Zajęcia 1
Socjologia jako nauka o społeczeństwie ukształtowała się w XIX w. Wyróżnia się systematycznym sposobem interpretacji życia i struktur społecznych, współpracuje z takimi dziedzinami wiedzy jak psychologia, antropologia kulturowa, ekonomia, politologia czy prawo. Za twórcę nauki socjologicznej uważa się Augusta Comta.
Pojęcie tłumaczy się jako socjo- stowarzyszać, łączyć; logos - nauka, wiedza.
Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zachodzące w różnych formach życia społecznego:
instytucje wychowawcze, prawne, religijne, artystyczne, polityczne i gospodarcze,
zbiorowości, a więc grupy społeczne, zawodowe, terytorialne,
procesy takie jak industrializacja, urbanizacja, migracje, komunikacja, kultura masowa,
zjawiska kulturowe: normy, wartości, ideologie, ruchy społeczne czy świadomość społeczna.
W socjologii wykorzystujemy uogólnienia systematycznych teorii wpływających na możliwości teoretycznych interpretacji zjawisk życia społecznego:
teoria zmiany społecznej,
teoria zachowania się jednostek,
teoria zachowania się społeczności,
stosuje się je w celach prognostycznych. Zdobyta w oparciu o te teorie wiedza powinna służyć regulowaniu stosunków międzyludzkich, a także aktywnemu wykorzystaniu socjotechnik, inaczej nazywanych inżynierią społeczną.
Socjologia jest nauką bez paradygmatu, oznacza to, że w jej obrębie nie istnieją żadne teorie czy zespoły twierdzeń, których prawdziwość akceptują wszyscy.
Sporne problemy socjologii to te, które wpisują się w interpretację rzeczywistości społecznej i te, które są związane metodami jej badania:
Indywidualizm - holizm, czyli spór o prymat jednostki wobec społeczeństwa bądź na odwrót - społeczności wobec jednostki.
Teoria funkcjonalna - teoria konfliktu, obie sprzyjają rozumieniu mechanizmów tworzących naturę społeczeństwa; społeczność może być rozumiana jako harmonijny organizm, w którym wszyscy wypełniając własne role służą efektywnemu funkcjonowaniu całości, lub też jako rzeczywistość rozdarta wewnętrznie tworzona przez zróżnicowane cele przyświecające poszczególnym jednostkom czy instytucjom. Te dwa stanowiska są jednymi z ważniejszych teoretycznych założeń, zostały wypracowane z jednej strony przez funkcjonalistów, postrzegających społeczeństwo jako zorganizowany kompleks wzajemnie ze sobą powiązanych instytucji zmierzających do integracji, z drugiej strony przez tych, którzy przyczyny powstania, rozwój społeczny argumentują ścieraniem się interesów.
Naturalizm-antynaturalizm, są to teorie, które koncentrują się wokół społeczeństwa jako obiektu natury, antynaturaliści poszukują intuicyjnego rozumienia zjawisk społecznych a nie ich wyjaśniania w oparciu o ich powtarzalność, naturaliści natomiast stwierdzają, że działania człowieka w grupie są naturalnie racjonalne a każdy uczestnik życia społecznego jest jednocześnie praktycznym socjologiem.
Socjologia teoretyczna - socjologia historyczna, według pierwszego nurtu powinno się formułować ogólne prawa życia obowiązujące w zmieniającej się czasoprzestrzeni według drugiego można conajwyżej mówić o pewnych prawidłowościach ograniczonych wyznacznikami historii,
Innymi teoriami są:
Ewolucjonizm (transformizm), który uznaje zmianę kulturową, transformację społeczną i przy pomocy metody porównawczej stara się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości, umiejętnie je prognozując.
Funkcjonowanie społeczeństwa jest uzależnione od szeregu instytucji, które mają nie tylko wymiar struktur, ale które też definiuje jako utrwalone zwyczaje, reguły bądź normy. Funkcjonowanie jednostki przebiega zawsze w ramach jakiejś instytucji. Współczesny instytucjonalizm charakteryzuje się dopasowywaniem do tzw. znaków czasu i jest bardziej podatny na zmiany.
Zajęcia 2
Proces uspołecznienia na poziomie cech socjogennych
Kontrola społeczna
Formowanie się ludzkiej tożsamości społecznej opiera się na dwóch mechanizmach:
indywidualizacji - prowadzi to do formowania tożsamości osobistej
i identyfikacji - prowadzi do kształtowania tożsamości społeczne.
