LEKI PSYCHOTROPOWE
(opracowanie na podstawie podręcznika Bilikiewicza; bardzo uproszczone w stosunku do książki)
Leki psychotropowe - substancje, które działają na określone układy receptorowe OUN człowieka i zmieniają w sposób istotny jego stan psychiczny.
I. Leki przeciwpsychotyczne (neuroleptyki)
Głównie osłabiają przekaźnictwo dopaminergiczne i serotoninergiczne. Działają również adrenolitycznie, przeciwhistaminowo, niektóre przeciwcholinergicznie.
Klasyfikacja ze względu na charakterystykę kliniczną:
działające uspokajająco (w pobudzeniu psychoruchowym)
działające przeciwwytwórczo (objawy pozytywne)
aktywizacja napędu psychoruchowego, przeciwautystyczne (objawy negatywne)
wpływające na obniżony nastrój (tymoneroleptyki)
hipnosedatywne
Leki neuroleptyczne zarejestrowane w Polsce:
CHLOROPROMAZYNA |
działanie przeciwpsychotyczne |
LEWOMEPROMAZYNA |
słabe działanie przeciwpsychotyczne |
PROMAZYNA |
słabe działanie przeciwpsychotyczne, sedatywne |
PROCHLORPERAZYNA |
słabe działanie przeciwpsychotyczne, silne przeciwwymiotne |
PERAZYNA |
działanie przeciwpsychotyczne |
PERFENAZYNA |
silne działanie przeciwpsychotyczne |
TRIFLOUPERAZYNA |
działanie przeciwpsychotyczne |
TIORYDAZYNA |
słabe działanie przeciwpsychotyczne |
CHLORPROTIKSEN |
słabe działanie przeciwpsychotyczne, uspakajające, ułatwiające sen |
ZUKLOPENTYKSOL |
silny wpływ sedatywny, działanie przeciwpsychotyczne |
KLOZAPINA |
silne działanie przeciwpsychotyczne |
KWETAPINA |
działanie przeciwpsychotyczne |
OLANZAPINA |
działanie przeciwpsychotyczne |
FLUPENTIKSOL |
słabe działanie przeciwpsychotyczne |
FLUFENAZYNA |
słabe działanie przeciwpsychotyczne |
HALOPERIDOL |
silne działanie przeciwpsychotyczne i sedatywne |
AMISULPRYD |
działanie przeciwpsychotyczne |
SULPIRYD |
działanie przeciwpsychotyczne, aktywizujące |
RISPERIDON |
działanie przeciwpsychotyczne |
ZIPRAZIDON |
działanie przeciwpsychotyczne |
Atypowe neuroleptyki (zarówno objawy pozytywne, jak i negatywne):
KLOZAPINA
RISPERIDON
OLANZAPINA
ZOTEPINA
SERINDOL
AMPEROZYD
II. Leki przeciwdepresyjne
Wywierają terapeutyczny wpływ na podstawowe i wtórne cechy zespołu depresyjnego.
Klasyfikacja ze względu na budowę chemiczną:
leki trójpierścieniowe (TLPD)
leki o budowie innej niż trójpierścieniowa - leki drugiej generacji
Klasyfikacja ze względu na hipotetyczne mechanizmy działania:
inhibitory wychwytu monoamin noradrenaliny (NA) i/lub serotoniny (5-HT)
leki o głównie receptorowym działaniu
inhibitory monoaminooksydazy (MAO)
TLPD (NIESELEKTYWNE INHIBITORY WYCHWYTU MONOAMIN)
Działają na przekaźnictwo noradrenergiczne, serotoninergiczne, cholinolityczne oraz działają przeciwhistaminowo. Część słabo wpływa na wychwyt zwrotny dopaminy.
AMITRYPTYLINA |
zrównoważone działanie psychotropowe w zespołach depresyjnych; silne działanie cholinolityczne (++++); groźne zatrucia |
DEZIPRAMINA |
wyraźne działanie odhamowujące; może nasilać lęk i niepokój; wpływ cholinolityczny: + |
DIBENZEPINA |
ustrojowy metabolit amitryptyliny, ale słabsze działanie cholinolityczne (+) |
DOKSEPINA |
wyraźne działanie przeciwlękowe; wpływ cholinolityczny: +++ |
IMIPRAMINA |
jeden z podstawowych leków przeciwdepresyjnych; zrównoważony profil działania; wpływ cholinolityczny: ++ |
KLOMIPRAMINA |
wyraźne działanie antyobsesyjne; zrównoważone działanie w zespołach depresyjnych; wpływ cholinolityczny: +++ |
MAPROTYLINA (lek czteropierścieniowy) |
wyraźne działanie odhamowujące; wpływ cholinolityczny: ++ |
SELEKTYWNE INHIBITORY WYCHWYTU ZWROTNEGO SEROTONINY (SSRI):
Wybiórcze hamowanie wychwytu zwrotnego serotoniny i wzmaganie neuroprzekaźnictwa serotoninergicznego.
CITALOPRAM |
głównie depresje bez objawów psychotycznych, o nasileniu łagodnym lub umiarkowanym; mniej interakcji niż w pozostałych SSRI; może wywoływać lęk i niepokój |
FLUOKSETYNA |
depresje łagodne lub umiarkowane, bez lęku i objawów psychotycznych; długi okres półtrwania; liczne interakcje; czasem lękorodne |
FLUWOKSAMINA |
depresje z lękiem i niepokojem oraz objawami psychotycznymi; u niektórych wyraźny wpływ anksjolityczno-sedatywny |
PAROKSETYNA |
łagodne lub umiarkowane depresje bez objawów psychotycznych; u niektórych działanie anksjolityczno-sedatywne |
SERTRALINA |
łagodne lub umiarkowane depresje bez objawów psychotycznych |
INNE LEKI PRZECIWDEPRESYJNE
Mogą powodować zmianę fazy z depresyjnej na maniakalną w zaburzeniach afektywnych dwubiegunowych.
MIANSERYNA |
epizody depresji i różnej etiologii, również o znacznym nasileniu; antagonista presynaptycznych receptorów noradrenaliny u postsynaptycznych receptorów serotoniny; potencjalizuje działanie alkoholu |
MILNACIPRAN |
zespoły depresyjne o różnej etiologii; wybiórczy inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny |
MIRTAZAPINA |
zespoły depresyjne o różnej etiologii, w tym typu melancholicznego; wpływ sedatywny, przeciwlękowy, nasenny |
MOKLOBEMID |
depresje o różnej etiologii, z obniżeniem napędu psychoruchowego, fobia społeczna; hamowanie selektywne aktywności MAO-A |
NEFAZODON |
epizody depresji o różnej etiologii; wzmaga neuroprzekaźnictwo serotoninergiczne |
REBOKSETYNA |
zespoły depresyjne o różnej etiologii, być może nawet ciężkie z objawami psychotycznymi; selektywne hamowanie wychwytu zwrotnego noradrenaliny |
TIANEPTYNA |
depresje o łagodnym i umiarkowanym nasileniu, zwłaszcza „nieendogenne”; wpływ sedatywny, przeciwlękowy, czasem stymulujący |
TRAZODON |
stany depresyjne o różnej etiologii, głównie przebiegające z lękiem i zaburzeniami snu |
WENLAFAKSYNA |
zespoły depresyjne o różnych stopniach nasilenia, w tym typu endogennego |
III. Leki anksjolityczne (przeciwlękowe)
Leki symptomolityczne - nacelowane na usuwanie lub łagodzenie pojedynczych objawów psychopatologicznych. Łatwo uzależniające.
