Radochoński - OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA.

postacie zaburzeń antyspołecznych w cyklu życiowym.

kategoryzacja zachowań społecznych - zmiany:

DSM-III-R (1987): kilka kategorii zróżnicowanych w zależności od nasilenia objawów oaz wieku życia, w jakim występują.

• Zaburzenia opozycyjno-buntownicze ZOB (oppositional-defiant disorder, ODD) - łągodniejsza forma zach. antyspołecznego

• Zaburzenia kontroli zachowania ZKZ (conduct disorder, CD) - ostrzejsza forma zach. anty.

• Nieuspołecznione-agresywne

• Nieuspołecznione-nieagresywne

• Uspołecznione-agresywne

• Uspołecznione-nieagresywne

• w/w podział oparty na 2ch kryteriach:

• Obecność w zachowaniu antyspołecznym wymiaru: agresja-brak agresji

• Umiejętność dziecka wchodzenia w bliskie relacje z innymi osobami

• W DSM-IV - pominięty

DSM-IV (1994): grupa zaburzeń, których wspólną cechą jest gwałtowność i nieodpowiedzialność zachowań.

• ZOB - wcześniejsza forma ZKZ

• Diagnozowanie osobowości antyspołecznej:

• utrzymywanie się tendencji antyspołecznych we wczesny okresie rozwoju

• obecność cech intrapsychicznych: brak empatii, skłonność do manipulacji, powierzchowność relacji interpersonalnych.

Osobowość antyspołeczna: określony wymiar czy pojęcie wielowymiarowe?

• Jeden wymiar: ze względu na cechy odpowiednie do wieku

KONTINUUM ROZWOJU:

ZOB	ZKZ		OA
Nieposłuszeństwo, Zmienność nastroju, kłótliwość		kradzieże wywoływanie bójek	Czyny kryminalne Konflikty w pracy zawodowej Rozkład pożycia małżeńskiego

• Wymiar 2-biegunowy (Loeber i Schmaling, 1985) - 69% objawów

FORMY ZACHOWANIA ANTYSPOŁECZNEGO:

JAWNE - wyst w bezpośredniej konfrontacji z innymi ludźmi		UKRYTE - dokonywane bez obecności niepożądanych świadków
Kłótnie Przemoc fizyczna Przezywanie kogoś Nadpobudliwość ruch. Krzykliwość Upór Zmienność nastroju Chęć zwracania na siebie uwagi Zaczepianie innych Impulsywność Atakowanie ludzi Okazywanie zazdrości Napady złego humoru		Kłamstwo Kradzieże Akty wandalizmu Używanie alkoholu Wagarowanie Grupy dewiacyjne

• Inne próby uporządkowania odnoszące się do czynów przestępczych, ze względu na:

• Gwałtowność lub jej brak (Farrington 1991) - częstotliwość oraz różnorodność czynów naruszających przepisy prawne są trafnymi wskaźnikami przewidywania rozwoju ostrych postaci zab. antyspołecznych.

WCZESNE CZYNNIKI RYZYKA WYSTĄPIENIA ZACHOWANIA ANTYSPOŁECZNEGO:

wyodrębnienie takich czynników istotne, bo:

• Straty (ekonomiczne + społeczne)dla społeczeństwa spowodowane działaniami jednostek antyspołecznych

• Niektóre formy zach antyspołecznych są stabilne już od pierwszych lat życia

• Zach antyspołeczne w okresie adolescencji są odporne na oddziaływania terapeutyczne - lepiej zająć się nim odpowiednio wczesniej

czynniki ryzyka są czynnikami ryzyka tylko jeśli są niezgodne z naturalnymi przemianami w okresie rozwoju! - musi występować znaczne nasilenie oraz stabilność wzorca wykraczająca poza okres wymagany do przystosowania się do zmiany

1. INDYWIDUALNE WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA

1. Cechy temperamentu - „trudny temperament” (Graham, Rotter, George 1973)

• Nadmierna drażliwość

• Niepokój ruchowy

Ale: badania oparte na subiektywnych danych (opis matek)możliwe wyolbrzymianie roli temperamentu

2. Badania longitudinane - Richman i in. 1982.
   CEL: wyodrębnienie z populacji 3-latków dzieci sprawiających największe kłopoty wychowawcze, a następnie porównanie przebiegu dalszego rozwoju z gr. kontrolną. Utrzymujące się symptomy:

• Rok później: 63% - gr. badana; 11% - gr. kontrolna

• W wieku 8 lat:
  62% - gr. badana; 22% - gr. kontrolna jeśli info od matek
  39% - gr. badana; 24% - gr. kontrolna jeśl info od nauczycieli

3. Badania Campbella (1990) - 2 gr. dzieci przedszkolnych - rozwój

• 1gr - info od matek - wyraźna stabilność w zakresie obj. zab. zach. (badania powtarzane w wieku 6, 9 i 13 lat)

• 2gr - ADHD - dane od nauczycielek - podobnie jak wyżej

Objawy nadpobudliwości ruchowej - predyktory nieakceptowanych społecznie zachowań w wieku 10 i 13 lat (wys. Trafność diagnostyczna)

PŁEĆ DZIECKA

1. Chłopcy - większa częstotliwość zach. antyspołecznych, zwłaszcza w okresie szkolnym - tendencja utrzymująca się aż do dorosłości. Dlaczego?

