Pytania na kolokwium zaliczeniowe z przedmiotu

SOCJOLOGIA OGÓLNA (studia niestacjonarne) rok akad. 2009/2010

1. Proszę zdefiniować socjologię zdroworozsądkową i socjologię naukową i wskazać jaka zachodzi między nimi relacja.

Socjologia potoczna (zdroworozsądkowa) jest oparta na zdrowym rozsądku, na

uogólnianiu codziennych doświadczeń w sposób często

emocjonalny, niesystematyczny i nieweryfikowalny.

Socjologia naukowa opiera się na systematycznych badaniach, na posługiwaniu się ustalonym aparatem pojęciowym, na sprawdzaniu hipotez,

twierdzeń.

Relacja między socjologią potoczną a naukową wyraża się w stwierdzeniu, że socjologia potoczna jest często przedsionkiem socjologii naukowej

1. Socjologia ogólna (przedmiot, podstawowe teorie).

Socjologia ogólna na podstawie materiałów, uogólnień, prawidłowości ustalonych w badaniach szczegółowych, tworzy teorie obejmujące zespoły zjawisk występujących w społeczeństwach. Jej zadaniem jest także definiowanie pojęć.

W ramach socjologii ogólnej wyróżniamy dwie „metateorie” socjologiczne:

a) teorię struktur społecznych - uogólnia wyniki badań nad różnymi typami i formami zdrowego życia i ustala jego ogólne prawa

b) teorię zmian społecznych - uogólnia wyniki, badań nad zjawiskami i procesami przemian.

1. Socjologia szczegółowa (przedmiot i podstawowe działy badań).

Socjologia szczegółowa to zbiór różnych subdyscyplin socjologii dotyczących

poszczególnych dziedzin życia społecznego, wyróżnianych na podstawie różnorodnych kryteriów . Zakres badań tych subdyscyplin krzyżuje się.

Działy socjologii szczegółowej wyodrębnia się w miarę potrzeby oraz w miarę ambicji poznawczych badaczy.

W ramach socjologii szczegółowej wyróżniamy trzy obszary (działy) badań:

a) badania grup i zbiorowości społecznych - wieś, miasto, studenci, kasty

b) badania instytucji społecznych - rodzina, polityka, administracja

c) badania procesów i zjawisk społecznych - przestępstwa, alkoholizm, prasa, migracje

1. Proszę określić jak definiowany jest przedmiot socjologii w tradycji amerykańskiej.

Teorie makropoziomowe – traktują społeczeństwo jak organizm

Teorie mikropoziomowe – społeczeństwo to suma mniejszych więzi

1. Proszę porównać funkcjonalno-strukturalną teorię społeczeństwa z teorią konfliktu.

Twórcą funkcjonalizmu jest Spencer. Rzeczywistość społeczna to system wzajemnie ze sobą powiązanych części. Każda struktura jest potrzebna, aby społeczeństwo mogło funkcjonować. W teorii tej wbudowane są mechanizmy samoregulacji, przemiany w społeczeństwie są płynne, bezkonfliktowe. Podstawowe pojęcia to : harmonia, samoregulacja, równowaga.

Twórcą teorii konfliktu był Webber. Rozwój następuje przez konflikt, który wprowadza zmiany. Istnienie struktur dzieli społeczeństwo na pokonanych i zwycięzców. Podziały społeczne wymuszają konieczność zmian. Podstawowe pojęcia: konflikt, współzawodnictwo.

1. Proszę wymienić, omówić założenia przyjmowane w teoriach mikropoziomowych.

• symboliczny interakcjonizm – interakcja czyli kontakt dwóch osób. Ludzie porozumiewają się poprzez gesty, symbole. Opiera się na tożsamości

• etnometodologia – badanie przebiegu zjawisk społecznych

• wymiany – na podstawie korzyści i strat między ludźmi

1. Proszę omówić istotę koncepcji funkcji „jawnych” i „ukrytych” Roberta Mertona

Funkcja jawna - określa część konsekwencji obiektywnych działań przyczyniających się do modyfikacji lub adaptacji systemu społecznego, a które są zamierzone i rozpoznane przez osoby zajmujące konkretne pozycje w tym systemie.

Funkcja ukryta - określa część konsekwencji działań na elementy systemu społecznego, które mogą być niezamierzone i nierozpoznawalne przez osoby zajmujące jakieś pozycje w tym systemie.

