na sprawdzian, Psychologia rozwoju człowieka


KONWERSATORIUM I

Aktywność: 

 Ważny wyznacznik rozwoju psych czł 

 Charakterystyczny stan i podstawowa cecha każdego żywego organizmu, która 

sprawia, że ów organizm reguluje czynnie swoje stosunki ze światem zew. 

 Aktywność ludzka jest stanem i procesem i wyraża się w postaci konkretnych 

czynności i działań podejmowanych przez czł od wczesnego dzieciństwa. 

 Aktywność jednostki ma tę szczególną cechę, że będąc wyznacznikiem jej rozwoju 

psych, podlega sama kształtowaniu i doskonaleniu wraz z wiekiem. 

 Ma progresywny charakter (w ciągu życia poszerzają się dziedziny jego działalności i 

usprawniają rozmaite wykonywane przez niego czynności. 

 Złożone zespoły czynności i działań nazywamy działalnością. 

 Dynamika rozwoju czynności jest największa w okresie dzieciństwa i młodości. 

Aktywność człowieka cechuje wówczas duża plastyczność i szybkie tempo zmian. 

 Wzrost udziału świadomości w przebiegu rozmaitych czynności dziecka. 

 Inne kierunki zmian rozwojowych w zakresie czynności 

1) Przeciwstawny tej tendencji proces automatyzacji czynności 

2) Socjalizacja i indywidualizacja czynności ludzkich

czynności wegetatywne-oddychanie krążenie krwi trawienie wydalanie-są to popędy a popędy są nieświadome-zapewniają równowagę wewnątrzustrojową, równowagę fizjologiczną

czynności ruchowe-czyli motoryczne-mają formę:
-czynności lokomocyjnych-umożliwiają przemieszczanie się w przestrzeni, Ruchy lokomocyjne-zbliżenie się do przedmiotu oraz oddalenie się od przedmiotów lub miejsc stanowiących zagrożenie
-czynności manipulacyjnych-dobrze rozwinięte u człowieka-manipulacja przedmiotami,
czynności werbalne-służą do porozumiewania się ludzi między sobą, stanowią jedną z form komunikacyjnych. MOWA - system umownych znaków za pomocą których ludzie przekazują sobie informacje, kierują też innymi swoimi czynnościami.
Dzięki czynnościom umysłowym zachowanie się człowieka ma charakter rozumny i planowy. Czynności te umożliwiają mu orientację w świecie zewnętrznym i skuteczną w nim działalność.

Czynności sygnalizacyjne. (mowa), która główna funkcja jest porozumiewanie się ludzi

Myślenie - jest czynnością, która obejmuje różnorodne procesy, takie jak: przewidywanie, odkrywanie, rozumowanie, wnioskowanie itp. Jest czynnością umysłową, w której udział biorą operacje umysłowe. Dzięki temu człowiek przetwarza informacje tj: spostrzeżenia, wyobrażenia, pojęcia.

KONWERSATORIUM 2 WCZESNE OKRESY ROZWOJOWE

  1. Prawa i fazy rozwoju prenatalnego:

Organogeneza - Proces tworzenia się i rozwój narządów w trakcie rozwoju zarodkowego

Zygota — komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia haploidalnej gamety męskiej z haploidalną gametą żeńską w procesie rozmnażania płciowego. Nowo powstała diploidalna komórka ulega dalszym podziałom dając początek dorosłemu organizmowi potomnemu

Zarodek lub z greckiego embrion - (także ludzki) we wczesnym etapie rozwoju zwanym okresem zarodkowym. Okres ten zaczyna się podziałem zygoty i u różnych organizmów kończy w różnym czasie

Płód - w embriologii zarodek ssaków od momentu, kiedy można rozpoznać cechy morfologiczne dla danego gatunku. U ludzi zarodek stadium płodu osiąga w 8 tygodniu ciąży.