• Odmienne formy uspołeczniania ch i dz przez rodziców (stereotyp delikatnej, uległej kobiety i silnego, agresywnego mężczyzny internalizacja problemów u dz i eksternalizacja u ch)

• Szybszy rozwój przystosowawczych umiejętności społecznych u dz (ze względu na szybsze tempo dojrzewania - biologicznie, intelektualnie i emocjonalnie)
  - zanikanie zachowań antyspołecznych na rzecz prospołecznych
  - w syt konfliktowych stosowanie społecznie akceptowanych form rozwiązywania problemu

INDYWIDUALNE CECHY RODZICÓW - wystąpieniu zab. zach sprzyjają:

1. Cechy antyspołeczne u jednego lub dwojga rodziców

2. Psychoza dwubiegunowa u obojga rodziców

3. Depresja u matek

4. W sposób pośredni: skłonność do wywoływania konfliktów małżeńskich, konflikty dot. stosowania różnych metod wychowawczych (u 2latków; przedłużanie konfliktów utrwalanie zaburzenia)

JAKOŚĆ OPIEKI WYCHOWAWCZEJ RODZICÓW - wyst zab. zach sprzyjaja:

1. Wrażliwość matki - brak wywołuje zach. nakierowane na zwrócenie uwagi u dziecka, co może być początkiem konfliktowej relacji

2. Niski poziom wrażliwości emocjonalnej matki (szczególnie u chłopców)

3. Brak warunków zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa (wyższy standard socjoekonomiczny - czynnik ochronny)

4. Brak zaangażowania w proces wychowania dziecka, Surowa dyscyplina, Wrogość i stosowanie przemocy
   ALE: Styl wychowania jako całość a nie poszczególne jego cechy - lepszy wskaźnik!

5. Pobyt w instytucjach wychowawczych tj. żłobek (?)

ODRZUCENIE PRZEZ RÓWIEŚNIKÓW

1. Campbell 1987 - dzieci sprawiające umiarkowane/duże trudności wychowawcze w wieku 6 wyraźnie gorsze kontakty z rówieśnikami
   + zależność odwrotna

2. Olson, 1992 - transakcyjny model reakcji pomiedzy rówieśnikami - w miare upływu czasu dzieci agresywne w interakcjach z otoczeniem stosuja coraz bardziej intensywne formy zach., co spotyka się z odpowiednio silnymi kontrakcjami ze str. Przystosowanych społ rówieśników

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi

różnorodność obrazu klinicznego - kilka odmian zespołu ze względu na:

• Dominację nadpobudliwości vs. Dominację deficytu uwagi

charakterystyczne cechy:

• Wczesny początek (przed 5 r.ż.) - pełny zakres objawów 4-6 r.ż.

• Nadmierna aktywność ruchowa (gestykulacja, mimika, pobudzenie emocjonalne)

• Trudności ze skupieniem uwagi w stopniu uniemożliwiającym wykonywanie określonych czynności przez dłuższy czas

• Przebieg chroniczny + powtarzanie się w różnych sytuacjach

• Zakłócenia przebiegu wyższych procesów psychicznych: myślenie i pamięć

• Do 4 r.ż.

• Zaburzenia snu - sen powierzchowny, trudności w zasypianiu , łatwe wybudzanie.

• Może występować opóźniony rozwój mowy, jąkanie rozwojowe, trudności w prawidłowym artykułowaniu

• W sferze wegetatywnej: zaburzenia jelitowe i wydalania, nadmierne pocenie się, skłonności do wymiotów

• W wieku przedszkolnym i szkolnym

• Duża, bezcelowa aktywność

• Zmienność zainteresowań

• Na pierwszy plan wysuwają się zab. uwagi (w związku ze wzrostem wymagań - początki nauki) - zbyt powierzchowna i przerzutna

• Zmienny nastrój, drażliwość, skłonność do agresji, obniżona tolerancja na stres

DSM-IV

ICD-10

A. (1). Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów zaburzeń koncentracji uwagi musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu nie współmiernym do jego rozwoju. ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI (dziecko) nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości, często ma trudności w utrzymaniu uwagi na zadaniach i grach, często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi, często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji, często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć, nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych, często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć np.: zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia, łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców, często zapomina o różnych codziennych sprawach. (2) Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów nadruchliwości i impulsywności (nadpobudliwości psychoruchowej) musi się utrzymywać przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju. NADRUCHLIWOŚĆ (dziecko) ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć na miejscu, wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia, często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe - w szkole, w pracy, w domu, często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem, często jest w ruchu; „biega jak nakręcone”, często jest nadmiernie gadatliwe. IMPULSYWNOŚĆ często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości, często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej, często przerywa lub przeszkadza innym (np.: wtrąca się do rozmowy lub zabawy). B. Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej (nadruchliwości, impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka. C. Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np.: w szkole i w domu). D. Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji). E. Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np.: zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości). Klasyfikacja DSM wyróżnia 3 postacie zespołu w zależności od dominujących objawów: 314.01 - zespół deficytu uwagi/nadpobudliwości ruchowej typu łącznego (kryteria pkt 1 i 2) 314.00 - zespół deficytu uwagi/nadpobudliwości ruchowej z przewagą zab. uwagi 314.01 - zespół deficytu uwagi/nadpobudliwości ruchowej z przewagą nadpobudliwości ruchowej i impulsywności

Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych wymaga wyraźnego stwierdzenia wyraźnie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które wzmagają się w różnych sytuacjach i utrzymują się w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm i zaburzenia afektywne. 1. BRAK UWAGI Co najmniej 6 z następujących objawów braku uwagi utrzymywało się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnych z poziomem rozwoju dziecka. • częste niezwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub w innych okolicznościach. • częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą. • często wydaje się nie słyszeć co zostało do niego (do niej) powiedziane. • częste niepowodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu lub obowiązków w miejscu pracy (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego, ani niezrozumienia poleceń). • często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności. • częste unikanie lub silna niechęć do takich zadań, jak praca domowa wymagająca wytrwałego wysiłku umysłowego. • częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, jak wyposażenie szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia. • często łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce. • częste zapominanie w toku codziennej aktywności. 2. NADMIERNA AKTYWNOŚĆ Co najmniej trzy z następujących objawów nadmiernej aktywności utrzymywały się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodny z poziomem rozwoju dziecka: • często niespokojnie porusza rękoma lub stopami, albo wierci się na krześle. • opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej. • często nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju). • często przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku. • przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania. 3. IMPULSYWNOŚĆ Co najmniej jeden z następujących objawów impulsywności utrzymywał się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka: • często udziela odpowiedzi zanim pytanie jest dokończone. • często nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych. • często przerywa lub przeszkadza innym (np.: wtrąca się do rozmów lub gier innych osób). • często wypowiada się nadmiernie bez uwzględnienia ograniczeń społecznych. 4. POCZĄTEK ZABURZENIA NIE PÓŹNIEJ NIŻ W WIEKU 7 LAT 5. CAŁOŚCIOWOŚĆ Kryteria są spełnione w więcej niż jednej sytuacji, np.: połączenie braku uwagi i nadaktywność występujące i w szkole, i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach, gdzie dzieci są obserwowane, takich jak klinika (potwierdzenie takiej sytuacyjnej rozpiętości zwykle będzie wymagało informacji z więcej niż jednego źródła, relacje rodziców na temat zachowania w klasie mogą okazać się niewystarczające). 6. OBJAWY 1-3 POWODUJĄ ISTOTNE KLINICZNIE CIERPIENIE LUB UPOŚLEDZENIE W ZAKRESIE FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO, SZKOLNEGO LUB ZAWODOWEGO 7. ZABURZENIE NIE SPEŁNIA KRYTERIÓW CAŁOŚCIOWYCH ZABURZEŃ ROZWOJOWYCH, EPIZODU MANIAKALNEGO, EPIZODU DEPRESYJNEGO, ANI ZABURZEŃ LĘKOWYCH

wskazówki diagnostyczne:

• nasilenie objawów może ulegać wahaniom w miarę upływu czasu - dlatego ważne ustalenie które z komponentów oraz w jakim nasileniu występowały w ciągu ostatnich 6 mies.

• Niektóre objawy wyst. przez dłuższy okres mogą przekształcać się w trwałe komponenty osobowości jednostki

epidemiologia:

• Kilka razy częściej u ch niż dz

• Typowy dla dzieci w wieku przedszkolny i młodszym wieku szkolnym (ale początki wcześniej - nawet w wieku niemowlęcym)

etiologia:

• Predyspozycje dziedziczne

• Uszkodzenia płodu w czasie ciąży (infekcja/intoksykacja)

• Uszkodzenia powstałe w czasie porodu

• Urazy i zatrucia w okresie wczesnodziecięcym

rozpoznanie różnicowe - należy brać pod uwagę:

• Znacznie nasilone stany lękowe i stany depresyjne z pobudzeniem ruchowym, niemożnością skoncentrowania się, zaburzeniami snu i łaknienia

• Zaburzenia zachowania z impulsywnością, drażliwością, negatywizmem, pobudzeniem ruchowym

• Nadruchliwość u dzieci głębiej upośledzonych umysłowo

• Nadruchliwość u dzieci nie umiejących kierować w sposób właściwy swą aktywnością i nadmiernie absorbujących sobą otoczenie w wyniku poważnych błędów wychowawczych

związki ADHD i osobowości antyspołecznej:

• Podobieństwo fizjologiczne: wyraźnie niższy poziom aktywności OUN i AUN, co przejawia się m.in.

• Częstszym wyst wolnych fal mózgowych typu alpha i theta (badania EEG)

• Obniżonym poziomem przewodnictwa elektrycznego skóry

• Podwyższonym poziomem aktywności AUN i OUN po podaniu amfetaminy

• Obniżonym poziomem katecholamin w syt. pobudzenia

• Podobieństwo psychologiczne:

• Brak umiejętności przewidywania

• Słaby wgląd we własne przeżycia

• Zaburzenia afektywne

• Słaba umiejętność wyciągania wniosków z minionych doświadczeń

• Zaburzenia motywacji

• Niski poziom lęku

• Częste posługiwanie się kłamstwem

• Trudności z odróżnieniem fantazji od rzeczywistości

• Tendencja do poszukiwania nowych źródeł obudzenia jako sposób podnoszenia poziomu aktywacji AUN i OUN:

• Wdawanie się w bójki, kradzieże, konflikty + zrzucanie winy na innych

ADHD a ZOB i ZKZ:

• 75% podobieństwa w zakresie objawów

• Tendencja rozwojowa
  ADHD ZOB ZKZ OA

zaburzenia opozycyjno - buntownicze (ZOB, ODD)

po raz pierwszy włączony do klasyfikacji DSM w 1980 r. - osobne kryteria diagnostyczne

w ICD jest podkategorią w ramach grupy zaburzeń zachowania (F 91)

powszechnie traktowane jako forma poprzedzająca ZKZ

gdy ZOB poprzedzone ADHD większe prawdopodobieństwo zach. przestępnych

Częstość występowania: Zaburzenia opozycyjno-buntownicze występują u 3-16% dzieci, około 3 razy częściej u chłopców niż u dziewczynek.

OBRAZ KLINICZNY W wieku przedszkolnym, częste napady złości. Najczęstsze w tym wieku przejawy złości to tupanie, krzyk, rzucanie i niszczenie przedmiotów, rzucanie się dziecka na podłogę z krzykiem a nawet uderzaniem głową o twarde przedmioty. Bardzo niska tolerancja na frustrację. W starszym wieku najczęstsze objawy to: nieposłuszeństwo, angażowanie dorosłych w niekończące się słowne spory, pasywny opór, niegrzeczne, wrogie odpowiedzi, agresja fizyczna i słowna. chęć zemsty nieumiejętność godzenia się na kompromisy nieumiejętność odraczania gratyfikacji. nieumiejętność przyznawania się do winy, oskarżanie innych za swoje błędy

