KULTURA FIZYCZNA
Kultura - ogół zasad, reguł i sposobów postępow., wytworów ludzkiej pracy, oraz twórczości stanowiący zbiorowy dorobek społ. powstający na gruncie swoistych biol. i społ. cech człowieka i warunków bytu, a rozwijający się i przekształc. w procesie swoistym.
W ujęciu materialistycznym k.f. traktujemy: 1) sferę przekonań, postaw, poglądów, aspiracji w dziedzinie dbałości o ciało i fiz. funkcjonow.; 2) sferę obserwowalnych i sprawdzonych czynności w postaci udziału w różnych formach ćw. o charakterze ruchowym, hartującym, higienicznym - stosow. dla celów zdrowotnych, wydolnościowych; 3) sferę intencjonalnych narzędzi - obiekty, sprzęt, systemy, programy.
EWOLUCJA POGLĄDÓW NA WYCH. FIZ.
Koncepcja „wychowania” ciała - genet. najstarsza. Zamierzano poprzez fiz. środki (ruch, słońce, woda, powietrze) bezpośrednio kształtować („wychowywać”) ciało. Twierdzono (Śniadecki), że pierwszorzędnym celem lekcji wf jest utrzymanie, rozwijanie zdrowia i właściwości fiz. Koncepcja ta była nastawiona na zaspokojenie doraźnych potrzeb. Wychowanka traktowała jako bierny przedmiot oddziaływań wychowawczych.
Koncepcja „wychowania przez ciało” - tradycyjna koncepcja. Odnosiła się do środków, zabiegów stosowanych przez wychowawcę. Zamierzano oddziaływać na wszystkie sfery osobowości człowieka: moralną, umysłową, estetyczną, poprzez aktywność fizyczną i wpływ czynników naturalnych. Uważano (Piasecki), że wf jako zespół zabiegów fiz. ma za zadanie rozwinąć przyrodzone zdolności cielesne i duchowe. Słabością jej było założenie, że za pomocą środków fiz. można wszechstronnie i całościowo oddziaływać na człowieka. Twierdzono, że poprzez aktywność ruchową można wpłynąć na kształtowanie świadomej dyscypliny, poczucie odpowiedzialności, obyczajowość, pożycie koleżeńskie itp.
Koncepcja kształtowania ciała i „wychowania” (Gilewicz) - stworzona jako stanowisko kompromisowe pomiędzy w/w kon. Zakładano, iż cel wf może wynikać jedynie ze środków oraz natury przedmiotu oddziaływań. Ograniczała rozumienie tego, co swoiste dla wf wyłącznie do ciała, nadmiernie rozciągała zadania ogólnowychowawcze.
Koncepcja „wychowania w trosce o ciało” (Demel) - zakłada, że wf stanowi zamierzoną, świadomą działalność ukierunkowaną na wytworzenie właściwego zespołu postaw, nastawień, przekazywanie podstawowych wiadomości, a także na wdrożenie do hartowania na bodźce środowiskowe, oraz zdobywanie sprawności motorycznej, poprawę wydolności i postawy ciała. Wychowywać fiz. tzn. powodować pozytywne zmiany w świadomości, tworzyć zespół postaw, nastawień wyznaczających zachowanie człowieka w stosunku do swej fiz. postaci.
TRADYCYJNE KONCEPCJE UJMOWANIA KF
Koncepcja instytucjonalno - administrac. - 1) w.f.; 2) Rekreacja iturystyka; 3) Rehabilitacja ruchowa; Sport wyczynowy.
Koncepcja indywidualistyczno - wartościująca (Demel) - KF można rozpatrywać różnie, uznawając za ważne np.: *wartości subiektywne - poprzez podkreślenie roli wew. psych. nastawień; *wartości obiektywne - realne, dostępne, poznawalne. Koncepcja ta przedstawia kulturę jako dziedzinę bezinteresownych, pozbawionych praktycznych zamierzeń, duchowych dążeń i głęboko związanych z nimi przeżyć, uczuć, nastawień. Wg Demela KF to wyraz określonej postawy wobec własnego ciała, świadomość i aktywna troska o swój rozwój, sprawność, zdrowie. To umiejętność org. i spędzania czasu z pożytkiem dla zdrowia fiz. i psych.
Koncepcja socjologizująco - uniwersalistyczna (behawiorystyczna) - wg Krawczyka KF to względnie zintegrowany i utrwalony sys. zach. oraz ich rezultatu w dziedzinie dbałości o rozwój fiz., sprawność ruchową, zdrowie, piękno - przebiegający wg przyjętych w danej zbiorowości wzorów. W tej koncepcji nacisk położony jest na dbałość o rozwój, sprawność ruchową, działanie, które może być przekazywane w ramach interakcji występujących w społeczeństwie. KF - staje się cechą grupową. Interesujące są te formy, które są zmienne i specyficzne dla danej zbiorowości. Podstawę rozwoju każdej kultury stanowią kontakty interpersonalne.
Koncepcja materialistyczna - uznaje, że KF to ogół wytworów o charakterze materialnym i niematerialnym w dziedzinie dbałości o ciało i fiz. funkcjonowanie człowieka, to ogół uznawanych wartości, wzorów postępowania, które zostały zobiektywizowane, przyjęte i mogą być przekazywane w danej zbiorowości (Wohl). Jako cechę swoistą, wyróżniającą KF uznano dbałość o ciało i fiz. funkcjonowanie człowieka.
KRYTERIA KF
*tryb życia osobnika, *ukształtowane nawyki, *przekonania, *zamiłowania, *konkretne umiejętności. Wg Grabowskiego - *świadomość potrzeb i możliwości ciała, *odpowiednie zabiegi doskonalące ciało, *rezultaty pielęgnacji ciała.
Tworzenie się kultury - to proces nie zawsze uświadomiony, wyrastający bezpośrednio z życia. Wychowanie - stanowi działalność uświadomioną, zamierzoną. Kultura materialna - proces oddziaływania na przyrodę, przekształcanie jej. Kultura duchowa - rezultat przekształcania człowieka w toku walki o opanowanie i wykorzystanie przyrody.
PROCES (łac. processus) - „postępowanie” - regularnie następujących po sobie zjawisk, które pozostają w związku przyczynowym między sobą. Każdy proces charakteryzuje się tworzeniem ciągu zmian dotyczących zachowania, stosunków interpersonalnych. Proces to ciąg zdarzeń związanych z zasadniczym celem.
W procesach wychowania i kształcenia fiz. występują typy działań: 1) wychowanie - świadoma, zamierzona integracja prowadząca do przemian w sferze osobowości jednostki, która dotyczy jej stosunku do swojej postaci fizycznej. 2) intelektualizacja - sys. działania umożliwiające nabycie wiedzy. 3) uczenie się - nauczanie - wyrabianie umiejętności i sprawności nie związanych z doskonaleniem ciała. 4) kształcenie - czynności podejmowane w trosce o poprawę stanu wydolności, odporności, umiejętności niezbędnych w życiu dorosłym.
Procesy wychowania i kształcenia fizycznego - uporządkowany ciąg systematycznie podejmowanych przez wychowawców czynności o charakterze wych. i kształ., umożliwiających wywołanie pożądanych przemian w sferze przekonań, wiedzy, nastawień, umiejętności, sprawności motorycznej, odporności, budowy i postawy ciała - wyznaczających zachowanie wychowanka w stosunku do swej fiz. postaci.
FUNKCJE PROCESU WF WG OSIŃSKIEGO
Każdy proces wych. i kształ. fiz. można analizować poprzez funkcje: 1)f.prosomatyczna - działaniom towarzyszą czynności zmierzające do wytworzenia postaw i nastawień wobec ciała i jego potrzeb. 2)f.prospołeczna - występujące sytuacje sprzyjają i narzucają konieczność kształtowania postaw kultury bycia, współpracy, współzawodnictwa, obowiązku, poszanowania prawdy. 3)f.poznawcza - *kształtowanie pozytywnych postaw wobec KF; *potrzeba przygotow. do samousprawninia się, wymaga przekazania i zdobywania wiedzy np. w zakresie higieny, zdrowia. 4)f.zdrowotno - higieniczna - przejawia się poprzez walory zdrowotne (zabiegi kompensacyjno - korektywne) i higieniczne (profilaktyka). 5)f.morfofizjologiczna - znaczenie i wielkość zmian zachodzących w ustroju w zakresie budowy organizmu (wielkość ciała, proporcje) w powiązaniu z czynnościami (ukł. krążenia itp.). 6)f.kształtująco - estetyczna - działania znajdujące wyraz w trosce o ładną budowę, sposób motorycznego poruszania. 7)f.nauczająco - sprawnościowa - zadania wf związane z wyuczeniem odpowiednich umiejętności ruchowo - sport. (bieg, skok, rzut, jazda na łyżwach itp.), oraz kształtowanie poszczególnych sprawności (siła, szybkość, wytrzymałość, koordynacja). 8)f.utylitarna - działania związane z troską o realizację tej funkcji wyrażającą się poprzez, mniej lub bardziej pośredni, związek wyuczanych umiejętności i sprawności z czynnościami występującymi w pracy zawodowej, domu, sporcie, zabawy. 9)f.twórcza - realizowana gdy wychowanek ma szansę eksponowania swoich pomysłów w doborze różnych form ekspresji ruchowej, tworzy nowe sposoby działania, samodzielnie rozwiązuje zdania. 10)f.hedonistyczno - wypoczynkowa - uwzględnia aspekty zabawowe, wypoczynkowe, rozładowania napięć psychicznych.