W przypadku funkcji ukrytej i jawnej obowiązuje kryterium dostrzegalności.

jawne (konsekwencje zamierzone lub takie, których uczestnicy są świadomi)

ukryte (niezamierzone konsekwencje, których uczestnicy są nieświadomi)

1. Proszę określić czym zajmowała się „ fitosocjologia” a czym „zoosocjologia”?

Fitosocjologia – dział botaniki, którego przedmiotem badań jest roślinność. Zajmuje się badaniem zbiorowisk roślinnych występujących w naturze oraz ich klasyfikowaniem. Celem fitosocjologii jest stworzenie empirycznego modelu roślinności.

Zoosocjologia - (socjologia zwierząt), nauka zajmująca się badaniem takich problemów jak życie społeczne zwierząt, wzajemne stosunki między zwierzętami, struktura i funkcjonowanie skupisk zwierzęcych.

1. Jakie są podstawowe twierdzenia kierunku rasowo-antropologicznego w socjologii?

Założenia kierunku rasowo-antropologicznego w socjologii:

a) całą ludzkość da się podzielić na rasy antropologiczne

b) między cechami psychicznymi a somatycznymi

zachodzi korelacja

c) cechy „biopsychiczne” są wyznacznikiem ustroju

społecznego

d) rasy są nie tylko różne, ale i nierówne

1. Jakie są podstawowe twierdzenia kierunku geograficznego w socjologii ?

Zdaniem Ratzel’a środowisko geograficzne wpływa na:

1. Organizm i psychikę przez klimat

2. Liczebność społeczeństw poprzez przestrzenne rozmieszczenie ludności i grup społecznych

a) terytoria izolowane – ustrój demokratyczny

b) terytoria otwarte – władza despotyczna, tyrania

3. Cechy psychiczne też są wynikiem rozmieszczenia w przestrzeni:

a) terytoria izolowane - tradycjonalizm

b) terytoria otwarte – ekspansjonizm, tęsknota za przestrzenią

4. Wewnętrzną konstytucję grupy społecznej – bogactwa naturalne

decydują o typie gospodarki i ustroju społeczno-ekonomicznym

Przedstawiciele kierunku geograficznego w socjologii wykazywali, że istnieje zależność między środowiskiem geograficznym a:

a) gęstością zaludnienia

b) charakterem mieszkań, dróg i środków komunikacyjnych

c) sposobem ubierania się, odżywiania i spożywania napojów

d) rozwojem gospodarczym i typem gospodarek

e) kształtowaniem się różnych ras

f) ustrojem państw

1. Geopolityka i posybilizm – proszę zdefiniować i omówić te dwa podejścia do zależności między środowiskiem geograficznym a życiem społecznym

Geopolityka – nauka powstała na przełomie XIX i XX wieku, badająca wpływ czynników geograficznych na zjawiska i procesy społeczno-polityczne.

Posybilizm (determinizm środowiskowy) – koncepcja dotycząca determinującej roli środowiska i relacji człowiek – środowisko, w której człowiek jest uzależniony od "wszechmocnych" warunków środowiska przyrodniczego. Środowisko daje pożywienie, pracę, stałe miejsce zamieszkania.

1. Proszę podać definicję kultury Jana Szczepańskiego.

,, kultura jest to ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom”

1. Kultura wynika z natury w sensie filogenetycznym a przeciwstawia się naturze w sensie ontologicznym, proszę wyjaśnić znaczenie tego stwierdzenia Antoniny Kłoskowskiej

sens filogenetyczny: wyprostowane ciała, uzdolnione ręce, rozwinięta krtań, podział pracy, stałość popędu seksualnego. Kultura jest walką o byt i pochodną inteligencji. U źródeł powstania kultury leży zabawa, gra współzawodnictwo.

sens ontogenetyczny: kultura to gwałt, symboliczny brak możliwości protestu przeciwko wpływowi kultury. Człowiek nie jest w stanie się jej przeciwstawić chociaż czasami chce.

1. Proszę opisać relację kultura-natura.

Filogeneza (antropogeneza) - rozwój gatunkowy

Ontogeneza - rozwój osobniczy

Kultura wynika z natury w sensie filogenetycznym i przeciwstawia

się jej w sensie ontogenetycznym.

Porównanie zjawisk naturalnych ze zjawiskami kulturowymi

1. naturę cechuje uniwersalność – kulturę różnorodność

2. działania naturalne odznaczają się spontanicznością – kulturalne są regulowane

3. to co naturalne odznacza się bezwzględnością - to co kulturalne jest względne

1. Na czym polega różnica między wiedzą a przekonaniami?

Wiedza to ogół wiarygodnych informacji o rzeczywistości wraz z umiejętnościami ich wykorzystywania.

