1746 - 1827) Pestolozzi zapoczątkował ideę oświaty ludu, pojmowanej jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska wiejskiego przez budzenie i uruchomienie sił istniejących w tym środowisku, oraz stworzeniu modelu wychowania rodzinno - opiekuńczego. Był założycielem rodzinnego zakładu opiekuńczego dla dzieci (prowadził dwa sierocińce).
Robert Owen (1771 - 1858) był brytyjskim, niezwykle aktywnym działaczem robotniczym, dążył do poprawienia doli robotników - zbudował szpital dla robotników, mieszkania dla rodzin robotniczych z ogródkami przydomowymi, żłobek i przedszkole (pierwsze w Europie), szkołę elementarną, szkołę dokształcającą dla młodzieży, teren zabaw dla dzieci, klub dla dorosłych - bibliotekę. Wielkim jego dziełem było wypracowanie modelu spółdzielni ekonomicznej.
A. Busemanna, profesora Uniwersytetu w Marburgu. On to wysunął wniosek, iż: „człowiek jest kształtowany przez wpływy środowiska, ale pobudzona przeżyciami aktywność ludzka może przekształcić środowisko”.
Natop Paul - niemiecki filozof, filolog, pedagog - teoretyk. Jest zaliczany do przedstawicieli idealistycznej pedagogiki społecznej. Wychowywanie traktował bowiem jako przygotowanie jednostki do życia społecznego, jego pedagogika jest pedagogiką społeczną a podmiotem jej są społeczne warunki kształcenia jednostki oraz warunki kształcenia życia społecznego.
wg Natorpa doskonałość osobowości ludzkiej stanowi głównie świadomość możliwości nieograniczonego postępu we wszystkich kierunkach działalności ludzkiej, z kolei szczytem wykształcenia jest w najwyższym stopniu swobodna zdolność do kształcenia się nieograniczoną możliwość samokształcenia.
Szkoła Natorpa to szkoła pracy. W jego projekcie kurs początkowy ma być przeznaczony dla dzieci od 6 - 12 lat. Następnie w zależności od ujawnionych talentów młodzież ma być kierowana do szkół średnich, które przygotują ją do określonego zawodu praktycznego oraz na studia wyższe. Natrop chciał przekształcić tradycyjną szkołę w szkołę, która będzie małym społeczeństwem pracy.
Był zwolennikiem obowiązkowej pracy fizycznej, na bazie której rozwinąć się może praca umysłowa.
Mary Richmond /1861-1922/ wprowadza do metodologii pedagogiki społecznej pojęcie diagnozy społecznej, oparte głównie na wywiadzie środowiskowym.
Paul Bergmann /1869-1946/ i Paul Natrop /1854-1924/, oni pierwsi użyli nazwy „pedagogika społeczna”.
WYCHOWANIE - system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych
rodzaje wpływów na wychowanie:
- działania podejmowane przez instytucje wychowawcze
- wpływy środowiskowe
istota i charakter planowej działalności wychowawczej:
- formułowanie celów pracy
- ustalenie etapów pracy wychowawczej
- dobranie środków działania (metod)
koncepcje wychowania:
- psychologiczna - wychowanie jako proces indywidualnego wzrostu i rozwoju opartego na podłożu biologicznym
- socjologiczna - wychowanie to proces społeczny rozwijający się na podłożu wpływów środowiskowych
- naturalistyczna - proces wychowania to naturalny rozwój psychiczny i fizyczny człowieka czynników dziedzicznych, wrodzonych
wychowanie równoległe:
- wychowanie równoległe - wpływy wychowawcze oddziałujące na dzieci poza szkołą
· Odrodzenie - zauważono, że harmonia ducha i ciała stanowi najwyższy cel wychowania
· Zreformowanie szkoły - wprowadzenie szerokich programów pozaszkolnych (dominacja zajęć ruchowych)
· Komisja Edukacji Narodowej 1773 - Ustawa Komisji 1783 zalecała aby każdego dnia był dla dzieci czas przeznaczony na rozrywkę na powietrzu
· Przełom XIX/XX wieku - nowe wychowanie, które miło polegać na przełamaniu rygoru szkoły i stworzeniu młodzieży warunków do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań (szkoły eksperymentalne)
· Pierwsza wojna światowa - organizowanie gier i zabaw ruchowych, wycieczek, pracy społecznej, wychowania artystycznego, estetycznego i technicznego
· Okres międzywojenny - domy młodzieży (pomieszczenia do ćwiczeń i rozwoju aktywności kulturalnej)
· II Rzeczpospolita - teatr młodzieżowy, świetlice, organizacja harcerska
- zadania wychowawcze:
· Uspołecznienie jednostki
· Wzmacnianie związków młodych ludzi z ich najbliższym środowiskiem
· wychowanie estetyczne - kontakty ze sztuką
· wychowanie rekreacyjne - planowe działania wychowawcze zmierzające do wyposażenie młodych ludzi w umiejętność właściwego organizowania wypoczynku
poradnictwo wychowawcze :
