Terapia pedagogiczna
Terapia pedagogiczna, zwana dawniej reedukacją lub zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi, to specjalistyczne działania mające na celu niesienie pomocy dzieciom ujawniającym różnego rodzaju nieprawidłowości rozwoju i zachowania. Zaburzenia te koryguje się poprzez odpowiednie oddziaływania specjalistyczne o charakterze psychologiczno - pedagogicznym, profilaktycznym i medycznym. Jest to szczególnie ważne na początku kariery szkolnej dziecka.
Brak osiągnięć w nauce, częste niepowodzenia zazwyczaj wiążą się z trudnościami w czytaniu, pisaniu, liczeniu i innych czynnościach szkolnych i odnoszą się do dzieci o:
- inteligencji przeciętnej i niższej niż przeciętna,
- z zakłóceniami funkcji wzrokowych i słuchowych,
- z zakłóceniami i opóźnieniami rozwoju ruchowego razem z zakłóceniami procesu lateralizacji,
- o zaburzonym rozwoju procesów emocjonalno - motywacyjnych,
- z zaburzeniami mowy,
- z zaburzeniami zdolności matematycznych,
- z zaburzeniami dynamiki procesów nerwowych.
Trudnościom szkolnym często towarzyszą także trudności wychowawcze, zaburzenia aktywności, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia relacji społecznych.
Terapia pedagogiczna stwarza dzieciom z zakłóceniami rozwojowymi możliwości wszechstronnego rozwoju.
W celu eliminowania niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji oddziaływuje się za pomocą środków pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się.
Terapię pedagogiczną prowadzi się w formie indywidualnej i grupowej (liczba uczestników zajęć wynosi od 2 do 5 uczniów), by spowodować określone, pozytywne zmiany w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno - motywacyjnej oraz wiedzy i umiejętnościach dziecka.
W szkole terapia pedagogiczna odbywa się zazwyczaj w postaci zajęć korekcyjno - kompensacyjnych i wyrównawczych.
Celem terapii pedagogicznej jest:
- Stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psychomotorycznych
- Wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów
- Eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich emocjonalnych i społecznych konsekwencji - dzieci wymagają wyrównywania braków w sferze psychicznej w skutek doświadczania negatywnych ocen i kar, a więc zainteresowanie ich tym co jest dla nich atrakcyjne i możliwe do osiągnięcia oraz dostrzeganie uzdolnień, sukcesów i pozytywnych cech.
Zajęcia prowadzą nauczyciele posiadający przygotowanie w zakresie terapii pedagogicznej.
ZASADY TERAPII PEDAGOGICZNEJ
Zasada 1:
Indywidualizacji środków i metod oddziaływania korekcyjnego
- Dla każdego dziecka w grupie dobieramy indywidualny (inny) program.
- Dobieramy indywidualne metody dydaktyczne i wychowawcze do możliwości konkretnego dziecka.
- W toku zajęć kontrolujemy przebieg i wyniki pracy dziecka.
- Pomagamy w przezwyciężaniu trudności.
- Stosujemy indywidualne zabiegi wychowawcze i psychoterapeutyczne.
Zasada 2:
Powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka
- Stosujemy stopniowanie trudności w zakresie objętości i przystępności opracowywanego materiału.
- Przechodzimy od ćwiczeń prostych, obejmujących niewielki zakres materiału do złożonych wymagających opracowania dużych partii materiału dydaktycznego.
- Przechodzimy do zadań trudniejszych wtedy, gdy dziecko sprawnie opanuje wcześniejsze, łatwiejsze.
- Ćwiczymy tak długo daną umiejętność, dopóki terapeuta nie ma poczucia, że dziecko wykonuje ją sprawnie.
- Nie ma czasowych reguł (rygorów) ćwiczenia danej umiejętności.
Zasada 3:
Korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności
- Im głębiej zaburzona dana funkcja tym większa podatność na zmęczenie dziecka, uważamy by do tego nie doszło.
- Nie ćwiczymy tylko jednej funkcji, bo może dojść do przetrenowania, zniechęcenia i powrotu do złych nawyków.
- Wskazana przemienność ćwiczeń - najgłębiej zaburzone funkcje z mniej zaburzonymi, bardziej sprawne z mniej, percepcja słuchowa z wzrokową.
- W ćwiczeniu czytania i pisania - łączenie ich w jednym zdaniu.
- Stosujemy przerwy na odpoczynek.
Zasada 4:
Kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych
- Funkcje sprawniejsze wspierają czynności funkcji zaburzonych.
- Usprawniona zostaje integracja psychomotoryczna.
Zasada 5:
Systematyczności
- Zajęcia powinny odbywać się codziennie; lepiej 3x 20 minut niż 1 długie 60 minut.
- Przerwy w zajęciach powodują regres.
- Najbardziej męczące ćwiczenia percepcji słuchowej: nie powinny trwać każdorazowo dłużej niż kilka minut. Można jednak do nich kilkakrotnie wracać podczas zajęć, w przerwach stosując inny rodzaj ćwiczeń.
Zasada 6:
Ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego
- Działania psychoterapeutyczne powinny towarzyszyć zabiegom dydaktycznym przez cały czas trwania zajęć terapii pedagogicznej.
- W pierwszym okresie działania psychoterapeutyczne powinny być dominujące.
- Pełnią funkcje profilaktyczne - chronią przed dalszymi negatywnymi następstwami niepowodzeń szkolnych.
ORGANIZACJA DZIAŁAŃ TERAPEUTYCZNYCH
1. Planowanie
Planując pracę terapeutyczną należy :
- Zdiagnozować przejawy i przyczyny trudności szkolnych dziecka
- Opracować ramowy indywidualny planu pracy z dzieckiem.