Człowiek może wprowadzić siebie w stan napięcia pomiędzy wartościami związanymi z jego indywidualnością a tymi, poprzez które oddziałuje na niego grupa.
Konformizm to zmiana zachowania lub opinii danej osoby w wyniku rzeczywistego albo wyimaginowanego wpływu jakiejś osoby lub grupy ludzi. Konformizm wynikający z obserwacji innych ludzi w określonych sytuacjach prowadzi do utrwalenia wzorów zachowań. Interpretacja sytuacji dokonana przez innych wcale nie musi być słuszna, czego dowodzi tzw. zasada psychozy tłumu, związana z podporządkowaniem się jednostki wywołanym reakcją ogółu. Najtrwalsze efekty w człowieku wywołuje proces internalizacji, a więc wewnętrznego przekonania do określonych wartości, poglądów czy wzorów zachowań.
Kulturowy ideał osobowości narzuca człowiekowi wzorce cech i zachowań akceptowanych w społeczeństwie. Pełny proces uspołecznienia następuje w okresie dojrzewania, związany jest on z włączeniem osobowości podstawowej, którą posiada człowiek w relacje z osobowością reprezentatywną, najczęściej występującą w danym społeczeństwie, o tak zwanym charakterze narodowym.
Proces socjalizacji dotyka realizacji konkretnych ról w społeczeństwie. Rola społeczna to względnie spójny system zachowań i cech będących reakcjami na zachowania i potrzeby innych osób przebiegających według jakiegoś wzoru. Uczucia i postawy wzmacniane są w związku z odgrywaną rolą społeczną, a odpowiedzialne jej wypełnianie zależy od określonego stopnia identyfikacji.
Ku skutecznemu procesowi socjalizacji prowadzi zintegrowana osobowość jednostki, rozwijająca się poprzez utrzymanie poczucia własnej tożsamości, utrzymanie i wzrost poczucia własnej kontroli nad rzeczywistością i utrzymanie i wzrost poczucia własnej wartości.
Kontrola społeczna
Kontrola społeczna to jakość socjologiczna, którą wypracował Edward Ross i zdefiniował jako zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką. Formy kontroli społecznej podyktowane są normami, standardami moralnymi i obyczajowymi. Normy mają zróżnicowaną naturę: prawne, religijne, obyczajowe, zaczerpnięte z tradycji.
Podstawowym celem kontroli społecznej jest jedność i zwartość społeczeństwa poprzez zapewnienie łączności jednostce ze społeczeństwem. Konflikty systemów normatywnych są zagrożeniem dla kontroli społecznej.
Rola sankcji w kontroli społecznej związana jest z repertuarem kar i nagród stosowanych w systemach społecznych. Mają one charakter bezpośredni lub pośredni. Z jednej strony wybrzmiewają negatywnie (napiętnowanie, odmowa szacunku, obojętność, wyśmianie, strach) z drugiej - pozytywnie (pochwała, nobilitacja, awans, zysk, premia). Każdy system społeczny zmierza do integracji norm regulujących zachowane jednostki.
Niezgodność norm może mieć miejsce gdy:
następuje zróżnicowana ocena społeczna osobników podległych jednej normie (np. zakaz hałasowania w miejscach publicznych i jednocześnie akceptacja wyjątkowych okoliczności, np. przyjęcie weselne),
występuje niezgodność norm grup mniejszościowych z normami przeważającej części społeczeństwa.
Procesowi kontroli społecznej towarzyszy mechanizm dewiacji, którą interpretujemy jako odchylenie od obowiązujących norm w skali masowej. Innym zjawiskiem jest anomia, będąca odzwierciedleniem stanu zaniku norm w społeczeństwie lub związana z rozpowszechnianiem się licznych konkurencyjnych norm. Współcześnie anomia dotyczy zagubienia i wykorzenienia jednostki wywołanego przez społeczeństwo. To zjawisko potwierdza zjawisko potwierdza proces ewolucji kontroli społecznej.
Kontrola społeczna podlega ewolucji polegającej na poszerzeniu sfery wolności jednostki wobec nakazów płynących ze społeczeństwa.
