Zarządzanie gospodarką

odpadami w gminie

Wprowadzenie

Odpady i związane z nimi zagrożenia stają się w ostatnich latach coraz bardziej zauważalnym problemem w ochronie środowiska. Główną przyczyną powstawania nadmiernej ilości odpadów jest nieracjonalna gospodarka zasobami. Według GUS, obecnie w Polsce, powstaje ok. 130 mln ton odpadów przemysłowych rocznie (we wcześniejszych latach powstawało ich jeszcze więcej), z których średnio ponad 50% (68,9% -1998 r.) jest wykorzystywane gospodarczo.

Zdecydowana większość odpadów znajduje się w południowo-zachodniej części kraju, zajmując powierzchnie kilkunastu tysięcy hektarów. Na składowiskach zde­ponowano już około 2 mld ton odpadów przemysłowych, z czego ok. 43% tylko w województwie katowickim. Ponadto, corocznie odprowadza się na wysypiska około 43 mln m³ odpadów komunalnych stałych i około 15 mln m³ płynnych.

Według obliczeń koszty ponoszone na transport i składowanie odpadów wy­noszą rocznie co najmniej kilkanaście miliardów dolarów w skali kraju. Zgromadzone na składowiskach odpady mają znaczną wartość jako poten­cjalne surowce wtórne; oszacowane na kilkaset milionów dolarów. Około 25% tej wartości - węgiel, około 35% - cynk, ołów, żelazo i inne metale, a pozostałe 40% przypada na składniki takie jak: iły, popioły, mikrosfery, żużle, odpady skalne, kruszywa itp.

Zagospodarowanie odpadów, szczególnie przemysłowych, należy zaliczyć do bardzo istotnych, ale równocześnie bardzo trudnych problemów, których nie udało się rozwiązać w Polsce na dużą skalę.

Najczęściej nasze domowe i przemysłowe odpady deponuje się na składowis­kach, źle urządzonych lub wręcz na tzw. "dzikich". Nowoczesnych wysypisk odpadów komunalnych, spełniających wymogi ochrony środowiska jest ciągle niewiele.

Gospodarka odpadami może być prowadzona zarówno przez sektor publiczny, jak i prywatny. Przedsiębiorstwa sektora publicznego są bardziej kompetentne, jeśli chodzi o utrzymanie ogólnego stanu sanitarnego i ochronę środowiska, także wobec zagrożeń katastrofami przyrodniczymi (np. powodziami). Natomiast firmy należące do sektora prywatnego charakteryzuje wyższa sprawność i szybkość działania oraz mniejsze uzależnienie od zmian politycznych. Bardzo wskazana jest więc partnerska współpraca obu sektorów.

1. Założenia polityki ekologicznej państwa w zakresie gospodarki odpadami w Polsce

Podstawowym zadaniem polityki państwa, określonej przecz Parlament w 1991 roku, jest likwidacja szkód w środowisku, odwrócenie zachodzących w nim katastrofalnych zmian, zachowanie zasobów naturalnych dla następnych pokoleń oraz ochrona życia i zdrowia obecnych, a także przyszłych mieszkańców.

Określono również zasady polityki ekologicznej, wśród których na uwagę zasługują:

• zasada praworządności, która wymusza przebudowę prawa ekologicznego i spo­sobu jego realizacji, tak aby nie było możliwe omijanie przepisów,

• zasada likwidacji zanieczyszczeń u źródła, tzn. m.in. unikanie wytwarzania odpadów,

• zasada recyklingu, tj. powtórnego wykorzystania wyeksploatowanych wyrobów

i opakowań,

• zasada neutralizacji odpadów,

• zasada uspołeczniania poprzez stworzenie instytucjonalnych i prawnych warunków do udziału mieszkańców, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie ochrony środowiska, a także poprzez edukację ekologiczną i budzenie świa­domości społeczeństwa,

• zasada urynkowienia gospodarki odpadami przy zachowaniu niezbędnego interwencjonizmu państwowego,

• zasada, iż zanieczyszczający płaci, oznaczająca, że sprawcy, tj. osoby prawne i oso­by fizyczne, są odpowiedzialne za skutki zanieczyszczeń,

• zasada regionalizacji, która oznacza, że przy przebudowie prawa ekologicznego i systemu mechanizmów ekonomicznych rozszerzone zostaną uprawnienia dla samorządów terytorialnych i terenowej administracji rządowej (dotyczące np. regionalnych opłat, normatywów i wymogów ekologicznych wobec jednostek gospodarczych i mieszkańców),

• zasada etapowania realizacji inwestycji według ustalonych priorytetów.

2. Organizacja i zadania przedsiębiorstw gospodarki odpadami w zakresie zbiórki, wywozu i wykorzystywania odpadów

Do wprowadzenia systemu kompleksowej gospodarki odpadami, opartej na selektywnej zbiórce u źródła, niezbędna jest odpowiednio zorganizowana jego obsługa oraz baza materialno-techniczna. Najwłaściwszym rozwiązaniem jest utworzenie lub zaangażowanie przedsiębiorstwa gospodarki odpadami, obejmującego całość procesów. Można także zaangażować kilka przedsiębiorstw zajmujących się poszczegól­nym i fragmentami, jak np.:

• obsługą selektywnej zbiórki oraz wywozu surowców wtórnych i odpadów do unieszkodliwienia,

• segregacją i uzdatnianiem surowców wtórnych,

• biologicznym oraz termicznym unieszkodliwianiem odpadów,

• składowaniem odpadów.

Korzystniej jest, jeśli przedsiębiorstwo obejmuje całość gospodarki odpadami, bowiem nie powstają wówczas luki między poszczególnymi fazami oraz łatwiej jest zlokalizować odpowiedzialność za ewentualne niedomagania w funkcjonowaniu systemu. W dużych miastach gospodarkę odpadami można natomiast powierzyć kilku przedsiębiorstwom, z wyznaczeniem do obsługi odpowiednich dzielnic, wydzie­lonych gmin itp. Przedsiębiorstwa te działają jako samodzielne podmioty gospodarcze na własnym rozrachunku gospodarczym. Mogą to być przedsiębiorstwa prywatne, spół­ki akcyjne lub z ograniczoną odpowiedzialnością, bądź przedsiębiorstwa państwowe. Zezwolenia na prowadzenie tej działalności udziela poszczególnym przedsię­biorstwom (na podstawie uprzednio przeprowadzonego konkursu) wójt, burmistrz bądź prezydent miasta. Wyboru przedsiębiorstw do prowadzenia gospodarki odpadami w gminie dokonuje się na podstawie wyznaczonych kryteriów. W tych kryteriach powinno się uwzględniać zapewnienie przez wybrane przedsiębiorstwo:

• niezbędnej bazy materialnej (pojemników, środków transportowych, magazynów itp.),

• sprawnej, terminowej obsługi mieszkańców dzięki odpowiednio wykwalifiko­wanej kadrze kierowniczej przedsiębiorstwa,

• przestrzegania obowiązujących przepisów oraz lokalnego regulaminu,

• stosowania niewygórowanych stawek opłat za wywóz i utylizację odpadów.

Z wybranym przedsiębiorstwem zarząd gminy podpisuje na określony czas umowę na obsługę gospodarki odpadami, z jednoczesnym wyspecyfikowaniem zadań i uwarunkowań. W zawartej umowie gmina powinna sobie zagwarantować m.in. konieczność uzgadniania wysokości stawek na świadczone usługi, możliwość uzyskiwania informacji dotyczących gospodarki odpadami oraz występujących zagrożeń naturalnego środowiska. Wybranym przedsiębiorstwom gmina oddając do dyspozycji niezbędny teren pod składowisko odpadów oraz pod różne formy ich zagospodarowania lub unieszkodliwiania. Może również wydzierżawić odpowiednie pomieszczenia, magazyny, tabor samochodowy, pojemniki itp. lub być udziałowcem tego przedsiębiorstwa, a oddany mu majątek może być traktowany jako wkład (aport) do spółki. W skład przedsiębiorstwa gospodarki odpadami w gminie przeważnie wchodzą:

• rejonowa zbiornica odpadów, a w dużych miastach dwie lub więcej zbiornic,

• zakład biologicznej utylizacji odpadów,

• zakład termicznej utylizacji odpadów,

• zakład składowania odpadów.

Wskazane jest, aby poszczególne zakłady funkcjonowały na własnym, wewnętrz­nym rozrachunku gospodarczym i sporządzały odcinkowe bilanse. Wymienione zakłady mogą być też odrębnymi, samodzielnymi przedsiębiorstwami.

3. Zadania przedsiębiorstw zajmujących się obsługą systemu gospodarki odpadami

w gminie

Obsługę gospodarki odpadami w gminie lub na wyznaczonym obszarze (osiedlu, wsi) prowadzą przedsiębiorstwa, które zostały, w drodze konkursu, wybrane przez zarząd gminy. Do zadań przedsiębiorstw obsługujących gospodarkę odpadami w gminie należy:

• współudział w organizowaniu systemu,

• podpisywanie umów z mieszkańcami i podmiotami gospodarczymi o selektywne zbieranie i odstawianie odpadów w określonych warunkach,

• rozstawianie pojemników do selektywnej zbiórki odpadów, zgodnie z regulaminem,

• dostarczanie mieszkańcom worków do selektywnej zbiórki,

• systematyczne odbieranie worków z odpadami w cyklach, określonych w zawar­tych umowach,

• systematyczna wymiana pojemników z zebranymi odpadami na puste,

• ewidencjonowanie odbieranych worków i pojemników z wyselekcjonowanymi surowcami wtórnymi i odpadami do unieszkodliwienia,

• wystawianie mieszkańcom rachunków za wywóz i utylizację odpadów, jeśli koszty nie są wliczone w cenę worka,

• dodatkowe segregowanie surowców wtórnych oraz odpadów do unieszkodliwienia,

• wywóz zebranych surowców wtórnych i odpadów do zakładów przetwarzających . (np. złom do huty, makulaturę do fabryki papieru, odpady organiczne do kompostowni),

• nadzorowanie i kontrolowanie prawidłowości selektywnego gromadzenia odpadów przez mieszkańców (czy odpady nie są wymieszane, zanieczyszczone obcymi ciałami, składowane w miejscach niedozwolonych itp.),

• obsługa rejonowych zbiornic odpadów, tzn. nadzór nad prawidłowym selektywnym składowaniem surowców wtórnych i pozostałych odpadów oraz ich uzdatnianiem,

• zgłaszanie w gminie wniosków o ukaranie mieszkańców, którzy nie przestrzegają regulaminu gospodarki odpadami,

• okresowe konserwacje i czyszczenie pojemników we własnym zakresie, bądź przez przedsiębiorstwa usługowe,

• zabezpieczenie składowanych odpadów przed zmoczeniem, spaleniem, zabrudzeniem, a surowców dodatkowo przed kradzieżą,

• zgniatanie i belowanie surowców wtórnych i pozostałych odpadów przeznaczonych do dłuższego transportu,

• zawieranie umów z odbiorcami na dostawę surowców wtórnych i utylizację pozostałych odpadów,

• ewentualne prowadzenie procesów uzdatniających i przetwarzających odpady i surowce wtórne.

4. Organizacja, wyposażenie i zadania rejonowych zbiornic odpadów

Rejonowe zbiornice mają na celu przejściowe gromadzenie i uzdatnianie, a zwła­szcza sortowanie surowców wtórnych oraz odpadów niebezpiecznych do unieszkod­liwiania, np. opakowań po środkach toksycznych, które występują sporadycznie. Zbiornice te powinny istnieć w miastach i na wsiach, zaś każdy mieszkaniec wiedzieć o ich lokalizacji. Powinny one być ogrodzone i osłonięte drzewami od otoczenia. Dostaw odpadów (zebranych do worków i pojemników) do zbiornic dokonują przedsiębiorstwa obsługujące gospodarkę odpadami w gminie i zarządzające rejo­nową zbiornicą.

W systemie dwupojemnikowym zebrane i prze transportowe odpady suche muszą być w rejonowej zbiornicy posortowane na:

• poszczególne rodzaje i odmiany surowców wtórnych, które można zagospodarować,

• poszczególne rodzaje odpadów niebezpiecznych, według wymagań metod unieszkodliwiania, oraz przekazane odpowiednim wyspecjalizowanym firmom.

Do czasu przygotowania odpowiedniej wielkości partii poszczególne asortymenty surowców wtórnych są przechowywane w magazynie zbiornicy, natomiast odpady do unieszkodliwiania składowane w kontenerach, rozstawionych wokół rampy. Rampa ta umożliwia dotarcie samochodów do poszczególnego kontenera, a także łatwe ich rozładowanie. Nad właściwym zważeniem, rozładowaniem i składowaniem odpadów oraz zabezpieczeniem surowców wtórnych czuwa magazynier, który jednocześnie otwiera i zamyka zbiornicę. Do jego dyspozycji powinno się oddać pomie­szczenia socjalne.

Zapełnione niebezpiecznymi odpadami kontenery są wywożone do zakładów zajmujących się unieszkodliwianiem odpadów, natomiast zbiorniki z przepracowany­mi olejami oraz bele surowców wtórnych są wywożone do zakładów przetwórczych.

W zbiornicy mogą również istnieć stanowiska do rozbiórki wyrobów wielkogabarytowych na poszczególne składniki, urządzenia do uzdatniania i uszlachetniania surowców wtórnych, zgniatania i belowania przerabianej masy.

Koszty prowadzenia rejonowych zbiornic powinny być pokrywane wpływami za odzyskane surowce wtórne i świadczone usługi (np. wywóz odpadów) oraz dotacjami gminy.

5. Organizacja usług i zasady ich świadczenia przez przedsiębiorstwo gospodarki odpadami

Właściwe funkcjonowanie systemu selektywnej zbiórki u źródła, a także ilość odzyskanych surowców wtórnych zależą od operatywności i aktywności personelu przedsiębiorstw gospodarki odpadami. Przede wszystkim niezbędny jest stały kontakt z mieszkańcami oraz administracją obsługiwanych budynków. Szczególnie duże znaczenie ma ten kontakt w fazie organizowania systemu selektywnej zbiórki. Wszyscy uczestnicy tego systemu muszą być przekonani o celowości i ogólno­społecznych korzyściach wynikających z selektywnej zbiórki odpadów, a także muszą być szczegółowo poinformowani o zasadach funkcjonowania systemu. W tym celu przedstawiciele przedsiębiorstwa wraz z zarządem gminy, a w przypadku obsługi domów wielorodzinnych - dodatkowo z administracją budynków, powinni zorga­nizować spotkanie z mieszkańcami. Wskazane jest również, aby wszystkie ustalenia dotyczące selektywnej zbiórki zostały zamieszczone w ulotce, która powinna być wywieszona na klatce schodowej, a także dołączona do umowy.

W ulotce tej powinny znaleźć się informacje dotyczące:

• rodzaju pojemników lub worków przeznaczonych do przechowywania określonych odpadów,

• terminów odbioru napełnionych pojemników i worków lub ich opróżniania,

• terminów wywozu odpadów wielkogabarytowych i niebezpiecznych,

• cen różnych usług oraz ulg w opłatach w przypadku selektywnego gromadzenia surowców wtórnych,

• sankcji dla mieszkańców w razie nieprawidłowego składania odpadów.

Celowe jest również komunikowanie się z mieszkańcami za pośrednictwem lokal­nej gazety, jeśli jest ona wydawana w gminie. Należy w niej informować o zmianach terminów odbioru odpadów oraz terminach odbioru odpadów wielkogabarytowych, a także omawiać zauważone niedomagania w funkcjonowaniu systemu itp. Podstawą świadczonych usług (zapewnienie pojemników, wywóz odpadów itp.) są umowy, które przedsiębiorstwo gospodarki odpadami powinno zawrzeć z poszczególnymi właścicielami domów i administracją wielorodzinnych bloków, różnych instytucji itp. W umowach tych powinny być określone wzajemne zobowiązania i uwarunkowania, a m.in. ceny za świadczone usługi.

Przedsiębiorstwa gospodarki odpadami zawierają również umowy z odbiorcami poszczególnych asortymentów surowców wtórnych, przedsiębiorstwami zajmującymi się unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych, z zakładem składowania odpadów itp.

Transport odpadów stanowi znaczącą pozycję w kosztach gospodarki odpadami i dlatego drogi przewozu i przeładunki odpadów powinny być zredukowane do mini­mum. Z tego względu nie wszystkie odpady muszą być transportowane do rejo­nowej zbiornicy. Powinny tam trafiać tylko te odpady, które podlegają dalszej obróbce, tj. sortowaniu, uzdatnianiu, belowaniu itp.

Wszystkie przyjmowane do rejonowej zbiornicy odpady są ważone, a wynik po­miaru jest rejestrowany (wskazany w komputerze), z odnotowaniem ich rodzaju i po­chodzenia. Pomiary te stanowią podstawę obciążeń finansowych za usługi oraz rozliczenia surowców wtórnych.

Selektywnie zebrane w pojemnikach odpady organiczne transportuje się wprost do zakładu biologicznej utylizacji, zaś frakcję palną - do zakładu technicznej utylizacji. Również niektóre zebrane jednorodne surowce wtórne mogą być wprost transpor­towane do zakładów przetwórczych, np. jednorodny złom żeliwny lub stalowy bezpośrednio do huty.

6. Środki finansowe na pokrycie kosztów związanych ze zbiórką, wywozem i unieszkodliwianiem odpadów komunalnych

Zgodnie z obowiązującą ustawą, za wywóz i unieszkodliwianie odpadów płaci sprawca ich powstania. W praktyce środki finansowe na pokrycie tych kosztów pochodzą:

• z przychodów uzyskanych ze sprzedaży zebranych surowców wtórnych,

• z opłat mieszkańców i różnych podmiotów gospodarczych za wywóz i utylizacji odpadów,

• ewentualnie z dotacji gminy,

• z opłat produktowych oraz kaucji stosowanych w odniesieniu do niektórych wyrobów i opakowań, zwłaszcza niebezpiecznych.

Im wyższe przychody uzyskuje się z tytułu wykorzystania zebranych surowców wtórnych, tym opłaty na pokrycie kosztów wywozu i unieszkodliwiania pozostałych odpadów są niższe. Dlatego z informacją o opłatach, będącą przekonującym argumentem do wprowadzenia selektywnej zbiórki odpadów, należy dotrzeć do wszy­stkich mieszkańców. Wprowadzenia tej zasady do praktyki można dokonać stosując różne rozwiązania. Jednym z nich jest wprowadzenie zróżnicowanych opłat doko­nywanych przez przedsiębiorstwo obsługujące gospodarkę odpadami, a mianowicie:

• całkowite lub częściowe zwolnienie z opłat za wywóz selektywnie zebranych surowców wtórnych (np. makulatury, metali, tworzyw sztucznych, tekstyliów),

• zastosowanie stawek opłat w wysokości pokrywającej koszty i należny zysk przedsiębiorstwa za wywóz i utylizację pozostałych odpadów, w tym niebezpiecznych, wymagających kosztownych operacji, przeprowadzanych na specjali­stycznych urządzeniach (unieszkodliwianie jarzeniówek rtęciowych, baterii kad­mowo-niklowych, akumulatorów ołowiowych, opon samochodowych, opakowań po środkach toksycznych i lekarstwach itp.).

Dla wymuszenia właściwej selekcji odpadów w systemie wielopojemnikowym wskazane jest stosowanie podwyższonych stawek opłat, np. o 50% w przypadku wymieszania różnych odpadów nietoksycznych i o 100% w przypadku wymieszania odpadów z odpadami toksycznymi.

Znaczne uproszczenie obsługi gospodarki odpadami można uzyskać przez wyliczenie opłaty za usługę do ceny worków przeznaczonych do selektywnej zbiórki Odpa­dów, rozprowadzanych przez przedsiębiorstwo obsługujące dane osiedle. W tym przy­padku worki powinny mieć nadruk firmy obsługującej i zróżnicowane ceny. Ceny worków dla surowców wtórnych są zerowe lub bardzo niskie, bo koszty wywozu pokrywa się z wpływów za surowce, natomiast ceny worków do odpadów unieszko­dliwianych muszą być powiększone o koszty tych operacji.

W niektórych gminach, na podstawie odpowiedniej uchwały, opłaty za wywóz i unieszkodliwianie odpadów mogą mieć charakter ryczałtu, na przykład płaconego przy podatku od nieruchomości lub czynszu mieszkaniowego, co znacznie upraszcza ich pobór i rozliczenie.

Odmiennego finansowania wymagają odpady niektórych wyrobów i opakowań niebezpiecznych dla środowiska, których unieszkodliwienie wymaga specjalisty­cznych technologii i urządzeń. Do takich odpadów należą wyeksploatowane lampy i termometry rtęciowe, akumulatory ołowiowe, baterie kadmowo-niklowe itp. Odzy­skane w tych procesach surowce wtórne tylko w niewielkim stopniu pokrywają po­noszone koszty. Dlatego też potencjalni inwestorzy nie podejmują obecnie tego rodzaju działalności. Środki finansowe niezbędne do utylizacji tych odpadów można zapewnić poprzez wprowadzenie opłat produktowych do ceny wyrobów. Środki te mogą być akumulowane przez producentów wyrobów, z których odpady powstają, lub na koncie Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Akumulacja środków na koncie wytwórcy jest możliwa, jeśli podejmuje on utylizację odpadów powstałych z własnych wyrobów. Wprowadzenie tego rodzaju dopłat wymaga jednak regulacji ustawowych. Podobnie można rozwiązać problem finansowania utylizacji różnego rodzaju opakowań lub wprowadzając system kaucji.

7. Środki finansowe na inwestycje niezbędne do prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów

Zasadniczą przyczyną opieszałego wprowadzania w wielu gminach gospodarki odpadami opartej na selektywnej zbiórce jest brak środków na zakup takich urządzeń, jak: kontenery, pojemniki, worki, środki transportowe, niezbędne do wyposażenia rejonowej zbiornicy.

Jeśli przedsiębiorstwo podejmujące się obsługi gospodarki odpadami nie ma wła­snych niezbędnych urządzeń i nie może ich wydzierżawić od gminy, wówczas zacho­dzi potrzeba ich zakupu. Środki finansowe na ten cel mogą pochodzić z różnych źródeł, a mianowicie:

• od przedsiębiorstwa podejmującego się obsługi gospodarki odpadami,

• z gminy, na której terenie zamierza się wprowadzić gospodarkę odpadami,

• z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz jego wojewódzkich i gminnych odpowiedników,

• z niżej oprocentowanych kredytów udzielanych przez Bank Ochrony Środowiska,

• z komercyjnych kredytów bankowych,

• z Eko-Funduszu, który dysponuje środkami z ekokonwersji polskiego zadłużenia przeznaczonego - zgodnie z wolą wierzycieli z Klubu Paryskiego - na ochronę środowiska,

• z kapitału akcyjnego,

• z Banku Światowego,

• z różnych fundacji, np. Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej.

Warunkiem uruchomienia inwestycji jest posiadanie kompleksowego programu działalności przedsiębiorstwa gospodarki odpadami oraz dokumentacji technicznej (i ew. biznesplanu). Na podstawie tej dokumentacji można czynić starania o wsparcie finansowe przez wymienione jednostki i fundusze. Środki na ten cel pochodzące z gmi­ny muszą być uwzględnione w budżecie gminnym (na podstawie Uchwały rady gminy). Pozyskiwanie, środków finansowych, zwłaszcza z narodowych funduszy oraz Banku Ochrony Środowiska, dokonuje się według z góry określonego trybu oraz po spełnieniu szeregu warunków.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wraz z jego wojewódzkimi i gminnymi odpowiednikami dysponują największymi środkami finanso­wymi przeznaczonymi do wspomagania zadań z zakresu ochrony środowiska. Z fun­duszu tego można uzyskać pożyczki i dotacje na cele określone w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska z dnia 31 stycznia 1980 r. (jednolity tekst Dz. U. z 1994 ­nr 49, poz. 196 z późniejszymi zmianami).

Fundusz udziela pożyczek i dotacji na podstawie umowy zawartej z gminą lub przedsiębiorstwem obsługującym gospodarkę odpadami. Wniosek o środki sporządza się na formularzach pobranych z NFOŚiGW. Warunkiem dofinansowania realizo­wanego zadania jest pełne zbilansowanie środków, pozyskanych z różnych źródeł. Narodowy Fundusz przy udzielaniu pożyczek może stosować preferencyjne opro­centowanie, ustalane w odniesieniu do stopy redyskontowej weksli, ustalonej przez prezesa NBP, z jednoczesnym określeniem dolnego limitu oprocentowania. Na przed­sięwzięcia związane z zagospodarowaniem i unieszkodliwianiem odpadów opro­centowanie kredytu wynosi 0,3 stopy redyskontowej.

Pożyczka udzielana komunalnym jednostkom organizacyjnym nie może przekro­czyć 70% kosztów zadania. Zawarta umowa o pożyczkę powinna określać w szcze­gólności:

• wysokość pożyczki oraz jej oprocentowanie,

• planowany koszt i termin zakończenia zadania,

• planowane efekty rzeczowe i ekologiczne,

• formy i sposób przekazania pożyczki oraz formy jej spłaty,

• zakres uprawnień kontrolnych przez NFOŚiGW, związanych z wykorzystaniem udzielonej pożyczki i zagwarantowaniem jej zwrotu,

• sankcje nakładane w przypadku nieprawidłowej realizacji umowy,

• sposób realizacji planowanych kosztów oraz maksymalną wysokość pożyczki po waloryzacji, ustalonej na podstawie wskaźników inflacji,

• inne warunki ustalone przez umawiające się strony.

Wypłacanie kolejnych kwot pożyczki jest uzależnione od spłaty należnych odsetek z tytułu oprocentowania.

Narodowy Fundusz może wypowiedzieć umowę pożyczki w razie stwierdzenia, iż pożyczkobiorca nie przystąpił w terminie lub odstąpił od realizacji celu, na który pożyczka została udzielona, nie został osiągnięty planowany efekt rzeczowy, spłata oprocentowania kredytu nie przebiega terminowo, bądź też pożyczkobiorca nie speł­nia innych warunków ustalonych w umowie.

Pożyczka z Narodowego Funduszu może być częściowo umorzona na wniosek pożyczkobiorcy, po spełnieniu następujących warunków:

• zadanie zostało zrealizowane, w terminie,

• osiągnięto założony efekt rzeczowy i ekologiczny zadania,

• spłacono co najmniej 50% udzielonej pożyczki (wraz z oprocentowaniem) w terminach ustalonych w umowie,

• pożyczkobiorca wywiązał się z obowiązku uiszczenia opłat i kar stanowiących dochody Narodowego Funduszu oraz spełnił jeszcze inne warunki określone w obowiązujących przepisach.

Samorządy terytorialne mogą również korzystać z dotacji na cele związane z och­roną środowiska, jak np. ekspertyzy, programy wdrożeniowe i rozwojowe, prace projektowe i studialne, monitoring, edukacja ekologiczna, zadania pilotowe itp. Na dotacje również zawiera się umowę na warunkach zbliżonych jak przy pożyczkach.

Wypłata pożyczki lub dotacji z NFOŚiGW, której wartość przekracza 1 mln zł, następuje po przedłożeniu przez wnioskodawcę dokumentów potwierdzających, że wykonawcy zadania oraz dostawcy dóbr i usług zostali wybrani po przeprowadzeniu publicznego przetargu.

Przy ocenie i wyborze wniosków o udzielenie pomocy finansowej ze środków Narodowego Funduszu komisja preferuje zadania, które najlepiej służą urzeczywist­nianiu celów polityki ekologicznej państwa, a zarazem spełniają rolę dźwigni finansowej, pobudzając wykorzystywanie środków będących w dyspozycji podmiotów gospodarczych i samorządów terytorialnych (m.in. wojewódzkich i gminnych fun­duszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej), a także środków zagranicznych.

Ponadto wnioski powyższe muszą spełniać następujące kryteria:

• zgodności z polityką ekologiczną państwa,

• efektywności ekologicznej,

• efektywności ekonomicznej,

• uwarunkowań technicznych i jakościowych,

• zasięgu oddziaływania,

• spełnienia przez wnioskodawcę wymogów formalnych.

Do każdego kryterium są przypisane odpowiednie mierniki oceny.

Narodowy Fundusz ściśle współpracuje z siecią Banku Ochrony Środowiska (BOŚ). Współpraca ta polega m. in. na tym, że Narodowy Fundusz uzupełnia, tzn. finansuje, różnicę między wysokością komercyjnego oprocentowania kredytu udzielanego przez Bank a oprocentowaniem preferencyjnym, na które może liczyć wnioskodawca.

Narodowy Fundusz zmierza do tego, aby BOŚ przejmował obsługę finansową pożyczek udzielanych przez Fundusz.

W regulaminie BOŚ przewidziane jest również udzielanie samorządom i gminom kredytów. Na utylizację odpadów, w tym ich kompostowanie i spalanie, oraz na utrzymanie składowisk. Kwota kredytu może sięgać 50% kosztów przedsięwzięcia, a okres kredytowania wynosi 4 lata. Oprocentowanie kredytów jest preferencyjne. Warunkiem uzyskania kredytu jest:

• udokumentowany wymierny efekt ekologiczny przedsięwzięcia,

• bieżąca i prognozowana zdolność inwestora do. spłaty kredytu,

• prawne zabezpieczenie zwrotu kredytu,

• zatwierdzona dokumentacja techniczna zadania,

• potwierdzone źródła finansowania inwestycji (w tym minimum 20% nakładów to środki własne).

Do wniosku kredytowego należy dołączyć następujące dokumenty:

• statut gminy,

• uchwały rady gminy w sprawie wyboru zarządu i skarbnika,

• tytuł własności,

• odpisy wymaganych prawem zezwoleń,

• koncesje,

• pełnomocnictwa,

• opinie banków prowadzących rachunki kredytobiorcy,

• sprawozdanie o realizacji budżetu gminy za ostatnie lata,

• uchwałę rady gminy w sprawie planowanego budżetu na rok bieżący,

• informacje o posiadanych udziałach w akcjach,

• harmonogram rzeczowo-finansowy realizowanej inwestycji,

• formalnoprawne decyzje administracyjne niezbędne do realizacji inwestycji (np. pozwolenie na budowę, dokumenty przetargowe, umowy z wykonawcami in­westycji, warunki korzystania ze środowiska),

• prawne zabezpieczenie kredytu, np. hipoteka, zastaw, poręczenie innego podmiotu gospodarczego, gwarancja bankowa.

Podobnie jak w NFOŚiGW oraz BOŚ, wszystkie wymienione wcześniej źródła kredytowania zadań z zakresu ochrony środowiska mają własny tryb przyznawania środków. Z tego względu trzeba z poszczególnych źródeł uzyskać niezbędne informa­cje i formularze wnioskowe w celu właściwego opracowania i założenia wniosku kredytowego.

Podsumowanie

Właściwe funkcjonowanie systemu selektywnej zbiórki surowców wtórnych i odpadów do unieszkodliwienia zależy od jego dobrego przygotowania i zorganizowania oraz przekonania mieszkańców o celowości podjęcia takich działań. Inicjatywa wpro­wadzenia tego systemu, jak również przygotowanie odpowiednich dokumentów należą przede wszystkim do organów gminy. Konieczne jest podjęcie przez radę gminy uchwały o wprowadzeniu systemu selektywnej zbiórki oraz uchwaleniu "Regulaminu gospodarki odpadami". Uchwalone dokumenty powinny stać się podstawą działań zarządu gminy w zakresie:

• podziału gminy na mniejsze jednostki według wspólnych cech,

• dokonania (w drodze konkursu) wyboru przedsiębiorstw do obsługi gospodarki odpadami,

• wyznaczenie lokalizacji zbiornic odpadów,

• wyznaczenia miejsc na składowisko odpadów, jeśli jest ono niezbędne i nie można korzystać ze składowisk już istniejących,

• wyznaczenia komórki zarządu, odpowiedzialnej za przygotowanie i wdrożenie systemu, a także nadzór nad jego funkcjonowaniem,

• przeznaczenia środków finansowych z budżetu i podejmowania starań o środki finansowe z innych źródeł na niezbędne inwestycje,

• zaapelowania do mieszkańców i podmiotów gospodarczych o właściwe współuczestnictwo w systemie,

• określenia wysokości udziału mieszkańców i form pokrywania kosztów funkcjonowania systemu,

• określenia kryteriów konkursu wyboru przedsiębiorstw do systemu,

• określenie harmonogramu wprowadzania systemu.

Literatura:

1. Cz. Rosik-Dulewska Podstawy gospodarki odpadami, Warszawa, 2000r.

2. F. Jurasz Kompleksowa gospodarka odpadami w gminie, Warszawa, 1990r.

3. W. Pęsik Zarządzanie zrównoważonym rozwojem miast, Warszawa, 1999r.

4. F. Jurasz Gospodarka surowcami wtórnymi, Warszawa, 1989r.

18

---