Prawo cefalokaudalne (obowiązuje od momentu zapłodnienia do osiągnięcia pełni wzrostu i rozwoju w okresie wczesnej dorosłości) Prawo to określa rozwój ciała i umiejętności motorycznych w kierunku od głowy „ku dołowi”. W fazie embrionalnej głowa i górna część tułowia rozwijają się wcześniej niż część brzuszna, a ramiona wcześniej niż nogi. (Umiejętności motoryczne w zakresie górnej części tułowia rozwijają się przed motoryką dolnej części ciała)

Prawo proksymodystalne- odnosi się do fizycznego i motorycznego rozwoju postępującego od centrum na zewnątrz ciała. Np. u embriona i zarodka tułów rozwija się wcześniej niż ramiona i ręce, natomiast najpóźniej rozwijają się palce rąk i stóp. U niemowląt także następuje wcześniej opanowanie sprawności ramion i rak, niż możliwość posługiwania się dłońmi i palcami.

  1. Czynniki wpływające na rozwój prenatalny:

Teratogenność (dosłownie potworotwórczość od teratos - potwór) - właściwość teratogenów powodująca wady (potworności) w rozwoju płodu (mają ją np. promieniowanie, wirusy, ksenobiotyki, niektóre lekarstwa).

Działanie teratogenne to działanie toksyczne substancji na zarodek lub płód (śmierć zarodka, zaburzenia czynnościowe, opóźnienie rozwoju, przedwczesne urodzenie).

Krytycznym okresem rozwoju prenatalnego są pierwsze 3 miesiące. Przypada na fazę embrionalną.

. Przemoc prenatalna- jej farmy i znaczenie

Przemoc- każde działanie osoby dorosłej (zamierzone lub niezamierzone), które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój fizyczny i psychospołeczny dziecka.

Zaniedbanie- jedna z częstszych form przemocy wobec dziecka prenatalnego; może przybierać postać zaniedbania medycznego, fizycznego i emocjonalnego. Powodem jest brak wiedzy i kompetencji rodziców.

OKRES NIEMOWLĘCY I PONIEMOWLĘCY:

Zmiana jakościowej przestrzeni życiowej w okresie niemowlęcym

Negatywizm dziecięcy (kontraformizm) (u dzieci i młodzieży) to tendencja do zachowania niezgodnego z oczekiwaniami otoczenia, pojawiająca się już w wieku przedszkolnym, kiedy dziecko „sprawdza swoje siły” i często używa słowa „nie”, ale szczególnie wyraźnie w okresie dojrzewania, kiedy jest wyrazem niezadowolenia z kontroli ze strony rodziców i nauczycieli. Negatywizm dzieli się na czynny i bierny.

Negatywizm czynny, zauważalny jako jawne sprzeciwianie się zasadom stanowionym przez otoczenie, aktywne uczestnictwo w subkulturach (najczęściej młodzieżowych), jest łatwiejszy do zidentyfikowania i daje wcześniejszą możliwość reakcji, szczególnie rodziny, na zmiany zachowań jej członka. Bierny, charakteryzuje się zamykaniem w sobie, skrywaniem źródeł problemów i pogłębianiem alienacji. Może prowadzić do wyobcowania i odrzucenia przez środowisko.

Czynności eksploracyjne, jak podkreśla M. Przetacznikowa „polegają na badaniu nowych zjawisk i obiektów, które mają służyć albo rozpoznaniu przedmiotu - specyficznemu lub niespecyficznemu - albo też poznaniu czegoś, co nie było wcześniej nigdy spostrzegane" . M. Kielar czynności eksploracyjne utożsamia z badawczymi i określa, iż „pojawiają się one w kontekście nowych bodźców i sytuacji, prowadzą do zaspokojenia potrzeb poznawczych jednostki, występują w formie nastawienia receptorów, zbliżania się do przedmiotu, manipulowania nim, stawiania wobec niego pytań i hipotez".