- poradnictwo wychowawcze - skuteczne rozwiązywanie problemów wychowawczych przy udziale fachowej pomocy zorientowanej na problemy młodzieży jej rozwoju i wychowania
a) ŚRODOWISKO - krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym
- nie wszystkie składniki środowiska oddziałują na nas w sposób jednakowy
- siła oddziaływania poszczególnych składników środowiska nie zależy od tego, czy kontakty z nim są trwałe czy przelotne
b) typologia środowisk:
- oparta na rodzaju bodźców środowiskowych:
· środowisko naturalne - rozumiemy układ geograficzny, obejmuje ono te elementy naszego otoczenia, które są dziełem samej natury, których istnienie nie wymagało interwencji człowieka, często określamy je mianem środowiska fizycznego, środowisko naturalne zatem — to Ziemia wraz z jej zasobami i ukształtowaniem powierzchni, klimat, flora, fauna
· środowisko społeczne - określamy ludzi i stosunki społeczne otaczające osobnika, pedagogikę interesuje empiryczny obraz środowiska społecznego —funkcjonujące środowisko i jego wychowawcze oddziaływanie. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić następujące elementy środowiska społecznego:
l) rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia, od których uzależniona jest częstotliwość i różnorodność kontaktów społecznych;
2) struktura zawodowa ludności, świadcząca o stopie jej życia, ekonomicznym zróżnicowaniu, a pośrednio i o poziomie kulturalnym;
3) relacja poszczególnych grup wieku, wskazująca na biologiczny dynamizm ludności;
4) poziom i struktura wykształcenia ludności
· środowisko kulturowe - to oddziałujące na osobnika elementy dorobku historycznej działalności człowieka. To określenie środowiska kulturowego opiera się na pojęciu kultury jako sumy zobiektywizowanych elementów historycznego dorobku człowieka. Dorobek ten jest co najmniej dwojakiego rodzaju. Obejmuje wytwory działalności człowieka lub sposoby ich przeżywania (reakcje). W pierwszym wypadku mówimy o dobrach kultury, w drugim — o reakcjach człowieka na te dobra
· Trzy wyróżnione wyżej kategorie środowisk: środowisko naturalne, społeczne i kulturowe nie istnieją w izolacji. Są ze sobą ściśle sprzężone. Środowisko naturalne stanowi niezbędny warunek życia społecznego, a więc i tworzenia dóbr kultury. Wyznacza ono kierunek i zasięg ekonomicznej aktywności człowieka. Naturalne wyposażenie terenu, zasoby i możliwości ich wykorzystania warunkują rodzaj aktywności gospodarczej, specjalizację zawodową. Jednocześnie w sposób niewątpliwy oddziałują na formy i kierunki ogólnej aktywności społecznej i znajdują odbicie w wytworach kultury
- oparta na rozróżnieniu cech terytorialnych środowisk:
· Podział środowisk oparty na właściwościach typowych skupisk ludności - wsie i miasta. W obrębie tych dwu typów osiedli stosuje się dodatkowe rozróżnienia: ilościowe, przyjmujące za podstawę liczbę ludności, lub jakościowe, uwzględniające zróżnicowane cechy wsi i miast. Wyróżnia się więc miasta i wsie małe oraz duże, stosując. Na podstawie cech jakościowych wyodrębnia się wsie oparte na gospodarce indywidualnej i spółdzielczej, składające się z gospodarstw małych lub wielkich; podobnie wyodrębnia się miasta o strukturze przemysłowej, handlowej, administracyjnej
POTRZEBY LUDZKIE oznaczają brak czegoś, wprowadzający jednostkę w niepożądany stan, będący zwykle motywem do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeb.
Ratownictwo- wg. Radlińskiej- zwane pomocą doraźną , pojawia się w chwili klęsk masowych lub nagłego nieszczęścia jednostki. Pomoc która doraźnie zwalcza działanie złego losu , jego pierwsze skutki, wymaga rozpoznania warunków, natychmiastowego działania, stwierdzenia potrzeby i możliwości ratunku wszystkich osób zagrożonych niebezpieczeństwem. Ta pomoc wyznaczana jest przez elementy: trudna syt. Życiowa, -zagrożenia, -niekorzystne sytuacje losowe, -konieczność natychmiastowego działania.
Opieka - jako dział względnie trwała, dostarczanie brakujących środków. Źródłem opieki są: -zjawiska niekorzystnego wpływu na rozwój czł., -zaburzenia psychofizyczne, -brak sprawności i wykształcenia, -samotność, -złe nałogi.
Specyficzna cecha opieki: przejęcie przez opiekuna odpowiedzialności za losy podopiecznego, osoby niezdolnej do samodzielnego i odpowiedzialnego funkcjonowania, czego skutkiem jest ubezwłasnowolnienie podopiecznego.
- jest czynnością świadczona w tych sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń nie umieją, albo nie mają dość sił by samodzielnie przezwyciężać zaistniałe trudności.