DSM-IV

ICD-10

A. Negatywistyczne, wrogie i przeciwstawiające się zachowanie, które trwa co najmniej 6 miesięcy. Podczas tych 6 miesięcy występują co najmniej cztery z poniżej podanych zachowań (1) często traci cierpliwość (2) często kłóci się z dorosłymi (3) często sprzeciwia się lub odmawia wykonania poleceń dorosłych albo odmawia podporządkowania się obowiązującym regułom (4) często celowo drażni innych (5) często obwinia innych za swoje zachowanie lub za swoje błędy (6) łatwo go/ją urazić i często zachowanie innych go/ją drażni (7) często jest rozzłoszczony i zawzięty (8) jest często złośliwy i mściwy B. Zaburzenie zachowania powoduje klinicznie znaczące problemów funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub w uczeniu się C. Zachowania pojawiają się nie jako objaw depresji lub psychozy D. Przejawiane zachowania nie spełniają kryteriów diagnozy Zaburzenia Zachowania (Conduct Disorder) lub diagnozy Antyspołecznego Zaburzenia Osobowości

F.91.3 Zaburzenie to występuje zazwyczaj u młodszych dzieci i charakteryzuje się przede wszystkim nasilonym buntowniczym, nieposłusznym, niszczycielskim zachowaniem, które nie obejmuje czynów przestępczych lub bardziej skrajnych form zachowania agresywnego lub aspołecznego. Zaburzenie powinno spełniać ogólne kryteria F91.-; jednak nawet szczególnie złośliwe lub niegrzeczne zachowania nie są wystarczające dla rozpoznania. Stosowanie tej kategorii diagnostycznej wymaga szczególnej ostrożności, zwłaszcza w odniesieniu do starszych dzieci, ponieważ istotnym klinicznie zaburzeniom zachowania towarzyszą wykle zachowania aspołeczne i agresywne, przekraczające zakres zachowania opozycyjnego, buntowniczego i niszczycielskiego. PODSTAWOWA CECHA: Trwały wzorzec zach negatywistycznego, wrogiego, buntowniczego, prowokacyjnego i niszczycielskiego, które wyraźnie przekracza normy kulturowe i rozwojowe, jednak nie towarzyszy mu nasilenie agresji, tendencji antyspołecznych powodujące poważniejsze naruszenie praw innych osób. Dzieci te skłonne są do urazy, złości, i łatwego denerwowania się w kontaktach z innymi ludźmi których obarczają winą za swoje błędy i przewinienia. Wykazuja niski próg tolerancji na frustrację, łatwo traca panowanie nad sobą. Bunt ma charakt prowokacyjny co prowadzi do konfrontacji z innymi. Przejawiaja nadmierną szorstkość, niechęć do współpracy, opór wobec autorytetów. Cechy ujawniaja w kontaktach z osobami dobrze znanymi - rodzice koledzy. Brak tu jest zachowan istotnie naruszających prawo jak np. kradzieże, okrucieństwo tyranizowanie, napaść i niszczycielstwo. Wyrażna obecność jednego z nich wyklucza ZOB.

Zaburzenia kontroli zachowania (ZKZ, CD)

w przypadku os. dorastających, ZKZ gdy (Kazakin, 1987):

1) wykazują wyraźne tendencje antyspołeczne

2) wyst zab. istotnie zakłócają ich funkcjonowanie w domu i w szkole

3) sa oporne na oddziaływania wychowawcze ze str os znaczących.

Czyli: ZKZ=> tylko taka postac zach antyspołecznych która jest klinicznie znacząca i wyraźnie wykracza poza poziom wyznaczający normalne funkcjonowanie jednostki.

konsekwencje ZKZ wymagające interwencji otoczenia:

- konfliktowe interakcje z rodzicami, nauczycielami, rówieśnikami,

- trudności w nauce szkolnej

! Istnienie utrwalonego wzorca zach który narusza prawa innych os oraz nory społeczne obowiązujące os młodociane.

- wzorzec ten nie musi wyst regularnie!

inne symptomy:

- nadpobudliwość ruchowa (nadmierna ruchliwość, niepokój, impulsywność, trudności w koncentracji)

- brak posłuszeństwa, gwałtowność, popisywanie się, skłonność do oskarżania innych

DSM_IV

ICD-10

A. Powtarzający się, trwały sposób zachowania skutkiem którego pogwałcone są albo prawa innych ludzi albo ważne normy społeczne. Co najmniej trzy z poniżej podanych kryteriów wystąpiły w ciągu ostatnich 12 miesięcy i co najmniej jedno z podanych poniżej kryteriów wystąpiło w ciągu ostatnich 6 miesięcy Agresja wobec ludzi i zwierząt (1) często znęca się nad słabszymi i stara się zastraszyć innych (2) często inicjuje bójki (3) użył jakiegoś przedmiotu jako broni (np. cegły, noża, kija, potłuczonej butelki) aby poważnie kogoś zranić (4) przejawiał fizycznie okrucieństwo wobec innych ludzi (5) przejawiał fizycznie okrucieństwo wobec zwierząt (6) dokonał kradzieży napadając na innego człowieka (7) wymusił na kimś kontakt seksualny Destrukcja własności (8) brał świadomy udział w podpaleniu (9) celowo zniszczył cudzą własność (inaczej niż przez podpalenie) Oszustwo lub kradzież (10) włamał się do czyjegoś domu lub samochodu (11) często kłamie by wyłudzić pieniądze, przywileje lub by uniknąć zapłacenia jakiejś należności (12) ukradł coś wartościowego bez napadania na ofiarę (np. przez fałszerstwo) Łamanie ważnych reguł (13) dziecko poniżej trzynastego roku życia często nie wraca do domu wieczorem o godzinie wyznaczonej przez rodziców (14) co najmniej dwa razy uciekł na noc z domu w czasie gdy mieszkał w domu rodziców lub opiekunów (albo uciekł raz i nie wrócił) (15) często wagaruje i zaczął poniżej trzynastego roku życia B. Zaburzenie zachowania powoduje klinicznie istotne trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub szkolnym C. Jeśli osoba jest w wieku 18 lat lub starsza jej zachowanie nie spełnia kryteriów potrzebnych do zdiagnozowania Osobowości Antyspołecznej DSM-IV Postacie zaburzenia w zależności od okresu wystąpienia objawów: postać z początkiem w dzieciństwie: początek przynajmniej jednego rodzaju trudności z zachowaniem przed 10 rokiem życia, postać z początkiem w wieku młodzieńczym: bez trudności z zachowaniem przed 10 rokiem życia. Ciężkość zaburzeń zachowania: łagodna - tylko nieliczne (lub prawie żadne) trudności z zachowaniem przekraczają granice wymagane do ustalenia rozpoznania oraz trudności z zachowaniem powodują tylko małe szkody u innych osób (np. wagary, kłamanie, pozostawanie nocą poza domem bez pozwolenia), umiarkowana - liczba trudności z zachowaniem oraz ich wpływ na innych pozostaje pośredni pomiędzy "łagodnym" i "ciężkim",(np. kradzieże bez konfrontowania z innymi osobami, wandalizm) ciężka - występują liczne trudności z zachowaniem przekraczające granicę uprawniającą do ustalenia rozpoznania albo problemy z zachowaniem powodują istotne szkody u innych, np. ciężkie urazy fizyczne, akty wandalizmu, kradzieże, wymuszone stosunki płciowe, okrucieństwo fizyczne, .