FUNKCJE WF WG DEMELA
1)f.stymulatywna (pobudzająca) - nawiązuje do rozwoju osobniczego. Czynniki pobudzające rozwój (stymulatory) dzielimy na: *biologiczne i *społeczne (tradycje, zwyczaje, poziom świadomości rodziców). Teoretycznym uzasadnieniem f.stymulatywnej jest prawo stosowania wszelkich ćw., treningu. Rozwijają się i doskonalą tylko te organy, które są ćwiczone i których rozwój pobudzany jest bodźcami. Samo pobudzanie regulujące tempo rozwoju nie przesądza o jego kierunku. 2)f.adaptacyjna (przystosowawcza) - życie jest ciągiem procesów adaptacyjnych np. do środowiska biogeograficznego, społecznego, zadań - jakie nakłada zawód itp. Prowadząc działalność wych. staramy się uzyskać jak największy wpływ na kierunek procesów przystosow. System pedagogiczny stwarza wiele sytuacji ucząc bezp. lub pośr. sposobów reakcji prawidłowych i celowych. Zjawisko adaptacji widoczne jest przy nagłej zmianie środowiska (emigr.) lub np. kalectwo; zostaje wówczas zachwiana ustalona uprzednio równowaga. Zachowanie wew. równowagi ustrojowej wobec zmian zachodzących w środowisku zew. odbywa się na drodze izolacji lub przez mobilizację sił. 3)f.kompensacyjna (wyrównawcza) - działa profilaktycznie. Jej istotą jest stos. bodźców rozwoj. Zadaniem kompensacji jest przywrócenie względnej harmonii rozwojowej przez stosowanie pozycji i ruchów uzupełniających i przeciwstawnych. Kompensacja to zorganizowany system bodźców dopełniających i antybodźców. 4)f.korektywna (naprawcza) - jej zadaniem jest naprawa zaistniałych odchyleń. Ma działanie terapeutyczne np. korekta wad mowy. Istotą jest jakościowe dozowanie bodźców rozwojowych.
GLOBALNE I SELEKTYWNE ROZUMIENIE KF
Globalne: 1) KF - jako całokształt materialnego środowiska przekształcony i kształtowany przez człowieka zgodnie z jego potrzebami, możliwościami i wartościami. Wg Kotarbińskiego: *natura, *kult. materialna, * człowiek. 2) KF - jako system wartości, działań i ich efektów w dziedzinie cielesnej aktywności, określonych zew. warunkami i potrzebami człowieka. Wg (Znaneckiego) należą tu *praca fiz. i inne zachowania doskonalące gatunek ludzki, *zdrowie, *sprawność. Formy i treści działań zależą od typu społecz. stopnia jego rozwoju. Selektywne: 3) KF - jako całokształt form aktywności ruchow. podejmowanych świadomie i celowo dla pomnażania zdrowia, rozwoju spr. fiz. Formy te mają tendencję do racjonalizaji, instytucjonal. i przejawiają się w postaci gier i zabaw, gimn., turyst. 4) KF - jako synonim sportu.
FORMY UCZESTNICTWA W KF
Sport - działalność uprawiana systematycznie wg reguł, odznaczająca się silnym pierwiastkiem współzawodnictwa oraz tendencji do osiągania coraz lepszych wyników mających na celu manifestację sprawności ruchowej. Sport jest formą uczestnictwa w KF ludzi o odpowiednich predyspozycjach somatyczno - motorycznych, której celem jest zaspokojenie potrzeby samorealizacji na drodze współzawodnictwa. Cechy sportu: *niezależność bezpośrednich motywów od podstawowych potrzeb życiowych, *dodatkowe emocje towarzyszące działaniom i postanowieniom, *brak materialnego efektu, który jest wynikiem pracy produkcyjnej, *systematyczność w dążeniu do osiągania max. wyników, ścisłe stosowanie się do przepisów, *selekcja osób.
Rekreacja - zajęcia o treści wychowawczo - sportowej, lub turystycznej, którym człowiek oddaje się z własnej chęci w czasie wolnym dla odpoczynku, rozrywki, utrzymania zdrowia, urody, rozwoju osobowości. Biorą w tej formie udział ludzie w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Cech rekreacji: *wypływa z zainteresowań i potrzeb, *nie koliduje z pracą, *społecznie aprobowana, *dowolność miejsca.
Turystyka - czynność czasu wolnego związana ze zmianą miejsca w przestrzeni, trybu życia. Cele: wypoczynkowe, poznawcze, hobby. Cechy turystyki: *kontakt z przyrodą, *zmiana miejsca.
KIERUNKI WF (WG DEMELA)
Wg Demela nowe kierunki w sterowanej autoedukacji wyrażają: 1)Kierunek świadomości: *przekazywanie podstaw wiedzy dotyczącej anatomii, fizjologii, higieny, *uświadamianie w zakresie różnorodnych potrzeb organizmu, *wiedza o tradycjach, współczesnych zadaniach i strukturze org. KF. 2)Postaw i motywacji: *kształtowanie pozytywnego stosunku do ciała i zdrowia, *wzbudzanie zainteres. i zamił. w dziedzinie KF, *dążenie do uznania przyswojonej wiedzy za własną. 3)Potrzeby i nawyki: *rozwijanie potrzeb akt. ruch., *przyswojenie konieczności dbałości o higienę i zdrowie. 4)Umiejętności i sprawności: *opanowanie poprzez ćwiczenia umiejętności i sprawności z zakresu pielęgnacji i doskonalenia, władania własnym ciałem - trening techn. sport., *umiejętność samokontroli i samooceny, *umiejętność twórczego stosowania niekonwencjonalnych form działalności sport. i rekreac., *rozwijanie i kształtowanie cech motorycznych.
CELE WF WG (STRZYŻEWSKIEGO)
Cele wg Strzyżewskiego - w zhierarchizowanej koncepcji stanowienia celów wyróżnił: I)Cel naczelny - *przygotowanie do życia w KF, *realizowany w czasie całego pobytu ucznia w szkole. II)Cele szczegółowe: 1) cele kierunkowe (wychowawcze) - w czasie całego pobytu ucznia w szkole. Dotyczą wyrobienia trwałych dyspozycji osobow. wobec: *własnego ciała i jego potrzeb, *sprawności ruchowej i fizycznej, *zdrowia, *różnych form akt. ruchowej. 2) cele instrumentalne (kształcenia) - obejmują: *wiedzę, *umiejętności, *nawyki sprawnościowe, *uzdolnienia, *inteligencję.
CELE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
Cele WF należy rozumieć w 3 kategoriach: a)swoiste: związane z ciałem - sprawność, motoryczność, hartowanie ciała, kształtowanie czynności wegetatywnych; b)półswoiste: występują w WF i innych działach wychowania, np. kształtowanie poczucia estetyki, piękna; c)nieswoiste: nietypowe dla wf, ale są człowiekowi potrzebne, itp. umiejętność przewodnictwa, szlachetnej rywalizacji.
CELE WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA
Cele wychowania - to wypadkowa pomiędzy ustrojami społecznymi a poziomem kultury i sztuki danego narodu, a są to: *przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, *przysposobienie do pracy zawodowej, *przygotowanie do czynnego udziału w życiu kulturalnym, *zapewnienie dziecku możliwie pełnego i wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego;
Cele kształcenia: *zapewnienie uczniom rozwoju intelektualnego w miarę pełnego i wszechstronnego, *zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz posługiwania się tą wiedzą przy przekształcaniu dostępnych dzieciom i młodzieży fragmentów rzeczywistych, *rozwinięcie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, *kształtowanie u dzieci i młodzieży naukowego poglądu na świat, *wdrażanie uczniów do samokształcenia; *zaznajamianie uczniów z naukowymi podstawami produkcji oraz wyrabianiu umiejętności posługiwania się najprostszymi narzędziami pracy.
PRAKSEOLOGICZNY CYKL WF
Prakseologia - nauka o normach i zasadach skutecznego działania. Ocenia wszystkie czyny z punktu widzenia ich sprawności.
Każdy proces pedag. powinien być realizowany tak, by wszystkie jego elementy i czynności pedagoga przyczyniały się do osiągnięcia stawianych celów. O procesie wf i kształcenia f można mówić wtedy, gdy struktura podejmowanych działań wychowawczych ma postać zorganiz. Czynności powinny być: *określone, *uporządkowane, *jasno sprecyzowane.
Składniki (ogniwa) cyklu: 1)uświadomienie celu, 2)diagnoza, 3)prognoza, 4)planowanie, 5)realizacja, 6)ocena, 7)wnioskowanie.
ZNAMIONA NOWOCZESNOŚCI LEKCJI WF
Nowoczesność - wszystko to, co najlepiej służy człowiekowi, co sprzyja jego wszechstronnemu rozwojowi, co umożliwia podejmowanie i rozwijanie przezeń wszelkich zadań życiowych oraz wszystko to, co sprzyja budzeniu przekonania o własnej wartości i użyteczności społecznej (R. Trześniowski).
Postęp - dostosowanie zadań doraźnych do wymagań przyszłości z równoczesnym wykorzystaniem doświadczeń z przeszłości.
Nowoczesność wg Demela winna korespondować z trendami rozwojowymi systemu oświaty.
1)Edukacja pernamentna - trwa nieprzerwanie od momentu urodzin do chwili śmierci. Daje ona podstawową wiedzę, umiejętności, rozbudza aspiracje do wzbogacania siebie pod względem właściwości intelektualnych, sprawnościowych, emocjonalnych. Umożliwia samodzielne działanie - niezbędne w dorosłym życiu. Kryterium jej efektywności jest to, jak uczeń żyje po ukończeniu szkoły.
2)Prospekcja (wychowanie do przyszłości) - życie, do którego się przygotowujemy stawia coraz to nowe cele, wymogi itp. Z prospekcją wiąże się problem rozbudzania zamiłowań do ruchu, wykształcenia nawyków (co uczeń będzie robił). Miarą edukacji w tej dziedzinie jest głębokość i trwałość postaw prosomatycznych u ucznia warunkujących uczestnictwo w KF.
3)Autoedukacja (samowychowanie) - służy przygotowaniu jednostki do świadomego kierowania własnym postępowaniem i rozwojem (odpowiednie techniki i metody pracy nad sobą). Jako wyższa forma pracy dydak. - wych. ma na celu, by uczeń przyjął na siebie odpowiedzialność za dalszy rozwój, po ustaniu procesu wych. w szkole. Samokształcenie, samowychowanie sprzyja także realizacji aktualnych potrzeb ruchowych. Wdrażanie do autoedukacji wymaga uprzedmiotowienia ucznia i wyposażenia go w wiadomości i umiejętności. Zasadnicze miejsce powinny znaleźć te metody naucz. i wych., które pobudzają do samodzielnego myślenia i działania. Jedynie na tej drodze można wytworzyć subiektywnie odczuwalne potrzeby afirmacji swojego ciała.