W przypadku rozkojarzonej reprezentacji dziecko traktuje chwilowo

dany przedmiot (np. banan) zgodnie z cechami tej kategorii, do której należy przedmiot,

jaki ma być zastępowany (np. słuchawka telefoniczna).

podstawą reprezentatywną( przedmiot, którym bawi się dziecko),

FORMY UDAWANIA

1)     substytucyjna- przyjęcie, że jakiś obiekt jest tym, czym naprawdę nie jest

2)     prawdy-traktowanie obiektu tak, jakby posiadał on cechy, których w rzeczywistości nie ma

3)     istnienia- polega na wyobrażeniu sobie czegoś czego nie ma

3) Rozwój zabawy

W tym okresie występują zabawy: manipulacyjne, konstrukcyjne i symboliczne.

- Manipulacyjne: czynności prowadzące do osiągnięcia określonego stanu rzeczy przez manipulacyjne oddziaływanie na przedmioty np. potrząsanie grzechotką

- Konstruktywne: dziecko samo dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultaty swego działania np. budowanie wieży z klocków

ROZWÓJ ZABAWY  FYNKCJONALNO- MANIPULACYJNEJ

1)     ogólna aktywność funkcjonalna- używa jednego przedmiotu np. ciągnie zabawkę

2)     niespecyficzne działania kombinowane- używa 2 przedmiotów niezgodnie z ich przeznaczeniem np. wkłada filiżankę do autka

3)     manipulacje specyficzne- używa 2 przedmiotów zgodnie z przeznaczeniem np. przykrywa garnek pokrywką

4)     stadium przejściowe- używa przedmiotów sposób bliski jego funkcji np. kładzie słuchawkę telefonu nie do ucha ale obok ramienia

Rozwój przechodzi przez 3 etapy:

 

a)      spostrzegania monosensorycznego pierwotnego- znajduje się tu faza inicjująca, nastawiająca i aktywizująca, zostają pobudzone peryferyczne części receptora, np. obrzeża siatkówki, zewn. części dłoni… tu następuje chwilowe zawieszenie głosu po czym filozoficzna sentencja: „Yyy…Dupa… kurwa, przepraszam”- (cyt. z Agi )
W następnych fazach: uspokajającej i odprężającej zostają pobudzone centralne części receptora a w fazie efektu poznawczego mamy mozaikę pojedynczych wrażeń.

b)     spostrzeganie polisensoryczne- tu też faza inicjująca, nastawiająca i aktywizująca, zostaje pobudzony jeden zmysł. W następnych fazach uspokajającej i odprężającej zostaje zaangażowany zwykle dotyk, a w fazie efektu poznawczego mamy identyfikację przedmiotu i stwierdzenie jego realności.

c)      spostrzeganie monosensoryczne wtórne- zgadnijcie jakie ma fazy :-D, następuje
w nich pobudzenie jakiegoś zmysłu, lub odbiór znaku, np. słowa. W następnych fazach, też już wiecie jakich ;-) mamy aktualizację notacji przedmiotu a w efekcie poznawczym powstanie umysłowego obrazu przedmiotu.

 

Reakcje okrężne
• I rodzaj - reakcje okrężne pierwotne (między 1 a 4 miesiącem) to czynności związane z ciałem dziecka, np. nawyk ssania kciuka. Początkowo ruchami dziecka kieruje przypadek, czasami ręka wchodzi w kontakt z wargami, co dostarcza przyjemności i jest powtarzane.
• II rodzaj - reakcje okrężne wtórne (między 4 a 8 miesiącem), związane z przedmiotami, polegające na powtarzaniu czynności, które wywołują określone efekty w otoczeniu, np. uderzenie przedmiotem w łóżeczko, w dzwonek, efekt jest głośny, ciekawy i dziecko aktywność powtarza.
• III rodzaj - reakcje okrężne III rzędu (między 12 a 18 miesiącem życia), dziecku nie wystarcza powtarzanie przypadkowo odkrytych efektów, teraz chciałoby samo odkryć, jak i dlaczego występuje dane zdarzenia. Zaczyna eksperymentować, np. w czasie kąpieli uderza w wodę na różne sposoby, intencjonalnie różnicuje