Zajęcia 3
Kultura w życiu społeczeństw
Kultura wywodzi się:
od pojęcia colere - uprawiać, hodować i wówczas oznacza zdolność twórczego przekształcania i organizowania środowiska życia
w pierwotnym ujęciem kultura była rozumiana jako rezultat działań odnoszący się do zjawisk naturalnych, jako ład narzucony przez człowieka środowisku życia.
Wywodzi się też od pojęcia cultus związanego z oddawaniem czci przodkom.
Kultura:
opisuje wartości,
wpływa na kształtowanie osobowości,
ma charakter zorganizowany,
wieloaspektowo wpisuje się w rzeczywistość,
zależy od wewnętrznych kryteriów, których rozumienia człowiek się uczy określanych sposobem zachowań czy dyrektyw postępowania,
jest nośnikiem pozytywnych treści.
Wyróżniamy zróżnicowane kategorie kultury. Zależne są one od:
przedmiotów, z których człowiek korzysta,
innych osób współtworzących daną kulturę,
wartości symbolicznych, powstających w świadomości ludzi.
Wyróżniamy:
kulturę bytową - obejmującą sferę ludzkich działań, ukierunkowanych na wykorzystanie przedmiotów materialnych bądź na ich tworzenie;
kulturę socjetalną - obejmującą porządek relacji pomiędzy ludźmi pośród których dochodzie do przekazywania wzorów zachowań. Współcześnie ludzie komunikują się na poziomie ideologii, edukacji, religii, religii, polityki, itp. (ważną rolę tu odgrywają symbole)
Ważną dziedziną kultury socjetalnej jest kategoria kultury symbolicznej, rozpoznawanej przez symbole i znaki, z których ludzie korzystają i które pozostają kryterium dookreślającym sposób wartościowania przez człowieka. Symbole i znaki pełnia funkcje integracyjne, obejmują obyczajowość, wiedzę, zabawę, religię. Współtworzą trzy inne typy kultury:
ludową - przekazywaną w społecznościach lokalnych poprzez bezpośrednie codzienne sytuacje,
popularną (masową) świadczącą o standardach życia jednostek przynależących do szerszych społeczności
elitarną, której twórcami są profesjonalni autorzy, wypracowujący innowacyjne formy, symbole czy style.
Kulturę kwestionującą kulturę zastaną w danej społeczności lokalnej określamy mianem kontrkultury. Ma ona miejsce wówczas, gdy przedmiotem odrzucenia staje się kultura określająca podstawowe idee i wartości będące oparciem określonego systemu społecznego, wzorów zachowań czy stylu życia. Kontrkultura związana jest z zachowaniami kontestacyjnymi i permisywistycznymi (wyzywające, prowokujące szerszy ogół społeczeństwa).
Kultura alternatywna oznacza poszukiwanie nowych form, nowych możliwości rozwoju człowieka, które ogranicza kultura zdominowana przez technikę i konsumpcję.
Mechanizmy oddziaływania kultury na życie dotyczą:
regulowania sposobów zaspokajania popędów, pożądliwości i skłonności towarzyszących człowiekowi (więc związanych z procesem uspołecznienia człowieka),
ustanawiania systemów wartości i kryteriów określających hierarchię wartości,
ustalania wzorów zachowań i reagowania w określonych sytuacjach, pozwalających na wyrażenie indywidualnego stylu kultury.
Rozwój masowego komunikowania się umożliwia wymianę kulturową. Nie zawsze tzw. dyfuzja kulturowa (przenikanie) kończy się pozytywnie. Wielokrotnie mamy do czynienia ze zjawiskiem etnocentryzmu - gdy osoba koncentruje się na grupie własnego pochodzenia, zamyka się w jej obrębie i zachowuje przeświadczenie o jej szczególnej ważności i wartości. Etnocentryzm często łączy się z ksenofobią, czyli lękiem lub nienawiścią przed obcym, jak też z rasizmem, więc nie tylko z odrzuceniem i pogardliwym traktowaniem obcej kultury, ale wręcz z nienawiścią wobec niej.
Zajęcia 3
Interakcje społeczne są to relacje występujące pomiędzy uczestnikami życia społecznego warunkowane wzajemnym oddziaływaniem na siebie. Dzięki interakcjom tworzą się pewne modele, wzorce, które są komunikowane i które wymagają właściwej interpretacji i zrozumienia. W oparciu o interakcje tworzą się stereotypy - są one uogólnianiem pewnych schematów opartych na wiedzy potocznej, poprzez którą przypisuje się pewne cechy wszystkim członkom danej społeczności.