Badawcze kryteria diagnostyczne. G1 Powtarzający się i utrwalony wzorzec zachowania, cechujący się gwałceniem albo podstawowych praw innych ludzi, albo poważniejszych norm i reguł społecznych właściwych dla wieku, trwający co najmniej 6 m-cy, w czasie których występują niektóre z następujących przejawów: Uwaga: Do spełnienia kryterium wystarczy choćby jednorazowe wystąpienie objawów wymienionych w pkt 11, 13, 15, 16, 20, 21, 23. wybuchy złości nadzwyczaj częste lub ciężkie w stosunku do poziomu rozwojowego, częste kłótnie z dorosłymi, częste aktywne odrzucanie wymagań dorosłych lub niespełnienie reguł, częste jakby rozmyślne robienie rzeczy, które budzą gniew u innych ludzi, częste oskarżenia innych za swoje własne pomyłki lub niewłaściwe zachowania, częsta "drażliwość" i łatwość wprowadzania w złość przez innych, częste wpadanie w gniew lub w rozżalenie, częsta złośliwość i mściwość, częste kłamstwa lub zrywanie obietnic w celu uzyskania dóbr lub przywilejów, lub dla uniknięcia obowiązków, częste inicjowanie starć fizycznych (nie obejmuje to starć z rodzeństwem), używanie broni, która może powodować poważne uszkodzenia ciała(np. kij, cegła, kamienie, rozbita butelka, broń palna itp.), pozostawanie poza domem po zapadnięciu zmroku, mimo zakazu rodziców (rozpoczynające się przed 13 rokiem życia), przejawianie fizycznego okrucieństwa wobec innych osób, przejawianie fizycznego okrucieństwa wobec zwierząt, rozmyślne niszczenie własności innych osób, rozmyślne podkładanie ognia ze stwarzaniem ryzyka lub z zamiarem spowodowania poważnych zniszczeń, kradzieże przedmiotów o niebanalnej wartości bez konfrontacji z ofiarą, zarówno w domu, jak i poza nim (np. kradzieże w sklepach, włamania, fałszerstwa), częste wagary ze szkoły, rozpoczynające się przed 13 rokiem życia, co najmniej dwukrotne ucieczki z domu rodzicielskiego lub zastępczego, albo ucieczka jednorazowa trwająca dłużej niż jedną noc (nie obejmuje opuszczania domu w celu uniknięcia molestowania fizycznego lub seksualnego), popełnianie przestępstw wymagających konfrontacji z ofiarą (wlączając kradzieże kieszonkowe, wymuszenia, napady), zmuszanie innych osób do aktywności seksualnej, częste terroryzowanie innych (np. rozmyślne zadawanie bólu lub ran połączone z uporczywym zastraszaniem, dręczeniem, molestowaniem), włamania do cudzego domu, budynku, samochodu. G2 Zaburzenie nie spełnia kryteriów osobowości dyssocjalnej, schizofrenii, epizodu maniakalnego, epizodu depresyjnego, całościowego zaburzenia rozwojowego, ani zaburzenia hiperkinetycznego. Jeśli spełnione są kryteria zaburzenia emocjonalnego, należy rozpoznać mieszane zaburzenia zachowania i emocji. Zaburzenia zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego: występują ogólne kryteria zaburzeń zachowania, występują trzy lub więcej z objawów wyliczonych w kryterium G1, w tym co najmniej trzy spośród punktów 9 - 23, co najmniej jeden objaw spośród punktów 9 - 23 występował przez co najmniej 6 m-cy, zaburzenia zachowania są ograniczone do środowiska (kontekstu) rodzinnego. Wskazówki diagnostyczne: brak poważniejszych zaburzeń zachowania poza środowiskiem rodzinnym, ale rozpoznanie nie może opierać się tylko na wyst. zaburzonego związku rodzic-dziecko Obraz kliniczny: kradzieże w domu, celowe zachowania destrukcyjne, przemoc wobec członków rodziny, celowe podpalenia ograniczone do domu. Zaburzenia zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji: występują ogólne kryteria zaburzeń zachowania, występują trzy lub więcej z objawów wyliczonych w kryterium G1, w tym co najmniej trzy spośród punktów 9 - 23, co najmniej jeden objaw spośród punktów 9 - 23 występował przez co najmniej 6 m-cy, wyraźne słabe związki osoby z grupą rówieśniczą, przejawiające się jej izolacją, odrzuceniem, niepopularnością i brakiem trwałych, bliskich, wzajemnych przyjaźni, Wskazówki diagnostyczne: brak efektywnej integracji z grupą rówieśniczą! - izolacja od innych dzieci, odrzucanie/brak popularności, brak bliskich przyjaciół, trwałych empatycznych, obustronnych związków z in. członkami tej samej gr. wiekowej. Relacje z dorosłymi nacechowane rozdźwiękiem, wrogością, urazami. Mogą być zaburzenia emocjonalne, przekroczenia norm społecznych zwykle w pojedynkę Typowe zachowania: tyranizowanie, częsty udział w bójkach, stosowanie siły i przemocy, nasilone nieposłuszeństwo, niegrzeczność, brak współpracy, opór wobec autorytetów, ciężkie napady złości, niekontrolowana wściekłość, niszczenie własności, podpalenia, okrucieństwo wobec zwierząt i in. dzieci. Najbardziej widoczne w szkole. Obejmuje: zaburzenie zachowania, typ samotniczy, agresywny, zaburzenie agresywne z nieprawidłowością socjalizacji. Zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji: występują ogólne kryteria zaburzeń zachowania, występują trzy lub więcej z objawów wyliczonych w kryterium G1, w tym co najmniej trzy spośród punktów 9 - 23, co najmniej jeden objaw spośród punktów 9 - 23 występował co najmniej przez 6 m-cy, zaburzenia zachowania występują w sytuacjach poza domem lub środowiskiem (kontekstem) rodzinnym, związki rówieśnicze pozostają w prawidłowych granicach, wskazówki diagnostyczne: obecność właściwych, trwałych przyjaźni z rówieśnikami. Gr. rówieśnicza może składac się z in. dzieci wciągniętych w aktywność dyssocjalną lub przestępczą; dzicko może być członkiem nieprzestępczej gr rówieśniczej, a jego zaburzone zachowanie może ujawniac się poza nią. W przypadku tyranizowania mogą wyst zab relacje z ofiarami lub in dziecmi. Relacje z autorytetami raczej złe, ale mogą zachodzić dobre relacje z innymi osobami. Zaburzenia emocjonalne zwykle minimalne Obejmuje: zaburzenie zachowania-typ grupowy, grupowa przestępczość wykroczenia związane z członkowtwem w gangu, kradzieże w grupie, Nie obejmuje: aktywność w gangu bez wyraźnych zaburzen psychicznych Zaburzenia opozycyjno - buntownicze: - występują ogólne kryteria zaburzeń zachowania, - występują cztery lub więcej z objawów wyliczonych w kryterium G1, w tym nie więcej niż dwa spośród punktów 9 - 23, - objawy kryterium B wiążą się z nieprzystosowaniem i są niezgodne z poziomem rozwojowym, - co najmniej cztery objawy występowały przez co najmniej 6 m-cy.