- Zaprogramować kolejne jednostki zajęciowe
Plan powinien zawierać:
- Ćwiczenia korekcyjne zaburzonych funkcji
- Ćwiczenia korekcyjno - kompensacyjne funkcji zaburzonej w koordynacji z bardziej sprawnymi
- Ćwiczenia relaksacyjne i odpoczynkowe
- Oddziaływania psychoterapeutyczne
2. Etapy terapii
a) Etap przygotowawczy - pracujemy z dzieckiem na materiale konkretnym - obrazki i abstrakcyjnym - litery i figury geometryczne. Kształtujemy dojrzałość dziecka do nauki czytania i pisania poprzez wykonywanie:
Ćwiczeń usprawniających ogólne sprawności ruchowe i sprawności manualne:
- Ćwiczenia ogólnej sprawności ruchowej
- Ćwiczenia sprawności ruchowej
- Ćwiczenia rozmachowe
- Ćwiczenia manualne - usprawnianie małych ruchów ręki
- Ćwiczenia graficzne
Ćwiczenie funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej , które wpływa na opanowanie umiejętności czytania i pisania (ćwiczenia manualne pod kontrolą wzroku, ćwiczenia koordynacji wzrokowo - ruchowej):
- Spostrzegawczość
- Analiza wzrokowa
- Synteza wzrokowa
- Kierunkowość
- Pamięć wzrokowa
Ćwiczenie funkcji słuchowej:
- Ćwiczenia wrażliwości słuchowej
- Koncentracja na bodźcach
- Różnicowanie dźwięków (otoczenia, nazwy liter - głoski)
- Pamięć słuchowa
- Ćwiczenia rytmiczne
- Ćwiczenia słuchu fonematycznego i fonetycznego (wyodrębnianie, różnicowanie, artykulacja)
b) Terapia właściwa - ćwiczenie nauki czytania i pisania na materiale obrazkowo - literowym (łączenie liter w sylaby i słowa). Po zakończeniu tego etapu dziecko umie czytać, rozumie to co czyta, przepisuje, napisze z pamięci proste słowa.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ WYKORZYSTYWANYCH W TERAPII PEDAGOGICZNEJ
POMOCE DYDAKTYCZNE
1. 3 komplety obrazków przedstawiających np.: LODY OŁÓWEK CZAPKA ZESZYT SZCZOTECZKA PIERŚCIONEK WAZON
CIASTKO KWIAT PASTA SZALIK SAMOCHÓD MOTORÓWKA
2. Komplet kartoników z nazwami obrazków (liczba pojedyncza i mnoga)
3. Komplet kartoników z napisami ilości głosek , liter i sylab
4. Komplet kartoników z samogłoskami
5. Krzyżówki - "uzupełnianki"
ĆWICZENIA
Ćwiczenie percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej
a) Dobieranie par jednakowych obrazków - wykorzystujemy 2 komplety obrazków.
Nauczyciel - Rozkłada przed dzieckiem wszystkie obrazki
Polecenie - Uporządkuj te obrazki dobierając je w jednakowe pary
Dziecko - Układa np. samochód - samochód; kwiat - kwiat; wazon - wazon itd.
b) Dobieranie w pary odpowiednie przedmioty na obrazkach - wykorzystujemy 1 komplet obrazków.
N - Rozkłada przed dzieckiem wszystkie obrazki
P - Marysia zostawiła duży bałagan. Pomóż jej posprzątać. Dobierz w pary odpowiednie przedmioty. Czy jest coś, co nie pasuje do żadnej pary?
D - Układa np. ołówek - zeszyt; wazon - kwiat
c) Odwzorowywanie układów obrazków - wykorzystujemy 2 komplety obrazków, jeden dla nauczyciela, jeden dla dziecka; obrazki leża przed dzieckiem
N- Układa przed dzieckiem ciąg złożony z 3, 4, 5, 6, ... obrazków (różne, równe - dowolność)
P - Ułóż tak samo, korzystaj z obrazków leżących z boku (pokazanie gestem obrazków)
D - Układa mając przed oczami wzór: czapka, zeszyt, pasta, ...
d) Odtwarzanie z pamięci układu elementów - wykorzystujemy 2 komplety obrazków, jeden dla nauczyciela, jeden dla dziecka
N - Układa przed dzieckiem ciąg złożony z 3, 4, 5, 6, ... obrazków (różne, równe - dowolność)
P - Obejrzyj dokładnie te obrazki, zapamiętaj jak są ułożone. Zakryję je, a ty ułóż je tak samo z pamięci - korzystaj z obrazków leżących z boku (pokazanie gestem obrazków). Czy już mogę zakryć?
e)Układanie obrazków w kolejności w jakiej były pokazywane - wykorzystujemy 2 komplety obrazków, jeden dla nauczyciela, jeden dla dziecka
N - Układa przed dzieckiem ciąg złożony z 3, 4, 5, 6, ... obrazków (różne, równe - dowolność) w długich i krótkich ekspozycjach
P - Ułóż obrazki w takiej samej kolejności
Ćwiczenia percepcji słuchowej - słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej
a) Analiza sylabowa i głoskowa nazw obrazków - wykorzystujemy 1 komplet obrazków i kartoniki z napisem ilości sylab i głosek
N - Układa przed dzieckiem kartoniki z napisem ilości sylab, głosek; rozkłada obrazki
P - Nazwij obrazki, podziel nazwy na sylaby, głoski: ułóż obrazki pod napisami z ilością sylab, głosek
b) Analiza sylabowa i głoskowa nazw obrazków - wykorzystujemy 2 komplet obrazków
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki najpierw 1 komplet obrazków
P - Ułóż obrazki wg ilości sylab w nazwie obrazka od najkrótszych do najdłuższych
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki najpierw 2 komplet obrazków
P - Ułóż obrazki wg ilości głosek w nazwie obrazka od najkrótszych do najdłuższych
c) Rozpoznawanie określonej głoski w nagłosie - wygłosie nazw obrazków - wykorzystujemy 1 komplet obrazków
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki
P - Pokaż mi obrazek, w którego nazwie słyszysz na początku ... ? Pokaż mi obrazek, w którego nazwie słyszysz na końcu ... ?
d) Rozpoznawanie obrazków na podstawie pierwszych głosek ich nazw - wykorzystujemy 1 komplet obrazków
N - Rozkłada przed dzieckiem obrazki
P - Pokaż obrazek, którego nazwa rozpoczyna się na ... ?
Ćwiczenia percepcji słuchowej i wzrokowej
a) Rozpoznawanie, wyszukiwanie i utrwalanie samogłosek w wyrazach - wykorzystujemy komplet wyrazów (liczba pojedyncza) i samogłosek, krzyżówka
N - Układa przed dzieckiem kartoniki z samogłoskami i wyrazami (odwrócone napisy)
P - Powiedz i pokaż, jakie samogłoski występują w wylosowanych przez ciebie wyrazach, na końcu uzupełnij krzyżówkę samogłoskami
D - Losuje wyraz, odczytuje samogłoski - może je również pokazać, by lepiej zapamiętało, na końcu uzupełnia samogłoskami krzyżówkę
N - Układa przed dzieckiem wyrazy (same lub z obrazkami, wersja trudna same obrazki) i samogłoski
P - Przeczytaj wyraz (wskaż obrazek, w którego nazwie), który ma następujące samogłoski - nauczyciel pokazuje samogłoski, które występują w danym wyrazie np. czapka - a, a; samochód - a, o, ó itd..., na końcu uzupełnij krzyżówkę.
b) Utrwalanie kolejności alfabetycznej - wykorzystujemy komplet wyrazów
N - Układa przed dzieckiem wyrazy
P - Ułóż wyrazy w kolejności alfabetycznej, biorąc pod uwagę pierwszą literę;
P - Ułóż wyrazy w kolejności alfabetycznej, biorąc pod uwagę ostatnią literę
Ćwiczenie logicznego myślenia - wykorzystujemy 3 komplety obrazków
N - Pokazuje dziecku układ obrazków 4 lub 5, ułożonych następująco: 3 jednakowe obrazki i różny lub 2 razy po 2 pasujące do siebie obrazki i 1 różny
P - Który obrazek nie pasuje do pozostałych ?