Przekonanie to pewność co do słuszności czegoś, wyrobiony pogląd na coś; przeświadczenie

1. Czym są wartości i jakie posiadają cechy?

Wartość oznacza coś, co - w sensie absolutnym lub na gruncie danego zespołu poglądów - jest cenne i godne pożądania i co stanowi (winno stanowić) przedmiot szczególnej troski oraz cel ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka.

1. Co to są normy społeczne i  jakie wyróżnia socjologia rodzaje norm ?

Normy społeczne są to regulacje nakazujące odpowiednie zachowanie w odpowiednich sytuacjach. Wyróżniamy: zwyczaje, obyczaje, tabu, prawa.

1. Na czym polega różnica między subkulturą a co kontrkulturą?

Subkultury – jest częścią kultury dominującej, wzbogaca, rozszerza kulturę do której należy. Każda grupa o odpowiedniej liczebności, która ma społeczne przekonania, wartości, normy i styl życia może być uznane za subkulturę kryteria wyróżniania to np. styl życia, pochodzenie etniczne, zamożność.

Kontrkultury – (przeciwstawia się kulturze dominującej) podgrupy, które ucieleśniają przekonania i wartości normy, style życia, które są wyraźnym przeciwieństwem rozwiązań kulturowych oferowanych przez kulturę dominującą.

1. Proszę opisać koncepcję relatywizmu kulturowego.

Podstawą relatywizmu kulturowego jest przekonanie że żadna praktyka kulturowa nie jest wewnętrznie zła lub dobra; każdą należy rozumieć w kontekście jej miejsca w większej konfiguracji

Kulturowej. Ta perspektywa doprowadziła obserwatorów do powstrzymania się od ocen i wydawania sądów na temat nie znanych praktyk. Jednocześnie wzmogła tolerancję a nawet szacunek dla stylów kulturowych, które mogą wydawać się dziwne lub nienaturalne. Przyjęcie postawy relatywizmu kulturowego zachęca do większego obiektywizmu w spojrzeniu na własne społeczeństwo i jego praktyki kulturowe.

1. Zasady socjalizacji w koncepcji Turnera.

1. Zasada wczesnej nauki

2. Kontakty z bliskimi osobami mają wpływ na socjalizacje

3. Długotrwałe związki mają silniejszy wpływ na socjalizacje

1. Proszę zdefiniować proces socjalizacji i podać funkcje jakie ona pełni w życiu człowieka.

Socjalizacja (wg J. Szczepańskiego) to utrwalenie wzorów i tworzenie modeli które za pomocą języka umożliwiają kumulację dziedzictwa kulturowego, wyznaczają treści myśli ludzkich i dążeń, pozwalają

na tworzenie dóbr artystycznych i systemów moralnych. W ten sposób człowiek przechodzi drogę od organizmu biologicznego do osobowości ludzkiej jako tworu kulturowego.

Funkcje socjalizacji:

» dyscyplinuje popędy

» wpaja umiejętność osiągania rzeczy pożądanych

» uczy grania ról społecznych

» dostarcza sprawności i umiejętności

1. Proszę opisać psychoanalityczną teorię socjalizacji (Z. Freud).

Psychoanalityczna teoria socjalizacji wg Zygmunta Freuda składa się z kilku faz:

a) faza oralna - 1 rok życia, ssanie, gryzienie

b) faza analna - 2-3 rok życia kontrola nad wypróżnianiem się

c) faza falliczna- 3-5 rok życia, kompleks Edypa- tworzenie silnej więzi emocjonalnej z rodzicem płci przeciwnej, wroga rywalizacja z rodzicem tej samej płci

d) faza latencji - 5 rok życia- okres pokwitania, seksualizm traci na znaczeniu. W centrum zainteresowania rozwój umiejętności fizycznych i intelektualnych

e) faza genitalna - okres pokwitania, ponowny przypływ energii seksualnej, jednostka jest już gotowa do dojrzałych zachowań seksualnych.

1. Proszę opisać poznawczą  teorię socjalizacji (J. Piaget).

1. Faza sensomotoryczna → 1 - 1,5 roku, dzieci uczą się przez zmysły popychają, gryzą, kopiąc przedmioty ze swego otoczenia.

2. Faza przedoperacyjna → 1,5 – 7 lat, szybko rozwija się umiejętność posługiwania się symbolami (szczególnie językiem ), zrozumienie, że niektórych rzeczy nie można dotknąć.

3. Faza operacji konkretnych → 7 – 11 lat, stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pojęcie związków przyczynowo-skutkowych.