POMOC - pomoc jest forma powszechną , która sprzyja rozwojowi jednoski, wzrostowi wszystkiego, co jest uznawane za dobre. Charakteryzuje ja współpraca między pomagającymi , a korzystającymi z pomocy.
- pomoc obejmuje działania służące całej populacji danego terenu i w związku z tym ma chara kter profilaktyki
- cechy pomocy- dobrowolność, względna samodzielność, - 2 rodzaje pomocy- p. spontaniczna, nieformalna [wynika z dobrej woli] - p. zorganizowana, formalna.
.
KOMPENSACJA SPOŁECZNA - oznacza wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających pomyślny przebieg życia jednostki lub grupy.
Przykłady:
a). Rodzina zastępcza lub opiekuńcza, w której umieszczone zostało osierocone dziecko.
b). Klub młodzieży, stający się „drugim domem” młodego człowieka.
c). Kurator sądowy sprawujący opiekę nad wykolejającym się nieletnim, którego rodzice nie mogą zapewnić właściwej opieki wychowawczej.
d). Dom rencistów dla osamotnionych osób starszych.
KOMPENSACJA BEZPOŚREDNIA -Zasiłek; pomoc w lekcjach.
KOMPENSACJA POŚREDNIA-organizowanie warunków życia np. żeby dziecko samo mogło odrabiać lekcje ( stworzenie odpowiednich warunków).
KOMPENSACJA OPIEKUŃCZA.-kiedy zajmujemy się opieką nad dziećmi.
KOMPENSACJA WYCHOWAWCZA.-kiedy dostarczamy bodźce o charakterze wychowawczym.
Ubóstwo- brak dostatecznych środków do życia, nędza, bieda i niedostatek w sensie ekonomicznym
Podstawowe przyczyny ubóstwa:
- bezrobocie
- bezdomność
- brak wykształcenia
- dysfunkcjonalność rodziny
- niedostateczna troska o ludzi starszych
- zły stan zdrowia
- niekorzystna sytuacja np.: państwa
Rodzaje ubóstwa:
- absolutne
- względne
Trzy teorie przyczyn ubóstwa:
1) skażonych charakterów
- ubóstwo upatrywane w jednostce
- indywidualne defekty
- brak zdolności i możliwości podjęcia pracy
2)ograniczonych możliwości
- nierówność dostępu do szkół i miejsc pracy
- dyskryminacja płciowa lub rasowa
3)”wielkiego brata” - wina po stronie rządu, bo poprzez wysokie podatki zniszczył on bodźce do umacniania niezależności ekonomicznej rodziny
Według Toczyńskiego ubóstwo - to stan poniżej pewnego progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej.
Rodzaje ubóstwa:
1. Ubóstwo absolutne w węższym znaczeniu- stan niezaspokojenia minimalnych potrzeb biologicznych
2. Ubóstwo absolutne w szerszym znaczeniu - stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie za minimalne
3. Ubóstwo względne - duża rozpiętość poziomu życia w danym społeczeństwie
Przyczyny ubóstwa:
w ujęciu absolutnym -¬ ubóstwo leży w cechach ludzi - niechęć do pracy. Brak wykształcenia kwalifikacji, patologie
w ujęciu względnym - ubóstwo leży w mechanizmach¬ rynkowych - brak uwzględniania potrzeb ludzi - ludzie dla rynku a nie rynek dla ludzi
Natomiast wg Schillera przyczynami ubóstwa jest:
teoria skażonych¬ charakterów - kto nie pracował w szkole przegrywa na rynku pracy
teoria¬ ograniczonych możliwości - nierówny dostęp do szkół i miejsc pracy, dyskryminacja
teoria wielkiego brata - winny jest rząd za złą politykę¬
Znowu zaś Gilder doszukuje się przyczyn ubóstwa w nadmiernie rozwiniętym systemie opiekuńczym państwa:
1. świadczenia socjalne przewyższające dochody z pracy
2. gwarantowane a niepotrzebne i nieekonomiczne rządowe miejsca pracy
3. przywileje dla niektórych grup społecznych (np. samotne matki0
4. płace minimalne
5. osłabienie roli mężczyzn (przywileje dla samotnych matek) jako żywicieli rodzin, co wpływa na ich produktywność)
Przyczynami ubóstwa są także: alkoholizm, wielodzietność, przeludnienie mieszkań, niskie emerytury, choroby, inwalidztwo, rozpad rodziny, pochodzenie społeczne.
Walka z ubóstwem:
1. w ujęciu absolutnym - zapewnienie minimalnego dochodu, motywować do podnoszenia kwalifikacji w celu zdobycia pracy
2. w ujęciu względnym - silne podatki, świadczenia społeczne, kontrola cen, minimalna płaca, samopomoc w środowisku lokalnym
Bezdomność - w ujęciu socjologicznym problem społeczny (zjawisko społeczne), charakteryzujący się brakiem miejsca stałego zamieszkania (brakiem domu).