CECHY TOWARZYSZĄCE ZKZ:

• Trudności w nauce szkolnej (słabe oceny, zab. w czyt i pis., lekceważenie obowiązku szkolnegowywolują niecheć nauczycieli większe trudności)

• Trudności w relacjach interpersonalnych (niski poziom umiejętności społecznych + odrzucenie ze str rówieśników + konfliktowe relacje z dorosłymi)

• Zakłócenia procesów poznawczych (Br. W zakresie umiejętności prawidłowej oceny i rozwiązywaniu problemów w relacjach społecznych)

• Charakterystyczne cechy rodzin

• Rodzice: symptomy zab psych, alkoholizmu, zach kryminalnych; u jednego z rodziców możliwe upośledzenie

• Interakcje: atmosfera napięcia, braku zaufania, wrogości

• Kary fizyczne (ojciec) + brak reakcji matki

• Br dostatecznego nadzoru i opieki

• Rodzice: mniejsza akceptacja dzieck, słabsze przywiązanie, mniejsze wsparcie emocjonalne; Br zainteresowania postępami dziecka w szkole

• Relacja małżeńska rodziców: nadmierna konfliktowość i agresja rozwody i separacje; przedwcześnie zawarty związek

• Niski poziom religijności, Br udziału w aktywności rekreacyjnej

Osobowość antyspołeczna:

pojęcie OA:

= psychopatia, socjopatia, osobowość nieprawidłowa, osobowość dyssocjalna => ale istotne różnice pomiędzy nimi

= starsze pojęcia: mania bez delirium (Pinel), obłęd moralny (Richard)

znaczny stopien zdeprawowania i dziwaczności odróżniający je od typowych zach. agresywnych i kryminalnych.

DSM: nacisk na 2 elementy: wzorzec + ciągłość

1. obecność u jednostki ZKZ przed 15 r.ż

2. kontynuacja zab. antyspołecznych od dzieciństwa do dorosłego okresu życia

cechy osoby dojrzałej:

• konflikty w pracy zawodowej,

• wyraźny deficyt w rozwoju moralnym

• ograniczona zdolność do przyjmowania społecznie akceptowanych wzorów zachowania

• duże nasilenie cech narcystycznych

• łamanie przepisów prawnych

• nadmierna drażliwość i impulsywność

• lekkomyślność w postępowaniu

• brak umiejętności planowania działań,

• posługiwanie się kłamstwem i oszustwem

• niedotrzymywanie zobowiązań finansowych

• agresja interpersonalna

• trudności w utrzymywaniu z monogamicznych

• brak wyrzutów sumienia

• lekceważący stosunek do prawdy

• zaprzeczanie negatywnym cechom

• płytkośc emocjonalna

• umiejętność dostrzegania słabych stron innych przy braku wglądu we własne ograniczenia

• przeżywanie chronicznego poczucia pustki i izolacji

współwystępowanie:

• uzależnienie od subst psychoaktywnych

• inne postacie specyficznych zab osobowości (borderline, narcyzm, psychotyzm, etc)

OBRAZ KLINICZNY OSOBOWOŚCI ANTYSPOŁECZNEJ:

lekceważenie oraz naruszanie praw innych ludzi!

diagnoza - co najmniej 18 r.ż.