4)Intelektualizacja - efektywność działania jest pochodną wzbudzonych w procesie wf zainteresowań, przeżyć emocjonalnych. By to osiągnąć uczeń musi wiedzieć po co ćwiczy, jakie są potrzeby jego organizmu. Nauczyciel powinien uczyć jak dbać o ciało, doskonalić sprawność, pielęgnować urodę, jak wypoczywać. Intelektualizacja jest warunkiem ciągłości między szkolnym wf a aktywnością rekreac. w życiu późniejszym, trwałości zainteresowań, nawyków ruchowych, przygotow. do pracy nad sobą w zakresie zdrowia, sprawności fiz. i intelekt.
5)Humanizacja - oznacza prawo ucznia do świadomego udziału w procesie pedag. ingerencji w przebieg jego biologicznego rozwoju, współuczestniczenie w programowaniu tego procesu, oraz odpowiedz. za jego rezultaty. Zgodnie z tezą, że „...ciało ludzkie nie przestając być kategorią biologiczną jest także kategorią społeczną” - humanizacja oznacza również, że prawa biologicznego rozwoju nie mogą być wyznacznikiem celów kształc. i wf, a tylko instrumentem ich racjonalnej realizacji w dostos. do norm społecznych w ramach akceptowanego przez jednostką systemu wartości.
6)Indywidualizacja - dostosowanie środków oddziaływania dydakt. - wych. do indywidualnych potrzeb, warunków psychofiz. ucznia. Szansą na zrealizowanie indyw. Przejawia się w zajęciach pozalekcyjnych. Mogą to być: gimnastyka wyrównawcza, gry, obozy harcerskie. Spełnienie postulatu indywid. wymaga dostrzeżenia wyłaniających się grup: *uzdolnionych ruchowo (sport), *przeciętnie uzdolnionych (droga prze rekreację ruchową), *słabo i defektywnie uzdolnionych (droga przez rehabilitację).
Wg K. Zuchora nowoczesność inna być realizowana w: 1)sferze świadomości, a nie nawyków; 2)w oparciu o intencje, a nie techniki; 3)na podłożu wszechstronności, a nie specjalizacji; 4)poprzez uznanie wychowania i jego wyższości nad nauczaniem; 5)poprzez prospekcje nad aktualizacją, 6)poprzez kreację nad rekreacją, 7)poprzez umiejętności nad sprawnością, 8)poprzez kooperację nad rywalizację.
PEDAGOGIKA WARTOŚCI CIAŁA
Założenia: *taki wizerunek wychowanka, który dorabia się godności ciała, korzystając z pomocy nauczyciela, *człowiek jest władny zmieniać siebie, ciało, otoczenie (rozum teoretycz.), *człowiek musi wiedzieć, co powinien czynić, czemu przeciwdziałać w swym życiu (rozum aksjolog.), *człowiek ma przeświadczenie, że zmieniając siebie staje się wartościowy, gdy czyni dobro innemu (rozum etyczny), *musi mieć kontakt z innymi ludźmi, *człowiek jest w stanie wykreować swój byt przez dobór odpowiednich środków, aranżację społeczną i mat. otoczenia.
KSZTAŁTOWANIE POSTAW
Postawa - jest względnie trwałą dyspozycją do zachowań względem czegoś, co jest znane i wywołuje dodatnie lub ujemne uczucia. Postawa stanowi strukturalną właściwość osobowości. Elementy postawy: *poznawczy - wiedza o przedmiocie postawy, *emocjonalny - uczucia do przedmiotu postawy, *działaniowy - skłonność do zachowań wobec przedmiotu postawy. Cechy postawy: *kształt, *natężenie, *kierunek. Ważną kategorią jakościową jest trwałość postawy. Trwałość dyspozycji do zachowań u podłoża, których leży pozytywny stosunek do potrzeb higieniczno - zdrowotnych, rozwojowo - sprawn. Własnego ciała stanowi podstawowe kryterium KF, a także miarę skuteczności wf. Kształtowanie postaw osobowościowych - dokonywanie zmian w osobowości ucznia jest podstawowym zadaniem, istotą i głównym kryterium efektywności wychowania. Kształtowanie i zmiana postawy może dotyczyć: *potrzeby kształtowania postawy dotychczas nieistniejącej, *zmian siły postawy, *zmiany kierunku. Ukształtowanie nowej postawy jest łatwiejsze, niż modyfikowanie postaw i obyczajów już utrwalonych. W sztuce przekazywania („perswazji”) obowiązuje zasada skojarzonego oddziaływania. Wykorzystuje się wszystkie możliwości przekazu: słowo, druk, muzykę, obraz, uczestnictwo. Koncentryczne działania przemawiają silnie do wyobraźni i pozwalają formułować trwałe postawy prosomatyczne.
ZASADY KSZTAŁTOWANIA DYSPOZYCJI KIERUNKOWYCH
1)Pożądane zachowania łatwiej uzyskać budząc emocje związane z realizacją pragnień, niż wskazując na racjonalne skutki działania np. łatwiej namówić do odmładzania się, niż zalecać zwykłe, skuteczne środki higieny. 2)Jeśli osoba „A” przekazuje infor. osobie „B”, to większy skutek wywiera to na nadawcy (A) niż odbiorcy „B”. 3)Lepszy efekt wywiera źródło inf., które się zna, i któremu się ufa, niż źródło odległe, anonimowe. 4)Łatwiej jest przekonać grupę, niż osobę.
I)Zasada konkretności - nie nadużywać sloganów, nie moralizować. II)Zasada etapowości - zalecać postępowanie nie odbiegające od dotychczasowego, nie żądać za wiele, zbliżać się do celu etapami. III)Zasada indywidualizacji - odwołanie się do autentycznych przeżyć, potrzeb, doświadczeń. Do każdego należy przemawiać w imieniu jego osobistych interesów. Podsunąć takie motywy, które z ćwiczeń uczynią rzecz ważną, konieczną.
OGNIWA WYCHOWANIA I SOCJALIZACJI W PROCESIE WF W KF
1)Rodzina - na funkcjonowanie mechanizmów socjalizujących wpływa model życia rodziny. Tu przebiega początkowy proces kształc. osobowości. Normy, wzory mają znaczenie w funkcji socjalizującej jednostki. Pierwsze lata życia są okresem tzw. Krytycznym w rozwoju osobowości. Z każdym rokiem podatność na zmiany zauważalne spada. Rodzina dostarcza wzorów z zakresu dbałości o ciało, zdrowie, rozwój fizyczny, sprawność ruchową. 2)Osiedla mieszkaniowe - aktywność ruchowa może mieć charakter samorzutnie org. w grupie - zabaw i gier. Może także mieć charakter przemyślany i racjonalny. Grupa rówieśnicza wywiera też duży wpływ na postawę jednostki względem KF. Chęć zaspokojenia potrzeb życiowych stanowi o powszechnej tendencji do szukania kontaktu z rówieśnikami. Tymi potrzebami są m. in. Potrzeba akceptacji społecznej, zabawy, współzawodnictwa, poszukiwania przygody. W grupie rodzą się gusta i upodobania. 3)Kolonie, obozy. 4)Domy kultury - różnokierunkowa działalność wychowawcza - artystyczna, politechniczna, oświatowa, sportowa, turystyczna. 5)Ogrody jordańskie. 6)Środki masowego przekazu - osobotwórczy wpływ wyraża się m.in. przez zmianę wartościowania potrzeb życia, oraz dostarczenia określonych wzorców postępowania.
KSZTAŁTOWANIE DYSPOZYCJI INSTRUMENTALNYCH
BIOLOGICZNE CZYNNIKI WF
Czynniki wf - zestrojenie bodźców emitowanych przez środowisko przyrodnicze (naturalne) i społeczne działające systematycznie i wywołujące mniej lub bardziej nieprzemijające zmiany w dynamice procesów psych. - ustrojowych, oraz profilujące aktywność człowieka. Wyróżnia się: 1)Czynniki fizyczne - których efektem są ograniczone funkcje obronne i przystosowawcze (działanie na receptory) - a)mechaniczne - dotyk, tarcie, ucisk, głaskanie, reakcje naczyniowo - ruchowe, hałas, wibracje; b)termiczne - powietrze, woda, słońce itp.; pory roku, dnia; c)świetlne - p. naturalne - słońce, p. sztuczne - *widzialne 33 - 40%, *podczerwone 59 - 65%, *nadfiolet. 1 - 2%; d)chemiczne - liczba erytrocytów, pobór tlenu-wykorzystanie podczas pobytu nad morzem. 2)Czynniki społeczne - których efektem jest intencjonalne oddziaływanie na psych. - a)idee, b)pojęcia, c)wyobrażenia, d)wzory.
Bodziec - wszystko to, co powoduje zmianę stosunków wewnątrzustrojowych. Powoduje zmiany adaptacyjne, gdy zmienia się czynnik.
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA - ZNACZENIE I MIEJSCE W WF
Aktywność fizyczna to podstawowy stymulator rozwoju motorycznego. Jest uznana za element: *zdrowego stylu życia, *zapobiegania chorobom, *radzenia sobie ze stresem, *terapii schorzeń i chorób. Do korzyści płynących z aktywności fiz. należy zaliczyć: * wyrabianie postawy, *wzbogacenie sfery wew. przeżyć, *psych. odprężenie, *trwałe nawyki rekreacyjne. Niedostatek aktywności fizycznej powoduje (hipokinezja) - *atrofia mm, *atrofia tkanek i narządów, *osteoporoza, *obniżenie przemiany materii, *zwiększone wydalanie: Ca, P, K, Na, *zmiany objętości płynów ustrojowych, *zmniejszenie odporności swoistej i nieswoistej, *obniżenie wydolności, *nieharmonijny rozwój ciała, *wady postawy, *pogrubienie warstwy korowej kości, *zahamowanie tempa wzrostu kości, *wyginanie trzonów kości. Nadmiar ruchu powoduje (hiperkinezja) - *nieharmonijny rozwój ciała, *powstanie wad postawy, *pogrubienie warstwy korowej kości, *zwiększenie grubości i liczby włókien mm szkieletowych, *zmniejszenie odporności ustroju, *występ. stanów apatii, *rozdrażnienie, *bezsenność, *brak apetytu, *obniżona wydolność ustroju.