Nie ma jednej uznanej definicji bezdomności. Określa się m.in. bezdomność jako sytuację osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne[3]. Bezdomność jest określana również jako względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nieposiadającego własnego mieszkania. Stan ten jest uwarunkowany wieloczynnikowo, między innymi poprzez zmniejszoną zdolność do samodzielnego życia i radzenia sobie, poddania się wymaganiom społeczeństwa, niewielką odporność na sytuacje trudne, czy marginalizację społeczną.
Wyróżnia on przyczyny wynikające:
z sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju, w tym wzrostu bezrobocia, postępującej likwidacji hoteli robotniczych, braku miejsc w szpitalach, zakładach opiekuńczych, domach pomocy społecznej, braku opieki nad wychowankami domów dziecka po ukończeniu 18 lat, braku ośrodków dla nosicieli wirusa HIV,
z sytuacji prawnej, polegającej na możliwości wyeksmitowania lokatora "donikąd" za zaległości w opłatach czynszowych,
z przyczyn związanych z patologiami, w tym z powodu alkoholizmu, przestępczości, odrzucenia lub braku opieki ze strony najbliższych, rozwodu lub trwałego rozpadu więzi formalnych lub nieformalnych, prostytucji kobiet, przemocy w rodzinie,
z przyczyn natury socjopsychologicznej, w tym świadomego wyboru innego sposobu życia, odrzucenia obowiązującego systemu wartości,
przyczyn osobowościowych, w tym poczucia niższości, osamotnienia, wstydu, przekonania o złej naturze świata i ludzi.
Wśród przyczyn leżących po stronie samych bezdomnych E. Moczuk wymienia:
czynniki związane z zakłóconym procesem socjalizacji w grupach pierwotnych, w tym złego przygotowania do samodzielnego życia, brakiem możliwości samodzielnego mieszkania, niemożnością zamieszkania z najbliższymi po rozwodach, separacjach, powrotach z więzienia,
przyczyny związane z nieumiejętnością przystosowania się do sytuacji społeczno-ekonomicznej, w tym poddawanie się przedmiotowemu traktowaniu przez pracodawców, brakiem możliwości zatrudnienia się za godziwą płacę,
przyczyny związane z nieprzystosowaniem się do sytuacji obyczajowo-kulturowej, w tym traktowanie współmałżonków jako własności, rozwody, niełożenie na rodzinę,
przyczyny związane z piciem i nadużywaniem alkoholu.
Powody bezdomności według materiałów rządowych:
rozpad rodziny,
eksmisja,
powrót z zakładu karnego bez możliwości zamieszkania,
brak stałych dochodów,
przemoc w rodzinie,
brak tolerancji społecznej,
likwidacja hoteli pracowniczych,
opuszczenie domu dziecka,
powrót ze szpitala psychiatrycznego.
Bezrobocie w Polsce jest zjawiskiem względnie nowym. Pojawiło się w 1990 roku wraz z rozpoczęciem procesów transformacji ustrojowej. W Polsce stosowaną miarą bezrobocia jest tzw stopa bezrobocia, czyli procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie ludności pracującej poza rolnictwem.
Charakterystyczną cechą polskiego bezrobocia jest jego długotrwałość, co łączy się z utratą prawa do zasiłku. Ponadto wśród bezrobotnych dominują kobiety, co powoduje powiększenie obszaru niedostatku rodzin zwłaszcza tych niepełnych 9nazywane jest to w literaturze feminizacją procesu ubożenia).
Polskie bezrobocie charakteryzuje także jego przestrzenne zróżnicowanie. Najniższe bezrobocie jest na terenach lezących wokół wielkich miast, najwyższe zaś - na terenach, na których istniały nieliczne zakłady przemysłowe i upadły.
Należy pamiętać, że negatywne skutki pozostawania bez pracy odczuwają nie tylko osoby bezrobotne, ale także członkowie ich rodzin, a rodziny z bezrobotnymi są na ogół większe niż z pracującymi.
Bezrobocie to stan pozostawania bez pracy.
Osoba bezrobotna to osoba nie wykonująca pracy ale gotowa do jej podjęcia. Nie ucząca się w systemie dziennym, nie mająca prawa do emerytury ani renty, nie będąca właścicielem gosp. rolniczego i zarejestrowana w odpowiednim urzędzie.