Schematy czynnościowe różnicują się w okresie inteligencji sensoryczno- motorycznej. Pierwsze schematy wywodzą się z czynności odruchowej organizmu (stadium I) i noszą nazwę schematów czynnościowych pierwotnych (np. schemat ssania). Połączenie tego rodzaju schematu z elementami sensomotorycznymi prowadzi do powstania pierwszych przystosowań nabytych (stadium II). Skierowana aktywność dziecka ku światu przedmiotów przynosi w stadium III (4-8 miesiąc) wypracowanie nowego rodzaju schematów czynnościowych wtórnych(schemat potrząsania, pociągania). Kolejna zmiana polega na łączeniu schematów czynnościowych wtórnych w działaniu dziecka(stadium IV 8-12 miesiąc). Dzięki temu jeden schemat może być wykorzystany w funkcji celu, zaś inny w funkcji środka połączenia schematów są typowe i plastyczne. Oznacza to, że dziecko może stosować raz wypracowane połączenie w nowych sytuacjach, ale także może każdy schemat dowolnie łączyć z innymi i używać go w innej funkcji. W kolejnym stadium V(12-18 miesiąc) dziecko wykonuje wiele różnych schematów w kontekście z jednym przedmiotem. Zaś w VI stadium (18-24 miesiąc) dziecko może zastąpić realny przedmiot i działanie obrazami umysłowymi, co wiąże się z przekształceniem schematów czynnościowych w schematy umysłowe.

stałość obiektu (wiedza, że przedmioty istnieją niezależnie od tego, czy je widzimy)

Kontakty konwersacjopodobne - to wczesne kontakty (werbalne i niewerbalne) matki z dzieckiem. Przez te kontakty dziecko odkrywa rytm komunikacyjny i otrzymuje materiał językowy niezbędny do uczenia się języka.

Komunikacja ostensywna polega na zwróceniu uwagi na obiekty w otoczeniu przez ich wskazanie

  1. dziecięcą wokalizacją, czyli produkowaniem dźwięków mniej lub bardziej zbliżonych do dźwięków mowy.

Gaworzenie - wczesny etap rozwoju mowy po krzyku i głużeniu, pojawiający się ok. 6 miesiąca życia. Niektórzy badacze twierdzą, że okres gaworzenia przypada na od trzeciego do dwunastego miesiąca życia (choć gaworzenie pojawia się u nielicznych dzieci jeszcze ok. drugiego roku życia). Polega na łączeniu samogłosek, które dziecko wymawiało do tej pory ze spółgłoskami (ga-ga, ma-ma-ma, ugh-ugh itp.) Pojawiają się w ten sposób pierwsze dowolnie wymawiane sylaby (są one zwykle przyjmowane przez rodziców jako coś bardzo przyjemnego). Taka umiejętność związana jest z możliwością kontroli przepływu powietrza przez struny głosowe oraz większą dowolną kontrolą nad wargami i językiem. Te tworzone celowo dźwięki nie mają jednak żadnej treści ani znaczenia dla dziecka.

Gaworzenie pojawia się częściej gdy dziecko jest samo (gaworzenie samonaśladowcze) oraz wtedy, gdy dobrze się czuje. Jest ono dla dziecka przyjemne.

holofrazy, czyli "jednowyrazowe zdania", np. dziecko wskazując na zabawkę mówi "mama", co oznacza "mama podaj mi zabawkę".

  1. mowa telegraficzna-mówienie pojedynczymi wyrazami lub łączenie ich w krótkie zestawy bez poprawnego odmieniania przez osoby, czasy, przypadki, np.