#Zmiany zachodzące na poziomie fizjologicznym dotyczą: *właściwości morfofizjologicznych, strukturalnych (wysokość i masa ciała), *właściwości koordynacyjnych (ośrodki mózgowe, przewodnictwo nerwowe, poczucie rytmu i równowagi, szybkości reakcji, koncentracji), *dotyczy reakcji morfo - fizjolog. funkcjonalnych (energetycznych, pochłanianie tlenu). #Zmiany na poziomie predyspozycji polegają na zmianach w sferze behawioralnej: *właściwości psychicznych, *zdolności motorycznych, *umiejętności motorycznych, *postawa. #Zmiany zachodzące po wysiłku fizycznym: *wzmożone procesy przemiany materii (wzrost glikogenu, potasu), *wzrost zdolności do pracy umysłowej, *spadek ryzyka chorób: ukł. krążenia, *wzrost intensywności procesów odpornościowych ustroju, *wzmocnienie układu nerwowego.
ŚRODKI WF (WG GILEWICZA)
To zarówno: *środowisko: - woda, powietrze - nośniki pożądanych bodźców rozwojowych np. różnica temp., - sprzęt naturalny i sztuczny (sprzęt, przybory, urządzenia) - ułatwiają dobór najbardziej korzystnego dla procesów rozwojowych ustroju, - formy działalności ruchowej - to element naturalnych form ruchu np. bieg, skoki, rzuty, chód; *metody post. wych., *inne przedmioty i zjawiska, które ułatwiają odpowiednie, właściwe stosowanie czynn. kształtowania człowieka.
Środki - *gry, zabawy, *sport, *ćw. gimnastyczne, *metody hartowania, *różne formy organizacji pracy, *lekcja, *ćw. śródlekcyjne, *ćw. międzylekcyjne, *SKS, *obozy, *metody nauczania ruchu i usprawniania, *propagowanie celów, *organizacja imprez.
FORMY WF (WG GRABOWSKIEGO)
1)Rekreacja: funkcje - *zdrowotna, *regeneracyjna, *społeczno - afirmacyjna (uwalnia od napięć i stresów), *autoekspresyjna (zaspokojenie potrzeby autorealizacji), *kompensacyjna (wyrównanie braków), *antyinwolucyjna. 2)Rehabilitacja. 3)Sport - funkcje: *widowiskowa.
ŚRODOWISKO WF
Środowisko wf - całokształt zjawisk otaczających człowieka, wywierających na niego wpływ modelujący, oraz także te, które człowiek sam sobie stanowi i jako istota aktywna - również tworzy i przekształca.
Środowisko dzieli się na: 1)Wewnętrzne - stanowi je sam człowiek jako jednostka, oraz jako osobnik tworzący całe populacje. To zespół cech morfofunkcjonalnych osobnika: somatycznych, fizjolog., psych. Przyczyny zróżnicowania środ. wew. to: *zdrowotne, *rozwojowe, *uzdolnienia, *zainteresowania, *płeć, *konstytucja itp. 2)Zewnętrzne - otoczenie, suma bodźców zew. wpływających na organizm. To zespół czynników i zjawisk wyst. poza osobnikiem w sferze oddziaływań przyrodniczych (biologiczno - materialnych) oraz społecznych. A)środowisko przyrodnicze - *zjawiska klimat., świat roślin, zwierząt, teren z jego naturalnym i sztucznym ukształtowaniem; *urządzenia naturalne i adoptowane - lasy, rzeki, plaże - stanowią bazę dla WF, sportu, rekreacji, *urządzenia specjalne - place zabaw, boiska, urządzenia lekkoatletyczne, kąpieliska, baseny, hale. B)środowisko materialne - nieustannie ulega zmianom, jakie powodują siły przyrody oraz działalność gosp. człowieka. C)środowisko społeczne - ogół czynników, instytucji powst. w wyniku kontaktów interpersonalnych i rozwoju historycznego. D)środowisko wychowawcze - zespół ludzi oddziaływujących na siebie w kształtowaniu postaw. Dzieli się na: #nieintencjonalne (naturalne) - rodzina, grupy rówieśnicze; #intencjonalne - szkoły, pozaszkolne instytucje wychowawcze; #naturalno- intencjonalne - rodzina zastępcza, grupy podwórkowe.
WARUNKI OSOBNICZE I POZAOSOBNICZE
Efekt procesu kształcenia i wf uzależniony jest od warunków, jakimi dysponuje wychowanek, nauczyciel oraz środowisko zewnętrzne. Warunki procesu wf stanowią o okolicznościach towarzyszących, określają sytuację. Warunki - są to ramy w obrębie, których musi się zmieścić treść i forma podejmowanych działań dydaktycznych i stąd potrzebna jest indywidualizacja zajęć.
WARUNKI OSOBNICZE - są to cechy wychowanków: *płeć, *wiek, *budowa i postawa ciała, *stan zdrowia, *sprawność fizyczna i ruchowa, *uzdolnienia ruchowe, *zainteresowania, *konstytucja,
WARUNKI POZAOSOBNICZE - *warunki bytu i pracy, *warunki klimatyczne i terenowe, *obiekty sportowe, sprzęt, *aparatura diagnostyczna - kontrola i pomoce dydaktyczne, *czas przeznaczony na ćwiczenia, *środowisko społeczne (obyczaje, tradycje), *świadomość pedag. rodziców.
PRAWA TWF
Wychowanie fizyczne jest pedagogiczną w naturalny bieg rozwoju fizycznego. Rozwoju fiz. nie można pozostawiać naturze, trzeba go pobudzać, normować, korygować. Aby działać skutecznie trzeba znać prawa rządzące rozwojem człowieka.
PRAWA SPOŁECZNE: 1)Zasada Jedności człowieka - *powiązanie sfery somatycznej ze sferą psychiczną np. trening mentalny. 2)Prawo imitacji (naśladownictwa) - *widz nie jest bierny, identyfikuje się z zawodnikiem, powtarza jego ruchu. Dlatego ważny jest pokaz. 3)Prawo kooperacji pozytywnej (współdziałania) i negatywnej (współzawodnictwa). Lepsze warunki osiąga się przy rywalizacji niż kooperacji. 4)Tylko to nauczanie jest dobre, które wyprzedza rozwój - należy nie tylko zaspokajać bieżące potrzeby wychowanka, ale także myśleć o jego przyszłości. 5)Głównym pkt. wyjścia do aktywności jest praca - od pracy → do zabawy → do pracy (np. zabawa w bieganie staje się pracą <treningiem>).
PRAWA BIOLOGICZNE: 1)Jedność organizmu i środowiska - na każdą zmianę w układzie sił zew. ustrój odpowiada przestojem, odpowiednim do jego warunków → czynniki. 2)Niepodzielność ustroju - wszystkie układy, narządy występują solidarnie, każdy wg swojego „powołania” np. mobilizacja organizmu w przypadku infekcji (nie choruje narząd, lecz cały człowiek). 3)Współzależność struktury i funkcji - funkcja kształtuje budowę, a budowa warunkuje funkcje - „praca stworzyła człowieka”. A)Prawo rozrostu i ćwiczenia roboczego, B)Reguła optymalnej dawki ruchu. 4)Nadwyżka restytucyjna - superkompensacja. 5)Fenomen Sieczenowa - *zmęczona ręka prawa szybciej odpoczywa gdy pracuje ręka lewa; *zmienność wysiłku. 6)Rachunek ekonomiczny - wszystko kosztuje, za wszystko się płaci np. człowiek płaci wysoką cenę za to, że jest człowiekiem. W wyniku pionizacji mamy wolne ręce - ale mamy też utrudnione krążenie.
Postulaty - 1)Dziecko rośnie: rozwój fizyczny nie ogranicza się tylko do wzrostu, do zmian masy ciała. Jest to również zjawisko różnicowania, specjalizacji tkankowej. Rozwój przebiega w zmiennym tempie. Znajomość praw może uchronić od błędów wychowawczych. Wskazać może w jaki sposób można poprzez odpowiednie zabiegi pomóc dziecku w jego rozwoju, które cechy i kiedy są najbardziej podatne na działanie bodźców wychowawczych. Z wiedzy tej wynika szereg norm higie. - wych., chroniących ucznia od nadmiernej eksploatacji. 2)Nie mózg dziecka chodzi do szkoły lecz ono całe: szkoła ma wszechstronnie kształtować osobowość. Istnieje zależność między stanem zdrowia i sprawnością fizyczną dziecka z jego powodzeniem szkolnym. 3)Dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego: *nie żądaj od dziecka nadmiernej i długotrwałej koncentracji uwagi, *dziecko jest „inne”, jest ono odrębną i specyficzną jakością.
METODY OCENY SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ (MOTORYCZNEJ) CZŁOWIEKA
Tworzenie zobiektywizowanych metod oceny sprawności fizycznej (rozwoju motorycznego) jako względnego wyrazu prawidłowości przebiegu podstawowych funkcji fizjologicznych i przygotowania ustroju do podejmowania życiowo ważnych decyzji / funkcji. Każdy wybrany do oceny sposób pomiaru sprawności fizycznej powinien odpowiadać kryteriom: obiektywności, trafności, rzetelności, standaryzacji i normalizacji. Pomiar sprawności fizycznej wymaga doboru skutecznych i teoretycznie uzasadnionych metod kontroli sprawności fizycznej. Kontrola służy przede wszystkim postawieniu diagnozy, rozbudzeniu świadomości, rozwijaniu pozytywnej postawy wobec ciała oraz powinna ułatwiać projektowanie dalszej pracy. Kontrola powinna stać się pretekstem do tego, aby uczyć, jak kształtować swoje ciało, doskonalić zdrowie, czyli jak żyć w kulturze fizycznej.
KRYTERIA PODZIAŁÓW TESTÓW MOTORYCZNOŚCI.
-Podział ze względu na cel, jaki stawia się w końcowej analizie: *pedagogiczne - ingerencja w procesy wychowania, nauczania i rozwoju, *laboratoryjne (badawcze) - mierzenie w sposób najbardziej obiektywny i dokładny różnych zdolności, umiejętności i zachowań ruchowych osobnika.