Przyczyny bezrobocia:
1. spadek aktywności zawodowej młodzieży
2. brak odpowiedniego szkolnictwa na poziomie ponadpodstawowym
3. załamanie handlu z Rosja
4. redukcja zatrudnienia i zamykanie fabryk
5. postęp technologiczny i techniczny, nienadążanie z odpowiednim wykwalifikowaniem pracowników
Skutki bezrobocia:
1. ubóstwo
2. popadnięcie w nałogi
3. złe warunki mieszkaniowe
4. izolacja społeczna
5. kłopoty wychowawcze z dziećmi
6. poczucie winy
7. negatywny stosunek do nauki
8. emigracja młodych za granicę
9. wzrost przestępczości wśród bezrobotnych
10. wzrost rozwodów
11. pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie
Formy przeciwdziałania bezrobociu:
bezpłatne kursy i¬ szkolenia
organizowanie dodatkowych miejsc pracy¬
inicjowanie i¬ finansowanie robót publicznych
pożyczki z funduszu pracy¬
zasiłki¬
¬ programy przeciwdziałaniu bezrobociu (np. „lepsze jutro”. „pomocna dłoń”)
Przyczyny polskiego bezrobocia:
1. Rozpad RWPG;
2. Zbyt szybkie przejście na rozliczenia dolarowe w handlu z krajami sąsiadującymi (oni z powodu braku dolarów ograniczyli wymianę towarową, co spowodowało spadek produkcji wielu branż przemysłowych);
3. Załamanie handlu z ZSRR - największym odbiorcą wszelkiej produkcji;
4. Upadek muru berlińskiego spowodował pośrednio upadek przemysłu militarnego:
5. Libelaryzacja handlu zagranicznego w połączeniu z niską konkurencyjnością cenową i jakościową postawiła nasze produkty na straconej pozycji;
6. Przestarzały majątek produkcyjny i nienowoczesna struktura kwalifikacji pracowniczych oraz zadłużenie;
7. Spadek krajowej produkcji i ograniczenie popytu wewnętrznego.
Społeczne skutki bezrobocia (ogólnoekonomiczne i ogólnospołeczne);
1. Pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego w społeczeństwie;
2. Wzrost przestępczości wśród bezrobotnych;
3. Bezrobocie sprzyja wzrostowi liczby rozwodów;
4. Młodzi bezrobotni są grupa najbardziej zagrożoną skutkami dezaktywacji zawodowej (trwałe i groźne społecznie zmiany w psychice);
5. Przestępczość przybiera dla młodych ludzi postać zaklętego kręgu, z którego wyjście jest bardzo trudne.
Rodzina
1. Definicja rodziny - jest to mała grupa społeczna, składająca się z rodziców, dzieci i krewnych. Rodziców łączy wież małżeńska a rodziców z dziećmi wież rodzicielska stanowiąca podstawę wychowania, jak również, jest to wież formalna wytyczająca obowiązki względem dzieci i rodziców.
2 Rys historyczny rodziny
a) okres przed przemysłowy
- dominuje rodzina duża, wielopokoleniowa, która jednocześnie stanowi gospodarstwo zdolne do zaspokojenia potrzeb bytowych
- patriarchat silnie zarysowany ( dominuje mężczyzna) który jest głową rodziny
- żona i dzieci są cenione jako siła robocza
b) okres przemysłowy (industrialny)
- dominują rodziny małe, dwupokoleniowe
-mężczyzna dalej dominuje, podejmuje prace poza miejscem zamieszkania (praca zawodowa)
- żona opiekuje się dziećmi, domem, dba o wychowanie
- powstało pojęcie dzieciństwa, w którym nie ma obowiązku pracy, ale jest obowiązek nauki
- państwo zaczęło spostrzegać, dziecko jako małego obywatela, któremu potrzeba jest opieka i wsparcie
3 Okres współczesny (ponowoczesność)
a) wielkość rodziny- przeważnie jest to matka, ojciec dwoje dzieci ( 2 2) rzadziej matka, ojciec jedno dziecko ( 2 1)
b) podział władzy (autorytetu)
- rodzina patriarchalna = dominuje mężczyzna
- matriarchalna = dominuje kobieta
- egalitarna- partnerska
- wielopokoleniowa
-jednopokoleniowa
c) podział przywilejów obowiązków
- związek egalitarny (partnerski)
- ojciec ,matka pracuje
- matka opiekuje się dzieckiem a ojciec pracuje lub na odwrót (rzadziej)
- podział obowiązków , matka zajmuje się domem a ojciec praca, lub na odwrót (rzadziej)
d) dominujące w rodzinie style wychowania
- tzw. Bezstresowe , ale moim zdaniem wychowanie to określenie norm dziecku, bo to any czuło się bezpiecznie
e) konsekwencje wypływające z ich realizacji ( wychowania)
- agresywność , nadpobudliwość, zbyt duża emocjonalność
-dziecko się uwstecznia
4 funkcje rodziny
1) materialno- ekonomiczna ? zaspokojenie potrzeb społecznych oraz zlenienie podstawowych środków do życia
2) opiekuńczo ?zabezpieczająca ? opieka wobec dzieci jak i osób starszych
3) legalizacyjno- kontrolna- akceptacja zachowań wcześniej uznawanych a dewiacyjne np. panna z dzieckiem, konkubinat, oraz kontrola stanu zdrowia członków rodziny
4) socjalizacyjno wychowawcza- przygotowanie młodego człowieka do życia w społeczeństwie, przyswojenie norm i wartości osób znaczących i innych
5) klasowa- wstępne nadanie dzieciom i mężczyźnie, który nie pracuje pozycji w strukturze klasowo-warstwowej, dbałość o utrzymanie lub podniesienie struktury klasowej poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji np. studiowanie itp.