Gramatyka - wykorzystujemy 3 komplety obrazków i napisy w liczbie pojedynczej i mnogiej
N - Układa przed dzieckiem napisy i zestawy obrazków mnoga - pojedyncza (2 szale - 1 szal)
P - Podpisz właściwym napisem
Odpoczynek - pamięć wzrokowa - wykorzystujemy 2 komplety obrazków
N - Rozkłada obrazki przy pomocy dziecka, tak by nie było widać obrazka
P - Odkrywamy na przemian po 2 obrazki. Jeśli będzie jednakowa para zabieramy ją, jeśli nie zakrywamy obrazki. Wygrywa mający więcej par. Gra - super pamięć
Terapia pedagogiczna |
Jest to oddziaływanie za pomocą środków psycho - pedagogicznych na przyczyny i przejawy trudności w uczeniu się. Cele terapii pedagogicznej: - stymulowanie rozwoju dziecka - jest to cel nadrzędny - stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psycho - motorycznych - wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach - eliminowanie niepowodzeń emocjonalno
- społecznych i ich konsekwencji. |
Dyslekcja, terapia pedagogiczna
Zajęcia, które mają pomóc dzieciom ryzyka dysleksji, to terapia pedagogiczna. Kiedyś używano terminu reedukacja, od którego od jakiegoś czasu się odchodzi. Terapia polega na usprawnianiu zaburzonych funkcji wzroku, słuchu i ruchu, za pomocą różnych ćwiczeń. Wiele z nich można - i warto - wykonywać z dzieckiem samemu w domu, jednak ich dobór powinien być doradzony przez terapeutę.
Najlepiej, jeżeli terapia pedagogiczna (w postaci zajęć kompensacyjno-korekcyjnych) odbywa się w szkole. Powinien ją prowadzić wykwalifikowany terapeuta. Dzieci na zajęcia powinny być kierowane jak najwcześniej. Zajęcia z dzieckiem powinny być prowadzone do skutku - nie powinno się ich przerywać, jeśli objawy dysleksji się utrzymują.
Jeżeli nie ma terapeuty w szkole, zajęcia kompensacyjno-korekcyjne powinny prowadzić Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne. Terapia pedagogiczna w państwowej poradni jest 0bezpłatna, choć czasem trzeba na nią długo czekać.
W praktyce różnie to wygląda - czasem jedynym wyjściem jest skorzystanie z pomocy w prywatnym gabinecie terapeutycznym, lub samodzielna próba pracy z dzieckiem. Terapia pedagogiczna prowadzona samodzielnie może przynieść dobre skutki, jednak powinno się ją zawsze konsultować z wykwalifikowanym terapeutą. Proszę pamiętać, że chociaż błędnie poprowadzona terapia nie pogorszy sytuacji dziecka, może mu odebrać szansę na jej poprawienie.
Psychoterapia (od gr. ψυχή psyche = dusza i therapein = leczyć) to zbiór technik leczących lub pomagających leczyć rozmaite schorzenia i problemy natury psychologicznej. Wspólną cechą wszystkich tych technik jest kontakt międzyludzki, w odróżnieniu od leczenia czysto medycznego.
Pojęcie psychoterapii , jej rodzaje i metody.
P s y c h o t e r a p i ą, w szerokim znaczeniu tego pojęcia, określa się oddziaływanie lecznicze środkami psychologicznymi i środowiskowymi. W ścisłym znaczeniu obejmuje ona zaplanowane i systematyczne oddziaływanie psychologiczne, którego celem jest poprawa funkcjonowania psychicznego i adaptacji społecznej.
Aktualnie istnieje wiele różnych kierunków psychoterapeutycznych, np. psychoanalityczna, dynamiczna, fenomenologiczna, behawioralna, a przyjmowane przez nie szczegółowe definicje pojęcia psychoterapii zawierają z reguły sprecyzowaną już koncepcję teoretyczną i wykluczają psychoterapeutyczne podejścia innego rodzaju.
Pierr Janet ujmował psychoterapię jako zastosowanie wiedzy psychologicznej do leczenia różnych chorób. Zaburzenie czynności może dotyczyć procesów psychicznych i/lub somatycznych. Do środków psychologicznych należy przede wszystkim: słowo, mimika, więzi emocjonalne, uczenie się, manipulowanie środowiskiem i inne.
Głównym celem psychoterapii jest wywieranie korzystnego wpływu na psychikę chorego. Stosuje się ją w leczeniu osób z zaburzeniami emocjonalnymi najczęściej z nerwicowymi, u chorych psychosomatycznie a ostatnio także u pacjentów z zespołami chorobowymi wchodzącymi w zakres wielu specjalności klinicznych. Szczególne i szerokie zastosowanie znajduje psychoterapia osób niepełnosprawnych, stanowiąc integralną część kompleksowego programu terapeutycznego. Jest ona zamierzoną, planową i systematyczną oraz ściśle ukierunkowaną metodą leczenia opartą na rozwijającym się związku między terapeutą i pacjentem. Może być wykorzystywana jako jedyna metoda lub wchodzić w zakres leczenia wielospecjalistycznego. Psychoterapię stosuje się indywidualnie lub zespołowo.
Psychoterapię zespołową można podzielić na psychoterapię zbiorową, oddziaływującą za pomocą metod stosowanych w psychoterapii indywidualnej, jednocześnie na większą liczbę pacjentów, bez względu na ich wzajemne stosunki oraz psychoterapię grupową, która wykorzystuje dla celów terapeutycznych dynamikę stosunków powstających wśród członków celowo dobranej grupy. W psychoterapii osób niepełnosprawnych poddawanych procesowi rehabilitacji, najczęściej stosuje się psychoterapię indywidualną, dobierając określony jej model do specyficznej sytuacji danej osoby. I tak, u niektórych chorych, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności oraz etapu rehabilitacji szczególnie korzystną może okazać się psychoterapia dyrektywna, w której terapeuta bezpośrednio oddziałuje na myślenie pacjenta oraz jego postawy i zachowanie. Daje mu polecenia i rady; może stosować sugestię.
W psychoterapii niekierowanej, psychoterapeuta nie bierze bezpośredniego udziału w zachodzących reakcjach, stwarzając jedynie sprzyjającą atmosferę akceptacji, która ułatwia ujawnienie przez chorego reakcji emocjonalnych, werbalnych czy ruchowych.
Ze względu na to, że szereg zaburzeń zachowania jest w znacznym stopniu przyczynowo powiązanych z trudnymi sytuacjami środowiskowymi, wyodrębnia się grupę psychoterapii pośredniej, która oddziaływuje głównie na środowisko chorego, oraz psychoterapii bezpośredniej, w trakcie której, oddziaływuje się na samą osobę potrzebującą takiej pomocy. W obrębie psychoterapii bezpośredniej wyróżnia się formę psychoterapii aktywnej i podtrzymującej. Stosuje się ją w celu podtrzymania wiary w siebie, wzbudzania optymizmu najczęściej u osób z lżejszym stopniem zaburzeń emocjonalnych. Metoda ta ma na celu zmniejszenie przygnębienia związanego z trudną sytuacją osoby niepełnosprawnej. Psychoterapia podtrzymująca jest powierzchowna i ma charakter pomocniczy bez dokonywania głębszej analizy. Dlatego stosując tę formę terapii psychoterapeuta nie koryguje błędnych postaw ani przekonań pacjenta i nie stara się również usunąć objawów.
Psychoterapia objawowa jest ukierunkowana na eliminowanie objawów chorobowych, natomiast psychoterapia głęboka nastawiona jest na reorganizację osobowości, zmianę wadliwych postaw i celów, usuwanie szkodliwych reakcji przystosowawczych. Psychoterapeuta ułatwia choremu dokonanie wglądu we własną osobowość, pomaga w interpretowaniu źródeł konfliktów, które powinny być „wydobyte” z podświadomości i uświadomione w obecności terapeuty. Do metod psychoterapeutycznych najpowszedniej stosowanych, nawet przez niewyszkolonych lekarzy, należy psychoterapia racjonalna, w której terapeuta wyjaśnia podłoże choroby i przyczyny jej powstawania z uwzględnieniem zasad psychosomatyki i higieny psychicznej; racjonalnie przekonuje chorego, że objawy zależą od postawy i punktu widzenia pacjenta. Następnie terapeuta dąży do zmiany poglądów chorego dotyczących zaistniałej sytuacji, zmniejszając jego nerwicogenny sposób reagowania. Oddziaływanie to powinno doprowadzić do racjonalnego ukierunkowania świadomości pacjenta.
U dzieci stosuje się metody psychoterapii indywidualnej lub grupowej, organizując je najczęściej w formie zabawy. Duże znaczenie przypisuje się treningowi autogennemu, który przez odprężenie mięśni i uspokojenie emocjonalne korzystnie wpływa na psychiczny stan dziecka. Podobnie korzystne są metody niewerbalne, takie jak terapia muzyką, rysunek, gimnastyka, terapia zajęciowa. Powodują one głównie odreagowanie agresji, uczą ekspresji emocjonalnej, umożliwiają korekcję zachowań. Psychoterapia analityczna jest stosowana u dzieci w krajach zachodnich, głównie w formie wypowiedzi obrazowych lub psychodramy, pozwalającej na swobodne ujawnienie stosunków emocjonalnych w najbliższym otoczeniu.
Psychoterapia treningowa. Pojecie psychoterapia treningowa określa metody, których główną zasadą terapeutyczną jest powtarzanie, uczenie się trening. Mówiąc ściślej metody polegające na zastosowaniu planowych, systematycznych ćwiczeń, stopniowo coraz to trudniejszych. Dzięki tym metodom pacjent oducza się chorobliwych zachowań albo, przeciwnie, ćwiczy się w zachowaniu pożądanym i prawidłowym.
Metody treningowe opierają się w dużej mierze po pierwsze - na pawłowskiej koncepcji warunkowania, po drugie - na amerykańskim behawioryzmie i teoriach uczenia się. Zasadnicze znaczenie mają w przypadku objawów, które są właściwie złymi nawykami, wyuczonym, źle przystosowanym zachowaniem się i które można interpretować jako postać patologicznie utrwalonego odruchu warunkowego, stereotypu czy schematu zachowania się. Chodzi więc, właściwie o wytworzenie hamowania, wygaszenie patologicznego związku, na przykład za pomocą celowego nie wzmacniania powtórnie podawanego bodźca warunkowego, i wytworzenie pożądanych związków warunkowych. Kiedy indziej zamiast pozytywnego treningu stosuje się ćwiczenia awersyjne, np. wytworzenie odruchu wymiotnego na działanie niepożądanych bodźców.
Sposoby przeprowadzania psychoterapii treningowej:
1. Trening pozytywny.
2. Terapia awersyjna.
3. Trening negatywny i metoda przesycenia.
4. Trening relaksacyjny.
5. Systematyczna desensybilizacja.
6. Naśladowanie.
Trening pozytywny
Najprostszym i bardzo efektywnym sposobem jest ćwiczenie własnej reakcji, podobnie jak ćwiczy się właściwą umiejętność czy nawyk w toku nauczania i wychowania. Trening taki stosuje się powszechnie przy fobiach i natręctwach. Pacjenta np. stawia się w sytuacji wywołującej u niego lęk, z początku w okolicznościach łatwiejszych, stopniowo w coraz trudniejszych, dopóki się do nich nie przyzwyczai i dopóki nie nauczy się poruszać w nich bez lęku.
Na przykład pacjentka, na którą napadł obcy mężczyzna, gdy szła przez most i która bała się w ogóle wejść na jakikolwiek most, uczyła się najpierw wchodzić na brzeg pomostu, potem posuwała się kilka metrów dalej w obecności znajomych osób, stopniowo szła coraz dalej i sama, aż zdołała przejść przez cały most, najpierw w ciągu dnia, a później wieczorem.
Dziecko cierpiące na fobię wody, przyzwyczajamy do wody najpierw w ten sposób, że bawimy się z nim na brzegu basenu czy jeziora, gdzie woda jest płytka, stopniowo i bez przymusu skłaniamy je do dokonania dalszego, odważniejszego kroku - wejścia do głębszej wody.
W przypadku natręctw pacjent może wykonywać systematyczne ćwiczenia polegające na tym, że np. jeżeli cierpi na przymus mycia, umyślnie brudzi się coraz bardziej.
Terapia odwykowa ( awersyjna )
Terapia odwykowa (awersyjna) polega w zasadzie na łączeniu niepożądanej czynności z nieprzyjemnym bodźcem np. wytworzonym odruchem wymiotnym, z uderzeniem prądu elektrycznego albo z faradyzacją itp.
Technika ta znalazła najszersze zastosowanie w leczeniu alkoholizmu. Picie alkoholu albo wąchanie wyziewów alkoholowych łączy się z reakcją wymiotną po podaniu apomorfiny, lub emetyny. PO 10 - 15 seansach wytwarza się odruch warunkowy i pacjent po spożyciu alkoholu odczuwa mdłości albo wymiotuje.
Analogicznie K. Freund (1962) próbował wytworzyć odruch wymiotny u homoseksualistów przez eksponowanie po zastrzyku apomorfiny obrazów obiektów pożądania seksualnego.
Raymond wyleczył w ten sposób fetyszystę, dla którego obiektem pożądania były wózeczki dziecinne i torebki damskie. Związek „fetysz - przyjemne doznania erotyczne” został zastąpiony związkiem „fetysz - nudności”.
Trening negatywny i metoda „przesycenia”
Obie metody oparte są na zasadzie celowego wywoływania niepożądanej reakcji. Przy ćwiczeniu negatywnym chodzi o to, aby wielokrotne zamierzone wywoływanie określonej reakcji doprowadzić do tego, by stała się reakcją w pełni kontrolowaną. Przy metodzie przesycenia reakcję wywołuje się tak długo, aż nastąpi zmęczenie odpowiednich ośrodków korowych, po czym reakcja zwykle wygasa. Sposób ten uważa się za wskazany w wypadku monosymptomatycznych nawyków nerwicowych, takich jak kurcz pisarski, jąkanie, ssanie palca. Na kolejnych posiedzeniach terapeutycznych chory świadomie powtarza swoje niewłaściwe reakcje. W koncepcji Hulla ten sposób leczenia oznacza wzmacnianie tzw. hamowania warunkowego. Na przykład, aby usunąć jąkanie, Lehner ćwiczy pacjenta dwa razy tygodniowo po 1 godzinie. Rozmawia z chorym i przerywa rozmowę, gdy tylko pacjent zaczyna się jąkać. Moment jąkania się pacjent powtarza potem świadomie jak najdokładniej przed lustrem, łącznie z wszystkimi składnikami ruchowymi. Yates, lecząc tik, kazał pacjentowi przez dłuższy czas stale jak najdokładniej powtarzać tiki (np. 5 minut podczas każdego posiedzenia i 5 minut w domu; posiedzenia odbywały się co dzień).
Trening relaksacyjny
Metody relaksacyjne opierają się na założeniu, że istnieje wzajemny związek między trzema czynnikami: napięciem psychicznym, czynnościowym stanem wegetatywnego układu nerwowego i napięciem mięśni. Ponieważ tonus mięśni szkieletowych można dowolnie zmieniać, stwarza to możność wykorzystania relaksacji mięśniowej dla osiągnięcia relaksacji psychicznej i dla wywarcia wpływu na funkcje narządów, kierowanych przez wegetatywny układ nerwowy. Dało to podstawę do stworzenia w celach psychohigienicznych i psychoterapeutycznych rozmaitych metod relaksacyjnych, z których najbardziej znane są: metoda relaksacji progresywnej E. Jacobsona i trening autogenny J. H. Schultza.
Relaksacja progresywna.Edmund Jacobson (1948) opracował metodę systematycznych ćwiczeń polegających na rozluźnieniu mięśni wszystkich części ciała.
Trening autogenny. Stan relaksu przy jednoczesnym ograniczeniu bodźców zewnętrznych, połączony z pogrążaniem się w stan odprężenia psychicznego, wykorzystuje się do oddziaływań autosugestywnych. Przy częstym powtarzaniu tego stanu wzmacnia się działania prostej relaksacji. Ćwiczenia treningu autogennego podzielone są na kilka stopni. Trening niższego stopnia obejmuje ćwiczenia standardowe; wiążąc je z zindywidualizowanymi formułkami autosugestii, osiągamy tzw. modyfikację autogenną; trochę bardziej skomplikowany i wyższy stopień to autogenna medytacja.
Systematyczna desensybilizacja
Metoda systematycznej desensybilizacji Wolpego (1861) jest najbardziej rozpowszechniona ze wszystkich metod, opartych na zasadzie wzajemnego hamowania, powodującego redukcję lęku wskutek tego, że bodźce wywołujące lęk są łączone z bodźcami antagonistycznymi wobec leku. Najskuteczniejszą z sytuacji antylękowych jest relaksacja. Na bodźce wywołujące lęk pacjent może uniewrażliwić się w ten sposób, że ich wyobrażenia wiąże z relaksacją. Metoda systematycznej desensybilizacji jest nastawiona głównie na usuwanie fobii. W koncepcji Wolpego, który uważa lęk za podstawowy czynnik wszelkich zaburzeń nerwicowych, jej zasięg jest oczywiście znacznie szerszy.
Metoda ta polega na tym, że u pacjenta pozostającego w stanie głębokiej relaksacji wywołuje się kolejno wyobrażenia szeregu bodźców i sytuacji wzbudzających u niego lęk. Rozpoczyna się od sytuacji i bodźca najmniej lękotwórczego i powtarza się tak długo, aż lęk przestaje towarzyszyć wyobrażeniom. Następnie ćwiczy się podobnie drugą z kolei sytuację, potem trzecią, dopóki nawet najsilniejszy bodziec nie przestanie wywoływać uczucia lęku. Wolpe dowodzi, że bodziec, który nie wywoła już żadnego lęku, gdy pacjent zetknie się z nim w rzeczywistości. Systematyczna desensybilizacja obejmuje trzy etapy:
1) wyćwiczenie relaksacji mięśni
2) zestawienie hierarchii bodźców i sytuacji lękotwórczych
3) właściwa desensybilizacja: łączenie wyobrażenia sytuacji wywołujących lęk z relaksacją.
Naśladowanie
Badania oparte na koncepcji uczenia się społecznego (Bandura, 1969) wykazały, że wiele przejawów uczenia się, wynikających z bezpośrednich doświadczeń, można osiągnąć również przez obserwowanie zachowania innych ludzi i poznawanie skutków ich zachowania.
Reakcje emocjonalne na określone bodźce mogą również zostać wyuczone dzięki obserwowaniu reakcji emocjonalnych innych ludzi, którzy w związku z tymi bodźcami ujawniają przykre lub przyjemne przeżycia.
Zachowanie unikowe może być usuwane poprzez obserwowanie odważnych zachowań modelu wobec obiektywu wywołującego lęk. Systematyczne obserwowanie eksponowanego pacjentowi zachowania modelowego może być zatem w niektórych przypadkach pożyteczną techniką terapeutyczną.
Bandura usuwał u dzieci lęk przed psem w ten sposób, że grupa dzieci poddawanych terapii w czasie ośmiu krótkich posiedzeń obserwowała rówieśnika, który bez lęku bawił się z psem przyprowadzonym w tym celu do pomieszczenia. Chłopiec bawił się z psem przez 3 minuty. Podczas każdego następnego posiedzenia zabawa z psem stawała się coraz bardziej poufna i odbywała się częściowo w zagrodzie, w której zamknięto psa, a częściowo poza zagrodą. Stopniowo zachęcano dzieci do tego, by naśladowały chłopca i bawiły się z psem, karmiły go, wchodziły do jego zagrody. W tym eksperymencie pokazywano osobom badanym w ośmiu 3 - minutowych pokazach filmowych, jak stopniowo chłopiec stawał się coraz to odważniejszy. W jednej z wersji filmu badani oglądali różne dzieci i różne psy. Wersja filmowa, w porównaniu z pokazem „na żywo”, była trochę mniej skuteczna, ale jej braki wyrównywało pokazywanie dzieci i różnych psów.
Istnieje jeszcze szereg innych technik, które można wykorzystać do uczenia się przez naśladownictwo. Jedną z nich jest psychodramatyczne odgrywanie ról. Wielokrotne obserwowanie specyficznych scen demonstrowanych przez inne osoby, a następnie próby naśladowania dokonywane przez pacjenta można wykorzystać do rozszerzenia repertuaru jego zachowań i usuwania deficytów, zwłaszcza w zakresie kontaktów międzyludzkich.
Jedną z stosowanych metod jest psychoterapia C. R. Rogersa.
Podejście stworzone i rozwinięte przez C. R. Rogersa i jego uczniów jest dziś znane jako „terapia skierowana” lub „skierowana na kliencie”. Specyficzną cechą tej terapii jest pobudzanie samodzielności pacjenta, zamiast poddawania go zewnętrznemu działaniu korektywnemu.
Podejście Rogersa charakteryzuje zasadnicze przekonanie, że wrodzoną cechą człowieka jest dobroć. To, że staje się nieznośny, egoistyczny, agresywny wobec, jest wynikiem doświadczeń zdobywanych w miarę rozwoju; gdyby nie one, pozostałby miły i przyjazny.
Zadaniem terapeuty jest stworzenie warunków umożliwiających pacjentowi samodzielne dokonywanie zmiany swoich postaw, a więc rozwinięcie prawidłowej samooceny. Terapeuta powinien być przyjazny, troskliwy, rozumiejący, ale sam nie powinien ani oceniać, ani interpretować. Sytuacja partnerowania musi dać pacjentowi możność samodzielnego dokonywania ocen: terapeuta zapewnia mu atmosferę zrozumienia i stara się podtrzymywać proces wypowiadania się i poznawania siebie.
Rogers już w 1957r. określił takie postawy jako konieczne i wystarczające warunki skutecznego prowadzenia terapii. Zdają one egzamin, bez względu na orientację teoretyczną i zastosowanie metody, jeśli występują w następnej triadzie:
a) empatia, zdolność wczuwania się : terapeuta czuje i rozumie to, co pacjent opowiada, w taki sam sposób, jak czuje i rozumie pacjent;
b) akceptowanie pacjenta: terapeuta akceptuje pacjenta i szanuje go bez względu na to, czy jego sposób zachowania w danej chwili można uważać za właściwy czy też godny pożałowania; Rogers mówi w tym przypadku o szacunku i pozytywnym stosunku bez stawiania warunków;
c) kongruencja (zgodność): terapeuta reaguje jak realna osoba, zachowuje się zgodnie z tym, jakim jest rzeczywiście, niczego nie udaje, jego zachowanie się w toku terapii nie jest maskowaniem się, nie musi ukrywać swoich prawdziwych reakcji czy też bać się ich.
Teoria rogersowska wykorzystuje wymienione celowo i systematycznie. Ważne jest ujawnienie wobec pacjenta tych postaw jako mających działanie terapeutyczne. Sposoby, przy użyciu których to się dzieje, należy uważać za technikę w węższym znaczeniu. Warunek kongruencji wymaga jednak, aby sposoby te nie były tylko odgrywaniem roli, lecz spontanicznym wyrażaniem rzeczywistej postawy terapeutycznej.
Badanie psychoterapii uważam za niezbędny warunek istnienia i dalszego rozwoju teorii i praktyki psychoterapeutycznej. Badanie wyników psychoterapii wydaje mi się równie ważne jak badanie procesu psychoterapii. Sądzę jednak, że w osobistym życiu psychoterapeuty - praktyka i psychoterapeuty - naukowca proces szerszego pomagania innym i proces intensywnego poszukiwania prawdy są ważniejsze niż ostateczny wynik tych wysiłków.
Osobowość społeczna to zespół trwałych cech jednostki wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Osobowość jest nie tylko ukształtowaną strukturą, ale jest przede wszystkim nigdy nie zakończonym procesem, dlatego, że rozwój osobowości ma charakter społeczny, a więc jak długo jednostka żyje w społeczeństwie, tak długo nie jest zakończony. Rozwój osobowości ma określone podłoże biologiczne.
Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego. Rezultatem tego procesu są nie tyle nawyki, ile uświadamiane sobie przez jednostki schematy sytuacji umożliwiające postępowanie zgodne z przyjętymi w danym społeczeństwie regułami.
Czynniki kształtujące osobowość społeczną
Określone cechy psychofizyczne, takie jak: zdolności, temperament i inne towarzyszą nam już od momentu narodzin, na ich podłożu, w procesie socjalizacji kształtuje się osobowość. Sam wyraz ?socjalizacja? pochodzi od łacińskiego socialis, co dosłownie oznacza ?towarzyski?. Tak określa się proces rozwoju społecznego człowieka, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm, wzorów zachowań obowiązujących we współżyciu z innymi ludźmi oraz umiejętności niezbędnych dorosłemu człowiekowi w pełnieniu przez niego różnych ról społecznych. Proces ten dokonuje się poprzez oddziaływanie środowiska społecznego, np. rodziny, rówieśników, nauczycieli czy instytucji na jednostkę. W toku socjalizacji społeczeństwo wyposaża człowieka w określony zasób wiedzy i umiejętności, oraz wyrabia w nim pewne nawyki i mechanizmy regulujące jego postępowanie. Na mechanizmy te składają się trzy elementy:
- Potrzeby
-Postawy
-Normy
PRACA TERAPEUTYCZNA ZDZIECKIEM Z RODZINY DYSFUNKCYJNEJ
Rodzina jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym w życiu dziecka. Stanowi ją niewielka liczba osób powiązanych ze sobą więzami pokrewieństwa i małżeństwa, zespolonym duchowo, żyjącym we wspólnym gospodarstwie domowym i uznającym wspólne wartości i obyczaje. Rola rodziny w rozwoju i wychowawczym kształtowaniu osobowości dziecka jest ogromna i nie do zastąpienia przez inne instytucje społeczne. Dziecko wychowywane w prawidłowo funkcjonującej rodzinie identyfikuje się z rodzicami, czuje się w niej ważne potrzebne, kształtuje swoje postawy i poglądy. Jego potrzeby są w pełni zaspokajane. Brak więzi emocjonalnej z rodziną powoduje u dzieci nasilenie postaw lękowych, zmniejszenie odporności na frustrację, niską samoocenę, liczne kompleksy, zaburzenia osobowości. Dzieci odrzucone przez rodziców są często agresywne, wrogie, podatne na złe wpływy, często wkraczają na drogę przestępczą lub izolują się od społeczeństwa, starannie ukrywają swój żal, ból, wspomnienia. Wskutek nie zaspakajania potrzeb dziecka w sytuacjach deprywacji, powstają nieprawidłowości w rozwoju psychiki dziecka, które prowadzą często do powstania trudności adaptacyjnych dziecka w społeczeństwie. Do istotnych potrzeb dziecka, jakie powinny być zaspakajane w środowisku rodzinnym H. Spionek wyróżnia:
-potrzebę pewności i poczucia bezpieczeństwa,
-potrzebę solidarności i łączności z bliskimi osobami,
-potrzebę miłości,
-potrzebę uznania.
Jeżeli któraś z tych potrzeb nie zostanie zaspokojona rozwój dziecka nie może przebiegać prawidłowo. Bardzo istotnym warunkiem zaspokajania całokształtu potrzeb rozwojowych dziecka w środowisku rodzinnym jest prawidłowa struktura rodziny i odpowiednia wewnętrzna jej atmosfera. Liczni badacze podkreślają, że dziecko nie może znieść poczucia niepewności uczuciowej oraz napięć i konfliktów uczuciowych między bliskimi osobami. Istotnym źródłem zaburzeń w zachowaniu dzieci są często ich rodzice, ich wzajemne stosunki.. Niektóre cechy osobowości rodziców, impulsywność, wybuchowość, drażliwość, niecierpliwość, bierność, apatyczność, obojętność, a także wzajemna niechęć rodziców do siebie, zostają przeniesione na dziecko. Zdaniem A.Popielarskiej dziecko wychowywane w atmosferze ciągłych kłótni, wzajemnych niechęci i agresji, uczy się zazwyczaj takich form zachowań. Podobnie jak to się dzieje w jego rodzinnym otoczeniu, używa niewerbalnego słownika, jest agresywne w stosunku do innych, bije dzieci i wymyśla im. Liczy się jedynie z mocniejszymi od siebie, ustępuje tylko przed siłą. Istnieją pewne elementy patologiczne w rodzinach, które mogą mieć szczególny wpływ na powstawanie zaburzeń w zachowaniu się dzieci, lub ich demoralizację. Są to elementy lub fakty, które naruszają autorytet rodziców. Zaliczyć do nich można:
-alkoholizm,
-przestępczość w tym skazanie jednego z rodziców na karę więzienia,
-prostytucja,
-sutenerstwo,
-paserstwo,
-rozkład pożycia małżeńskiego, zwłaszcza trójkątów małżeńskich, o których dzieci nie wiedziały i zdrady małżeńskie.
Częstym zakłóceniem w funkcjonowaniu rodziny jest nadmierne spożycie alkoholu przez jednego lub oboje rodziców. D. Wójcik uważa, iż „Nadmierne picie alkoholu przez rodziców, traktuje się jako kształtowanie postaw wobec alkoholu u dzieci i modelowanie negatywnych zachowań związanych z piciem. Również nadużywanie alkoholu ma wpływ na warunki wychowawcze i atmosferę moralną w rodzinie. Alholizowanie rodziców, powoduje wiele ujemnych konsekwencji dla życia rodziny, nie tylko pogarsza jej warunki materialne, ale powoduje konflikty między rodzicami, zaburza stosunki uczuciowe w rodzinie, prowadzi do zaniedbywania podstawowych potrzeb dziecka”. Z nadużywaniem alkoholu związane są także przestępstwa. Te najczęściej polegają na naruszeniu nietykalności cielesnej, pobiciu, znęcaniu się nad rodziną, uchylaniu się od płacenia alimentów, kradzieżach, oraz włamaniach. Dzieci z takich rodzin bywają ofiarami i świadkami przemocy Przeżywają przerażenie, obawę o życie swoje lub swoich najbliższych. Przeżywają też bunt i nienawiść. Zdarza się, że stany, które przeżywają dzieci przerastają możliwości asymilowania tych uczuć. Uczucia te zostają, więc odcięte, wyparte. Innym urazem doznawanym przez dzieci z rodzin patologicznych jest kwestia seksualnego wykorzystywania dzieci. Chodzi tu o taki rodzaj kontaktów, który niekoniecznie prowadzi do stosunku seksualnego lub jest oparty na gwałcie, obejmuje jednak pieszczoty, pocałunki i dotykanie o charakterze seksualnym. Mogą to być różnego typu „zabawy seksualne” niosące przyjemne podniecenie także dzieciom. Wraz z podnieceniem i zadowoleniem sytuacja taka rodzi wstyd, wstręt i poczucie, że jest się zbrukanym. Wywołuje także przerażenie, że ktoś inny dorosły[matka] może się dowiedzieć, potępić i surowo ukarać. Dzieci wykorzystywane seksualnie często reagują brakiem apetytu i apatią, niezrozumiałym uporem, unikaniem kogoś dorosłego, rysunkami o treściach seksualnych.
Doświadczenia dziecka w rodzinie alkoholowej to doświadczenie totalnego zagubienia i chaosu. Nigdy nie wiadomo, ”Na co można liczyć, ponieważ wszystko zależy od chwilowego nastroju. Cokolwiek nie zrobisz,zrobisz źle” Tego rodzaju chaos sprawia, że dziecko odrywa się od rzeczywistości. Efektem jest dostosowanie się do nienormalności. Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym uczy się trzech rzeczy:
-nie ufać,
-nie mówić,
-nie odczuwać
Nieufność budzi obronność, zaś brak porządku rodzi chaos myśli i nieuporządkowanie życia uczuciowego. Nie mówić oznacza zamknięcie się dziecka na tematy związane z rodziną wobec obcych. Dzieci milkną ze wstydu, strachu, nadziei, że będzie lepiej i że nie jest tak naprawdę najgorzej. Nie odczuwać- to efekt nauki znieczulania się. Zabieg tego rodzaju, zbyt często powtarzany rodzi groźbę odłączenia się od świata własnych emocji i utraty prawdy.
Najbardziej typowymi formami przemocy w rodzinie wykryte przez sądy w sprawach o znęcanie się nad rodziną to:
-groźby, wyzwiska,
-bicie- kopanie,
-wypędzanie z mieszkania,
-usiłowanie zabójstwa,
-poważne uszkodzenie ciała,
-zmuszanie do usiłowania posług,
-zmuszanie do współżycia seksualnego w obecności dzieci,
-napastowanie na ulicy,
-niszczenie sprzętów domowych lub sprzedawanie ich w celu zakupienia alkoholu.
Dzieci w wielu rodzinach często są bite przez rodziców, a więc przez osoby kochające i kochane. Tym samym wytwarza się w nich przekonanie, że jeśli coś jest dla człowieka ważne, na czymś mu zależy, to może on użyć siły fizycznej, przemocy w tych sytuacjach, w których wartości te są zagrożone. Model takiej agresywnej rodziny przenoszony jest następnie na inne sytuacje [szkoła, podwórko, czy generalizowany na całe życie, obejmując tym samym przyszłą rodzinę. Aby zapobiec takim zachowaniom wśród dzieci należy im pomóc zrozumieć, że jest to niewłaściwy styl życia. Dlatego, też nauczyciele, wychowawcy pracujący z dziećmi powinni bacznie obserwować swoich podopiecznych, znać ich sytuację rodzinną i w razie potrzeby służyć im pomocą. W takich sytuacjach, gdy dziecko jest zagrożone negatywnym wpływem ze strony niewłaściwie funkcjonującej rodziny proces wychowania winien być ściśle powiązany z procesem terapeutycznym. Wychowanie powinno rozbudzać, rozwijać i utrwalać w każdym dziecku zalążek uzdolnień, które posiada, by poprzez współdziałanie z innymi uczyło się kochać świat, oraz działać w nim dla dobra człowieka i świata. Terapia natomiast jest formą niesienia pomocy.
R. Miller jest zdania, że wychowawcy powinni w swej pracy stosować zabiegi psychoterapeutyczne, tak jak psychoterapeuci włączać się winni w proces wychowania. Oba te procesy mają, bowiem wspólne cele. Są nimi stymulacja rozwoju, nadanie mu społecznie pożądanego kierunku, ożywienie potencjalnych możliwości człowieka.
Potrzebę pełnienia przez nauczycieli roli psychoterapeutów podkreśla również M. Grzywak- Kaczyńska, zaznaczając jednak, że rolę tę mogą pełnić nauczyciele tylko w pewnym stopniu, ponieważ z trudniejszymi indywidualnymi przypadkami zaburzonego rozwoju osobowości konieczny jest kontakt profesjonalny z psychoterapeutą.
Nauczyciele, wychowawcy pracując z dziećmi używają w pracy terapeutycznej środków pedagogicznych, a więc odpowiednio dobranych do diagnozy dziecka, w których przez gry, zabawy, inscenizacje, improwizacje, przydział funkcji mogą pełnić terapeutyczną rolę, stwarzając mu korzystne warunki do rozwoju. W związku z tym takie oddziaływanie pedagogiczne zostało określone jako oddziaływanie terapeutyczno- wychowawcze inaczej terapia pedagogiczna.
JJ.Zienkiewicz jako przykład terapii pedagogicznej podaje terapię zajęciową, w której wyróżnia: terapię rozrywkową, ruchową i terapię pracą. Wyłania pięć zasad obowiązujących, jego zdaniem w oddziaływaniu terapeutycznym:
1. Punktem wyjścia terapii jest diagnoza.
2. Należy przestrzegać aktywnego, samodzielnego i dobrowolnego udziału dzieci w zajęciach.
3. Istotna jest różnorodność form i metod prowadzenia zajęć.
4. Ocena efektów końcowych winna być przychylna.
5. Należy unikać nadmiernego wysiłku, rywalizacji, oraz nadmiernej werbalizacji.
Proponuje, zatem stosowanie takich zajęć terapeutycznych jak:
-rytmika, taniec, gimnastyka przy zaburzeniach koordynacji
-lepienie, rzeźbienie, modelowanie przy zaburzeniach rozwoju psychomotorycznego, zwłaszcza orientacji przestrzennej
-gry ruchowe, sport, wycieczki przy postawach lękowych i astenicznych
-tańce i zabawy przy stanach napięć i przygnębieniach
-hodowanie zwierząt, zajęcia w ogródku, inne prace społecznie użyteczne przy zaburzeniach charakterologicznych z tendencjami aspołecznymi
-rozwiązywanie łamigłówek, pisanie kroniki, zajęcia ręczne, spokojna muzyka, rytmika, kąpiel przy nadpobudliwości psychoruchowej.
Wyżej wymieniony autor zwraca uwagę na wymagania jakie powinny być stosowane podczas terapii. Są to:
-aktywizacja i usprawnianie czynności fizycznych
-pobudzanie i wzmacnianie pozytywnych dynamizmów rozwojowych
-rozwijanie zainteresowań i uzdolnień
-kompensacja braków
-odreagowanie konfliktów
-korekta nieodpowiednich nawyków.
Jedną z metod pedagogicznych sprzyjających wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka jest drama. Jej stosowanie sprzyja rozwijaniu nie tylko aktywności intelektualnej uczniów, ale także emocjonalnej i ruchowej. Drama pozwala na otwarcie się, sprzyja, zatem poznawaniu i rozwijaniu możliwości tkwiących w dziecku, zmienia złe nawyki tkwiące w zachowaniu uczniów, oraz uwrażliwia ich na problemy otaczającego świata. Drama rozwija wyobraźnię, fantazję, wrażliwość emocjonalną, a także plastykę ciała. W dramie dziecko musi wczuwać się w postać, działać, a nie grać. Nauczyciel głównie nastawia się na przeżycia dziecka, co czyni jego poznanie bardziej trwałym, uczy, zatem reakcji wobec napotykanych w życiu trudności.
Proces terapeutyczno - wychowawczy doskonale odbywa się w grupach rówieśniczych, które są równie ważne dla rozwoju dziecka jak rodzina.Grupa rówieśnicza daje możliwości aktywnego przeżycia konfliktów we wspólnej zabawie, pozwala na naukę nowych ról, przyswajanie norm społecznych, uczy komunikowania się i współpracy.
Krąg jest elementem pracy w grupie, w której wszyscy są równi, pozwala na budowanie wzajemnego zaufania, zachęty, wsparcia. Każdy uczestnik zajęć ma możliwość wykazania się. Przykładem takich działań w kręgu są zajęcia socjoterapeuteczne.
Socjoterapia jest to bezpośrednia forma pomiędzy psychoterapią, a treningiem interpersonalnym, adresowana zwykle jest do dzieci z kłopotliwymi zachowaniami i przyjmuje postać spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Jest jednym ze sposobów łagodzenia lub eliminowania negatywnych norm i obyczajów w zachowaniach społecznych bądź społecznie niepożądanych.
Inną formą pomocy dzieciom z rodzin patologicznych jest wyrabianie u dzieci umiejętności interpersonalnych. Służą temu programy profilaktyczne miedzy innymi „Spójrz inaczej” oraz program profilaktyczny dla młodzieży „ Jak żyć z ludźmi” jest to program mający na celu ograniczenie picie alkoholu, palenia, i stosowania narkotyków przez młodych ludzi.
Alkohol, narkotyki pociągają tych młodych ludzi, którzy nie widzą przed sobą przyszłości i nie mają o sobie dobrego zdania. Ludzie o silnym poczuciu tożsamości i kontroli nad własnym życiem są bardziej skłonni dbać o siebie i swoje zdrowie. Dlatego też zajęcia grupowe mające na celu rozwijanie umiejętności interpersonalnych pomagają dzieciom szczególnie z rodzin dysfunkcyjnych:
- wzajemnie poznawać się i ufać sobie,
- wzajemnie rozumieć się,
- wpływać na siebie nawzajem i pomagać sobie,
- konstruktywnie rozwiązywać wspólne problemy i konflikty, a tym samym uczą samodzielności w podejmowaniu decyzji.