-Podział ze względu na klasyfikację funkcjonujących w praktyce pedagogicznej sposobów oceny i interpretacji wyników testów: *tradycyjne (autoteliczne) - przede wszystkim osiągnięcia ruchowe, *heteroteliczne - cel główny: „promocja zdrowia”.
-Wśród testów sprawności fizycznej wyróżniamy: *testy oceniające głównie umiejętności ruchowe (sprawność techniczną), *testy mające ambicje mierzenia „czystych” cech (zdolności) motorycznych (np. baterie testów sprawności motorycznej L. Denisiuka), *testy łącznie oceniające umiejętności i zdolności motoryczne (np. baterie testów R. Trześniowskiego).
-Inny rodzaj podziału: *syntetyczne metody oceny motoryczności - jedna dostatecznie złożona próba, *analityczne metody oceny motoryczności - każdy z wyróżnionych składników sprawności podlega odrębnemu badaniu i ocenie.
-Podział ze względu na użycie aparatury pomiarowej: *testy bez użycia aparatury pomiarowej (podniesienie ciężaru, rzuty piłką lekarską, biegi zwinnościowe, podciąganie na drążku), *testy prowadzone z użyciem aparatury pomiarowej (różnego rodzaju dynamometrów, platform tensometrycznych, sprzężonych z komputerem urządzeń do badania równowagi itp.).
ZASADY KONSTRUOWANIA (POPRAWNOŚCI) TESTÓW
OBIEKTYWIZM - ocena winna być autonomiczna i wolna od subiektywizmu, co ma gwarantować uzyskiwanie w miarę jednorodnych wyników w próbach prowadzonych przez różne osoby. W praktyce kryterium trudne do spełnienia o tyle, o ile labilne są mierzone efekty motoryczne (próby sprawności fizycznej - wszystkie w różnym stopniu).
TRAFNOŚĆ - kryterium odnoszące się do trafności wew. danej próby oraz określa jej trafność zew. Oznacza ono stopień adekwatności pomiaru, a więc zgodność treści, które test mierzy, z tym, co w założeniu miał mierzyć - przy redukcji udziału jak największej liczby innych komponentów.
RZETELNOŚĆ - inaczej powtarzalność - jest to kryterium informujące „w założeniu” o wielkości błędu pomiaru a więc o stabilności wyników badań realizowanych przez tę samą osobę w określonych odstępach czasu. Jeżeli czas jest krótki, współczynnik powtarzalności zależy od wariancji błędu pomiarowego. W miarę wydłużania czasu (2 - 3 tygodnie) staje się miarą łączną wariancji genetycznej i wariancji krótkotrwałych efektów środowiskowych lub (przy odstępach kilkuletnich) łączną miarą wariancji genetycznych, wariancji środowiskowych i wariancji błędu pomiarowego.
STANDARYZACJA - kryterium wskazujące, iż sposób wykonania każdego testu winien być zawsze określony dokładną instrukcją, nie pozostawiającą żadnych wątpliwości odnośnie do interpretacji warunków jego przebiegu. Oznacza to konieczność ujednolicenia zasad przeprowadzania poszczególnych prób, w zakresie miejsca, sprzętu, sposobu oceny, liczby powtórzeń, stroju itd. Jest to bardzo istotne w przypadku posługiwania się testami sprawności motorycznej.
NORMALIZACJA - kryterium to jest spełnione wówczas, jeśli został ustalony układ odniesienia w postaci norm testowych (skal punktowych - np. skala T, skala C), opracowanych na podstawie badań reprezentatywnych dla danej populacji. Próba reprezentatywna musi być próbą losową. Wielkość klasyfikuje się najczęściej w zależności od płci i wieku kalendarzowego, czasami również z uwzględnieniem podstawowych cech somatycznych lub w kategoriach wieku morfologicznego.
RELATYWNOŚĆ - przy ocenie należy wziąć pod uwagę poziom rozwoju somatycznego. Wynik odnosimy do zaawansowania biologicznego. (relatywny = względny)
ROZWÓJ RUCHOWY CZŁOWIEKA W ONTOGENEZIE
OKRES NOWORODKA - FAZA PREMOTORYCZNA
Okres noworodka - od przyjścia na świat do 2-3 miesiąca życia. W tym okresie rozwój motoryki następuje stosunkowo powoli, jednak proces ten może mieć istotne znaczenie dla całego życia człowieka. „Przez pierwsze miesiące po urodzeniu dziecko w stosunku do świata zewnętrznego zachowuje postawę raczej bierną. Ruchy dziecka są początkowo prawie wszystkie nieopanowane, nieskładne i nieskoordynowane, nazywamy je, dlatego ruchami „błędnymi”. Przewęda stwierdza jednak, że: „nieporadność ruchowa noworodka, posiadanie przezeń tylko niewielkiej ilości ruchowych odruchów wrodzonych, które są sztywne i trudne do przebudowy - to pozorne upośledzenie człowieka - okazuje się jego przywilejem, pozwala, bowiem na niemal nieograniczony rozwój motoryki w ciągu dalszego życia i inteligentne przystosowanie jej do potrzeb w zależności od sytuacji środowiskowych”. Noworodek nie posiada żadnych ruchów dowolnych - komunikuje się z otoczenie za pomocą odruchów bezwarunkowych. I.Bezwarunkowe odruchy motoryczne charakterystyczne tylko dla noworodka: *odruch chwytny (Darwina), zanika po 4 miesiącu życia; *ruch chwytny jako ruch dowolny; *odruch oczno - karkowy (Peipera); *tzw. odruch automatycznego marszu i automatycznego stąpania. II.Odruch Babińskiego (musi zaniknąć po 6 miesiącu życia). III.Odruchy charakterystyczne dla noworodka i człowieka dorosłego: *odruch kolanowy ,*odruch piętowy, *odruchy skórne.
U noworodka występuje przewaga siły mm zginaczy nad prostownikami; tendencja do zwracania głowy w jedną lub druga stronę - pierwszy objaw lateralizacji funkcji ciała; najlepiej rozwinięta ruchliwość - właściwość motoryki przejawiająca się w reakcji organizmu na wszelkie bodźce środowiska zewnętrznego w aktach i strukturach ruchowych; tzw. ruchy błędne (brak osłonek mielinowych na włóknach nerwowych);
OKRES NIEMOWLĘCY - FAZA PROTOMOTORYCZNA (WSTĘPNORUCHOWA)
Okres niemowlęcy - od 4 do 12 miesiąca życia, w którym można już dostrzec wiele skoordynowanych ruchów. Jest to okres szybkiego i widocznego rozwoju motoryki dziecka. W pierwszych miesiącach dziecko reaguje „całym sobą”, co dowodzi słabego jeszcze rozwoju analizatorów i ośrodków korowych, a także braku doświadczeń w kontaktach z otoczeniem. Okres ten można by określić jako fazę przyswajania pierwszych skoordynowanych ruchów. W okresie niemowlęcym przede wszystkim następuje doskonalenie chwytu, przyswojenie postawy pionowej oraz opanowanie pierwszych ruchów lokomocyjnych - samodzielnego chodu. Znaczny wpływ na aktywizację ruchową niemowlęcia ma zachowanie się rodziców i ich udział w prowokowaniu dziecka do wielu różnorodnych czynności ruchowych. Aktywność niemowląt przyspiesza występowanie poszczególnych faz rozwoju psychomotorycznego oraz zapobiega stereotypii ruchowej, a także ma istotne znaczenie dla ogólnego rozwoju dziecka. Stosowanie różnych form ćwiczeń, jak położenie niemowlęcia na brzuchu, obroty, pełzanie, raczkowanie za zabawką itp., a ponadto nie ograniczanie aktywności ruchowej wyłącznie do łóżeczka, potwierdziło jej dodatni wpływ na przebieg procesów rozwojowych ustroju.
W okresie niemowlęcym dochodzi doprzejścia z odruchów na kształtowanie się ruchów dowolnych (celowych); rozwój ruchów dowolnych przebiega zgodnie z 10 zasadami (Skład, Demel):
l)rozwój ruchów przebiega od reakcji ogólnych do specyficznych; aktywność zgeneralizowana poprzedza aktywność zlokalizowaną. 2)rozwój ruchów przebiega według następstwa cefalokaudalnego, zstępującego od głowy ku kończynom. 3)rozwój ruchów przebiega według następstwa proksimodalnego - odśrodkowo, tzn. od osi głównej ciała ku obwodowi. 4)rozwój ruchów przebiega od ruchów symetrycznych do asymetrycznych wg zasady kontralateralnej (najpierw pracują równocześnie jednoimienne części ciała). 5)łatwiejsze i wcześniejsze są ruchy cykliczne niż acykliczne. ó)rozwój motoryczny polega na wiązaniu sfery czuciowej ze sferą ruchową. 7)rozwój ruchowy polega na stopniowym opanowaniu ruchów i wdrażaniu się do ich kontroli. 8)rozwój ruchów biegnie ku ich interioryzacji, uzewnętrznieniu, intelektualizacji. 9)rozwój ruchów odbywa się na zasadzie asocjacji i dysocjacji, syntezy i analizy. 10)rozwój motoryczny wspierany jest najpierw przez prioprioreceptory i tangoreceptory, a później przez telereceptory.
Kształtowanie się ruchów zwanych "praksjami": *ruchy praksyjne - zdolność do posługiwania się przedmiotami lub przyborami zgodnie z ich przeznaczeniem (człowiek opanowuje je w ontogenezie) *"euprakcje" - ruchy wtórnie zautomatyzowane; *apraksja - brak zdolności posługiwania się przedmiotami zgodnie z ich przeznaczeniem.
Powstawanie praksji: I etap - zapoznać osobę z przedmiotem i wyjaśnić do czego służy, II etap- zapoznać się z charakterystycznymi elementami danego przedmiotu, III etap- kształtowanie się stereotypu ruchowego danej czynności.