Tworząc słowa stara się przestrzegać zasad semantyki i syntaktyki, czego skutkiem jest hiperregularyzacja ("nakarmić piesa", bo "nakarmić konia").

Konflikty między ufnością a podstawową nieufnością:

OKRES PRZEDSZKOLNY:

W wieku przedszkolnym u dziecka pojawia się zdolnośc przypominania sobie

nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pomocą symboli i znaków, którą

Piaget nazwał funkcją symboliczną.Wiąże się ona z odkryciem i modyfikowaniem

relacji pomiędzy elementem oznaczonym a elementem oznaczającym.

Posługiwanie się symbolami związane jest ze zdolnością do umysłowego

wyobrażania,do posiadania umysłowej reprezentacji.Poszczególne elementy

oznaczające mogą byc używane na kilku poziomach np. rysunek dziecka może byc

zarówno wskażnikiem (np. lęku) jak i symbolem (komunikowac określone treści).

Piaget uwaza ,że symboliczna reprezetacja wiąże się z rozwojem procesów

intelektualnych i może występowac równocześnie w postaciach takich jak:

-ZABAWA

-RYNUNEK

Zabawa tematyczna jest formą edukacyjną zaczerpniętą z obserwacji zabaw dziecięcych i przeniesioną do programów edukacji zintegrowanej.

Zabawa tematyczna polega na odgrywaniu fabularyzowanych historii lub scenek i można ją określić jako zabawę w "Coś" tj. dzieci bawią się w szpital, dom, sklep, lub zabawę w "Kogoś" tj. dzieci bawią się w policjantów, strażaków itd.

Zabawy konstrukcyjne polegają na budowaniu, wytwarzaniu nowej, jakości, przedmiotów, zaspokajają potrzebę wytwarzania

Zabawy dydaktyczne

Zabawy ruchowe

inteligencja przedoperacyjna (od 3 do 6 roku życia) - jednostka zapoznaje się z czynnościami symbolicznymi, które opierają się na słowie, jednostka zaczyna porozumiewać się z otoczeniem za pomocą języka, zaczyna uświadamiać sobie pewne cechy (np. wielkość), nabywa umiejętności wartościowania i oceny (np. ładny/brzydki)

2

centracja jest to tendencja małych dzieci do koncentrowania się tylko na jednym aspekcie problemu w danym momencie,
np. ułożenie dwóch rzędów każdy z 5 żetonów, jeden pod drugim. Tak długo jak żetony są jeden pod drugim, 4- latki potrafią powiedzieć, że w obu szeregach jest tyle samo żetonów. Ale przypuścimy, że na oczach dziecka rozsuniemy jeden z szeregów tak, że będzie on dłuższy od drugiego i ponownie zapytamy o liczbę żetonów. 4-latek powie, że w dłuższym szeregu jest więcej żetonów, dziecko dokonało centracji na długości szeregów szeregów przez to nie udało mu się zachować liczby. Dla dziecka najważniejszy jest aktualny wygląd rzeczy:

Egocentryzm (łac. ego - ja + centrum - środek) - tok rozumowania, który polega na centralnym umiejscowieniu własnej osoby w świecie. Niezdolność do akceptowania innych poglądów i postaw niż własne.

W teorii Piageta występuje pojęcie egocentryzmu myślenia. Pojawia się ono u dzieci, które nie przekroczyły siódmego roku życia. Polega na nieumiejętności dziecka wczucia się w położenie innej osoby i spojrzenia na świat z jej perspektywy. Dzieci milcząco przyjmują, że inni ludzie widzą to co one. Na przykład trzyletnia dziewczynka może mówić do swojego ojca, który siedzi w sąsiednim pokoju: "Tatuś zobacz jaką zrobiłam wieżę". Jeśli ojciec odpowie: "widzę", to dziecko przyjmie to jako fakt. Tak rozumiany egocentryzm jest skorelowany z agresją. Zdolność wczuwania się w położenie innych osób (empatia) jest bowiem jednym z najsilniejszych hamulców agresji. Dlatego małe dzieci bez skrupułów wyrywać mogą pająkom nóżki i muchom skrzydełka, nie potrafią zrozumieć zdań: "nie rób drugiemu co tobie niemiłe" itd.