• dopuszczanie się aktów stanowiących podstawę do aresztowania

• oszukiwanie i manipulacja innymi dla uzyskania osobistych korzyści

• kłamstwo, fałszywa tożsamość, symulanctwo

• impulsywność w postępowaniu - trudności w planowaniu, decyzje bez namysłu, nieprzewidywalnie konsekwencji

• drażliwość i agresywność - konflikty, napaście, chęć szkodzenia innym,

• lekceważący stosunek do bezpieczeństwa swojego i innych (subst. psychoaktywne, zachowani a niebezpieczne, promiskuityzm, zaniedbywanie potomstwa, bezrobocie, absencja w pracy, zmiany pracy, oszustwa podatkowe, długi)

• obojętność i arogancja + nieodczuwalnie żalu + br. współczucia

• Br. Empatii, cynizm, gruboskórność, lekceważenie cierpienia ofiar

• Wyolbrzymione poczucie własnej wartości

• Miła powierzchowność, urok osobisty, gładkość słowna, powierzchowna kompetencja

• Br. Odpowiedzialności w sferze życia sex. - przedmiotowe traktowanie partnera, wielość partnerów,

• Zawyżona cząstość przypadków przedwczesnej śmierci w gwałtownych warunkach

• Objawy towarzyszące:

• Zaburtzenia uczuciwosci niższej - dysforia, przewlekłe napięcie nerwowe, częste zmiany nastroju

• Zab. lękowe, depresyjne, uzależnienia od subst psychoakt, zab. nawyów i popędów (patologiczny hazard)

• Prawdopodobieństwo OA zwiększają:

• Negatywne doświadczenia w dzieciństwie

• ADHD, ZKZ

• Mężczyźni częściej: naruszanie prawa; kobiety: trudności małżeńskie

OA =/= Przestępczość - objawy bardziej typowe dla OA:

• trudności w pracy 94%

• przemoc 85%

• wielokrotne naruszanie przepisów drogowych 72%

• ostre konflikty małżeńskie 67%

• tylko 37% przestępców spełnia kryteria OA

OSOBOWOŚĆ ANTYSPOŁECZNA A PSYCHOPATIA:

psychopatia na przełomie lat:

• Gluck (pczatek XX w): psychopatia - najwyższy wskaźnik recydywy + alkoholizmu + narkomanii + tendencje antyspołeczne we wczesnej fazie życia

• Kahn 1931: psychopata = osobnik różniący się od normalnych ludzi ilościowymi właściwościami w zakr. Impulsywności, temperamentu oraz sfery charakteru.

• Karman 1941: 2 typy psychopatii:

1. Symptomatyczny: osoby kt są w zasadzie neurotykami

2. Idiomatyczny: prawdziwa postać psychopatii

• Blackburn 1988: psychopaci pierwotni (bez lęku) vs. Psychopaci wtórni (lęk + poczucie winy)

• Cleckley 1976 psychopaci pasywni vs. Agresywni

1. Pasywni - pasożytniczy tryb życia, eksploatacja innych, konflikty z prawem tylko czasami (przestępstwa charakt. dl pracowników umysłowych - nadużycia finansowe)

2. Agresywni - przestępstwa i brutalne formy przemocy (na tle sex., seryjne morderstwa), stale obecna potrzeba stymulacji za pomocą bodźców sex.

3. „psychopaci przeciętni” - często spostrzegani jako normalni ludzie - nie ma w nich nic podejrzanego, sprawiają wrażenie osób dobrze przystowanych i zadowolonych z siebie

model koncepcji psychopatii Cleckley'a: 16 cech

• powierzchowny urok osobisty i dobry poziom inteligencji

• brak urojeń lub innych oznak nieracjonalnego myślenia

• brak nerwowości lub zaburzeń psychonerwicowych

• nierzetelność

• niewiarygodność i nieszczerość

• brak wyrzutów sumienia i wstydu

• wyst nieodpowiednio umotywowanych zach społecznych

• niedostatki w zakresie zdrowego rozsądku i uczenia się na podst własnych doświadczen

• patologiczny egocentryzm i niezdolność do miłości

• ogólne ubóstwo w zakresie podst reakcji emocjonalnych

• specyficzny brak wglądu

• brak wzajemności w relacjach interpersonalnych

• fantazjowanie pod wpływem alko

• brak prób samobójczych

• bezosobowe trywialne i zle zintegrowanie życie sex

• trudności z realizacja planów życiowych

McCord, McCord 1964: 7 cech psychopatii:

1. aspołeczność

2. pobudzanie przez niekontrolowane popedy

3. impulsywność

4. agresywność

5. słabe poczucie winy

6. wypaczona zdolność do miłości

7. w/w cechy łącznie tworzą syndrom psychopatii

Hare, Hart i Harpun (1991) - kryteria OA w DSM pomijają znaczące cechy psychopatii: samolubstwo, egocentryzm, skłonność do manipulacji, brak empatii - propozycja kryteriów:

1. gładkość i powierzchowność w obyciu

2. wyolbrzymiona i arogancka ocena samego siebie

3. brak wyrzutów sumienia

4. brak empatii

5. skłonność do oszustwa i manipulacji

6. wczesne wyst zab zach

7. zach antyspoł w okresie dorosłości

8. impulsywność

9. slaba kontrola zachowania

10. brak odpowiedzialności

najbardziej charakt. cecha psychopatii: braki w przezywaniu i okazywaniu, zarówno pozytywnych jak i negatywnych.

Wielka Brytania: psychopatia definiowana w ustawie o zdrowiu psychicznym:

• trwałe zaburzenie, przejawiające się zachowaniem nadmiernie agresywnym lub nieodpowiedzialnym.