Zlateralizowanie - prawidłowość; lateralizacja czynnościowa, morfologiczna i funkcjonalna - przewaga jednej części ciała nad drugą; jej wyrazem jest określona asymetria budowy , czynności i funkcji człowieka - dotyczy' wszystkich organów i narządów parzystych - przejawia się w ich budowie; nie znamy przyczyn tego zjawiska, okresu jego powstawania oraz znaczenia w całokształcie rozwoju motoryczności; *najbardziej widoczna lateralizacja funkcji rąk; *teoria o endogennym uwarunkowaniu lateralizacji; biologiczne - zależy od przewagi aktywności jednej z półkul mózgu; uwarunkowanie genetyczne - dzieci rodziców leworęcznych są częściej leworęczne niż praworęczne; *teoria o kulturowych uwarunkowaniach lateralizacji; wzory wychowawcze, czynniki środowiskowe; *lateralizacja jest zjawiskiem pożądanym; człowiek sprawny jest człowiekiem zlateralizowanym;
WIEK WCZESNEGO DZIECIŃSTWA - POCZĄTEK WŁAŚCIWEGO OKRESU MOTORYCZNEGO
Okres poniemowlęcy (wiek małego dziecka)- od 1 do 3 roku życia. Wraz z przyjęciem postawy pionowej i rozpoczęciem swobodnego poruszania się znacznie powiększa się świat dziecka. Kontakty z tym obszerniejszym już środowiskiem sprzyjają przyswajaniu wielu nowych czynności ruchowych, jak np. wspinanie, balansowanie, zeskoki w głąb, biegi, podskoki, popychanie, noszenie. Dlatego też okres ten nazywany bywa fazą przyswajania wielorakich form ruchu. Dziecko chętnie biega dookoła, podskakuje, popycha i podnosi przedmioty bez widocznego celu, znajdując satysfakcję w samej umiejętności poruszania się. Podstawową formą kontaktu dziecka z otoczeniem jest w tym okresie zabawa. Zabawy funkcjonalne pod koniec tego okresu coraz częściej przechodzą w zabawy naśladowcze, w których dziecko próbuje naśladować społeczeństwo dorosłych. Ćwiczenia ruchowe, stymulujące rozwój psychiczny i motoryczny, stanowią istotny element wychowania w wieku wczesnego dzieciństwa.
WIEK PRZEDSZKOLNY
Okres przedszkolny - od 4 do 6 roku życia. Doskonalą się wówczas przede wszystkim zdolności równoważne (koordynacja) i wytrzymałościowe. W tym okresie rozwojowym następuje szybkie doskonalenie sprawności ruchowej. Nie tylko doskonalą się podstawowe formy ruchów, lecz dziecko potrafi łączyć je w określoną całość, np. w czasie biegu rzucać i skakać. Okres około piątego roku życia nazywamy złotym okresem motoryczności. Jest to pierwsze apogeum motoryczne. Można w tym okresie nie tylko nauczać skomplikowanych czynności ruchowych, ale doskonalić siłę i wytrzymałość. Pod koniec tego okresu należy przyzwyczajać dzieci do nazewnictwa sportowego i zaniechać już form zdrobniałych. Pod koniec wieku przedszkolnego można zatem organizować systematyczne nauczanie z użyciem wielu różnych metod preferując jednak formę zabawową.
WCZESNY OKRES SZKOLNY
Okres wczesnoszkolny (młodszy wiek szkolny)- od 7 do 10-12 roku życia. Znacznie poprawia się szybkość lokomocyjna i wytrzymałość przy stosunkowo słabszym przyroście siły. Wraz z podjęciem obowiązków szkolnych znacznie zmienia się tryb życia dziecka. Z zakresu zabaw przechodzi ono do okresu obowiązków. Wiele dzieci w tym okresie wchodzi również w cykl pozaszkolnych zajęć sportowych. Stąd też obowiązkowe zajęcia szkolne i nieobowiązkowe pozaszkolne są zasadniczymi czynnikami rzutującymi na doskonalenie psychomotoryki dziecka. Młodszy wiek szkolny, a przede wszystkim 9 i 10 rok życia to okres doskonalenia zdolności uczenia się nowych czynności sportowych. Dlatego też podejmuje się wówczas naukę pływania dzieci, naukę jazdy na łyżwach i nartach, a także naukę technicznych elementów lekkoatletyki i wielu gier sportowych. W tym okresie dostrzega się istotne przyrosty w zdolnościach siłowych, szybkościowych i wytrzymałościowych. Obowiązki szkolne ograniczają naturalną ruchliwość dziecka. Należy mu, zatem - przez wiele różnych pozaszkolnych działań - stwarzać okazje do uzupełniania niedoboru ruchu.
PÓŹNY OKRES SZKOLNY
Okres późnoszkolny (wiek dojrzałości motorycznej)- od 10 do 13 r.ż. dojrzewanie motoryczne poprzedza dojrzewanie płciowe. Okres dojrzewania płciowego można podzielić na fazę pubertalną i adolescencji. Ten okres życia nazywany jest najlepszym okresem uczenia się motorycznego dzieci. Jest to drugie apogeum motoryczne. Podobnie jak w poprzednim okresie obserwuje się znaczną ruchliwość dziecka, jednak teraz jest to już opanowana, celowa aktywność ruchowa. Aktywność ta cechuje zarówno chłopców, jak i dziewczęta. Koedukacyjne lekcje wychowania fizycznego mogą zmniejszać dezintegrację społeczną dziewcząt i chłopców. Zróżnicowanie płciowe w sprawności fizycznej można dostrzec dopiero pod koniec tego okresu. Wytrzymałość, zarówno dziewcząt, jak i chłopców, w późnym wieku szkolnym jest stosunkowo niewielka. Z roku na rok obserwuje się poprawę wytrzymałości, jednak nie jest tak znaczny jak w młodszym wieku szkolnym. Szybkość, a zwłaszcza szybkość reakcji, znacznie się poprawia, pod koniec tego okresu jest prawie równa szybkości osób dorosłych. Szybkość uczenia się nowych czynności sportowych sprawia wrażenie, jakby dzieci uczyły się niejako spontanicznie. Składa się na to już znaczna zdolność obserwowania, tworzenia wyobrażeń ruchowych, bogata pamięć ruchowa, a także znaczna doza odwagi i chęci podjęcia ryzyka wykonania nowej czynności sportowej. Istotna w tym okresie dla procesu nauczania jest sprawność nauczyciela, który powinien ćwiczyć razem z uczniami, demonstrować nauczane czynności i dawać krótkie i jasne instrukcje.
PIERWSZA FAZA DOJRZEWANIA (PUBERTALNA)
Dojrzewanie jest okresem zmienności i przebudowy typowych dla poprzednich okresów życia działań również i motorycznych. Okresom aktywności ruchowej towarzyszą okresy demonstrowanej wyraźnie niechęci do zajęć sportowych i znużenia. Pierwszą fazę dojrzewania nazywano kiedyś krytycznym okresem rozwoju motorycznego czy też okresem zanikania sprawności z późnego wieku szkolnego. Są to określenia zbyt skrajne, w pierwszej fazie dojrzewania, bowiem nie następuje kryzys, lecz jedynie faza przestrajania sprawności ruchowej i fizycznej i jest to dalszy proces rozwoju motoryki, towarzyszący określonym zmianom w rozwoju psychofizycznym dziecka. W pierwszej fazie dojrzewania dostrzega się istotny przyrost siły, szczególnie u chłopców. Natomiast w niewielkim tylko stopniu doskonalą się wytrzymałość i zdolności koordynacyjne. Zmniejszają się również w miarę upływu lat możliwości szybkościowe. Wraz z istotnymi zmianami w proporcjach budowy ciała dostrzega się również poważne zmiany w zachowaniach ruchowych dzieci.
DRUGA FAZA DOJRZEWANIA (ADOLESCENCJA)
Fazę tę określa się jako fazę stabilizacji, wyraźnego zróżnicowania płciowego oraz coraz silniej zaznaczającej się indywidualizacji w doskonaleniu motoryki człowieka. Pierwszym przejawem stabilizacji jest zanikanie charakterystycznych dla poprzedniego okresu zaburzeń i zmienności nastawień do aktywności fizycznej. Wyraża się to większą stałą gotowością młodzieży do podejmowania działań sportowych, wyraźną stabilnością formy sportowej, a także zainteresowaniem i uczestnictwem w ciekawych lekcjach wychowania fizycznego. W okresie adolescencji bardziej widoczna jest indywidualizacja postaw wobec kultury fizycznej. Te nastawienia warunkują zachowania motoryczne młodzieży i przyjmują cechy określające indywidualną osobowość. W drugiej fazie dojrzewania następuje stabilizacja zdolności motorycznych i większa gotowość do podejmowania działań sportowych. Lekcje wychowania fizycznego mogą zawierać elementy treningu kondycyjnego, a w czasie zajęć pozaszkolnych można organizować liczne imprezy sportowe.
WCZESNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
Wczesny wiek człowieka dorosłego (18/20-30 r.ż.). Doskonały okres sprawności motorycznej człowieka, czas uzyskiwania najlepszych wyników w wielu dyscyplinach sportowych. Jest to okres względnego zachowania stałego poziomu zdolności motorycznych człowieka. W czasie tych dziesięciu lat poziom motoryki dnia codziennego i pracy w zasadzie stabilizuje się. Istotnie odzwierciedlają się w motoryce różnice płciowe. W większości działań sportowych kobiety osiągają około 60-70 % możliwości mężczyzn. Szczególnie duże różnice dotyczą siły, wytrzymałości i częściowo szybkości. Zróżnicowanie to dotyczy tylko w bardzo małym zakresie zdolności koordynacyjnych, a szczególnie ćwiczeń zręcznościowych. Dla osób, które uprawiają sport, wczesny okres dorosłego życia jest okresem uzyskiwania szczytowych wyników. Wszystkim osobom nieuprawiającym sportu wyczynowo zaleca się możliwie intensywne i systematyczne uprawianie sportu rekreacyjnego i różnych form wychowania fizycznego (jogging, aerobik, taniec, pływanie itp.). Przede wszystkim zapobiegnie to spadkowi kondycji fizycznej, ale również służyć będzie zachowaniu formy uzyskanej w poprzednich okresach życia.