6) kulturalna- zapoznanie z dobrami kulturowymi orz umiejętność korzystania z dóbr kultury
7)prokreacyjna- zaspokojenie emocjonalno- rodzicielskich potrzeb współmałżonków oraz posiadanie potomstwa
8) seksualna- rozwój farmakologii ( pigułka antykoncepcyjna) możliwość planowania rodziny
9)rekreacyjno- towarzyska- dom jest miejscem naszego wypoczynku nawiązywania nowych kontaktów towarzyskich
10) emocjonalno- ekspresyjna- możemy w sposób swobodny, spontaniczny wyrażać swoje uczucia jak i kontrolować je , wsparcie rodziny
.Grupa rówieśnicza -jest to pewna ilość osób najmniej trzy, gdzie powstaje wież, (osoba utożsamia się z członkami grupy) grupa rówieśnicza jest oddzielona od innych zbiorowości, zasada odrębności.
- grupa rówieśnicza- ( wiek 13-21) wspólne zainteresowania, podobny sposób ubierania, słuchanie podobnej muzyki, mają wspólny (podobny) system wartości, norm, poglądów ideologicznych, członków grupy łączy więź o charakterze emocjonalnym.
Typologia grup:
a) grupa odniesienia-jest to grupa do której chcemy przynależeć ale nie koniecznie przynależymy, grupa jest wzorcem do postępowania. Np. osoba lub grupa która nam imponuje i chcemy pewne postępowania przenieść na swój grunt.
b) grupa pierwotna i wtórna- pierwotna -powstaje samoistnie w wyniku potrzeb jednostki, człowieka, występuje w jej obszarze silny ładunek emocjonalny (więź o charakterze osobowo-emocjonalnym), liczy się dobro, bezpieczeństwo wszystkich osób w tej grupie.
wtórna- powstaje w określonym celu, więź o charakterze rzeczowym, (odmiennym), liczy się cel grupy a nie potrzeby, (problemy) indywidualnych osób.
c) grupa moja i obca- gr. moja- należymy do niej, łączy nas z nią poczucie solidarności, jedności, dbamy o jej dobro, gr. obca- nie należymy do niej, nic z nią nas nie łączy, nie ma poczucia jedności, chcemy ją zniszczyć, porostu je nie lubimy.
Struktura grupy rówieśniczej- ma charakter hierarchiczny, w każdej grupie zwłaszcza mieszanej pojawia się prawie zawsze element rywalizacji.
* występuje w niej formalny podział ról
*na czele grupy staje przywódca (mniej lub bardziej zarysowany) lider
- lider ma łatwość przekonywania do realizacji swoich pomysłów, komunikowanie się z pozostałymi osobami z grupy.
-lider powinien wyróżniać się wiedzą, umiejętnościami powinien być akceptowany
- jest gotowy do realizacji zadań, ważnych dla całej grupy.
Trzy typy przywództwa.
1) przywódca- wyróżnia się wiedzą, umiejętnościami, dzięki temu się wyróżnia, imponuje grupie.
2) przywódca formalny- został wybrany, jednak nie posiadł wiedzy, umiejętności, nie imponuje innym osobą, jednakże podejmuje działania dyplomatyczne w celu utrzymania swojej pozycji ( kieruje się chorą potrzebą władzy)
3) prowodyr- nie jest jasno określonym przywódcą ,w sytuacjach problemowych podejmuje decyzje i jest w stanie przekonać do nich pozostałych członków grupy.
Co daje grupa rówieśnicza- grupa umożliwia rozwój społeczny, rozwija zainteresowania, zdolności, dzięki grupie mamy poczucie akceptacji, przynależności, bezpieczeństwa, daje możliwości samorealizacji, samo urzeczywistnienia, możliwość konfrontacji swoich możliwości, wpływa na budowanie swojego światopoglądu, wartości, uczy tolerancji, odmienności, akceptacji, podnosi samoocenę ,daje możliwości wyładowania swoich negatywnych emocji w sposób kontrolowany.
Typologia grup- ze względu na wiek członków grupy, stopień konfliktowości w stosunki do osób dorosłych, rodzaj zaspakajanych potrzeb.
1) dziecięce grupy zabawowe- w 3 r.ż u człowieka powstaje nieodparta potrzeba przebywania w zbiorze innych osób (dzieci), dzieci poprzez zabawę uczą się ról obowiązujących w świecie osób dorosłych, ujawniając tym samym swoje zainteresowania, predyspozycje.
2) paczka- składa się z osób z najbliższego otoczenia, najczęściej liczy do 8 osób. Jest względnie stabilna i w spójna ,członków tej grupy łączy więź o charakterze emocjonalnym. Wiążące są wspólne wyprawy, spędzanie wolnego czasu, grupa ta może wpływać pozytywnie na rozwój i uspołecznienie człowieka, rozwijać zainteresowania. Jednak w jej obszarze, może również wystąpić koncentracja na właściwościach hedonistycznych (przyjemnościowych) sprzecznych do prospołecznych. Elementem łączącym jest bliskość przestrzenna, może pozytywnie wpływać na rozwój, lub też negatywnie.