• Sa to kryteria b. subiektywne

„psychopata funkcjonalny”

• wykazuje pewne umiejętności pozornie poprawnego funkcjonowania w środowisku społecznym

• umiejętność manipulowania innymi, egocentryzm, nieodpowiedzialność, impulsywność, słaba kontrola zachowania, skłonność do nadużywania subst. psychoakt., promiskuityzm, niedojrzałość emocjonalna.

• Można spotkać ich w takich gr jak: sprzedawcy, policjanci, prawnicy, pośrednicy handlu, politycy, wojskowi (nieproporcjonalnie duża liczba), lekarze, duchowni.

techniki badawcze:

• Hare: 2 grupy zachowań: odosobnienie emocjonalne + antyspołeczny styl bycia.

czynniki sprzyjające rozwojowi psychopatii:

• ZKZ

• Niekonsekwentny styl wychowawczy

• Antyspołeczne zachowania ojców

SOCJOPATA (wg. Dsm-II; zamiennik psychopaty - znaczenie mniej pejoratywne)

• jednostka nieuspołeczniona, której zach ciągle stawią ją w sytuacji konfliktu ze środowiskiem.

• Brak poczucia lojalności, wobec osób, grup, norm

• Samolubni, mało wrażliwi, nieodpowiedzialni, impulsywni, niezdolni do przeżywania poczucia winy oraz uczenia Si ez doświadczen.

• Niski poziom tolerancji na frustracje

• Tendencje do obwiniania innych i posługuja się mało wiarygodnymi usprawiedliwieniami

• Wg DSM-II: socjopata= os. z antyspołecznym zab osobowości - diagnoza na podst zew przejawów a nie cech wew jednostki

EPIDEMIOLOGIA OSOBOWOŚCI ANYSPOŁECZNEJ:

USA: 2-3% populacji ogólnej;

W dzielnicach centralnych: 5.7%

Na przedmieściach: 3.1%

Środowisko wiejskie: 2.4%

najrzadziej u os z wyższym wykształceniem

częściej w niższych warstwach socjoekonomicznych

Brantley i Skuter 1984: 3% k i 15% m w populacji psychiatrycznej

3xczęściej u M niż K

Ale: rzeczywista liczba przypadków OA w społeczeństwie nie jest znana!

zaburzenie to ulega znacznemu zanikowi wraz z biegiem lat - po 30 r.ż. wskaźniki maleją o połowę.

czynniki zwiekszające prawdopodob utrzymania się zaburzenia:

- niska inteligencja

- POWAŻNE KONFLIKTY W SZKOLE PORZUCENIE SZKOŁY

- zamieszkanie w środowisku wielkomiejskim.

- większa ilość objawów 3 obj - 18%; 6 obj - 46%

predykatory wyst OA: ucieczki z domu 29%, przestępczość nieletnich 25%, wandalizm 21% - zwykle 1z3 obj w dzieciństwie w dorosłości zdiagnozowana OA

DIAGNOZA RÓZNICOWA OA I UZALEŻNIENIA OD SUBST PSYCHOAKT.

Ważna bo: techniki terapeutyczne skutkujące w czystym uzależnieniu zupełnie nieskuteczne w uzależnieniu + OA

szczegółowa diagnoza różnicowa między OA i uzależnieniem wymaga uwzględnienia:

1. indywidualnego stylu używania danej subsr

2. formy przystosowania interpersonalnego

3. stylu poznawczego

4. charakt emocjonalnej jednostki

u jednostek z OA stosunkowo rzadko dochodzi do biologicznego uzależnienia!!!

WYMIAR FUNKCJON.	OA	UZALEŻNIENIE
STYL UŻYWANIA ŚRODKÓW PS.	Okresowe uzywanie lub nadużywanie, rzadkie przypadki uzależnienia, łatwość odstawienia srodków na krótki okres czasu, trudne na okres dłuższy, negatywny stosunek do leczenia,	Obsesyjno-kompulsyjny styl uzywania, uzależnienie fiz i psych, możliwość uzyskania i podtrzymania długotrwałej abstynencji, uczestnictwo w terapii
Styl stosunków miedzy ludzkich	Brak lęku, lateosc nawiązywania powierzchownych kotaktow, manipulowanie, brak umiejętności podtrzymywania relacji przez długi okres czasu oraz nawiązywania rel intymnych, wyst przeciwko innym ludziom	Przeżywanie lęku(często przewlekłego) w kontaktach, neurotyczne proby zbliżenia się do osób znaczących, możliwość podtrzymywania długotrwałych związków, konflikty interpersonalne wywołane uzależnieniem
Styl poznawczy	Orientacja narcystyczna, ukierunkowanie na siebie, unikanie myslenia o sobie w kat. Negatywnych, Br poczucia odpowiedzialności, mysli o treściach destruktywnych, brak zmian w przebiegu terapii	Ppoz zdeterminowane przez niska samoocenę, lęk i poczucie niewydolności, mysli natrętne związane ze srodkami uzalez., świadomość moralnych konsekwencji własnych działan, dodtanie zmiany w stylu podczas terapii.
Wzor przeżywania emocjonalnego	Ogólnie słaba afektywność, patologiczne braki w zakresie przezywania takich uczuc jak lęk, depresja, poczucie winy, miłość, empatia, etc.	Chroniczny lęk w wymiarze interpersonalnym, obecność objawów depresji, zdolność do przeżywania wyrzutów sumienia, empatii, miłości, etc. neurotyczne przywiązanie do innych

• Styl poznawczy egocentryczny/narcystyczny:
  1)podtrzymywanie poczucia posiadania władzy
  2) eliminowanie poczucia winy
  3) poszukiwanie nowych wrażeń
  4) usprawiedliwianie nieodpowiedzialnych zach
  5) kłamanie i oszukiwanie innych
  6) gratyfikacja impulsów sex
  7) unikanie pracy
  8) utrzymywanie kontroli nad lękiem
  9) podtrzymywanie korzystnej samooceny
  10) racjonalizowanie zach antyspoł.

1

---