ŚREDNI OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
Średni wiek człowieka dorosłego (39/45-50 r.ż.). Aktywność ruchowa bywa tu już nieco mniejsza. U osób systematycznie trenujących może utrzymywać się duża sprawność ruchowa i fizyczna. Jest to czas stopniowego zmniejszania się możliwości motorycznych człowieka. Zmniejsza się przede wszystkim możliwość uczenia się nowych czynności sportowych. Co prawda, obniżanie się sprawności następuje powoli i stopniowo, jednak pod koniec średniego okresu dorosłych poziom jest już dość niski. W tym okresie zaznacza się ogromna różnica między osobami trenującymi, a nietrenującymi, których sprawność ruchowa i fizyczna pod koniec tego okresu jest niewielka. Szybkie obniżanie się sprawności w czwartej dekadzie życia nie jest wynikiem biologicznego starzenia się, lecz rezultatem niedbałości o jej stan.
PÓŹNY OKRES CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
Późny wiek człowieka dorosłego (45/50-60/70 r.ż.). U człowieka mało aktywnego ruchowo dostrzega się już procesy inwolucyjne, ludzie aktywni mogą uprawiać wiele sportów rekreacyjnie. Są to lata szybkiego spadku fizycznej i ruchowej sprawności. Inwolucja występuje w czynnościach ruchowych życia codziennego i związanych z pracą zawodową. Ćwiczenia fizyczne i zajęcia sportowe powinny służyć zwłaszcza zachowaniu dobrego stanu systemu krążeniowo-oddechowego. Należy również zwrócić uwagę na ćwiczenia gibkościowe, rozluźniające, w wieku starszym, bowiem brak ćwiczeń prowadzi szybko do ograniczenia ruchomości w stawach. Ważne również, dla zapobiegania m.in. kifozie starczej, są ćwiczenia zachowania poprawnej postawy ciała.
OKRES STARZENIA SIĘ
Okres starzenia się (60-70 r.ż.). U osób, które nigdy nie uprawiały sportu dostrzega się niekorzystne zmiany w wykonywaniu ruchów i trudności w ich koordynacji. Natomiast osoby, które nigdy nie zaniedbywały ćwiczeń fizycznych, mogą jeszcze przez wiele lat pozostawać w dobrej kondycji i sprawności ruchowej.
Okres wyraźnej motorycznej inwolucji przejawiającej się przede wszystkim znacznym ograniczeniem zainteresowania i potrzeby ruchu. Ruchy stają się coraz bardziej powolne i mało elastyczne. Coraz gorsza jest również płynność ruchów. Przyczyną inwolucji jest przede wszystkim proces biologicznego starzenia się, a zatem zmniejszania siły mięśni, ograniczenie gibkości i zakresu ruchów oraz znaczne zmiany w systemie nerwowym. Objawy starzenia się są procesem nieuniknionym, jednak przez właściwe postępowanie można je znacznie przesunąć w czasie. Do najpóźniejszych lat życia należy, zatem ćwiczyć i uprawiać sport.
Starzenie się organizmu - prawidłowość polegająca na nieodwracalnych zmianach w budowie, funkcji i motoryce, które w efekcie prowadzą do upośledzenia funkcji życiowych. Zmiany zachodzące w okresie starości: *osteoporoza, *gospodarka wodna - zmniejszenie zdolności zatrzymywania wody w
organizmie (jedna z starzenia się), *im cecha wcześniej osiąga swoje preferencje - tym wcześniej się starzeje, *najszybciej starzeje się ruchliwość, wrażliwość na bodźce zewnętrzne, *sedentaryzm - niechęć do ruchu, objaw starości, *zmniejszenie się zdolności uczenia się nowych ruchów, *zdolność tworzenia nowych kombinacji ruchowych - rozkład dotychczasowych struktur ruchowych, *pojawia się zjawisko „tremor” mimowolne drżenie rąk i całego ciała, *zmiany wzroku i słuchu, pogorszenie się zdolności przechodzenia na dalekie widzenie,
PRZEBIEG ROZWOJU ZDOLNOŚCI MOTORYCZNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY - DYMORFIZM PŁCIOWY
Dymorfizm płciowy - to różnice pomiędzy osobnikami należącymi do tego samego gatunku, ale różnej płci; dotyczy również funkcji, odmienności w psychice; w odniesieniu do motoryczności- każdej z płci należy dostarczać najlepszych worów ruchowych dla niej charakterystycznych.
W okresie noworodka i niemowlęcia w zasadzie nie ma znaczących różnic pomiędzy chłopcami i dziewczętami. W tym okresie dzieci głównie poznają „nowy świat”. W okresie poniemowlęcym i przedszkolnym różnice są jeszcze dość słabo zaznaczone i jedynie w rzutach 5-6 letni chłopcy uzyskują znaczną przewagę. Istnieją również poglądy, iż chłopcy w okresie przedszkolnym poczynają wyprzedzać dziewczęta w zakresie inspirowanych form ruchu, tzn. takich, które nie są ruchami naturalnymi. Porównując dziecko 3 letnie z 5-6 letnim dostrzec można istotne różnice w biegu, skoku w dal i rzutach. W tym okresie dziecko już zupełnie poprawnie biega. Podobnie jak w biegu, istotny przyrost sprawności skoków obserwuje się dopiero po 4 roku życia, przy czym znacznie większe postępy czynią chłopcy niż dziewczęta.
W okresie młodszym szkolnym dymorfizm płciowy w motoryce, chociaż już wyraźnie zaznaczony, nie jest jeszcze tak silny jak w późniejszych okresach życia (pod koniec późnego okresu szkolnego). Chłopcy wykazują widoczną przewagę w szybkości biegu, rzutach, skokach, a dziewczęta w gibkości oraz zręczności manualnej. W końcowym etapie okresu wczesnoszkolnego, tj. w przypadku dziewcząt około 10-11 r.ż. i chłopców ok. 12-13 r.ż. następuje faza wyjątkowej łatwości przyswajania sobie nowych ruchów o dość skomplikowanej strukturze („uczenie się z miejsca”).
Około 13 r.ż. dostrzega się zróżnicowanie płciowe. Przyrost siły bezwzględnej chłopców jest wyraźnie szybszy niż u dziewcząt. Względna siła kończyn górnych (siła w stosunku do masy) wzrasta jednak nieznacznie, a u dziewcząt obserwuje się niekiedy stagnację a nawet jej regres. Przyczyna jest brak lub zaniedbywanie odpowiedniej liczby i jakości ćwiczeń siłowych.
W okresie adolescencji (druga faza dojrzewania) obserwuje się znaczący stały przyrost siły chłopców. Przejawia się to znaczną poprawą wyników sportowych w biegach krótkich, skoku w dal i w rzutach. Mniej zmienia się wytrzymałość siłowa, inaczej przebiega rozwój siły u dziewcząt. Przyrost roczny jest nieznaczny, a w 14-15 r.ż. u nietrenujących dziewcząt rozpoczyna się stagnacja siły. Słabo również rozwija się wytrzymałość siłowa. W zakresie możliwości siłowych zróżnicowanie płciowe coraz bardziej się powiększa, tak, że pod koniec tego okresu obserwuje się bardzo dużą różnicę między siłą chłopców i dziewcząt. Zróżnicowanie płciowe w możliwościach wytrzymałościowych zarysowuje się już w wieku 12-14 lat i stale wzrasta. Max. możliwości wytrzymałościowe pojawiają się u dziewcząt już w wieku 15-16 lat a u chłopców między 18-22 r.ż.
We wczesnym okresie człowieka dorosłego istotnie odzwierciedlają się w motoryce różnice płciowe. W większości działań sportowych kobiety osiągają 60-70% możliwości mężczyzn. Szczególnie duże różnice dotyczą siły, wytrzymałości i częściowo szybkości. Zróżnicowanie to dotyczy tylko w małym zakresie zdolności koordynacyjnych a szczególnie ćwiczeń zręcznościowych.
PRZESŁANKI AKSJOLOGICZNE: - wartościowanie odbywa się w obrębie norm moralnych. Wzory wartości co do somatyki i motoryki ciała; wzory kultury somatycznej:
1)wzór estetyczny - wzór człowieka z Grecji, oparty o grecką pajdeję; *piękny człowiek, wysokiej budowy, harmonijnie zbudowany, o właściwych proporcjach; *Arystoteles - "niski mężczyzna nie jest mężczyzną, ale niska kobieta nie jest w ogóle człowiekiem”
2)wzór hedonistyczny - oparty o kalokagatię Platona; leży u podstaw współczesnego sportu; podwaliny pod praktyki rekreacyjne, zabawowy, ludyczny, przyjemnościowy; kreacja swojego ciała;
#3 typy hedonistycznych doznań charakteryzują człowieka: a)wrażenia smakowe, b)wrażenia seksualne, c) wrażenia kinestetyczne. # przyjemność jest warunkiem podejmowania ich w przyszłości; doznawanie przyjemności w wf jako warunek podejmowania aktywności
w przyszłości.
3)wzorzec ascetyczny - podstawa u Erypidesa, który skrytykował preferowanie sprawności fizycznej w życiu człowieka; dbanie o sprawność, wydolność jest typowe dla zachowań bardziej zwierząt niż ludzi; Augustyn Aureliusz - hedonizm cielesny należy potępić, gdyż jest barierą w powołaniu
człowieka.
4)wzór higieniczny: a)typ egzystencjalny: w walce z chorobą i ze śmiercią - charakter
ponadczasowy, zmieniają się formy i środki jego realizacji; uczymy młode pokolenia żyć zdrowo; b)typ utylitarny: zgodny z utylitarnymi celami państwa; w społeczeństwach przemysłowych - znaczenie praktyczne.
5)wzór sprawnościowy: podstawy wywodzą się ze starożytnej Sparty (przeniesiony do Grecji), następnie na rycerstwo, do wojska;
6)wzór agonistyczny: jako kategoria dzielności wyrażona w walce sportowej; typ sportowy - rywalizacja; atrakcyjne formy rywalizacji - początkowo charakterystyczne dla tzw. klasy próżniaczej, z czasem przeniosły się na klasy niższe; wyżycie się ruchowe, rozładowanie energii;
WZORY SOMATYCZNE PRZYJĘTE W KULTURZE - 4 TYPY CIAŁA (WARSTWY)
Ontologia jako odpowiedź na pytanie o rozumienie ciała ludzkiego:
1)Ciało jako wartość organiczna: *idea jedności psychofizycznej duszy i ciała, psychiki i organizmu, czynności psychicznych i funkcji nerwowych (idea przewodnia medycyny); potrzeby ducha i ciała mają taką samą wartość; *ból, cierpienie i trud - wskaźniki dążenia ludzkości wynikające z ontologii, nie mają znaczenia tylko cielesnego.