3) kliki- są to grupy ekskluzywne manifestujące swoje powiązane, wpływ, przywileje. Przynależność pozyskuje się na podstawie wykształcenia, pochodzenia społecznego, pozycji zawodowej rodziców jak i wieku. Względnie stabilna z dość silnie zarysowanym przywódcą, w swym działaniu kieruje się zachowaniami nie praworządnymi (demoralizującymi)
*ta gr. nie jest dobrze spostrzegana przez pedagogów, ponieważ nie ma pozytywnego wpływu na rozwój. Np.: grupy blokersów, dresiarzy, punkowców)
4) przestępcze- Nie są t grupy ekskluzywne, działają w konspiracji z jasno wyznaczonym liderem, są silnie z solidaryzowane wewnętrznie. Przynależność uzyskuje na podstawie umiejętności, wykonywania aktywności ( umiejętność kradzieży) sprzecznej z prawem.
Diagnoza - to rozpoznawanie na podstawie zebranych objawów i znanych ogólnych prawidłowości badanego złożonego stanu rzeczy przez przyporządkowanie go typu lub gatunku, przez wyjaśnienie genetyczne i celowościowe, określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego rozwoju (Ziemski)
Przedmiot diagnozy - złożony stan rzczy (obserwacje, wyjaśnianie, uzasadnianie, przewidywanie, formułowanie hipotez)
Źródła pozanania diagnostycznego - łączenie, obserwacja i rozumowanie oraz myślenie intuicyjne.
Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu szerszym obelmuje kilka etapów:
1. Opis stanu rzeczy - polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich, profilaktycznych lub projektujących (diagnoza negatywna) , np. test kompetencji po 6-stej klasie
2. Ocena stanu rzeczy - zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć zastosowanie w związki z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla nas kryteria z punktu widzenia w których określamy stan za prawidłowy lub nie.
3. Konkluzja oceniająca - dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lab brak potrzeby podjęcia dalszego postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.
4. Wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy - szukamy przyczyn istniejącego stanu rzeczy. Wyjaśnianie genetyczne - szereg przyczyn w określonym czasie.
5. Postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym - etap ten polega na wysunięciu projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego stanu rzeczy.
6. Stawianie hipotez
· diagnoza cząstkowa (2 etapy)
Typy diagnozy :
1. diagnoza kategorialna (przyporządkowująca, typologiczna) - polega ona na przyporządkowaniu danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku. Jest to wstępny etap o zadanie każdej diagnozy.
2. Diagnoza genetyczna - polega na ustaleniu źródeł określonego zaburzenia, wykryciu jego przyczyn pierwotnych i wtórnych.
3. Diagnoza funkcjonalna - polega na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy w powiązaniu z różnymi sterami aktywności xW i grupami społecznymi.
4. Diagnoza fazowa - polega na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości, uchwyceniu dynamiki rozwoju analizowanego zjawiska i ustaleniu jego fazy.
5. Diagnoza prognostyczna - polega na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej rzeczywistości, określeniu przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia oraz skutków, które mogą się ujawnić w wyniku obecnego stanu.
· diagnoza pełna - obejmuje, zawiera wszystkie wymierzone typy diagnozy
· diagnoza cząstkowa - obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (2 lub 3).
Diagnoza pozwala wyjaśniać poszczególne zjawiska i przewidywać ich dalszy bieg, ale przy projektowaniu konkretnych działań wychowawczych, choć wiedza ta jest niezbędna ale odbywa skromną rolę.
Muszyński mówi o diagnozie w aspekcie wykorzystania wiedzy teoretycznej w praktyce pedagogicznej. Czyli diagnoza jest przydatna w praktyce.
Diagnoza indywidualnego przypadku (indywidualna) odnoszona do sytuacji związanej z problemami wychowawczymi. Przedmiotem obserwacji są różnorodne formy zachowań.
Zadania diagnozy psychologicznej to :
-szczegółowy opis zaburzeń w różnych sytuacjach życiowych (w szkole, w domu, w grupie rówieśniczej);
-wykrycie leżących u podstaw zaburzeń zachowania dysfunkcji psychicznych (np. zaburzeń emocjonalnych, mikrouszkodzeń centralnego układu nerwowego, powodujących uszkodzenia rozwojowe, nieadekwatnego obrazy własnej osoby, itp.);
-określenie genezy zaburzenia, a więc udziału czynników biologicznych lub psychosocjalnych w jego powstaniu.
Zasadniczym jednak celem diagnozy jest przygotowanie podstaw dla terapii oraz sformułowanie prognozy dalszego rozwoju dziecka.
Postępowanie diagnostyczne ma charakter badania naukowego; stawia się problem, następnie formułuje hipotezy, będące jego prawdopodobnymi rozwiązaniami, wreszcie - sprawdza się hipotezy za pomocą odpowiednich metod badawczych.