Społeczność jest grupą osób o ktorej istnieniu decydują takie czynniki jak:
przynajmniej 3 członków
wspólne cele, które wzmacniają poczucie solidarności i więź
struktura, czyli organizacja grupy
identyczność wskazująca na odrębność od innych grup i społeczności
ośrodki skupienia grupy, czyli symbole, idee, wartości itp.
Społeczność dzieli się na:
rodzinną
lokalną
narodową
międzynarodową
W funkcjonowaniu społeczności narodowej ważnym elementem jest struktura władzy, którą interpretujemy jako możliwość sprawowania przez przywódcę kontroli nad zachowaniami innych członków społeczności.
Trzy podstawowe style władzy to:
Autorytarny - przywódca skupia całość władzy i ponosi odpowiedzialność. Sam wyznacza poszczególne zadania
Demokratyczny, - który oznacza delegację władzy i uczestnictwo w podejmowaniu decyzji. Członkowie grupy sami rozdzielają zadania i biorą aktywny udział w podejmowaniu decyzji.
Lesseferystyczny - oznaczający rezygnację z przywództwa. Członkowie grupy robią to co chcą i podejmują zadania jeśli uznają to za stosowne.
Zbiorowości społeczne mogą być interpretowane także prze takie pojęcia jak tłum, zbiegowisko, publiczność.
Tłumem nazywamy masę ludzi doraźnie skupionych w określonej sytuacji społecznej, którzy aktywizują się szybko i podporządkowują rozpoznanemu w sposób spontaniczny przywódcy.
Zbiegowisko rozumiemy jako obecność masy ludzi w okolicznościach nadzwyczajnych na sposób przypadkowy, anonimowy, wywołujący zainteresowanie.
Publiczność występuje w postaci publiczności skupionej (ma miejsce gdy tworzy się audytorium - skupiając się na wspólnym obiekcie zainteresowania) i rozproszonej (wywołana jest przy pomocy mediów i Internetu)
Struktura jest formą życia społecznego. Jest to pewna sieć relacji, której odpowiada rzeczywistość interakcji. Jest to kategoria form społecznych. Wyróżniamy dwie dwie możliwości strukturalne w społeczeństwie:
Mikrostruktura społeczna - sieć powiązań między elementarnymi składnika mi życia społecznego, czyli takimi które nie dają się podzielić na mniejsze.
Makrostruktura społeczna - jest związana z siecią powiązań o oddziaływaniu większym, globalnym. Jest kategorią drugiego rzędu związaną ze zdolnością istnienia pewnych związków pomiędzy złożonymi obiektami społecznymi. Kategoria ta wpisuje się w sieć powiązań pomiędzy partiami politycznymi, w działalności gospodarczej pomiędzy przedsiębiorstwami, korporacjami.
4 aspekty struktury:
Role społeczne - a więc normatywnie określone powinności każdego, kto zajmuje jakąś pozycję
Typowe poglądy i przekonania - odzwierciedlające tożsamość jednostki zajmującej konkretną pozycję.
Charakterystyczne szanse życiowe lub interesy - które stanowią priorytet w działaniu jednostek zajmujących daną pozycję.
Realizacja kierunków i założeń programowych interakcji związanych ze zbieżnością lub rozbieżnością celów u osób zajmujących daną pozycję.
Rodzina jako mikrokomórka społeczna:
Umożliwia realizację takich celów jak trwałe obcowanie płciowe w oparciu o społecznie uznawane wzorce
Tworzy instytucjonalną formę małżeństwa
Określa stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia
Pełni funkcję jednostki gospodarującej zaspokajając potrzeby poszczególnych jej członków
Funkcje rodziny jako grupy społecznej:
1. Funkcje instytucjonalne:
prokreacyjna lub biologiczna - podtrzymująca ciągłość społeczeństwa
ekonomiczna - polega na dostarczaniu dóbr materialnych rodzinie
opiekuńcza - zabezpieczająca funkcjonowanie poszczególnych członków w określonych sytuacjach życiowych
socjalizacyjna - wprowadzająca w kontekst kulturowy w życiu społecznym
stratyfikacyjna - sytuująca poszczególnych członków rodziny w określonych strukturach społecznych klas i warstw.