Animizm (łac. anima) - cecha myślenia dziecięcego, stan postrzegania świata, które przypisuje posiadanie "duszy" i żywotność lalkom i innym przedmiotom. Jest to cecha charakteryzująca dzieci w początkowym okresie wczesnego dzieciństwa lat (zdaniem Jeana Piaget w okresie wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)). Piaget (1973) sugerował, że dzieci posiadają tę cechę w wieku 2-4 lat,

Artyficjalizm - przekonanie charakterystyczne dla myślenia wczesnodziecięcego polegające na tym, że według dziecka wszystko na świecie łącznie z naturalnymi bytami i zdarzeniami jest przez kogoś wykonany lub wykonywane. Dzieci uważają, że ludzie są odpowiedzialni za wszystkie zdarzenia na świecie

Przykłady artyficjanizmu:

Tożsamość jakościowa - jakość nie zmienia się wraz ze zmianą wyglądu

rozumowanie transdukcyjne:
ten typ rozumowania polega na tym, że dziecko “rozumuje przez podobieństwo” - porównując poszczególne przypadki, podobne pod pewnym względem, dochodzi do wniosku, że są one podobne pod wszelkimi względami

Różnicowanie pozoru-rzeczywistości  -  polega na umiejętności rozróżniania przez dzieci tego, jak rzeczy wyglądają, od tego, czym rzeczywiście są. Wyobrażamy sobie, że pokazujemy dziecku czerwony samochód, przykrywamy go filtrem, który sprawia, że samochód wydaje się czarny, i pytamy, jakiego koloru „naprawdę i w rzeczywistości” jest samochód. Trzylatek odpowie prawdopodobnie: „czarny”, sześciolatek prawie na pewno powie: „czerwony”.

   W wieku około 5 lat pojawia się szeregowanie empiryczne - dziecko próbuje losowo wybierać elementy i układać je według wzrastająco - malejącej wielkości; ustala relacje między dwoma sąsiadującymi ze sobą elementami

neologizmy ( częściej u 4 - 5latków) często bardzo trafne, logiczne, przejawy twórczości

Funkcja poznawcza pytań polega na tym, ze dziecko, prowokuje dorosłego do zaspokojenia ciekawości jak i na tym, ze forma językowa pytań sprzyja kategoryzacji wiedzy

  1. pytania synpraktyczne - towarzyszące działaniu na przedmiotach

Mowa wewnętrzna - rodzi się jako dialog wewnętrzny

Mówienie do siebie nazywa się fachowo mową egocentryczną

MOWA USPOŁECZNIONA 6 - 7 ROK ŻYCIA - STANOWI NARZĘDZIE KOMUNIKACJI Z INNYMI.

 

Interioryzacja (inaczej uwewnętrznienie) - w psychologii społecznej mechanizm obronny, który polega na uwewnętrznianiu zewnętrznych treści.

Przykłady:

Pamięć prestrategiczna- aktywne przetwarzanie zapamiętanych zdarzeń

ekwiwalenty strategii pamięciowych - zabawa, monologi, rozmowy, spontaniczne wspomnienia, podczas których dzieci przetwarzają, wyjaśniają, porównują inf z wiedzą wcześniejszą, porządkują - mogą skutecznie wspierać pamięć małego dziecka

deficyty metapoznawcze - dzieci niewiele jeszcze wiedzą o własnej pamięci i o innych procesach poznawczych. Błędnie oceniają stopień trudności zadań pamięciowych, mają tendencję do przeceniania swoich zdolności, nie potrafią skutecznie monitorować pamięci.