Do pomniejszych zadań pracy socjalnej zaliczamy:
1) ułatwianie jednostkom rozwijania zdolności wychodzenia z kłopotów i umiejętnego postępowania w różnych okolicznościach;
2) wspieranie działań zmierzających do pozyskiwania dochodów;
3) stymulowanie do budowania pozytywnych relacji pomiędzy potrzebującym a społeczeństwem;
4) uwrażliwianie placówek instytucji na problemy potrzebujących.
Działalność pracownika socjalnego może przybierać różne formy. Generalnie rzecz biorąc wyróżniamy trzy metody pracy socjalnej: metodę indywidualnych przypadków, metodę pracy grupowej i metodę tworzenia
(organizowania) społeczności. Omówmy pokrótce każdą z tych metod.
Pierwszą, wspomnianą metodą, jest metoda indywidualnych przypadków. Zdaniem Tadeusza Pilcha istotą tej metody jest wnikliwa obserwacja indywidualnych cech, zachowań, doświadczeń każdej jednostki. Istnieją różne modele pracy socjalnej według tej metody: model psychospołeczny, model funkcjonalny, model modyfikacji zachowań. Stosując tę metodę należy pamiętać o następujących zasadach:
1) akceptacji, czyli uznania praw, decyzji, cech charakteru osoby zwracającej się z prośbą o udzielenie pomocy;
2) komunikacji, czyli porozumiewaniu się uczestniczących w spotkaniu stron; wymiana zdań, myśli połączona z wzajemnym zrozumieniem i akceptacją, nawet w przypadku odmiennych poglądów; to rodzaj specyficznej łączności między stronami;
3) indywidualizacji, czyli odrębnym, jednostkowym traktowaniu każdego przypadku, w celu udzielenia najbardziej adekwatnej formy pomocy;
4) zasadzie uczestnictwa, czyli czynnym i rozmyślnym udziale potrzebującego pomocy w działaniach zmierzających do poprawy jego sytuacji życiowej;
5) zasadzie zaufania i poszanowania prywatności, czyli stwarzaniu warunków sprzyjających zawierzeniu, ufności szczerości potrzebującego względem pracownika socjalnego, z zachowaniem szacunku wobec jego zwierzeń;
6) zasadzie samoświadomości, czyli umiejętności rozdzielenia życia zawodowego od życia prywatnego (w tym także osobistych przekonań pracownika socjalnego). Techniki stosowane w pracy tą metodą to: wywiad, obserwacja oraz analiza dokumentów osobistych jednostki.
Drugą, wymienioną powyżej metodą pracy socjalnej, jest praca metodą grupową. Zdaniem Floriana Znanieckiego, grupa społeczna jest zgromadzeniem jednostek, które w ich opinii tworzy osobną całość. Aleksander Kamieński wyodrębnił trzy typy pracy grupowej:
1) grupy rozwojowo-wychowawcze, których zadaniem jest stymulowanie osobistego rozwoju wszystkich członków, którzy w różnym stopniu utożsamiają się z grupą (przykład takich grup stanowią organizacje młodzieżowe);
2) grupy rewalidacyjne, których zadaniem jest ułatwianie osobom częściowo nieprzystosowanym do życia spełnianie czynności społecznych (przykładem takich grup są placówki opiekuńczo-wychowawcze i kulturalno-oświatowe);
3) grupy psychoterapeutyczne, które w oparciu o metody psychologii klinicznej, ułatwiają potrzebującym pomocy osiąganie sprawności społecznej i psychicznej.
Trzecia i ostatnia metoda w pracy socjalnej - metoda organizowania środowiska, przebiega według następujących etapów:
1). Diagnozowanie zapotrzebowania, niedoboru, niebezpieczeństw występujących w badanej społeczności;
2). Powołanie odpowiednich grup, odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań i opracowanie planu działania, przygotowanie odpowiedniej strategii informowania o przebiegu działań;
Na tym etapie następuje dopracowywanie form pracy opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych, ciągłe odkrywanie istniejących objawów niedostatku i ich badanie. Na tym etapie konieczne jest często tzw. wtórne pobudzanie, czyli zachęcanie osób zainteresowanych do podejmowania kolejnych działań. Rezygnacja, jaką często obserwuje się w tej fazie, wynika z odkrywania coraz to nowych przejawów niedostatku. Należy walczyć z tą rezygnacją poprzez przygotowywanie zabaw dla dzieci i różnych form rozrywki dla dorosłych. Jest to, najogólniej rzecz biorąc, nieustanne staranie o poprawę sytuacji życiowej członków danej społeczności poprzez realizowanie następujących założeń:
- usunięcie istniejących przeszkód społecznych,
- udzielanie specjalistycznej pomocy osobom będącym w potrzebie,
- aktywizacja ludności - wspólne akcje publiczne.
3). Obserwacja, ewaluacja wyników i wprowadzanie ulepszeń. Należy nieustannie przyglądać się badanej społeczności, by w przyszłości usprawnić udzielanie koniecznej pomocy
i dostosować jej wymiar do oczekiwań i możliwości członków danej społeczności.
1