2)Ciało przyrodnicze: *człowiek jest cząstką przyrody; zużywanie się przyrody oznacza też
zużywanie się warstwy przyrodniczej człowieka, *przyroda jest kształtowana przez człowieka., który zmierza zawsze do ułatwienia określonych rozwiązań życiowych i podniesienia zdrowia;
skutki nie pokrywają się z celami; często dla człowieka są negatywne, jeżeli chodzi o jego ingerencje w przyrodę.
3)Ciało techniczne: *człowiek kontaktuje się ze środowiskiem naturalnym pośrednio - za
pośrednictwem materii technicznej; rozwój techniki rodzi wiele negatywnych skutków, prowadzi do zagrożenia gatunku człowieka; *atrybuty żywej materii: rozmnażanie, odżywianie, ruch - jeżeli jeden z tych atrybutów jest ograniczony, zagrożony jest gatunek; realne zagrożenie dla odżywiania, a najbardziej zagrożony jest obecnie ruch - człowiek ograniczył swoją naturalną aktywność ruchową na skutek technizacji życia - na rzecz automatyzacji, motoryzacji.
4)Ciało społeczne: *homo animal social - człowiek społeczny (Arystoteles), *negatywne skutki - nerwice, schizofrenia., depresje, rozpad osobowości, stresy, napięcia nerwowe, strach.
ASPEKTY MOTORYCZNOŚCI
1)Historyczno - społeczny - należy dążyć do wyjaśnienia zależności form ruchu od aktualnych - w dowolnym okresie historycznym - stosunków społeczno - ekonomicznych. 2)Morfologiczny - jest 1 stopniem badania ruchu. Może być zabiegiem aktywizowanym zapisem filmowym. Służy ujęciu i zapisaniu form ruchu dostępnych bezpośrednio naszym zmysłom. Jest naukową analizą dostrzegalnych przejawów ruchu. Analiza morfologiczna daje wskazówki jakie czynniki biorą udział w dojściu do skutku dostrzegalnych form ruchu. 3)Psychologiczny - należy dążyć do poznania psych. treści ruchu, zdolności ruchowych, wyobrażeń, postrzegania,, odczuwania ruchu, gdyż doświadczenie wskazuje na znaczny wpływ stymulacyjny, modelujący, warunkujący stany psychiczne wpływających na przebieg działań motorycznych. Obraz odbity w psychice ujawnia się obiektywnie, prawidłowo tylko przez swoje odbicie w działaniu (Rubinstein). 4)Anatomiczno - fizjologiczny - ma na celu ustalenie zdrowotnego oddziaływania ruchu. Drogą specyf. anatom. - fizjolog. analiz ruchu dąży do ustalenia rzeczywiście zachodzących procesów w stawach, mięśniach, całym ukł. ruchu i nerwowym. 5)Biomechaniczny - każdy ruch można określić jako przemieszczenie się całego ciała lub ego części w przestrzeni i w czasie.
ZASADY ROZWOJU MOTORYCZNOŚCI
Jest to 10 zasad wg Demela i Skład. Są opisane na ściądze w wieku niemowlęcym.
MOTORYCZNOŚĆ W UJĘCIU TRADYCYJNYM
Motoryczność - to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka, sferę ruchowej aktywności, słowem to wszystko, co dotyczy poruszania się człowieka w przestrzeni na skutek zmian położenia całego ciała lub poszczególnych jego części względem siebie.
STRUKTURA MOTORYCZNOŚCI
W motoryczności wyróżniamy: I)CECHY JAKOŚCIOWE I ILOŚCIOWE RUCHU.
CECHY JAKOŚCIOWE - 1)Idea (cel, motyw działania), dzięki, której charakteryzujemy motorykę. Ze względu na cel wyróżniamy różne rodzaje motoryki: a)m. produkcyjna; b)wyrazowa; c)utylitarna; d)hedonistyczna; e)sportowa - ma na celu rywalizację. 2)Treść ruchu. 3)Forma ruchu - pewna czynność jest wykonywana w pewien określony sposób, np. technika. 4)Cechy ruchu: a)struktura - czasowo - przestrzenna organizacja ruchu, b)dynamiczno - czasowe uporządkowanie ruchu, c)dokładność - stopień zgodności między celem a wynikiem, d)ciągłość - płynność przebiegu ruch. <wg Szopy>.
CECHY ILOŚCIOWE
Wyróżniamy tu stronę potencjalną i stronę efektywną. I)Strona potencjalna: 1)predyspozycje motoryczne - dzielą się na 4 grupy: a)p. morfologiczno - strukturalne: *wysokość ciała, *masa ciał i jej składowe (masa ciała szczupłego, BMI, masa tłuszczu), *proporcje ciała (proporcje dźwigni kostnych, proporcje włókien mięśniowych); b)p. energetyczne; c)p. koordynacyjne - oparte na działaniu układu nerwowego; d)p. psychiczne. 2)zdolności motoryczne i umiejętności. II)Strona efektywna: 1)sprawność motoryczna - przejawia się w zasobie posiadanych przez człowieka umiejętności ruchowych. 2)Sprawność fizyczna - przejawia się w wysokim poziomie cech motorycznych: siły, szybkości i wytrzymałości.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA - ZNACZENIE DLA PRZEJAWÓW MOTORYCZNOŚCI CZŁOWIEKA
Sprawność fizyczna- zdolność do wykonywania wszelkich zadań ruchowych. Sprawność fizyczna - jest pojęciem szerszym, wiąże się ze stanem całego organizmu, nie tylko z aparatem ruchu. Możliwość wykonywania wszelkich działań motorycznych decydujących o zaradności człowieka w życiu. Sprawność fizyczna - na nią składa się dany poziom wydolności wszystkich narządów i układów, stan cech motorycznych (siła, szybkość, wytrzymałość) a także pewna prawidłowość budowy ciała.
Elementy warunkujące sprawność fizyczną: * zdrowie i dziedziczne uzdolnienia, * siła fizyczna i wydolność, * zdolność wykonywania ruchów przy minimalnym wydatkowaniu energii, * zdolność eliminowania napięć psychicznych, * umiejętność oceny własnych możliwości przy wybieraniu odpowiedniej pracy, * umiejętność współżycia w grupie.
Sprawny fizycznie jest ten, kto potrafi wykonać efektywnie różnorodne zadania motoryczne. Ideał człowieka sprawnego fizycznie to osobnik wszechstronny (bardziej komandos niż wyczynowiec w jednej dziedzinie).
Sprawność fizyczna jest stroną efektywną motoryczności, czyli stroną ruchową, to między innymi od nie zależy jak człowiek wykona swój ruch: skok, bieg.
STRUKTURA POWIĄZAŃ POMIĘDZY PREDYSPOZYCJAMI, ZDOLNOŚCIAMI I EFEKTAMI MOTORYCZNYMI WEDŁUG OSIŃSKIEGO:
1.Zdolności kondycyjne - warunkowane głównie właściwościami morfofizjologicznymi strukturalnymi (wielkość, masa, proporcje i składniki ciała) oraz właściwościami morfofizjologicznymi energetycznymi. Do podstawowych zdolności kondycyjnych na ogół zalicza się zdolności:
-Siłowe - charakteryzują te wielkości, które umożliwiają pokonywanie znacznego oporu zewnętrznego lub przeciwstawiania się mu skurczem mięśni,
-Szybkościowe - charakteryzują zespół tych właściwości, które umożliwiają wykonywanie określonych (tzn. nie trwających długo i przez to nie wywołujących zmęczenia) zadań w możliwie krótkim czasie,
-Wytrzymałościowe - charakteryzują osobnicze możliwości człowieka do podejmowania długotrwałych wysiłków o określonej intensywności, a więc wskazują one na poziom odporności na zmęczenie.
2.Zdolności koordynacyjne - warunkowane przez funkcje sterowania i regulacji ruchu; charakteryzują możliwości precyzyjnego wykonywania złożonych pod względem stosunków czasowo - przestrzennych czynności ruchowych, umiejętności przestawiania się i dostosowania do nowych, a czasami również nieoczekiwanych sytuacji.
SYSTEMATYKA CZYNNOŚCI RUCHOWYCH WG GILEWICZA
Systematyka ta jest oparta na stopniu złożoności ruchu. Klasyfikacja oparta jest na różnych metodach badawczych; różnym grupom przyporządkowane są różne metody badawcze. Składa się pięciu poziomów: 1)Ruchowa struktura - czyli przemieszczenie w stawie dwóch elementów układu kostnego (np. zaciśnięcie dłoni, zgięcie kończyny lub jej wyprost, skręt). 2)Ruchowy akt - są one stosunkowo mało skomplikowane i szybko dochodzi do ich automatyzacji, mają pewne znaczenie, ale ich sens występuje dopiero w odpowiednim kontekście.(pkt. 1 i 2 mierzymy w biomechanice cechy ruchu, siłę szybkość).3)Ruchowe działanie - w złożonych ruchach cyklicznych (pływanie bieganie, prasowanie, szorowanie, ruchy pływackie czy wioślarskie). 4)Ruchowe czynności - używamy wtedy, gdy z działaniami ruchowymi kojarzy się jakiś cel określony (przebiegnięcie jakiegoś dystansu, nie piłowanie a przepiłowanie - trzeba tę czynność wykonać do końca tj. np. przepiłować). Czynności ruchowe to jakby forma dokonana działań ruchowych. (pkt. 3 i 4 mierzymy przez metody testowe (czas biegu na 200m); metody filmowe (cechy jakościowe). 5)Ruchowe postępowanie - kategoria wysoce zorganizowana, niezmiernie różnorodna, a treściowo tak bogata jak bogata jest aktywność człowieka przejawiająca się w pracy, zabawie, walce, twórczości artystycznej. 6)Zachowanie się ruchowe - specyficzny (charakterystyczny dla tej osoby) styl osoby, która wykonuje dany ruch.