Grupa rówieśnicza, typ grupy społecznej,to określona zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku. Czynnikami wiążącymi w grupie rówieśniczej są oprócz wieku, przynależności do wspólnej struktury organizacyjnej, występowanie określonych kontaktów, brak istotnych różnic w poziomie wiedzy i rozwoju intelektualnym jej członków. Grupy dzielimy według różnych kryteriów, z których najczęściej brane są pod uwagę wielkość i więzi emocjonalne. Charakteryzuje się tym, iż przynależność do niej jest dobrowolna, tworzona jest spontanicznie lub celowo. Istotna jest ze względu na proces socjalizacji jednostki. W grupach rówieśniczych kształtują się także subkultury.

heteronomia moralna (2-9 r.ż.) - nakazy regulujące zachowanie są dane z zewnątrz, trwałe, niezmienne

realizmu moralnego" dzieci charakteryzuje automatyczne posłuszeństwo wobec zasad ,bez rozumowania lub oceniania.

Sprawiedliwość immanentna - tok rozumowania oparty na przekonaniu, że złamaniu czy naruszeniu reguł (nawet jeśli nikt o nich nie wie), zawsze towarzyszy następstwo o charakterze kary

odpowiedzialność obiektywną, co oznacza, że dzieci oceniają sytuacje moralne ze względu na ich fizyczne i obiektywne konsekwencje, a nie intencje osoby, która się go dopuściła. Zjawisko to widać w jednej z historyjek, gdzie dzieci zostały poproszone o wybranie zachowania gorszego, „bardziej niegrzecznego” .Mały chłopiec Augustyn, zrobił niechcący dużą plamę z atramentu na obrusie, kiedy chciał pomóc ojcu napełniając kałamarz, podczas gdy inny mały chłopiec Julian, zrobił niechcący małą atramentową kropkę na obrusie, kiedy zajmował się niedozwoloną zabawą piórem ojca. Dlatego też dziecko, które zrobiło dużą plamę jest gorsze od tego które zrobiło małą plamkę, bez względu na intencje obojga.

Konflikt pomiędzy autonomią a wstydem i zwątpieniem:

.Konflikt pomiędzy inicjatywą a poczuciem winy:

OKRES WCZESNOSZKOLNY:

Odwracalność myślenia dziecka kształtuje się w okresie od 6.-7. do 11.-12. roku życia. Cechy tej nabierają w tym czasie kolejne operacje umysłowe i stopniowo następuje jej ćwiczenie na różnych treściach szczegółowych. Przejawem tego jest opanowanie przez dziecko pojęcia liczby; staje się to możliwe dzięki odkryciu, że liczba elementów zbioru nie zależy od ich układu przestrzennego, a ulega zmianie jedynie w wyniku dodawania lub odejmowania. Analogicznie dochodzi się do zrozumienia stałości masy, ciężaru, długości, powierzchni, objętości, jako cech niezależnych od zmian wyglądu zewnętrznego przedmiotów.

decentracja to umiejętność wyobrażenia sobie formy przedmiotów z punktu widzenia osoby siedzącej naprzeciwko

Inkluzja klas - wiedza, że podklasa może zawierać więcej elementów niż klasa nadrzędna, która ją zawiera.

Seriacja - umiejętność uszeregowania przedmiotów według jakiejś zmieniającej się ich cechy (od najmniejszego do największego, itp.).

POZNANIE POŚREDNIE - korzystanie z nagromadzonej przez ludzkość wiedzy, którą uczeń przyswaja za pomocą słowa drukowanego lub mówionego

heteronomia moralna (2-9 r.ż.) - nakazy regulujące zachowanie są dane z zewnątrz, trwałe, niezmienne

Relatywizm moralny - to pogląd że istnieje wiele systemów wartości i żaden z nich nie jest systemem absolutnie najlepszym

Kryzys pomiędzy produktywnością a poczuciem niższości: