Obserwacje i pomiary polowe

Obserwacje prowadzone w doświadczeniach podzielono na dwie grupy:

Grupa A obejmuje obserwacje mające zasadnicze znaczenie dla oceny wartości gospodarczej. Przeprowadza się je dla każdej odmiany i we wszystkich powtórzeniach doświadczenia. Grupa B obejmuje obserwacje, stanowiące podstawę ogólnej rolniczej charakterystyki doświadczenia jako całości. Obserwacji takich jest niewiele. Są to głównie niektóre fazy rozwojowe. Pojedyncze cechy oznacza się: a) w liczbach bezwzględnych na podstawie ścisłych pomiarów (liczenie, mierzenie), b) w % oszacowanych wzrokowo, c) w jednolitej skali (9°)

Procenty oszacowane wzrokowo mogą zostać następnie wyrażone w skali 9° Procentowe odpowiedniki stopni skali 9°

Stopień skali	Procent
		Zjawisko korzystne	Zjaw. niekorzystne
9	96 - 100	0 - 5
8	86 - 95	6 - 15
7	76 - 85	16 - 25
6	61 - 75	26 - 40
5	41 - 60	41 - 60
4	26 - 40	61 - 75
3	16 - 25	76 - 85
2	6 - 15	86 - 95
1	0 - 5	96 - 100

W skali dziewięciostopniowej poszczególne stopnie oznaczają umownie stan, nasilenie, rozprzestrzenienie itp. obserwowanego zjawiska. Cyfra 9 oznacza zawsze ocenę rolniczo najlepszą, a cyfra 1 najgorszą.

W komentarzach, publikacjach i dydaktyce potrzebna jest słowna ocena różnych zjawisk i stanów roślin. W tym celu pomocna jest tabela zawierająca odpowiedniki słowne poszczególnych stopni skali 9-stopniowej

Stopień skali	Przykładowe cechy
		Stan roślin	Wyleganie
9	bardzo dobry	brak
8	dobry do bardzo dobrego	bardzo małe do małego
7	dobry	małe
6	średni do dobrego	małe do średniego
5	średni	średnie
4	zły do średniego	średnie do dużego
3	zły	duże
2	bardzo zły do złego	duże do bardzo dużego
1	bardzo zły	bardzo duże

I Fazy rozwojowe roślin

Obserwacje fazy kłoszenia i dojrzałości woskowej zaliczane są do grupy A, natomiast pozostałe - do grupy B.

Przy określaniu faz rozwojowych pomocny jest załącznik ilustrujący stadia rozwojowe zbóż wg Zadoksa.

• Obserwacje każdej fazy rozwojowej i zapisanie stosownej daty odnosi się zazwyczaj do początku jej wystąpienia, tj. gdy około 10% roślin na poletku fazę tę osiągnie, a ich rozmieszczenie na poletku będzie równomierne.

• W dokumentacji dla grupy obserwacji A podaje się liczbę dni od początku roku, natomiast dla grupy obserwacji B - datę kalendarzową.

II. Ocena wylegania roślin

Ocena wylegania zaliczana jest do obserwacji grupy A.

Przeprowadza się ją w dwóch terminach:

a) w fazie dojrzałości mlecznej

b) przed zbiorem

Obserwacji nie należy przeprowadzać bezpośrednio po wystąpieniu zjawiska powodującego wyleganie.

Stopień wylegania ocenia się szacunkowo w skali 9°, do jej wykonania pomocny jest rysunek przedstawiający schematycznie wyleganie roślin zbożowych

W przypadku gdy wyleganie jest różne w ramach tego samego poletka, stopień wylegania oblicza się jako średnią ważoną wg wzoru:

W = (p1 x b1)+(p2 x b2)+(pn x bn)/100

W - średni stopień wylegania na poletku,

pi - procent i-tej części poletka o jednolitym wyleganiu,

bi - ocena wylegania na i-tej części poletka

n - liczba części poletka różniąca się wyleganiem

np.30% powierzchni wyległo w stopniu 8, a 70% powierzchni poletka w stopniu 4. Rozwiązanie:

W = (8 x 30)+(4 x 70) = (240 + 280)/100 = 5,2 stopnia

III. Ocena przezimowania

• Ocena przezimowania zaliczana jest do obserwacji grupy A.

Ocena przezimowania w skali 6°

Stopień skali	Przezimowanie	Udział roślin martwych
5	bardzo dobre	0%
4	dobre	10%
3	zadowalające	25%
2	złe	50%
1	bardzo złe	80%
0	klęskowe	100%

Ocena materiału siewnego

Jednym z warunków uzyskania wysokich plonów roślin uprawnych jest stosowanie wysokiej jakości materiału siewnego.

Oceny wartości nasion przeznaczonych do siewu dokonują Stacje Oceny Nasion, posługując się metodyką ściśle określoną przepisami wydawanymi przez Polski Komitet Normalizacji jako Polskie Normy.

Nasiona kwalifikowane

Dla każdego gatunku rośliny uprawnej zostały opracowane normy jakości nasion kwalifikowanych i handlowych przeznaczonych do siewu.

W materiale siewnym pochodzącym z plantacji odpowiadających określonym wymaganiom (tzw. nasiona kwalifikowane) rozróżnia się, w zależności od jego pokolenia, następujące stopnie kwalifikacji:

- SE (superelita) lub Eh (elita hodowlana) - bezpośrednie rozmnożenie materiału wyjściowego do reprodukcji, tzw. matecznego dla gatunków odpowiednio o niskim (SE) lub wysokim (Eh) współczynniku rozmnażania,

- E (elita) - bezpośrednie rozmnożenie superelity,

- O (oryginał) - bezpośrednie rozmnożenie elity lub elity hodowlanej,

- I ods. (pierwszy odsiew) - bezpośrednie rozmnożenie oryginału,

- OKW (odsiew kwalifikowany) - bezpośrednie rozmnożenie pierwszego odsiewu kwalifikowanego.

W zależności od możliwości określenia odmiany rozróżnia się dwa rodzaje nasion handlowych:

• No (nasiona jednolitoodmianowe) - nasiona określonej odmiany

• N (nasiona niekwalifikowane) - nieznanej odmiany.

Nasiona kwalifikowane i handlowe w zależności od wartości siewnej dzieli się na dwie lub trzy klasy jakości: I, II i III

Pobieranie próbek

Podstawową czynnością przy ocenie nasion jest właściwe pobranie próbki, reprezentatywnej dla całej partii materiału siewnego, która będzie dalej poddana szczegółowej analizie.

Wielkość graniczna partii ocenianego materiału siewnego wynosi:

• 20 ton - dla zbóż oraz roślin o nasionach podobnej wielkości i większych,

• 10 ton - dla roślin o nasionach drobniejszych od ziarniaków zbóż.

Jeżeli partia jest większa, to ilość przekraczającą ustalony limit uważa się za oddzielną partię i pobiera z niej oddzielne próby.

Przepisy podają szczegółowo zasady pobierania kolejnych rodzajów próbek:

1. Próbka pierwotna (jednostkowa) pobierana jest z jednego miejsca nasion opakowanych lub składowanych luzem laską probierczą, lub suchą ręką z górnej, środkowej i dolnej warstwy badanego materiału - w ilości zależnej od wielkości partii i sposobu przechowywania:

z materiału zaworkowanego

• z partii nie przekraczającej 5 worków pobiera się próbki z każdego worka,

• z partii 6-30 worków z każdego co trzeciego worka, ale co najmniej z 5 worków,

• a z partii zawierającej ponad 30 worków z każdego piątego worka, lecz co najmniej z dziesięciu worków.

z materiału składowanego luzem pobiera się próbki w 10 miejscach, gdy masa badanej partii nasion nie przekracza 2,5 tony

• i w 20 miejscach, gdy przekracza 2,5 tony.

Łączna masa próbek pierwotnych powinna wynosić co najmniej 2 kg.

Po stwierdzeniu, że próbki jednostkowe nie różnią się między sobą w sposób widoczny, miesza się je ze sobą.

2. Próbka ogólna (zbiorcza) powstaje z połączenia wszystkich próbek pierwotnych pobranych z jednej partii nasion.

Jeżeli nasiona z poszczególnych prób jednostkowych różnią się pochodzeniem, jakością, składowaniem, sposobem przechowywania, należy te partie nasion traktować jako oddzielne i pobierać z nich oddzielne próby.

3. Próbka średnia ogólna (przeciętna) pobierana jest z dokładnie wymieszanej próbki ogólnej.

Otrzymuje się ją przez wielokrotne zmniejszanie o połowę próbki ogólnej.

Pobiera się ją w czterech powtórzeniach: dwie pakuje się do papierowych lub płóciennych torebek, dwie - do zalakowanych butelek. Jeden komplet przesyła się do Stacji Oceny Nasion, a drugi przechowuje na wypadek ewentualnej reklamacji.

W SON próbkę tę poddaje się wstępnej ocenie organoleptycznej.

Metody badania nasion

1. Ocena wstępna (organoleptyczna)

Przed pobraniem tzw. próbki laboratoryjnej każdą nadesłaną próbkę średnią ogólną należy dokładnie obejrzeć w celu:

określenia zdrowotności nasion, tzn. obecności żywych szkodników, ruchliwych (np. mole) i występujących wewnątrz nasion (larwy) oraz nasion porażonych chorobami grzybowymi i bakteryjnymi (śnieć, sporysz, głownia);

2) stwierdzenia występowania nasion o innej barwie i połysku, powstałych wskutek złej pogody w czasie zbioru, złego przechowywania, samozagrzania się, starzenia się.

W razie wystąpienia któregoś z wymienionych przypadków określa się wagowo procentową zawartość nasion z ww. objawami w specjalnie w tym celu pobranej próbce laboratoryjnej.

3) określenia zapachu poprzez ogrzanie w dłoniach części próbki przez kilkakrotne mocne chuchnięcie i natychmiastowe wąchanie lub poprzez wsypanie do czystego szklanego naczyńka, zalanie wodą o temperaturze 60-70 °C i przykrycie.

Po 3-5 minutach należy zdjąć pokrywkę, odlać wodę i przez powąchanie przekonać się, czy nie występuje niekorzystny zapach:

- spichrzowy - powstaje w wyniku rozkładu pyłku zbożowego i nasion silnie uszkodzonych,

- stęchlizny - świadczy o samozagrzaniu się zbyt wilgotnych nasion,

- drożdżowy - świadczy o fermentacji nasion, obniżając ich zdolność kiełkowania i powodując zmianę barwy,

- pleśni - świadczy o porażeniu pleśnią nasion zbyt wilgotnych, źle przechowywanych,

- śledziowy - u pszenic, świadczy o porażeniu ziarna przez śnieć cuchnącą,

- miodowy - świadczy o porażeniu nasion przez rozkruszka mącznego,

- czosnku - świadczy o zanieczyszczeniu cebulkami dzikiego czosnku,

- dymu - świadczy o dosuszaniu nasion w zbyt wysokiej temperaturze,

- zjełczałego tłuszczu - u nasion roślin oleistych świadczy o zmianach chemicznych na skutek złego przechowywania,

- zapachy inne - mogą być wynikiem absorpcji zapachów z otoczenia (nieszkodliwe).

Pobieranie próbki laboratoryjnej

Po przeprowadzeniu wstępnej oceny organoleptycznej, z próbki średniej ogólnej wydziela się w Stacji Oceny Nasion próbę laboratoryjną o określonej przez PN (tab. 1) masie i oznacza w niej czystość.

Masa próbki laboratoryjnej (w g) niektórych gatunków roślin

(Wielkość próbki do oznaczenia czystości i liczby nasion innych roślin)

- Żyto, pszenica, pszenżyto, jęczmień, owies 1000

- Kukurydza 1000

- Groch, łubin żółty, łubin wąskolistny 1000

- Wyka ozima 700

- Wyka siewna 1000

- Inkarnatka 80

- Koniczyna biała, szwedzka, perska 20

- Koniczyna czerwona 50

- Lucerna mieszańcowa 50

- Len 150

- Mak 10

- Rzepak ozimy i jary, kapusta pastewna 100

- Marchew pastewna 30

- Burak cukrowy, pastewny 500

Oznaczanie energii i zdolności kiełkowania

Energia kiełkowania jest to procentowy udział nasion skiełkowanych normalnie w ciągu krótkiego czasu ustalonego dla każdego gatunku roślin uprawnych (tab. 1) w stosunku do ogólnej liczby nasion użytych do badania. Informuje ona o zdolności nasion do szybkiego i równomiernego kiełkowania.Test ten jest jednocześnie jedną z metod oznaczania tzw. wigoru nasion.

Zdolność kiełkowania jest to procent nasion normalnie skiełkowanych w czasie tak długim, aby mogły skiełkować wszystkie żywe nasiona.

W przypadku nasion świeżo zebranych pozostających w spoczynku dopuszcza się w celu pobudzenia ich do kiełkowania zastosowanie wstępnych zabiegów specjalnych:

- moczenie,

- mrożenie,

- nacinanie.

Oznaczenie energii i zdolności kiełkowania przeprowadza się w następujący sposób.

Z nasion czystych należy odliczyć 3 razy po 100 sztuk, a dla nasion dużych (bobik, dynia, groch, kukurydza) 6 razy po 50 sztuk.

Następnie ułożyć nasiona na wymaganym dla danego gatunku podłożu (bibuła, piasek, ziemia) i zapewnić warunki do skiełkowania (nawilżenie podłoża, odpowiednią temperaturę i oświetlenie).

Skiełkowane nasiona policzyć w terminie odpowiadającym oznaczeniu energii kiełkowania i powtórzyć liczenie w terminie oznaczania zdolności kiełkowania.

Wyniki oznaczenia podać jako średnią arytmetyczną wyników ze wszystkich powtórzeń z dokładnością do 1 %.

Wynik należy uznać za nieprawidłowy, jeżeli różnice między powtórzeniami przekraczają odchylenia dopuszczalne przez PN.

Oznaczanie żywotności nasion metodą biochemiczną

Metodę biochemiczną stosuje się w przypadku konieczności przeprowadzenia orientacyjnego oznaczenia zdolności kiełkowania w ciągu krótkiego czasu.

Służy ona przede wszystkim do oznaczania żywotności nasion, które wolno kiełkują albo wykazują stan spoczynku.

Oznaczenie liczby nasion żywych, a tym samym zdolnych do kiełkowania polega na traktowaniu odpowiednio przygotowanych nasion roztworem tetrazoliny i rozróżnianiu tkanek żywych barwiących się na czerwono od tkanek martwych, które pozostają nie zabarwione.

Oznaczanie wilgotności

Z próbki średniej ogólnej przekazanej do SON w butelce pobiera się w 2 powtórzeniach po 10g nasion drobnych, nie wymagających śrutowania, a po 20 g pięciu zbóż i nasion grubszych, które najpierw należy ześrutować.

Próbki umieszcza się w suszarce w zważonych naczyńkach wagowych i suszy w temperaturze 130 °C przez 1 godzinę.

Ważenie wykonuje się z dokładnością do 0,001 g.

Obliczenie wilgotności w %, odbywa się z dokładnością do 0,1 % na podstawie różnicy masy nasion przed i po suszeniu.

Oznaczanie zdrowotności

Oznaczenie szczegółowe wykonuje się na próbce laboratoryjnej przez oględziny nasion pod lupą.

Z próbki wydziela się:

-przetrwalniki grzybów,

- nasiona z plamami pochodzenia grzybowego lub bakteryjnego,

- nasiona uszkodzone przez szkodniki.

Każdą grupę wydzielonych nasion waży się oddzielnie i oblicza wagowo ich procentowy udział w stosunku do masy badanej próbki lub podaje się liczbę porażonych nasion w próbce.

Badania specjalne

Wykonuje się je na nasionach czystych i zalicza się do nich:

1) oznaczanie pośladu (w badaniu żyta, pszenicy, pszenżyta, owsa i jęczmienia);

2) oznaczanie masy 1000 nasion (MTN) - (dla zbóż masa 1000 ziaren- MTZ) wykonuje się dla gatunków roślin, dla których określenie tej cechy wymagane jest w normach.

W tym celu z nasion czystych należy odliczyć bez wyboru 500 sztuk i zważyć z dokładnością do 0,01g; wynik ważenia pomnożyć przez 2;

3) oznaczanie wielkości i kalibrażu kłębków buraków;

4) oznaczanie nasion porośniętych;

5) oznaczanie nasion zbutwiałych;

6) oznaczanie nasion gorzkich w łubinach pastewnych.

Uzyskane w toku oceny wyniki służą ustaleniu wartości użytkowej materiału siewnego oraz są podstawą do zaliczenia badanej partii nasion do odpowiedniej klasy jakości.

Na wniosek zainteresowanej strony mogą być przeprowadzone badania kontrolne i odwoławcze.

Oznaczanie ciężaru objętościowego nasion

Przy konstruowaniu i eksploatacji maszyn rolniczych zawierających pojemniki na nasiona, np. siewników, kombajnów lub przyczep rolniczych, a także w określaniu pojemności silosów, magazynów i innych pomieszczeń do przechowywania ziarna przydatna jest znajomość ciężaru objętościowego nasion.

Jest to masa 1m³ nasion wyrażona w kg.

Oznaczenia dokonuje się za pomocą specjalnej wagi o pojemności cylindra miarowego wynoszącej 1/4 litra lub 1 litr, w trzech powtórzeniach. Z trzech wyników wybiera się dwa najbardziej do siebie zbliżone, oblicza się średnią. Wynik podaje się w kg/m³.

Wartość użytkowa materiału siewnego

Jest to cecha materiału siewnego określająca jego przydatność do reprodukcji, tj. informująca, ile w danej partii jest nasion czystych i jednocześnie kiełkujących.

Wartość użytkową oblicza się wg wzoru: Wu = czystość (%) x zdolność kiełkowania (%)/100

Wartość użytkowa służy w praktyce do ustalenia ilości wysiewu materiału siewnego.

Normy wysiewu w kg/ha roślin uprawnych zostały ustalone dla nasion mających czystość i zdolność kiełkowania mieszczącą się w granicach norm nasiennych.

Jeżeli jednak wartość użytkowa rzeczywista materiału siewnego jest niższa od normalnej, to dla uzyskania takiej samej optymalnej liczby roślin na jednostce powierzchni - należy zwiększyć ilość wysiewu.

Można ją wtedy obliczyć wg następującego wzoru:

ilość wysiewu (kg/ha) = ilość wysiewu nasion o normalnej wartości użytkowej (kg/ha) x normalna wartość użytkowa (%) /rzeczywista wartość użytkowa (%)

Znając wartość użytkową danego materiału siewnego i jego masę 1000 nasion, potrzebną ilość wysiewu można obliczyć dokładniej - wychodząc z założonej obsady roślin na 1 m² lub powierzchni życiowej dla jednej rośliny.

Znajomość wartości użytkowej, masy 1000 sztuk i ilości wysiewu może z kolei posłużyć do obliczenia teoretycznej liczby wschodzących roślin niezbędnej przy ocenie wschodów czy przezimowania.

Przykłady obliczeń:

Obliczyć ilość wysiewu pszenicy ozimej w kg/ha, jeżeli wartość użytkowa materiału siewnego Wu wynosi 90 %, jego MTZ - 40 g, a zamierzona obsada roślin = 500 szt./m²

100 nasion/m² - 90 roślin/m² (Wu 90%) x nasion / m² - 500 roślin/m²

liczba nasion = liczba roślin / m² x 100/ Wu = 500 x 100 / 90 = 555 szt/m ²

1000 nasion - 40 g

555 nasion - x g

Ilość wysiewu = liczba roślin/m² x MTZ/ 1000 = 555 x 40/1000 = 22,2 g/m² = 222 kg/ha

2. Obliczyć, ile wzejdzie roślin na 1 m², gdy wysiano 180 kg/ha ziarna żyta o Wu = 85% i MTZ= 40g.

180 kg/ha = 18 g/m²

1000 nasion - 40 g

x nasion - 18 g

liczba nasion = ilość wysiewu/m² x 1000/MTZ = 18 x 1000/40 = 450 szt. /m²

100 nasion - 85 roślin

450 nasion - x roślin

Liczba roślin = liczba nasion/m² x Wu/100 = 450 x 85/100 = 382 szt./m²

---