2. Funkcje osobowe:
małżeńska - zaspokajanie potrzeb życia intymnego małżonków
rodzicielska - związana z zaspokajaniem potrzeb uczuciowych na poziomie rodzice - dzieci
braterska - zaspokajanie potrzeby więzi emocjonalnych na poziomie rodzeństwa
Kryteria klasyfikacji małżeństwa i rodziny
liczba partnerów w małżeństwie:
monogamiczne - dwoje partnerów
poligamiczne - więcej niż dwoje, w zależności od kontekstu kulturowego:
poligynia (jeden mężczyzna)
poliandria (jedna kobieta)
zakres wyboru małżonka:
endogamia - wybór w ramach własnej zbiorowości etnicznej, religijnej, klasowej, terytorialnej
egzogamia - wybór współmałżonka spoza własnej zbiorowości
typ władzy wewnątrzrodzinnej:
matriarchalna - przywódcza rola matki i żony
patriarchalna - władza i prestiż należą do ojca i męża
partnerska - mężczyzna i kobieta dzielą prawa i obowiązki między siebie
w oparciu o wzory dziedziczenia:
matrylinearne - dziedziczenie w linii matki
patrylinearne - dziedziczenie w linii ojca
miejsce zamieszkania po ślubie:
matrylokalne - małżonkowie mieszkają w środowisku rodzinnym żony
patrylokalne - małżonkowie mieszkają w środowisku rodzinnym męża
neolokalne - osobno
Każda rodzina charakteryzuje się konkretnym sposobem realizacji funkcji i celów, stąd też podział na rodzinę:
chłopską
robotniczą
inteligencką
lub na:
miejską
wiejską
Uwzględnienie źródła utrzymania prowadzi do podziału na:
rodzinę wytwórców
rodzinę konsumentów.
Rodzina doświadcza różnego rodzaju wpływu czynników zewnętrznych ze względu na zachodzące w jej otoczeniu zmiany związane z mezostrukturami industrializacji i urbanizacji. Obie makrostruktury wzmagają ruchliwość społeczną co niesie zróżnicowanie klasowe członków tej samej rodziny a jednocześnie osłabia częstotliwość i intymność kontaktów pomiędzy członkami rodziny.
Zajęcia 4
Mniejszość etniczna narodowa służy do oznaczenia części zbiorowości, która posiada wspólne cechy podyktowane odrębnością kulturową (języka, wyznania, zwyczajów) w relacji do większości.
Modele relacyjne mniejszości do większości
Na podstawie rodzaju integracji wyróżniamy mniejszość ze względu na rasę, przynależność terytorialną, kulturę czy religię.
Stosując kryteria terytorialne dzielimy mniejszości:
zwarte - rozproszone,
osiadłe - przybyłe,
Stosując kryteria kulturowe wyróżniamy mniejszości:
posiadające silne poczucie przynależności i rozwiniętą świadomość własnej odrębności,
posiadające poczucie przynależności podporządkowane biologii rodzenia,
W tych kryteriach typologią mniejszości jest wyodrębnienie:
mniejszości pluralistycznych - charakteryzujących społeczeństwa wielonarodowe, które troszczą się o respektowanie praw mniejszości,
mniejszości asymilacjonistyczne - charakteryzujące się pragnieniem asymilacji do większości, a więc niekultywujący własnej odrębności tożsamości narodowej,
mniejszości secesjonistyczne - demonstrujące swoją odrębność, dążące do jej zachowania, nierezygnujące z aspiracji do autonomii lub własnego państwa.
Procesem przyczyniającym się do rozwoju grup mniejszościowych jest proces migracji podyktowany zaangażowaniem jednostki w wypracowaniu otoczenia bardziej sprzyjającego realizacji ambicji, celów ekonomicznych itp.
Główne bariery asymilacji imigrantów pierwszego pokolenia to:
różnice w rozwoju cywilizacyjnym
różnice kulturowe
standard wykształcenia
nieznajomość języka
izolacja grupy
W przypadku spotkania się grupy mniejszościowej z większą ma wielokrotnie proces dyfuzji kulturowej a więc modyfikacja własnej kultury, którą przebiega od większości ku mniejszości.