POCHODNE BENZODIAZEPINY:
ALPRAZOLAM |
przeciwlękowe i poprawiające nastrój |
BROMAZEPAM |
przeciwlękowe |
CLONAZEPAM |
głównie przeciwpadaczkowe, przeciwlękowe, szybko uzależnia |
CHLORDIAZEPOKSYD |
przeciwlękowe |
DIAZEPAM |
uspakajające, nasenne, przeciwlękowe, przeciwdrgawkowe |
ESTAZOLAM |
głównie nasenne |
FLUNITRAZEPAM |
głównie nasenne |
KLORAZEPAM |
przeciwlękowe |
LORAZEPAM |
przeciwlękowe |
LORMETAZEPAM |
głównie nasenne |
MIDAZOLAM |
nasenne |
NITRAZEPAM |
nasenne |
OKSAZEPAM |
przeciwlękowe |
TEMAZEPAM |
uspakajające i nasenne |
POCHODNE DIFENYLOMETANU:
HYDROKSYZYNA |
uspakajające, nasenne, przeciwlękowe |
POCHODNE DIBENZODICYKLOOKTADIENU:
BENZOKTAMINA |
przeciwlękowe |
LEKI BETA-ADRENOLITYCZNE:
PROPRANOLOL |
przeciwlękowe, ale nie w lęku napadowym |
INNE LEKI PRZECIWLĘKOWE:
BUSPIRON |
powolne przeciwlękowe |
IV. Leki prokognitywne
LEKI NOOTROPOWE:
PIRACETAM |
zaburzenia procesów poznawczych w zespołach otępiennych |
LUCETAM |
zaburzenia procesów poznawczych w zespołach otępiennych |
DEANOL |
zaburzenia procesów poznawczych w zespołach otępiennych |
MEKLOFENOKSAT |
zaburzenia świadomości, zespoły otępienne |
PIRYTYNOL |
lek aktywizujący, zaburzenia procesów poznawczych |
LECYTYNA |
poprawia funkcje poznawcze |
LEKI NACZYNIOWE (POPRAWIAJĄCE KRĄŻENIE):
BENCYKLAN |
wspomagające w leczeniu zaburzeń poznawczych w otępieniach |
CYNARYZYNA |
zaburzenia krążenia mózgowego, otępienie naczyniowe |
DIHYDROERGOKRYSTYNA |
zaburzenia krążenia mózgowego |
DIHYDROERGOTOKSYNA |
poprawia przepływ mózgowy |
NICERGOLINA |
wspomagające w otępieniu naczyniowym |
NIMODYPINA |
poprawia przepływ mózgowy |
PENTOKSYFILINA |
wspomagające w otępieniu naczyniowym |
WINPOCETYNA |
zespoły otępienie różnej etiologii, głównie naczyniowe |
INHIBITORY ACETYLOCHOLINESTERAZY:
DONEPEZIL |
otępienie typu Alzheimera i naczyniowe |
GALANTAMINA |
otępienie typu Alzheimera i naczyniowe |
RIWASTYGMINA |
otępienie typu Alzheimera i naczyniowe |
V. Leki psychostymulujące
Pobudzają stan psychiczny, działając przede wszystkim na sferę napędu psychoruchowego. Stosuje się je w zasadzie tylko w narkolepsji i katalepsji. Większość środków psychostymulujacych jest zaliczana także do środków odurzających.
kofeina
kokaina
amfetamina i pochodne (metamfetamina, deksamfetamina, prolintan)
pokrewne do amfetaminy (fendimetrazyna, metylofenidat, fenetylina, pemolina, fenkamfamina)
VI. Inne leki psychotropowe.
klometiazol - mało toksyczny lek nasenny, leczenie majaczenia alkoholowego
disulfiram - awersyjne leczenie zespołu uzależnienia alkoholowego (Anticol, Esperal)
cyproteron - lek hormonalny, silne działanie przeciwandrogenne, w seksuologii służy do hamowania nadmiernej pobudliwości (Androcur)
VII. Środki psychozomimetyczne.
psylocybina
lizergid
meskalina
marihuana
haszysz