4. Faza operacji formalnych → 12 lat, myślenie abstrakcyjne, przekroczenie granicy czasu i przestrzeni.

1. Proszę opisać interakcjonistyczną teorię  socjalizacji (G.H. Mead)

1. Jaźń: Ja przedmiotowe , ja podmiotowe.

2. Okres przed werbalny: Dzieci, których interakcje z innymi są elementarne, nie rozróżniają między tym co jest jaźnią a tym co nią nie jest. Stopniowo dzięki interakcjom z innymi dziecko zaczyna rozróżniać.

3. Okres werbalny: Kiedy dzieci rozwiną zdolność rozumowania i korzystania z komunikacji symbolicznej (język, gesty) zaczynają aktywnie wpływać na swój rozwój:

-zabawa: dowiadywanie się o istnieniu ról społecznych

-zorganizowana gra: poznanie ról innych

-uogólniony inny: patrzenie z punktu widzenia „wspólnoty”

Czynniki socjalizacji G.H.Mead’a :

- szkoła i grupy rówieśnicze

- rodzina

- media

- inne instytucje wychowawcze.

1. Co to jest styczność, a co łączność psychiczna?

Styczność psychiczna, to rodzaj zainteresowania się drugim osobnikiem, który powstaje wtedy, gdy osobnik A stwierdza, że osobnik B posiada cechy, które mogą być użyteczne w zaspokojeniu jakichś jego potrzeb (ekonomiczne, emocjonalne, społeczne)

Styczność psychiczna przekształca się w łączność psychiczną, gdy dostrzeżenie tych cech jest wzajemne.

1. Co to są wzajemne oddziaływania społeczne, a co stosunki społeczne i jaka jest między mini zależność?

Wzajemne oddziaływania są trwałym wykonywaniem działań skierowanych na wywołanie u partnera interakcji określonej reakcji, przy czym reakcja ta z kolei wywołuje nowe działania pierwszego osobnika.

Wzajemne oddziaływania (interakcje) stanowią treść życia społecznego, dzielą się na:

a) wynikające z intencjonalnego (subiektywnego zamierzenia)

b) wynikające ze wspólnego uczestnictwa w grupie

Składają się z:

a) podmiotu działającego

b) przedmiotu działania

c) „narzędzi” oddziaływań

d) wyniku

Stosunek społeczny to system unormowanych wzajemnych oddziaływań między partnerami, na gruncie określonej platformy. Elementy składowe stosunku społecznego:

a) dwóch partnerów

b) przedmiot postaw

c) platformę

d)układ powinności

1. Proszę podać definicję instytucji społecznej i podać cztery podstawowe grupy instytucji społecznych.

Instytucja społeczna, to trwałe elementy ładu społ. (np. rodzina, własność, prawo), uregulowanych i usankcjonowanych form działalności (np. szkolnictwo, sądownictwo, nauka), uznanych i zrutynizowanych sposobów rozwiązywania problemów współpracy i współżycia (np. małżeństwo, kredyt, arbitraż), pewnego rodzaju organizacji formalnych pełniących w społeczeństwie określone funkcje (np. szpital, więzienie, fabryka, urząd).

Instytucje społeczne posiadają:

• cel dla którego zastały powołane (stworzone)

• czynności/działania, których zakres jest określony

• role społeczne

• środki do realizacji celów (materialne - budynki, niematerialne- prawo)

• sankcje

Rodzaje instytucji społecznych:

• ekonomiczne - rozdział dóbr i pieniądza (banki, giełda)

• polityczne - zdobywanie i wykonywanie władzy (partie polityczne)

• socjalne - zabezpieczenie społeczne (ośrodki pomocy społecznej)

• wychowawcze - utrzymywanie ciągłości kulturowej (muzea)

• religijne - organizują stosunek człowieka do sił transcendentnych (niemożliwych do poznania)

1. Proszę wymienić fazy tworzenia się więzi społecznej?

Etapy tworzenia się więzi społecznej:

» styczność przestrzenna

» styczność i łączność psychiczna

» styczność społeczna

» wzajemne oddziaływania

» wzory wzajemnych oddziaływań

» stosunki społeczne

» zależności społeczne

» instytucje społeczne

» kontrola społeczna

» organizacja społeczna

» więź społeczna

Więź społeczna to zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju.

1. Co to jest kontrola społeczna oraz proszę wskazać jej mechanizmy?

Kontrola społeczna to szereg miar, sugestii, sposobów przekonywania, nakazów i zakazów, system perswazji i nacisku, sankcji aż do przymusu fizycznego włącznie, system sposobów wyrażania uznania, wyróżniania, nagród, dzięki któremu doprowadza zachowania jednostek i grup do zgodności z przyjętymi wzorami działania ujętymi normami społecznymi.