Naród istnieje jako realność pod warunkiem, że jednostki tworzące zbiorowość identyfikują się jako naród, tzn. istnieją w obrębie narodu w tej mierze, w jakiej intelektualnie i emocjonalnie identyfikują się ze zbiorowością narodową. Czynniki narodowotwórcze to
wspólny los zbiorowości terytorialnej połączony wspólnotą dziejów (terytorium, historia, państwo)
to zbiorowość terytorialna połączona wspólnotą polityczną(system oświaty, prawo, wychowanie)
to wspólnota utworzona przy pomocy czynników obiektywnych tworzących podstawę bytowania (ziemia ojczysta, sposób produkcji, typ gospodarki, podział pracy)
wspólnota czynników narodowotwórczych na poziomie psychiki i kultury (poczucie więzi narodowej, chęć bycia narodem, wspólne wartości narodowe)
Identyfikacja narodowa oparta jest na obywatelstwie danego państwa, poczucie świadomości narodowej związane jest z doborem czynników motywujących do realizacji określonej tożsamości narodowej.
Poczucie więzi służącej wzmocnieniu identyfikacji narodowej przyczynia się do wypracowywania niebezpiecznych ideologii nacjonalistycznych, które mają miejsce wówczas gdy upraszcza się rolę czynników narodowotwórczych i wyolbrzymia pozycję kulturową własnej grupy pochodzenia.
Struktura społeczna to system stosunków, relacji budowany w oparciu o następujące kryteria:
wzajemne zależności wynikające z podziału pracy i funkcji
nawiązujące się układy na poziomie ekonomicznym, a więc wynikające z posiadania mniej lub więcej stałych środków do życia
ze stosunków dystansów, więzi i antagonizmów społecznych
W strukturze społecznej mówimy o uwarstwieniu społecznym, a więc o istnieniu nierówności, które są cecha jakichkolwiek układów społecznych niezależnie od ustroju politycznego. Dominującą więzią jest więź organizacyjna, poprzez którą społeczeństwo podzielone jest na klasy różniące się funkcjami jakie pełnią w życiu społecznym.
Struktury społecznej nie można rozpatrywać wyłącznie na jednej płaszczyźnie. W uwarstwieniu społecznym zauważamy następujące relacje:
rządzących - rządzonych
bogatych - biednych
pracujących - tych na których się pracuje
wykształconych - niewykształconych
itp.
Zajmowanie określonych pozycji w społeczeństwie, pełnienie ważnych ról społecznych, decyzyjność na poziomie władzy to czynniki charakteryzujące elit w strukturze. Teoretyczne założenia opisujące struktury społeczne wypracował Marks, który wprowadził pojęcie klasy społecznej, funkcjonującej w oparciu o świadomość realizacji wspólnych interesów. Krytyczne opracowanie struktury społecznej zawdzięczamy Weberowi, który skonstruował pojęcia wielowymiarowości struktury w oparciu o czynniki społeczne, ekonomiczne i polityczne.
Struktura społeczna funkcjonuje jako system przydzielający swoim członkom określoną pozycję i skłaniającym ich do wykonywania związanych z tą pozycją obowiązków. Wymagane jest zatem do jej wypełnienia albo specyficzne przygotowanie - wykształcenie, albo zdolność - talent.
Zmiana społeczna jes stalym elementem życia społeczeństwa. Zachodzi w wyniku dyfuzji kulturowej, przekazywania wzorów kulturowych. Wpisana jest w środowisko naturalne. Dotyka przemian politycznych i ekonomicznych. Omawiana jest z pozycji czterech teorii
teorii ewolucjonistycznej która jako model teorię ewolucji także w życiu społecznym i opowiada się za swobodnym rozwojem technicznym, ekonomicznym, organizacyjnym, strukturalnym, z wyakcentowaniem najlepszej, najwłaściwszej jakości
teoria cykliczna - opisuje społeczeństwo jako podlegające cyklicznemu rozwojowi. Rozwój stymulowany jest działalnością ludzką i zmieniającymi się uwarunkowaniami środowiska naturalnego
teoria funkcjonalistyczna - opiera się o system wzajemnych powiązań i zależności występujących pomiędzy jednostkami dążącymi do utrzymania równowagi w życiu społecznym
teoria konfliktu - sugeruje żródło zmiany społecznej w walce klasowej, bazującej na konflikcie realizowanych interesów lub celów
1
kościelne
obyczajowe
państwowe
Prawo stanowione
Prawo boże
Prawo objawione
Prawo naturalne
Prawo wieczne