Mechanizmy kontroli społecznej:

- psychospołeczne - internalizacja norm społecznych;

- materialno - społeczne - przymus zewnętrzny stosowany przez instytucje;

- zwyczaje obyczaje - znajdują się na pograniczu.

1. Proszę podać definicję więzi społecznej St. Ossowskiego.

2. Grupa społeczna, definicja ( od kiedy mamy do czynienia z grupą społeczną, dwie czy trzy osoby).

Grupa społeczna to pewna liczba jednostek, wyodrębnionych na podstawie formalnych

(pluton w wojsku) lub nieformalnych (gang młodzieżowy), kryteriów członkostwa,

mających poczucie wspólnoty z innymi członkami grupy.

Grupa zaczyna się dopiero tam, gdzie w ramach jednej zbiorowości osobnik A pozostaje w stosunku

nie tylko do B i C, lecz także w stosunku do tego co dzieje się między B i C.

1. Podział grup z uwagi na kryterium członkostwa.

1. genetyczne – rodzina, naród, kasta;

2. przymusowej przynależności – państwo, mieszkaniec miasta;

3. kontrolowanej przynależności / ekskluzywne członkostwo – PAN;

4. Swobodnego dostępu (inkluzywne) – partie polityczne.

1. Podział grup z uwagi na sposób podejmowania decyzji.

1. monocentryczne – decyzję podejmuje w imieniu grupy przywódca (wojsko);

2. policentryczne – decyzje w imieniu grupy podejmowane są przez organ kolegialny (parlament).

1. Proszę przedstawić i krótko opisać funkcje rodziny ( wg Zbigniewa Tyszki).

- utrzymywanie ciągłości rodziny (prokreacja);

- seksualna – posiadanie stałych partnerów ma za zadanie rozładowanie napięcia emocjonalnego;

- materialno-ekonomiczna – współczesne gospodarstwo domowe;

- socjalizacja – uczenie kompetencji społecznych

- daje poczucie bezpieczeństwa, zapewnia jednoczesne zaspokojenie potrzeb emocjonalnych;

- kontrolna – nie rusz, nie wolno, nie można;

- utrzymuje ciągłość kulturalną społeczeństwa przez przekazywanie dziedzictwa kulturowego następnym pokoleniom.

1. Koncepcja narodu: kryteria subiektywne i obiektywne, (proszę je wymienić  i krótko opisać oraz ustosunkować się do tego sposobu definiowania narodu.

Kryteria wyróżniania narodu

Obiektywne

• język

• wspólne pochodzenie

• wspólne interesy ekonomiczne

• państwo

Subiektywne

• Wspólnota kulturowa

• inicjacja narodowa

• dziedzictwo kulturowe

Definicja narodu:

Naród, to historycznie wytworzona zbiorowość zorganizowana w charakterystyczny dla sp-ństwa

przemysłowego sposób, w której czynniki subiektywne i obiektywne odgrywają ważną rolę. W zależności od fazy rozwoju historycznego rola czynników subiektywnych maleje na rzecz czynników obiektywnych.

1. Marksowska koncepcja klas społecznych.

Definicja klasy sp-nej Marksa- Klasy społeczne to wielkie zbiory ludzi pozostających w jednakowym stosunku do środków produkcji, tzn. zbiory ludzi posiadających środki produkcji lub zbiory ludzi żyjących pracy najemnej. Stąd też podstawowy podział na klasy w społeczeństwach nowożytnych to podział na klasę posiadającą i klasę robotniczą.

1. Weberowska koncepcja klas społecznych.

Definicja klasy sp-nej Webera- Klasy społeczne to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i rynku pracy Max Weber określał klasy społeczne jako kategorie ludności różniąca się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym i na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja.

1. Weberowska koncepcja warstw społecznych (definicja i funkcje).

Pojęcie warstwy społecznej Maksa Webera oznacza określony zbiór ludzi, mniej lub więcej wyraźnie oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej. Podstawą tego oddzielenia jest dystans społeczny oparty na kryteriach posiadania, poziomu kulturalnego, stylu życia, wyobrażenia „o wyższości urodzenia” i innych rzeczywistych lub urojonych podstawach.

Znaczenie poznawcze koncepcji stratyfikacji polega na tym, że:

• wskazuje na inne niż ekonomiczne kryteria podziałów społecznych,

• pozwala diagnozować przemiany w strukturze społeczno – zawodowej,

wskazuje na akceptowalne kryteria podziałów społecznych.